• Sonuç bulunamadı

T Ü R K İY E C U M H U R İY E T

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "T Ü R K İY E C U M H U R İY E T"

Copied!
163
0
0

Yükleniyor.... (view fulltext now)

Tam metin

(1)

T Ü R K İ Y E C U M H U R İ Y E T

M E R K E Z B A N K A S I

ANONİM ŞİRKETİ

26 Nisan 1973 tarihli

HİSSEDARLAR GENEL KURULU’NA arzolunan

1 9 7 2

Kırkbirinci Hesap Yılı Hakkında

BANKA MECLİSİNCE HAZIRLANAN YILLIK FAALİYET RAPORU DENETLEME KURULU RAPORU BİLÂNÇO, KÂR VE ZARAR HESABI

A N K A R A

(2)

T Ü R K İ Y E C U M H U R İY E T M E R K E Z B A N K A S I B A N K A M E C L İS İ

M em duh G Ü P G Ü P O G L U M eh m et A r if A T A L A Y Tu ran Ş A H İN

Berin B E Y D A G l H a y re ttin E R K M E N H alûk T İM U R T A S Z e k i T O K E R

D E N E T L E M E K U R U L U

M eh m et A K M A N S U İz z e t A K Ç A L T a r ık H A T U S İL

V ecih IŞ IK

Y Ö N E T İM K O M İT E S İ

M em duh G Ü P G Ü P O Ğ L U N um an A K S O Y

Y a h y a A R S L A N E R N a c i T İB E T

Başkan

Başkan Y a rd ım c ısı

»»

f* »»

Ü y e

••

»»

Başkan Ü ye

n

*>

»»

(3)

G Ü N D E M

1 — B anka M e c lis i v e Denetlem e Kurulu’ nun 1972 H esap Y ı l ı ’ na a it raporlarının okunması; B ilânço v e K âr v e Z a r a r Hesabının tasdiki; K â r ’ın te k lif gereğin ce d a ğ ıtılm a s ı v e Banka M eclisi v e D en etlem e K u ru ­ lu ’ nun ibrası.

2 — D e n e tle m e Kurulu’nda süreleri 30 N isan 1973 tari­

h inde b ite c e k olan iki ü yelik için, 1211 sayılı Kanun h ü k ü m lerin e göre, ( B - C ) sın ıfı hissedarlarınca bir, (D ) s ın ıfı hissedarlarınca bir, ü ye seçilm esi.

(4)

İ Ç İ N D E K İ L E R

S a h ife

G İ R İ Ş ... 13

B i r i n c i B ö l ü m Y U R T İ Ç İ V E Y U R T D I Ş I E K O N O M İ K G E L İ Ş M E L E R E T O P L U B A K I Ş I. 1972 Y I L I N D A Y U R T İ Ç İ E K O N O M İ K G E L İ Ş M E L E R ... 14

II. 1972 Y I L I N D A U L U S L A R A R A S I E K O N O M İ K G E L İ Ş M E L E R ... 18

İ k i n c i B ö l ü m 1972 Y I L I Y U R T İ Ç İ E K O N O M İ K G E L İ Ş M E L E R İ L 1972 Y I L I K A L K I N M A P R O G R A M I ... 32

1 — H E D E F L E R ... 32

2 — K A Y N A K L A R - H A R C A M A L A R , Y A T I R I M L A R - T A S A R R U F L A R ... 33

3 — G E R Ç E K L E Ş M E T A H M İ N L E R İ ... 3 5 4 — Ü Ç Ü N C Ü B E Ş Y I L L I K P L A N ... 3fi II. M İ L L İ G E L İ R - K E S İ M L E R V E G E L İ Ş M E L E R İ ... 39

1 — M İ L L Î G E L İ R ... 39

2 — K E S İ M L E R V E G E L İ Ş M E L E R İ ... 42

A . T a r ım ... 42

B . S a n a y i ... 46

C . İn ş a a t v e K o n u t ... D . U la ş t ır m a v e H a b e r le ş m e ... 52

E. T u r iz m ... 54

F . D ış T ic a r e t ... 55

a ) D ış T ic a r e t R e jim i ... 55

b ) D ış T ic a r e t G e liş m e le ri ... 58

3 — Ç A L I Ş M A ... 62

A . G e n e l G e liş m e le r ... 62

B. Y u r t d ış ın d a Ç a lış a n la r ... 64

(5)

Sahife

III. P A R A V E K R E D İ ... 65

1 — M E R K E Z B A N K A S I ... 65

A . Banknot Em isyonu ... 65

B. M e rk ez Bankası K re d ile ri ... 66

C. A ltın v e D ö v iz Durumu ... ... 71

D. M evd u a t v e D iğ er İşlem ler ... 72

2 — B A N K A L A R .... ... 74

A . K ayn a k la r ve Kullanım ı ... 74

B. K re d iler ... ... 76

C. M evduat ... 81

D. D iğ er İşlem ler ... 82

3 — P A R A - B A N K A S İ S T E M İ ... 83

A . T o p la m K ayn a k la r v e K u llanım ı ... 83

B. Para H acm i ... 85

IV. S E R M A Y E P İY A S A S I ... 87

V. K A M U M Â L İY E S İ ... 88

1 — K O N S O L İD E B Ü T Ç E .... ... 88

2 — K A M U B O R Ç L A R I ... 90

V I. K A M B İY O R E J İM İ V E Ö D E M E L E R D E N G E S İ ... 91

1 — K A M B İY O R E J İM İ... 91

2 — Ö D E M E L E R D ENG ESİ ... 94

V II. F İY A T L A R ... 95

1 — T O P T A N E Ş Y A F İY A T L A R I E N D E K S İ V E A L T I N F İY A T L A R I ... 95

2 — G E Ç İN M E E N D E K S L E R İ ... 101

Ü ç ü n c ü B ö l ü m İD A R İ İŞ L E R İdari İşler ... 103

D ö r d ü n c ü B ö l ü m B İL A N Ç O M U Z U N T A H L İL İ, D E N E T L E M E K U R U L U R A P O R U , B İL A N Ç O , K A R V E Z A R A R H E S A B I Bilançomuzun Tahlili ... ... ... 105

D en etlem e Kurulu R a p o ru ... 115

Bilânço, K âr v e Zarar Hesabı ... 117

İS T A T İS T İK C E T V E L L E R İ ... 125

(6)

İ S T A T İ S T İ K C E T V E L L E R İ

1972 Y IL I K A L K IN M A P R O G R A M I 1. Plân v e P rogra m H ed efleri 2. G en el Ekonom ik D enge 3. Kam u K esim i Dengesi

M ÎL L Î G E L İR - K E S İM LE R V E G ELİŞM ELERİ 4. T ü rk iy e M illî G eliri — Sabit Fiyatlarla 5. T ü rk iy e M illî G eliri — Cari Fiyatlarla 6. Tarım Ü retim i

7. Sanayi Ü retim i 8. Satış v e Stoklar 9. Y en i İnşaat

10. Y en i İlâ v e v e y a Kısm en Biten Y ap ılar 11. U laştırm a H izm etleri

12. H aberleşm e H izm etleri 13. T u rizm F aa liyetleri

14. Dış Seyahat v e T u rizm G elir ve G iderleri

D IŞ T İC A R E T

15. D ış T ic a re t H acm i

16. D ış T ic a re tin M addeler İtibariyle D ağılışı 17. Y a tırım , Tü ketim ve Hamm adde İthalâtı 18. K ayn akların Çeşidine g ö re İthalât

19. İhracat v e İthalâtın M em leket Grupları itibariyle Dağılışı

Ç A L I Ş M A

20. S e k törlere G öre İstihdam 21. Dış Ü lk ele re G önderilen İşçiler

P A R A - KREDİ

22. M e rk ez Bankası — Başlıca İşlem ler

23. M e rk ez Bankası — Banknot Emisyonu ve Başlıca Etkenleri 24. M e rk e z Bankası — K red iler v e D ağılım ı

25. A ltın M evcudu v e D ağılışı

26. A ltın v e D ö v iz Durumu — A.B.D. Doları 27. A ltın v e D ö v iz Durumu — Türk Lirası 28. D iğ er A ltın v e D ö v iz Hesapları

29. M e rk ez Bankası — M evduat v e Dağılım ı 30. Bankalar — Başlıca İşlem ler

(7)

