KAMU MÂLİYESİ

! — KONSOLİDE BÜTÇE

1972 yılı D evlet Bütçesini incelerken önce Bütçe K anunu ile te s b it

1‘dilen ödenek vc gelir tahm inlerini, daha so n ra da Bütçenin onbir aylık

uygulam a sonuçlarını 1971 ile k arşılaştırm alı olarak ele alacağız (40, 41 vc 42 sayılı cetveller).

1972 yılı Bütçe K anunu ile verilen ödenekler toplam ı 51.968 m ilyon lira olup 1971 yılı Bütçe ödeneklerinden 13.496 milyon lira (9i? 35,1) fa z ­ ladır. Biitçe ödenekleri 1972 yılı için tahm in edilen gayri safi millî h a sı­ lanın '/, 24,2 sini teşkil etm ektedir. Bu oran 1971 yılında % 2 1 ,1 idi.

51.968 m ilyon liralık Bütçe ödeneklerinin 26.397 m ilyon lirası (% 50,8) cari harcam a, 9.455 milyon lirası (% 18,2) yatırım harcam ası ve 16.116 m il­ yon lirası (% 31,0) serm aye teşkili ve tra n sfe r harcam ası ödeneği şek lin ­ dedir.

Bütçe K anunu ile tesbit edilen 1972 mali yılı gelir tahm inleri 51.968 m il­ yon liradır. Bu gelirlerin 50.312 milyon lirası Genel B ütçe geliri, 1.656 milyon lirası K atm a Bütçe geliridir. Bu tahm inlere göre 1972 yılı konsolide bütçe geliri 1971 yılı tahm inlerine kıyasla 14.296 m ilyon lira (% 37,9) a r ­ tış gösterm ektedir. 1972 yılı için tahm in edilen 51.968 m ilyon liralık geli­ rin 45.086 m ilyon lirası vergi geliri, 5.532 milyon lirası vergi dışı gelir ve

1.350 milyon lirası özel gelir ve fonlardır.

1972 Bütçe K anunu ile verilen konsolide b ü tçe cari harcam a öden ek ­ leri 1971 yılı Bütçesi ile verilen cari harcam a ödeneklerine kıyasla 96 31,8 oranında fazladır. 1971 yılında bu o ran % 33,5 idi. 1972 yılı konsolide b ü tç e yatırım ödenekleri 1971 yılına kıyasla % 19,4 fazlasiyle 9.455 m ilyon li­ radır. 1971 yılında konsolide b ü tçe yatırım ödenekleri % 13,2 o ran ın d a artırılm ıştı.

Serm aye teşkili ve tra n sfe r h arcam aları 1971 yılı Bütçe ödeneklerine göre •/, 53,0 a rtışla 16.116 m ilyon lira olarak tesb it edilm iştir. 1971 yılın­ da bu oran Vf> 33,2 idi. Serm aye teşkili ve tra n s fe r ödeneklerindeki 5,6 m il­ yar liralık artışın en önemli kısm ı İktisadi D evlet T eşekkülleri se rm a y ele ri­ ne m ahsuben yapılacak ödem eler ile Emekli Sandığına yapılan tra n sfe rle r ve Devlet Borç ödem eleri ödeneklerinde olm uştur.

1972 yılı B ütçe K anununda, önceki yıllardan farklı olarak, ödenek ve gelir tahm inleri birbirlerine eşittir. Yani 1972 yılı B ütçesinde ödenekler ile gelir tahm inleri arasında iç istik ra z ile karşılanm ası öngörülm üş bir fark yoktur. Ancak 1972 yılı Bütçe K anununun 42 inci m addesi İktisadi D evlet T eşebbüslerinin 1972 yılı yatırım ve finansm an program ı gereğince tesb it edilen finansm an ihtiyacını k arşılam ak üzere D evlet Y a tın m Bankası nez- dinde bir Fon tesis edilm esini öngörm ektedir. Yine aynı m adde hükm üne