31. B an k a lar— Başlıca İşlem ler — D eğişiklik 32. Bankalar — K re d iler v e D ağılım ı

33. Bankalar — K re d iler ve D ağılım ı — M u tlak Pay 34. Bankaların H esap Durumu ö z e t i

35. Para — Banka Sistem i - Başlıca T o p la m K a yn a k la r v e Kullanım ı 36. Para — Banka Sistem i - Başlıca T op la m K a yn a k la r v e Kullanım ı

D eğişiklik

37. Para — Banka Sistem i - K red i H acm i v e D ağılım ı 38. Para — Banka Sistem i - Para H acm i v e B aşlıca E tk en leri

39. Para — Banka Sistem i - Para Hacmi - Para - Banka Kurum lan ve D ağılım ı

K A M U M Â L İY E S İ 40. K onsolide Bütçe 41. Genel Bütçe 42. Katm a Bütçe

43. H azine N akit Durumu 44. Kamu B orçla n — İç B orçlar

(İDF.MELER D EN G E Sİ

45. T ü rk iy e ’nin Dış B orçlan — D ö v izle Ö denecek Dış B orçlar

46. T ü rk iy e’nin Dış Borçları — Tü rk Parasiyle ö d e n e c e k Dış B orçlar 47. ö d e m e le r Dengesi Tahm inleri

F İY A T L A R

48. A y lık F iyat Endeksleri v e A ltın F iyatları 49. Y ıllık F iyat Endeksleri ve A ltın F iy a tla n

(8)

1 9 7 2

Kırkbirinci Hesap Yılı

BANKA MECLİSİNCE HAZIRLANAN FAALİYET RAPORU

(9)

Sayın Ortaklar,

B ankam ızın kırk birin ci hesap y ılıy la ilg ili işlem lerin sonuçlarını gös­

teren 1972 Y ılı Bilânçosu ile K â r v e Z arar Hesabını tetkik v e tasvibinize a rzed er, yüksek Kurulunuzu sa y g ı ile selâm larız.

Bankam ızın m uam elelerini in celem eye başlamadan önce 1972 y ılı içinde yurdum uzda v e dünyada m eydana gelm iş olan ekonom ik olayları toplu ca gözden g eçirm ek te fa yda görüyoruz.

1972 y ılı yu rtiçi v e yurtdışı ekonom ik gelişm elerin i bu Raporun birinci bölüm ünde ana ç iz g ile r iy le g özd en geçird ikten sonra ikinci bölümünde, s ö z konusu ekonom ik g elişm eleri ayrıntılı olarak. 1972 Y ılı Programı, m illi gelir, ekonom ik kesim ler, çalışma, para - kredi, serm aye piyasası, kam u m âliyesi, öd em eler dengesi, dış b orçlar v e fiy a tla r açılarından ayrı a yrı in celeyeceğiz.

(10)

B i r i n c i B ö l ü m

Y U R T İÇ İ V E Y U R T D IŞ I E K O N O M İK G E LİŞM E LE R E T O P L U BA K IŞ

I. 1972 Y IL IN D A Y U R T İÇ İ E K O N O M İK G E LİŞM E LE R

1972 y ılı ekonom ik konjonktürünü b elirleyen başlıca g eliş m e ler plan v e program hedefini aşan bir m illi g e lir artışı, altın v e d ö v iz rezervlerin in hızla yükselmesi v e 1970 devalüasyonundan sonra hızlanan fiy a t artışla­

rının yavaşlayarak devam etm esidir. Para - kredi alanında m evduat, 1971 yılındaki hızlı artışına devam etmiş, banka kredileri ö z e llik le yılın ikinci yarısında, ekonom ik fa a liyetlerd ek i gelişm eye uygun bir artış gösterm iş ve para hacmindeki artış geçen y ıla kıyasla biraz yavaşlam ıştır.

1972 yılında uygulanm ış olan para - k red i politikası, altın v e d ö viz rezervleri ile m evduat artışından doğan likid itelerin fiyatların artışını h ız­

landırmasına m eydan verm em ek, kredi artışını canlılık gösteren ekonom ik konjonktürü olum suz yön d e etkilem eyen ölçü lerd e tutmak v e ekonom ide yaratılan fonların daha çok orta v e uzun vadeli kred iler şeklinde kullanıl­

masını teşvik etm ek am açlarını gütmüştür.

Gayri safi Milli hasıla 1968 sabit fiy a tla riy le 1972 yılında, ilk ön tah­

m inlere g ö re % 7,7 oranında artm ıştır; bu artış 1971 yılında % 10 olarak gerçekleşm iş olan kalkınm a hızından düşüktür. A n ca k 1971 yılında m illi g elir artışının daha çok tarım gelirlerinin % 11,8 g ib i çok yüksek bir artış gösterm esine bağlı olduğu v e 1972 yılında g a y ri safi m illi hasıladaki % 7,7 artışa tarım gelirlerinin binde 6 oranında gerilem esin e rağm en ulaşıldığı gözönünde tutulm alıdır. 1972 yılında gayri safi m illî hasıla başlıca sanayi, inşaat v e ulaştırma sektörlerindeki gelişm elerin etk isiy le yükselm iştir.

1971 yılında % 10,2 olan sanayi kesim i g e lir artışı 1972 yılında

% 11,9 a, % 7,6 olan ulaştırm a sektörü g elir artışı % 10,5 e v e % 8,5 olan mali müesseseler g e lirle ri % 8,8 e çıkm ıştır. 1971 ydm da % 4,5 oranında gerilem e gösterm iş olan inşaat sektörü g elirleri 1972 y ılın d a % 8,5 o ra ­ nında artmıştır. 1972 yılında serbest m eslek v e h izm etler g e lirle ri artış hızı % 9,1 den % 6,9 a, konut g elirleri artış h ızı % 6,3 ten % 5,7 y e in­

miştir. Bu farklı g elişm eler sonucunda sektörlerin g a y ri sa fi m illî hasıla içindeki payları da değişm iştir. Tarım sektörünün g a y ri safi m illî hasıla için­

deki payı % 26,8 den % 24,7 y e inerken sanayi sektörünün p a yı % 18,9 dan c/f 19,7 y e çıkm ıştır.

14

(11)

Ödemeler dengesi alanında 1970 devalüasyonundan sonra başlayan olum lu gelişm e, 1971 yılın da olduğu gibi, 1972 yılın da da devam etm iştir.

1969 yılında 220 m ilyon dolar, 1970 yılında 171 m ilyon dolar açık verm iş olan ca ri işlem ler den gesi 1971 yılında 109 m ilyon dolar açık verm iş olup bu açık 1972 yılın da 8 m ilyon dolara inm iştir. 1972 yılında ithalât

% 33,5 v e ihracat % 30,7 oranlarında a rttığı için geçen yıl 494 m ilyon d o lar olan dış ticaret a çığ ı 678 m ilyon dolara yükselm iştir. A ncak turizm g e lirle ri v e ö z e llik le işçi d ö vizlerin in büyük artış gösterm esi sonucunda görün m eyen kalem ler 640 m ilyon dolarlık g e lir fa zlası v e rd iğ i v e N A T O - Enfrastrüktür g elirle ri 30 m ilyon dolara yü k seld iği için cari işlem ler den­

g es i 8 m ilyon dolar g ib i cü z’i b ir açıkla kapanm ıştır.

1972 yılında p ro je kredileri v e konsorsiyu m kredisi kullanım ında 13 m ily on dolarlık azalm a olm asına karşılık dış borç ödem esi 91 m ilyon dolardan 230 m ilyon dolara yükselm iştir. 1972 y ılı öd em eler dengesinde ön em li b ir gelişm e d e kısa v a d e li serm aye hareketleridir.

Çoğunluğu d ö v iz e çe vrile b ilir m evduat h esaplan ile ilgili olan kısa v a d e li serm aye hareketleri 413 m ilyon d o la rlık bir bakiye gösterm iştir.

K ısa va d eli serm aye hareketleri girişlerinin 1972 yılında hızlanm ası bazı tedbirlerin alınm asını g erek tirm iş v e 27.7.1972 tarihinde d ö v iz e çe vrile­

b ilir m evduat hesaplarına uygulanan fa iz oranları yeniden tesbit edilmiş v e bağlı oldukları rejim değiştirilm iştir. C ari işlem ler v e serm aye hare­

ketlerin d e yukarıda b elirtilen bu g elişm eler sonunda altın ve d ö v iz re z e rv ­ lerim iz 748 m ilyon dolardan 1.312 m ilyon dolara çıkarak 564 m ilyon dolar artm ıştır.

Para hacminin artış hızı 1972 yılında yavaşlam ıştır; artış oranlan 1971 yılında % 23,6 v e g eç ici ve rilere g ö re 1972 yılında % 2 1 ,7 dir. 1972 yılın da para hacm ini başlıca kredi hacmi, altın v e d ö v iz rezervle ri v e ban­

kalarım ızın yurtdışı taahhütleri etkilem iştir. 1972 yılında para hacminin artış yapısında da değişiklik olmuştur. 1971 yılında para hacmini teşkil eden b ilfiil tedavü ldeki banknot v e ufaklık paranın para hacmi artışındaki p a y ı % 24,8, va d esiz ticari m evduatın p a y ı % 25,4 v e vadesiz tasarruf m evduatının payı % 49,2 dir. 1972 yılında b ilfiil tedavüldeki banknot v e u fa klık paranın payı % 19,7 ye, vadesiz tasarruf m evduatının payı % 42,4 e inerken vadesiz ticari m evduatın payı % 33,7 y e çıkm ıştır. B ilfiil tedavül­

d eki banknot v e u faklık para ile vadesiz tasarruf m evduatının artış h ız­

ları 1972 yılında ya v a ş la d ığ ı için bunların para hacmi artışındaki etkileri azalm ış buna karşılık artış oranı 32,1 den ya yükselen vadesiz ticari m evduat para hacm i artışı üzerine daha etk ili olmuştur.

1972 yılında b ir yandan altın v e d ö v iz rezervlerin in diğer yandan banka kredilerinin h ızlı artışı neden iyle em isyon v e m evduat artışının hız kazanm ası ü zerin e M e rk ez Bankası para hacm i artışını belirli ölçülerde tutarak fiy a t genel seviyesin de 1971 yılında görünen hızlı artışın 1972

(12)

yılında da devam etm esine m eydan verm em ek için bazı ted b irler alm ıştır.

Hu am açla ilk önce reeskont aracı kullanılm ış v e M e rk ez Bankasının ban­

kalara açtığı k red iler ekonom ik fa a liyetlerin gereğ in ce finanse edilm esin i de gözönü nde tutan b ir uygulam a içinde seyretm iştir. Daha sonra va d e siz ve bir y ıla kadar va d eli m evduata uygulanan karşılık oram % 20 den

% 25 e çıkarılm ıştır. Bu tedbirler bir yandan em isyon hacm ini d iğ e r yandan bankaların kaynaklarını daraltarak kredi artışını im kânlar ölçüsünde yavaş- lutmıştır. M erk ez Bankası, 1211 sa yılı Kanunun kendisine v e rd iğ i çeşitli kredi nevilerinin ihtiyaçlara uygun şekilde sektörler v e konular itib a riy le dağılım ını düzenlem e yetkisin e dayanarak bankaların plasm an to p la m la ­ rının en a z % 10 unu belli n itelik tek i orta va d eli k red ilere tahsis etm elerin i sağlam ıştır.

Banknot em isyonunun artış hızı, yukarıda belirtilm iş olan tedb irlerin etkisiyle, 1972 yılında yavaşlam ıştır. 1971 yılın da oranında artm ış olan M erkez Bankası banknot em isyonu 1972 yılında 3.023 m ily o n lira çoğalarak 17.032 m ilyon liradan 20.055 m ilyon liraya yü k selm iştir. 1972 y ılı artış hızı c/c f^ .^ d ü r .

M erk ez Bankası kredileri 1972 yılında % 20 oranında artarak 16.273 m ilyon liradan 19.534 m ilyon liraya çıkm ıştır. M erk ez Bankası k red ilerin ­ deki 3.261 m ilyon liralık artışın 1.702 m ilyon lirası kamu sektörü n e açılan dolaysız kredilerde, 1.559 m ilyon lirası bankalar aracılığı ile açılan d o la y lı kredilerde olmuştur. 1972 sonu itib a riyle toplam M e rk ez Bankası k re d i­

lerinin % 69 unu d o la y sız krediler, % 31 ini d o la y lı krediler teşkil etm iştir.

1971 yılına kıyasla d o la y sız kredilerin payı azalm ış v e d o la y lı k red ilerin payı yükselm iştir.

Banka kredileri artış oranı 1972 yılında hızlanm ıştır. 1971 y ılın d a

% 15,8 oranında artm ış olan toplam banka kredileri g eçici rakam lara g ö r e 1972 yılında % 30,6 oranında artarak 42.834 m ilyon liradan, 55.955 m ily o n liraya çıkm ıştır. Cari istatistiklere g ö r e yapılan ayırım da 55.955 m ily o n liralık toplam banka kredilerinin 17.360 m ilyon lirası (% 3 1 ,0 ) ihtisas kredisi, 38.595 m ilyon lirası (% 69,0) genel kredidir. 1972 y ılın d a banka kredilerinin sek törler itib a riyle dağılım ında üretim sek törleri lehine g elişm e devam etm iştir. G erçekten, daha a yrın tılı istatistikler ek im sonu kesin rakam larına göre üretim sektörü kredilerinin payının 1971 ekim sonuna kıyasla % 4 5 ,2 den % 45,8 e yü kseldiğini gösterm ektedir. Ekim sonu itib a ­ riyle toplam banka kredilerinin % 30,3 ü sanayi v e m adencilik, % 12,5 i tarım v e % 3 li küçük sanat v e esnaf kredisidir. Konut v e b a yın d ırlık s e k ­ törünün payı % 11,4. dağıtım sektörünün payı % 27,4 v e s e k tö rlere dağı- tılam ıyan kredilerin payı % 15,4 tür. Yukarıda b e lirttiğim iz gib i M e rk ez Bankasının yayın la d ığı b ir tebliğ ile bankalara plasm anlarının % 10 unu orta vadeli kredilere tahsis etm eleri zorunluğunu getirm esi ü zerin e ban­

kalar kaynaklarının bir kısm ını tebliğd e belirtilen n itelik teki orta va d eli

(13)

k red ilere tahsis etm işlerdir. Elde m evcut g eç ici verilere göre bankaların orta va d eli kredileri kasım sonu itibariyle 1.592 m ilyon liraya yükselmiştir.

B ankalardaki m evdu at 1972 yılında % 30 oranında artarak 63.007 m ily o n liraya yükselm iştir; m evduat artışı oranı 1971 yılında % 33,7 idi.

M evd u a t artışındaki yavaşlam a va d esiz m evdu atta daha belirlidir. Vadeli m evdu atın artış oranı 1972 yılında daha yüksektir. Bu nedenle vadeli m evdu atın toplam m evduat içindeki payı 1972 yılında da artm ıştır. Kesin kasım sonu ve rilerin e g ö re toplam bankalar m evduatı içinde vadeli m ev­

duatın p a y ı 1972 yılında % 2 9 ,1 den % 3 1 ,8 e yükselm iştir.

Bankaların şube sayısındaki artış 1972 yılında da devanı etm iştir Banka sayısı E fes Bank’ ın ta s fiy e y e tabi tutulm ası nedeniyle 44 ten 43 e inm iştir. Bu sa yıya M e rk ez Bankası ve D ev let Y a tırım Bankası dahil d eğ ild ir. 43 bankanın 11 i ö zel kanunla v e 32 si genel hükümlere göre kurulm uş bankalardır. 1972 y ılı kasım sonu itib a riyle fa a liy e tte bulunan 43 bankanın şube v e ajans sayıları 3.556 dır. 1972 yılında onbir ayda 146 y e n i şube açılm ıştır.

1972 yılı konsolide Bütçe ödenekleri y ıl içinde verilen ek Ödeneklerle b irlik te 31.1.1973 tarihi itib a riy le 56.39ü m ilyon liradır. A yn ı tarih itiba­

r iy le toplam ödeneklerin % 75 i v e rile em rine bağlanm ıştır. Ocak 1973 sonu itib a riy le öd em eler 42.877 m ilyon lira, g e lir tahsilatı 42.811 m ilyon liradır. 42.877 m ilyon liralık ödem elerin 20.218 m ilyon lirası cari, 6.038 m ily on lirası yatırım , 14.052 m ilyon lirası serm aye teşkili v e transfer harcam asıdır. 2.569 m ilyon lira da bütçe em anetinden ödenm iştir. 42.811 m ily o n liralık g e lir tahsilatının 35.211 m ilyon lirası ve rgi geliri, 5.816 m il­

y o n lira s ı v e r g i dışı g e lir v e 1.784 m ilyon lirası ö zel g e lir ve fondur. 1972 y ılın d a H a zin e net nakit durumu açığı 680 m ilyon lira artarak 8.999 m il­

y o n liradan 9.679 m ilyon liraya çıkm ıştır.

Toptan eşya fiyatları genel endeksinin artışı 1972 ydında da devam etm iş, fa k a t artış hızı, çeşitli alanlarda sarfedilen g a y retlerle 1971 yılm a k ıya sla yavaşlatılm ıştır. Endeks 1972 yılında aralık sonları itibariyle

% 14,9, y ıllık ortalam alar itibariyle % 18 oranlarında artm ıştır. 1971 yılında aralık son lan artışı % 2 3 , y ıllık ortalam a artış ise % 15,9 idi. Toptan eşya fiy a tla r ı 1970 y ılı devalüasyonundan sonra hızlı bir artış eğilim ine g ir ­ m iştir. Bu nedenle 1972 yılında kamu kesim i harcamalarının kısıtlanması ithalâtın önem li ölçüde gen işletilm esi ve üretim in artırılm ası yoluna g id il­

miş, para - kredi politikası da ekonom ide m evcu t v e çeşitli etkenlerle artm a eğ ilim i gösteren likiditenin daraltılm ası amacına yönelm iştir. Bazı m alların ihracatı geçici olarak kısıtlanmış, bazı malların ithalâtı teşvik edilm iş, Bütçe açıklarının azaltılm ası için tedbirler alınmış, kamu kesi­

m inin ihtiyaçlarının tahvil ihraç etm ek yolu yla karşılanmasına çalışıl­

m ıştır. Bütün bunların yanında ileride ilgili bölüm lerde ayrıntılı olarak açıkla n d ığı gibi, para - kredi alanında da aynı yönde tedbirler alınmıştır;

(14)

M erk ez Bankası kredileri artışı yavaşlatılm ış, m evduat karşılık ları oraril artırılm ış, d ö v iz e çe v rile b ilir m evduat fa iz le ri İndirilm iş, banka kaynak Itırının firt.ı ve uzun vadeli üretken yatırım lara yönelm esi teşvik e d il­

miştir. Bütiin bu tedb irlerle toptan eşya fiy a tla rı endeksi a ıtış hızı y a v a ş ­ latılm ıştır.

1972 yılında toptan eşya fiya tla rın d a m eydana gelm iş olan % 14,9 oranındaki artışta gıda m addeleri v e y em ler grubunun p a yı % 56, sanayi ham maddeleri ve yarım am u llerinin payı r/r 44 tür. 1971 yılın da toptan eşya fiyatlarındaki artışı gıda m addeleri v e e y em ler grubu % 48, sanayi ham maddeleri v e yarım am u llerî % 52 oranlarında etkilem işti.

A ltın fiyatları dış piyasalara paralel olarak 1972 y ılın d a ön em li d a l­

galanm alar gösterm iş ve yükselm iştir. 1971 sonuna k ıya sla kü lçe altın

% 39,5, Cum huriyet altım % 37,6 v e Reşat altını % 15 oranlarında artış gösterm iştir. 1971 yılında kü lçe altın fiy a tı % 12,9, C u m hu riyet altını fi­

yatı % 16,5 v e Reşat fiy a tı % 23,7 oranlarında artm ıştı.

II. 1972 Y IL IN D A U L U S L A R A R A S I E K O N O M İK G E L İŞ M E L E R 1972 yılında uluslararası tica ret artm ağa devam etm iş v e ekonom ik gelişm e temposu hızlanm ıştır; bununla beraber işsizlik g e n e llik le ç o ğ a l­

mış v e dünya fiy a tla rı endişe v e ric i bir yükseliş gösterm iştir. Bu arada 1971 yılında olduğu gib i 1972 yılın da da uluslararası para sorunları ön e­

mini m uhafaza etm iştir. Bu sorunlara çözü m yolu aram ak için yapılan dünya para reform u çalışm alarına M illetlerarası Para Fonu çerçevesin d e

1972 yılında da devam edilm iştir.

Uluslararası Para Fonu İstatistikleri (IF S ) bülteni rakam ları, 1972 de dünya ihracat hacminin 353 m ily a r dolara ulaştığını v e bunun b ir yıl ön ceye g ö re yaklaşık olarak % 12,5 oranında bir gelişm e ifa d e ettiğin i gösterm ektedir. 1972 yılında ihracat, sanayileşm iş ü lkelerde % 11 v e Tü rkiyenin de içinde bulunduğu D iğ er A vru p a ü lkeleri grubunda % 17 oranlarında artmıştır. A z Gelişm iş B ölg elerle G ü ney A m erik a Ü lk ele ri g ru p ­ larının herbirinde artış oranı % 16 olmuştur.

Dünya ithalût hacmi 1972 yılında 368 m ilyar dolara ulaşarak % 12 oranında genişlem iştir. 1972 de sanayileşm iş Ü lk ele r ithalâtı ofr 13 o r a ­ nında artmıştır. Tü rkiyenin de içinde bulunduğu D iğer A vru p a Ü lk ele ri grubunda artış oram % 14,5 tur. Bu oran A z G elişm iş B ö lg ele rd e % 9 v e G üney A m erika ülkelerinde % 14 tür.

Dünya genel ihracatı içinde sanayileşm iş Ü lkelerin 1972 y ılın d a payı

% 72,5 ülkem izin de içinde bulunduğu D iğer A vru p a Ü lkelerin in payı

% 3,5; A z G elişm iş B ölgelerin payı ° f( 19,4; G üney A m erik a ülkelerinin payı % 4 ,6 oranlarındadır. Ü lk e gruplarının 1972 y ılı dünya ihracatı için ­ deki paylarında 1971 yılına kıyasla belirgin bir değişiklik görülm em ektedir.

(15)

G elişm iş B ölgelerin hem ihraç hemde ithal m allan fiyatlarının 1971 yılın a kıyasla yü kselm e h ızları 1972 yılında şiddetlenm iştir. Bu Bölgelerin 1971 de % 5,3 oranında artm ış olan ihraç m alları fiy a tla rı 1972 yılında c/c 9,2 oranında yükselm iş; ithal m allan fiy a tla rı v e 1971 yılında % 5,4 oranında ve 1972 de 9c 7,6 oranında artış kaydetm iştir. A z Gelişmiş B ö lg ele rle ilg ili istatistikler bu B ölgelerin ithal m alları fiy a tla rı artış h ız­

larının 1972 yılında y a vaşlad ığın ı gösterm ektedir. Bu B ölgelerd e 1971 y ı­

lında ithal m alla n fiy a t artış hızı {/c 3,7 iken 1972 yılında bu oran % 1,8 e düşmüştür.

Dünya ticaretin e konu olan başlıca m allardan pamuk toptan fiy a tla ­ rının artış hızı 1972 de şiddetlenm iştir, ö rn e ğ in A. B. D. pamuğunun toptan fiy a tı 1972 yılında % 16 oranında yükselm iştir. A . B. D. de pamuk fiya tın d a 1971 y ılı artışı % 10 civarında idi.

1965 yılında 1970 y ılm a kadar aynı kalan dünya petrol fiyatları, 1971 yılın da % 20 oranında bir artış gösterm iştir. Bu fiyatlarda 1972 yılında tekrar % 12 dolayında b ir yükselm e m eydana gelm iştir.

Dünya bu ğday fiy a tla rı 1969 yılından beri devam lı bir artış seyri için­

dedir. A .B . D . buğdayının toptan fiyatları 1971 yılında % 7 ye yakın ve 1972 de % 17 y e yakın bir yükselm e kaydetm iştir. Kanada buğdayı için aynı oran lar % 3 v e % 10 dur.

1972 yılında ü lkelerin pek çoğunda para a rzı artış oran lan olağanüstü ölçü d e hızlanm ıştır. A m erik a Birleşik D evletlerin de 1970 yılında % 3,7 ve

1971 de % 7,2 oranlarında artm ış olan para arzının hızı 1972 de % 10 a yükselm iştir. (1972 y ılı için verilen oranlar kasım ayı itibariyle önceki 12 a yı kapsam aktadır). A vu stu ry a ’da 1970 de % 6, 1971 de % 15,8 ora ­ nında olan para arzı artış h ızı 1972 de % 22 y e çıkm ıştır. Batı A lm anya’da 1970 v e 1971 de % 10 v e % 7,9 oranında artm ış olan para arzının 1972 y ılı h ızı % 22 dir. D anim arka’da 1970 yılında para arzı % 1 oranında e k ­ silm iş; 1971 de % 10,6 oranında v e 1972 de % 19 oranında artmıştır. Para a rz ı artış h ızı H ollan da’ da 1970 v e 1971 de % 11,7 v e % 15,5 iken 1972 de

% 19 a çıkm ıştır. Yun an istan’da % 11,7 v e % 15,5 olan 1970 v e 1971 y ıl­

ları para a rzı artış oranları 1972 de % 19 a ulaşmıştır. M ısır’da para a rzı­

nın 1970 y ılı artış h ızı % 4 ,8 , 1971 de % 7,9 iken 1972 yılında 17 ye yaklaşm ıştır. A rja n tin ’de artış hızları 1970 v e 1971 de % 19,2 ve % 31,4 iken 1972 de % 37 yi geçm iştir.

1972 yılında para arzı artış hızının diğer bazı ülkelerde yavaşlamış olduğu görülm ektedir. A n ca k bu ülkelerin 1971 yılı para arzı artış hızla­

rının yüksek oranlara ulaşmış olduğu kayda değer, ö rn e ğ in Kanada’da para arzı 1970 yılında % 13,2, 1971 yılında % 27 oranlarında artmış 1972 de ise hız % 23 de kalm ıştır. Japonya’da 1970 y ılı artış hızı % 16,9 iken

1971 yılında oran % 30 a çıkm ış ve 1972 de % 23 olmuştur. İran’da 1970

(16)

yılında % 11,4 oranında artan para arzı, 1971 de % 67,3 oranında gen işle­

miş v e 1972 yılında % 37 lik bir artış hızı gerçek leşm iştir.

1972 yılında M e rk ez Bankaları reeskont hadleri, bazı ü lkelerde 1971 seviyesini korumuş; bazılarında 1971 seviyesin in üstünde v e diğerlerin d e altında tutulmuştur. B elçik a ’da 1971 sonunda % 5,5 olan reeskon t hadleri 1972 sonunda '/c ft e; D anim arka'da {/r 7.5 tan c/t 7 ye; İta ly a ’da % 4,5 tan '/f 4 e; H ollanda'da % 5 ten f/r 4 e v e Japonya’da % 4,75 ten % 4,25 e in­

dirilm iştir. N o rve ç, İsveç, İsviçre v e Kanada’da reeskon t hadleri 1971 v e 1972 sonlan itib a riy le değişiklik g ö sterm em iştir. R eesk on t hadleri aynı tarihler itibariyle A. B. D. de c/r 4,5 tan % 5 e; İn g ilte re ’d e °fc 5 ten °?ı 7,5 a;

A vu stu ry a ’da r/r 5 ten % 5,5 a; Fransa’da % 6,5 tan % 7,5 a v e Batı A l ­ m anya’da r/r 4 ten '/c 4,5 a yükseltilm iştir.

1972 y ılı sonu itib a riyle altın, ö z e l Ç ek m e H akları, U luslararası Para Fonu pozisyonları v e çeşitli d övizlerd en oluşan uluslararası re z e rv hacmi bir yıl öncesine kıyasla % 19,6 oranında genişlem iş v e A . B. D. d o la n he­

sabiyle 155 m ilyar 535 m ilyona yükselm iştir. Dünya r e z e r v hacm i 1970 yılında A. B. D. d o lan hesabiyle 92 m ilyar 535 m ilyon iken 1971 de birden r/r 40,5 oranında artm ış v e 130 m ilyar 50 m ilyon a çıkm ıştı.

1972 y ılı sonu itib a riy le ülkelerin v e uluslararası kuruluşların resmi altın stokları A. B. D. d o la n h esabiyle 45 m ilyardır. Bu m iktarın 39 m ilyar dolara yakın kısm ı çeşitli ülkelerde, geri kalanı da U luslararası Para Fonu v e A vru p a ö d e m e le r Bankası gibi kuruluşlarda toplanm ıştır. Dünya resmi altın stokları 1970 yılında 41 m ilyar 270 m ilyon d o la r v e 1972 de 44 m ilyar 690 m ilyon dolar değerindeydi.

1970 yılı başından bu yana uygulanm akta olan ö z e l Ç ek m e H akları 1970 sonunda 5 m ilyar 842 m ilyon dolara, 1971 sonunda 6 m ily a r 378 m ilyon dolara v e 1972 sonunda da 9 m ilyar 431 m ilyon dolara ulaşmış bulunmaktadır. Uluslararası Para Fonu nezdindeki re z e rv p o zisyo n lan 1970, 1971 v e 1972 yıllarında pek değişm e gösterm ed en 7 m ily a r dolayında kalm ıştır.

Ü lkelerin ellerin de bulunan yaban cı para m iktarı 1966 - 1972 dönem i içinde dört m isli kadar çoğalm ıştır. D ö v iz m iktarındaki bu olağanüstü a r­

tış. son yıllarda kam biyo piyasalarında sık sık ortaya çıkan buhranların başlıca nedeni sayılabilir. 1966 yılında A . B. D. doları h e sa b iyle ulusla­

rarası d ö viz m iktarı 25 m ilyarın biraz üstündeydi. Bu m iktara 1967 yılında 4 m ilyar dolar kadar eklenm iştir. 1968 de artış 3 m ilyar dolar kadar o l­

muş ve 1969 da d ö v iz artışı sadece 400 m ilyon dolayında kalm ıştır. Dünya d ö v iz rezervi 1970 den itibaren büyük oranlarda çoğalm a gösterm iştir.

1969 yılında 32 m ilyar A. B. D. doları değerin de olan d ö v iz rezervi 1970 de 44 m ilyara çıkmış, 1971 de 78 m ilyara yaklaşm ış v e nihayet 1972 sonunda 100 m ilyar doları aşmıştır. Bu rakam lar dünya d ö v iz rezervin d e

(17)

1970 y ılın d a % 38 oranında, 1971 de % 77 oranında ve 1972 yılında r/r 2'J oranında artış m eydana g eld iğin i gösterm ektedir

E n flasyonist baskılar 1972 yılında bütün dünyada ve ö ze llik le Avrupa- da şiddetlenm iş bulunm aktadır. Avrupanın pek çok ülkelerinde tüketici fiy a tla rı norm al trendin iki m isli hızla yükselm iş ve bazılarında da artış oranı % 10 a, hatta bu hızın üstüne çıkm ıştır. 1972 yılında tüketici fiyatları A vru p an ın sanayileşm iş ü lkelerinden A vu stu rya'da l/c. 7,7, B elçik a’da (’/c 6,-1.

Batı A lm a n y a ’da % 6,5, D anim arka’da ve Fransa’da 6.9, İta lya'd a 7,3, H olla n d a ’da % 7,9, N o r v e ç ’de c/c 7,7 ve İsv içre'd e </, 6,8 oranlarında yük­

selm iştir. Bu oranlar İrlanda’ da % 8,2 ve Ispanya’da % 17 olmuştur. T ü k e­

tic i endeksleri 1972 yılında İn g ilte re ’de r/r 7.7 oranında, A B. D. de ise r/c 3,4 oranında artm ıştır.

T ü k e tic i fiy a tla rın ın endişe verici eğilim ini toptan eşya fiyatlarında da izlem ek mümkündür. 1972 yılında toptan eşya fiy a tla rı endekslerinin ö z e llik le tarım ve sanayi m addeleri bölüm lerinde, önceki, yıllara kıyasla önem li yü kselişler görü lm ektedir.

Ü lk ele r en fla syon la m ücadele etmek için çeşitli usuller uygulam ış­

lardır. O rtak Pazar topluluğu ü lkeleri ve İn g iltere dar para politikası gü t­

müş v e fa iz hadlerini yükseltm iştir. Batı A lm anya ayrıca bütçe kısıntılarına başvurmuştur. Bazı ü lkeler fiy a tla rı denetlem e yolunu seçm işlerdir. Kasım ayında In g ilte re işçi ücretlerini, kiraları v e tem ettüleri dondurma kararı alm ıştır. Fransa en flasyon la m ücadelede ikna v e tavsiye metodunu uygu­

lam aya çalışm ıştır. Ekim ayında Paris'te yapılan toplantıda Avrupa E ko­

nom ik Toplu luğu Ü y e leri için en önem li sorunun enflasyon olduğu ifade ed il­

miş v e fiy a t yükselm elerinin yavaşlatılm ası için Topluluk içinde ele alın ­ m ası gerek en tedbirlerin koordinasyonu konusunda anlaşmaya varılm ıştır.

A ş ın en flasyon eğilim lerin in Topluluk ülkelerinde ekonom ik büyü­

m eyi, istikrarı ve tam istihdam ı en gellediği ve yaşam a şartlarını çok güçleş­

tird iğ i neden leriyle A vru p a Ekonom ik Topluluğu K onseyi enflasyona kar­

şı topluca harekete geçm ek g erek tiğ i konusunda 5 A ralık 1972 de yeni bir karar alm ıştır.

Bu karara göre, Toplu luk Ü yesi D evletler tüketici fiyatlarında 1973 yılı için de m eydana g ele cek artışın c/c 4 oranını geçm em esi için çaba gösterecek­

lerdir. F iy a t yükselişlerinin yavaşlatılm ası, em ek v e serm aye gelirlerinin n o­

m inal artışının ılım lı b ir seviy ed e tutulması, satınalma gücünün korun­

ması v e her türlü gelirlerin daha adil bir şekilde dağılım ının sağlanması için şart sayılm ıştır. Ü y e D evletler, hizm etler ve sanayi ürünleri fiy a tla ­ rındaki artışları denetlem eyi kabul etm işlerdir. Bu artışların denetlenm e­

sinde, genel fiy a t politikası amaçlarına uygunluk gözönünde tutularak f i ­ y a t yükselişlerinin kü m ülatif etkilerinin bertaraf edilm esine v e teşebbüs­

lerd ek i verim liliğin b ir kısmından tüketicilerin de yararlanmasının sağ­

lanm asına çalışılacaktır. Ü ye ler para hacmi artış oranı ile milli gelir artış

(18)

oranı arasında b elirli bir uyum luluk içinde çaba g ö stere cek lerd ir. Bu arada para m ercilerinin reeskont hadlerini, bir üst sınır tesp it etm ek su retiyle fa iz hadlerini etkilem ek, m evdu at karşılık ların ı d e ğ iştire rek v e y a açık piyasa işlem leri y o lu y la ek on om id e lik id ite y i ayarlam ak v e nihayet m ali kuruluşlarda biriken fon ları v e rg ile m e k y o lu y la bunların a ça ca ğı k re d i­

leri v e tüketim kredilerin i (ta k sitli satışlar v e kişisel b orçlan m a la r) sın ır­

landırm ak a m a çla riyle h arekete sü ratle g eç eb ile c e k le ri belirtilm iştir.

Ü y e D ev letler yabancı ü lkelerden çıkan isten m eyen serm a ye a k ım ­ larını ön leyici birleşik eylem lerin i v e g erek li tedb irleri ahenk için de u ygu ­ layacaklardır. Toplu lu k M e rk ez Bankaları Euro - D olla r piyasasına plasman hırını, doğrudan veya dolaylı olarak daha fa zla a rtırm a y a c a k la rd ır. M erk ez Bankaları ayrıca, işbirliğini gü çlen d irm ey e yön elm iş yen i hüküm ler sapta- nıncaya kadar, G u vern ö rler se viy es in d e her üç ayda bir Ü y e ülkelerin para hacimleri konusunda g örü şm eler yapacaklardır.

E nflasyonla m ücadele konusundaki kararın d iğ e r bölü m lerinde m ali politika v e bütçe disiplini ile ticaret politikası tedbirleri üzerinde de du­

rulmaktadır.

1972 yılında uluslararası m übadelelerin artm asına v e ekon om ik g e ­ lişm e temposunun hızlanm asına rağm en bu g eliş m e ler iş hacm ini g a y e t yavaş şekilde etkilem iş v e işsizlik oranı g e n e llik le düşme gösterm em iştir.

İşsizlik sadecede İn giltere v e A. B. D. de bir m iktar azalm ış fakat yin e de yüksek seviyelerin i korum uşlardır. İşsizlik yüzdesinin hala yüksek s e v i­

yelerd e devam etm esinin başlıca nedenleri arasında faal kadın nüfusunun çoğalm asının yanısıra serm a yeye dönük yatırım ların fa zlala şm ış olm ası v e hu arada iş gücü verim liliğ in in yükselm esi sayılabilir.

Konjonktürün genişlem e dönem ine girm esi d o la y ıs iy le dünya tica re­

tinin hızlı bir büyüm e gösterm esine rağm en 1972 yılın da öd em eler d en ­ gelerin de umulan gelişm e görülem em iştir. A . B. D. nin tica re t dengesi a çığı geçen yıla kıyasla 4 m ilyar dolar daha fa zla olmuştur. T a h m in lere g ö re İn ­ giltere'n in ödem eler dengesi fa zla sı 2 veya 2,5 m ilyar d o lar azalacak v e Ingiltere belki de bu y ıl ne açık ne fa zla ve recek tir; Japon ya’nın öd em eler dengesi fazlası ise bir m iktar düşme gösterecek tir; bunlara karşılık İtalya, Hollanda ve Belçika ödem eler dengesi fa zla lık arzedecektir.

Amerika Birleşik Devletleri ekonom isi için 1972 y ılı oldukça v e rim li bir y ıl olarak kabul edilebilir. G a yri sa fi m illî hasılada 25 yıldan beri g ö ­ rülmemiş bir artış m eydana gelm iş v e m illî g e lir cari fiy a tla rla % 9,7, 1958 fiy a tla riyle % 6 ,5 oranında artm ıştır. Ü retim artışının yanında önem li olan konu enflasyon hızının da yavaşlam ış olm asıdır. 1972 yüında sana­

yileşm iş ü lkeler içinde en flasyon hızının % 3,4 bir oranla en düşük olduğu y e r A m erika Birleşik D evletleridir.

Am erika B irleşik D evletlerin d e 1972 yılında ekonom ik canlanm ayla birlikte toplam talepte belirli bir ilerlem e kaydedilm iştir, ö z e llik le işsiz-

(19)

liğ i azaltm ak am aciyle yürütülm üş olan para v e kamu m âliyesi politikaları talebin genişlem esinde etkin bir rol oynam ıştır. 1972 yılının ikinci yarı­

sından itibaren toplam talepteki hızlanm a eğilim i nisbi olarak gittikçe k u vv et kazanm ıştır. 1971 yılında 95:6 olan işsizlik seviyesi 1972 yılında c/r 5 e düşmüş ve çalışanların sayısında 2,3 m ilyon artış m eydana gelm iştir D oların kon vertibl olm aktan çıkması, spekülasyon am aciyle v e güçlü pa­

ralara sahip ü lkeler yönünde A . B. D. den kısa vadeli büyük serm ayelerin uzaklaşm asına neden olmuştur. 1971 yılında iki m ilyar dolar dolayında açık verm iş olan tica ret dengesinin açığı 1972 yılında 6 m ilyar 400 m ilyon dolara çıkm ıştır. İth alâ t hacm i 1971 yılına göre % 22 oranında artmış ve 55 m ilyar 560 m ilyon dolara ulaşmıştır, ihracat hacmi geçen yıla göre

% 13 oranında artarak 49 m ilyar 120 m ilyon dolara yükselm iştir.

Fransa ekonomisi 1972 yılında nisbi bir canlılık gösterm iş ve gayri sa fi m illi hasıla artış h ızı 1971 de % 5 ,1 iken 1972 yılında % 5.5 a yüksel­

m iştir. D iğer ü lkelerde olduğu gibi Fransa'da da fiy a t ve ücret artışla­

rı 1972 yılında yüksek bir seyir izlem iştir. 1972 yılında hem işsizliğin hem boş iş sayısının artış kaydetm esi Fransa’da işsizliğin yapısal bir nitelik taşıdığına işaret sayılabilir. 1972 yılında re zervle rd e m eydana gelm iş olan h ız lı birikim banka kredilerindeki artışla birlik te etkisini para arzında gösterm iş v e para a rzı % 19 oranında artmıştır. Bu nedenle haziran 1972 den itibaren tedrici v e k ısıtla yıcı bir para politikası uygulanmıştır.

Japonya’da 1971 deki ekonom ik durgunluk 1972 yılında ekonomik canlanm aya dönüşmüştür. G a yri safi milli hasıla 1971 yılında % 6,7 ora ­ nında artmış iken, hız 1972 de % 8.5 a yükselm iştir. Ö dem eler dengesinin uzun zam andır d eva m lı olarak fa zla lık verm iş olm ası Japonya’y ı 20 Ekim 1972 tarihinde bir seri ön ley ici tedbirler alm aya yöneltm iştir. Bu cümleden olm ak ü zere bir ço k sanayi v e zirai m am uller ithalâtında % 20 oranında güm rük indirim i yapılm ış ithal kotaları % 30 genişletilm iş v e ithal finans­

m anları fa iz hadleri % 1 oranında düşürülmüştür. N eticede, ödem eler den­

gesi fazlası 1971 yılında 7 m ilyar 677 m ilyon dolar iken 1972 de 4 m ilyar 739 m ilyon dolara indirilebilm iştir. 1972 yılında ihracat r/r 19 artarak 28 m ilyar dolara ulaşmış, ithalât yaklaşık olarak f/c 21 oranında yükse­

lerek 19 m ilyar doların biraz üstüne çıkmıştır. B öylece ticaret dengesi fa zla sı 1971 de 8 m ily a r dolara yakın iken 1972 de 9 m ilyar dolara yük­

selm iştir.

Batı Alm anya’da 1971 de g ayri safi milli hasıla 756 m ilyar DM'iken 1972 yılında c/c 9 oranında artm ak suretiyle 828 m ilyar DM. a yükselmiştir.

T ü k etici fiya tla rı endeksi 1971 de <7r 7,5 oranında ve 1972 de '% 6 oranında artış gösterm iştir. 1972 sonu itibariyle, işsiz sayısı 279 bin ve mevcut boş iş sayısı 478 bindir 1972 yılında ihracat 9c 8 oranında ve ithalût l/< 9,75 ora ­ nında genişlem iştir Bununla beraber ticaret dengesi fa zlalığı devanı et­

m ektedir.

(20)

İn g ilte re’de 1(J72 yılın da ö z e llik le g r e v le r n e d en iyle z a y ıfla y a n dış r e ­ kabet giicü sonucu dış tica ret g eliş m e le ri beklenen se viy en in altında k a l­

m ıştır T ic a re t dengesi 1971 y ılın d a 733 m ily o n d o lar fa z la v e r d iğ i halde 1972 yılında 1 m ily a r 600 m ily o n dolar a çık la kapanm ıştır. İn g ilte r e ’de 1971 yılında 6 m ily a r 600 m ilyon dolara yü k selen r e z e r v le r 1972 yılında 5 m ilyar 600 m ilyon dolara inm iştir. Enflasyonu n ya va şla m a gösterm em esi, liretim in v e dış ticaretin b e k len ild iği şekilde g elişm em esi sterlinin dış d e ­ ğerini teh lik eye sokm uştur. F aiz hadlerinin y ü k seltilm esin e v e A vru p a Ekonom ik Toplu luğu Ü yeleri M e rk e z B ankalarının büyük d estek lerin e ra ğ ­ men 23 H aziran 1972 de kam biyo borsaları kapatılm ış v e hem en arkasın­

dan sterlin dalgalanm aya bırakılm ıştır. 23 H aziranda b ir sterlin 2 dolar 35 sent iken 1972 sonunda 1 sterlin 2 dolar 6 sente düşmüştür. G re v le rle sarsılan ekonom ide toplu iş sözleşm eleri ile ü cretlerin daha fa z la a rttırıl­

masını önlem ek için 6 Kasım 1972 de ü cretler dondurulm uştur.

İktisadi İşbirliği ve Kalkınma Teşkilâtının (O E C D ) ü ye sayısı 1971 yılında A vu stu ra lya v e Finlan diya’nın da k a tılm a siyle 23 e çıkm ıştır. Son yıllard a O EC D nin fa a liy e tle rin i çalışm a hayatı, tabiatı korum a, tarım g e ­

lişm eleri, en flasyonla m ücadele, elek tron ik beyinlerin gelişm esi gib i alan­

lara da çevird iği g örü lm ek ted ir. O E C D gerek G A T T ’ı ilgilen d iren ticari s o ­ runlar gerek IM F ’ nin u ğraştığı para sorunları konularındaki çalışm alarını devam ettirm ektedir. H aziran 1971 de bakanlar seviyesin d e toplanan O EC D K onseyi uluslararası ticaretin g ele ceğ in i görüştü kten sonra ulus­

lararası ticaretin daha çok serbestleştirilm esi olanakları v e soru nları konu­

sunda bir çalışm a yapılm asını önerm iştir. Bu çalışm ayı gerçek leştirm ek am aciyle teşekkül eden Jean R e y K om itesi tica reti v e tica retle ilg ili soru n­

ları bir uzun dönem p ersp ek tifi için de ele almış, önce soru nları tanım la­

mış v e m ü staceliyetlerini tayin etm iş v e sonra bu sorunlarla nasıl uğra- şılabileceği v e sorunların nasıl çözü m len eceği konularında ta v siy ele rd e bulunmuştur. K o m ite Başkanı Jean R e y ’e iza feten adlandırılan raporun öze llik le G A T T çerçevesin de 1973 yılında açılacak görü şm elerd e fa yd a lı olabileceği görüşü yaygın d ır.

1972 yılında T ü rk iy e ’y e Y ard ım K o n sorsiyo m ’u çerçevesi içinde m em ­ lek etim ize 270,9 m ilyon dolarlık p roje kredisi taahhüt edilm iştir. Bu k re­

dinin 24,2 m ilyon d oları A lm anya, 20,0 m ilyon d oları Fransa, 3,4 m ilyon doları Hollanda, 10,0 m ilyon doları İtalya, 40 m ilyon d o la rı A . B. D. v e

173.3 m ilyon doları İB R D / ID A tarafından finanse edilm ektedir.

A vru pa Ekonom ik Topluluğu üye sayısı, 1972 yılında In giltere, D ani­

marka ve İrlanda’nın da katılm asiyle 9 a çıkm ıştır. Y en i ü ye ler 1 nisan 1973 tarihinde başlamak üzere her yd % 20 oranında güm rü k indirim i uygulayacak v e b ö y le ce beş y ıl içinde topluluğun güm rük b irliğ in e te d ­ ricen intibak etmiş olacaklardır. Y en i üyelerin v e r g i p olitik ala rı da to p ­ lulukta çeşitli oranlarda kabul edilm iş olan katm a değer v e rg is in e uygun

(21)

o la ra k dü zenlenecektir. A vru p a Ekonom ik Topluluğu enflasyonla müca­

dele, bölgesel politika, sosyal politika, ekonom ik birlik v e para birliği ko­

nularındaki çalışm alarına 1972 yılında da devam etmiştir.

A vru p a Ekonom ik Toplu lu ğu ile Tü rkiye arasında 23 Kasım 1970 günü B rü k sel’ de im zalanm ış olan katm a protokol, geçiş dönem inde uygulanacak ola n esasları tesbit etm iştir. Bu anlaşma 3 A ğu stos 1971 tarihinde T ü r­

k iy e tarafından onaylanm ış ancak üye d evletlerin parlam entoları tarafın­

dan onaylanm ası zam an alacağından katma protokolün ticari hükümlerinin y ü rü rlü ğe girebilm esi için 27 tem m uz 1971 de bir yıllık süre için ayrı bir g e ç ic i anlaşm a im zalanm ış v e bu vesik a 1 eylül 1971 de yürürlüğe girm iş­

tir. B öylece T ü rk iy e K a tm a P rotok old e öngörülen ticari tavizlerd en yara r­

lanm aya başlamış, buna karşılık sadece sanayi m addelerine % 5 ilâ % 10 oranında gümrük indirim i tanım ıştır. İta ly a ’daki Parlam ento buhranı ne­

d e n iy le katma protokolü n tasdiki g ec ik tiği için G eçici Anlaşm anın sü­

resini 31 aralık 1972 tarihine kadar uzatm ak am aciyle 30 tem m uz 1972 tarihind e G eçici A n la ş m a y ı uzatan bir anlaşma daha im zalanm ış v e bu v e s ik a 1 eylü l 1972 de yürü rlüğe konulmuştur. T ü rk iy e ile A vru p a Eko­

n om ik Toplu luğu arasındaki protok ol M ali P rotok ol v e A vru p a Köm ür v e Ç elik Topluluğu ile ilg ili m addeleri kapsayan esas anlaşma, 21.12.1972 tarihind e Bakanlar Kurulunca onaylanm ış v e 29 aralık 1972 de Resmi G a ze te d e yayım lanarak yürü rlüğe girm iştir.

Topluluğun In g ilte re v e d iğ e r iki ülkenin katılm asiyle genişlem esi d o la y ıs iy le toplulukla olan ortak lık ilişkilerim izin yeniden gözden g e ç iril­

m esi am aciyle öngörü len görüşm elerin ilk bölümü 13 -1 4 ocak 1972 ta ­ rihinde B rüksel’de başlam ıştır. Bu görüşm eler devam etm ektedir.

A vru p a Ekonom ik Toplu lu ğu ile olan ilişkiler Üçüncü Beş Y ıllık Plan v e Y ıllık P rog ra m la n çerçevesin de yürütülmektedir. Bu çe rçev e içinde s ö z konusu ilişkilerin T ü r k iy e ’nin uzun dönem li amaç ve hedeflerine ulaş­

m asını en gellem em esine v e T ü rk iy e ile ilgili yükümlülüklerinin uygulan­

m asında gerek li esnekliklerin getirilm esine çalışılm aktadır.

Dünya Bankası grubunu teşkil eden M illetlerarası Kalkınm a Banka­

sının (IB R D ) M illetlera rası Kalkınm a Birliğinin (A ID ) v e M illetlerarası Finansman Kurumunun (IF C ) 30 Haziran 1972 tarihi itibariyle çeşitli ül­

k e lere yap tığı y a tırım la r v e a çtığı krediler toplam ı 3 m ilyar dolardan fa z ­ ladır. Bu toplam ın 1966 m ilyon dolarını 40 ülkeye 72 p roje için açılan kre­

d ile r teşkil etm ektedir. Dünya Bankası özellik le son yıllarda gelişm iş ülke­

lerin serm aye piyasalarından orta v e uzun vadeli krediler bulmaktadır, ö r ­ neğin, projelerin finansm anında kullanılmak ü zere Banka, 1972 mart a yın ­ da Japon M illi Bankasından 100 m ilyar yen borç almıştır.

Dünya Bankası grubu kuruluşundan 30 haziran 1971 tarihine kadar T ü rk iy ey e 26 proje için 350,5 m ilyon dolarlık kredi açmıştır. 1972 ydında

(22)

ise ikraz ve k red ilerin toplam ı, 6 p ro je için 173,3 m ilyon d o la rı bulmuştur.

Bu m iktarın 76 m ilyon d oları E re ğ li D em ir Ç elik F ab rik a ları A. Ş., birinci kadem e tevsiat p ro je si için, 24 m ily o n d oları İstanbul G ü bre San ayii A. Ş.

nin am onyum gübre p rojesi için, 16 m ilyon d oları İkinci H a y v a n c ılığ ı G e ­ liştirm e P rojesi için, 2,3 m ilyon d oları İstanbul Ş eh ircilik P rojesi için, 37 m ilyon doları İstanbul Su T em in i P rojesi için v e 18 m ily on doları Su­

lama İslah P rojeleri için alınm ıştır.

Uluslararası Para Fonu (IM F ) ile olan ilişk ilerim iz 1972 yılında o la ­ ğan bir seyir gösterm iştir. 1971 y ılın d a m em lek etim ize ö z e l çek m e hakları (S D R ) hesabından 16,1 m ilyon d olarlık tahsis yap ılm ıştır. Bu tahsisten

1971 yılında 14 m ilyon SD R birim lik b ir kullanm a yapılm ışken 1972 yılında aynı hesaba kendi kayn aklarım ızdan 18,5 m ily on SD R b irim lik bir tahsis yapm am ız gerekm iştir. B ö y lec e T ü r k iy e S D R tem in eden b ir ülke n iteliği gösterm iş olm aktadır. A y rıc a 1972 d e M illetlera ra sı Para Fonuna olan borçlarım ızdan 79,5 m ilyon SD R birim lik kısm ının erken ödem esi y a p ıl­

mıştır. Bu nedenle M illetlera rası Para Fonuna sadece altınla ödenecek olan 9,4 m ilyon S D R birim lik borcum u z kalm ıştır.

M erk ezi Anlaşm a Teşkilatı (C E N T O ) haberleşm e, tarım , kamu sağlığı, bilim ve eğitim , m adencilik, sınai kalkınm a v.s. konularda incelem e, kurs ve toplantı şeklindeki fa a liyetlerin e devam etm ektedir. İskenderun lim anı­

nın geliştirilm esi ile ilgili proje 1972 yılında tam am lanm ıştır. İran v e T ü r­

k iy e’nin ortaklaşa yürüttükleri sınır bölgesi je o lo ji incelem esi tam am lan­

mak üzeredir. 1972 yılında çok tara flı teknik işbirliği çerçevesin d e T e ş ­ kilat üyesi olan ülkelerin öğ ren cilerin e burslu olarak öğrenim im kânı s a ğ ­ lamıştır. A yrıca dünyanın en uzun telekom ünikasyon sistem i ile C E N T O M ikro dalga şebekesinin daha etkin b ir biçim de işlem esi için 1972 y ılın d a çeşitli tedbirler alınm ıştır.

Kalkınma için Bölgesel İşbirliği (R C D ) çalışm alarına 1972 y ılın d a da devam edilm iştir. 1970 yılında üç D ev le t Başkanmın aldığı kararla “ R C D B ölge İçi Ticaretin G eliştirilm esi” konulu U N C T A D Raporu ü zerin de g e ­ rekli incelem eleri yapm ak için bir eksperler grubu teşkil olunmuştu. Eksper­

ler grubu üç ülkenin (İran, Pakistan, T ü rk iy e ) dış ticaret v e kam biyo rejim ­ lerini tetkik etm iş v e hazırladığı raporları ilgili H üküm etlere sunmuştur.

Bu raporlarda ticaretin artırılm ası için çeşitli m addelerin güm rük v e r g ile ­ rinde v e m iktar kısıtlam alarında karşılıklı indirim lere gidilm esi ön g örü l­

müştür

Pakistan'da 12- 18 eylül 1972 tarihlerinde yapılan son ek sp erler top ­ lantısında Türk H eyeti bu toplantıya bir R C D ticaret protok olü tasarısı sunmuştur. Bu tasarı üzerindeki görü şm eler tam amlanm ış olup protokolün üç ülke eksperler grubu delegasyonu başkanlarmca im zalanm ası beklen­

mektedir.

Referanslar

Benzer Belgeler

Araç; 6 adet thruster (Sualtı Tahrik Ünitesi), su sızdırmaz tüp, iskelet destek çubukları, Penetratörler (Kablo tutucular), üst korumalık kapak, alt-üst

Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi Microsoft Teams Uygulamasında İlk Defa OturumAçacak Öğrencileri İçin..

10 Aralık'ta, SOCRadar tarafından takip edilen bir dark web forumundaki tehdit aktörü, iddiaya göre bir Türk finans kurumu için yetkisiz VPN erişimi satmaya çalıştı.. Dark

Destek m ktarının %25’ , varsa uygun mal yet olmayan harcamaların kes nt ler yapıldıktan sonra, f nal raporun onaylanmasını tak p eden 15 ş günü çer s nde

5.Bunu sağlamak üzere özel ligde spor kulübü düzenlemesi ve sponsorluk düzenlemesi ile diğer spor ilçe ekiplerini bir araya getiren spor kanunu veya

Dede Korkut’un Günbed Yazmasında Geçen 50 Moğolca Kelime (s. 55-82) başlıklı yazıda, yazmada geçen kırk sekiz kelime ele alınmaktadır. Bu kelimeler arasında.. kurban,

Nefret söylem son üç yıllık dönemde kamu yetk l ler tarafından doğrudan üret ld ğ nden, toplum ve kamu görevl ler tarafından LGBTİ+’lara yönel k şlenen nefret suçları

TİHV Tedavi Merkezlerine 2019 içinde yapılan 908 yeni başvuru içinde ülke içinde işkence ve diğer kötü muamele uygulamalarına maruz kalan başvuru sayısının 838,