göre Fon k ay nakları arasın d a H âzinece çık arılacak 3 m ilyar liralık iç ve dış istik ra z tah v illerinden elde edilecek gelirler de sayılm ıştır. 42 inci m ad­ denin (h) fıkrası M aliye B akanına 3 m ilyar liraya kad ar tahvil çıkarm a y et­ kisi v erm iştir. F ıkra hükm üne göre, istikraz hasılatı yılı Bütçesine gelir ve K am u İktisadi T eşebbüslerine verilen m ik tarlar yılı içinde M aliye Bakan­ lığı B ütçesine ödenek ve gider kaydedilir. Daha sonra 15.2.1973 tarih ve 1672 sayılı K anunla y u k arda bahis konusu edilen 42 inci m adde hükm ü gereğince çık arılacak tahvilin m iktarı 3 m ilyar liradan 4 m ilyar liraya y ü k ­ se ltilm iştir. Bu m adde hükm ünden y ararlan ılarak 1972 yılında üç tertip te 2.500 m ilyon liralık ve 1973 yılı şubat ayında da iki te rtip te 1.500 milyon liralık “ 1972 K alkınm a İstikrazı Tahvili” çıkarılm ıştır.

Bütçe K anunu ile 51.968 milyon lira o larak tesbit edilm iş bulunan 1972 mali yılı konsolide bütçe ödenekleri yıl içinde verilen ek ödeneklerle 31.12.1972 tarihinde 55.890 milyon liraya ve 1973 ocak ayı sonu itibariyle 56.390 m ilyon liraya çıkm ıştır. Toplam ödenekler 1971 m ali yılı bütçesi­ nin onbir aylık son u çların a kıyasla 11.421 m ilyon lira (% 25,4) fazladır.

1972 yılı için verilm iş ödeneklerden 1972 ocak ayı sonuna kadar, y ani onbir aylık dönem de gerçekleştirilm iş olan harcam alar 42.286 m il­ yon liradır. O nbir aylık dönem ler itibariyle 1971 yılında ödeneklerin % 85,1 i verile em rine bağlandığı halde 1972 yılında bu oran r/r 75,0 tir. 42.286 milyon liralık toplam harcam aların 20.372 milyon lirası (% 48,2) cari, 6.205 m ilyon lirası (% 14,7) yatırım ve 15.709 m ilyon lirası (% 37,1) se rm a y e teşkili ve tra n sfe r harcam alarına taalluk etm ektedir.

Mali yılın onbirinci ayı sonunda fiili ödem eler 42.877 milyon liradır. Bu ödem eler 1971 mali yılının aynı dönem inde yapılan ödem elerden % 10,7 fazladır. 42.877 m ilyon liralık fiili ödem enin 20.218 milyon lirası cari ödem e, 6.038 m ilyon lirası yatırım ödem esi ve 14.052 milyon lirası serm ay e teşkili ve tra n sfe r ödemesidir. Bütçe em anetinden 2.569 milyon liralık ödem e yapılm ıştır.

1972 m ali yılında, onbirinci ay sonuna kad ar 42.811 milyon liralık ge­ lir tah silatı gerçekleşm iştir. Bu gelirlerin 35.211 milyon lirası vergi geliri 5.816 m ilyon lirası vergi dışı gelir ve 1.784 milyon lirası özel gelir ve fon­ d ur. G elir tah silatı 1971 yılının aynı dönem gelirine kıyasla % 26,0 o ra ­ n ın d a yüksektir. A rtışlar vergi gelirlerinde % 27,7, vergi dışı gelirlerde % 64,0 tür. ö z e l gelir ve fonlar 1971 yılma göre azalm ıştır.

Toplam gelir tahsilatı içinde vergi gelirlerinin payı 1971 yılında % 81,2 iken 1972 de % 82,2 ye, vergi dışı gelirlerin payı °/c 10,4 ten % 13,6 ya çıkm ış, özel gelir ve fonların payı ise % 8,4 ten % 4,2 ye inmiştir. Onbir aylık dönem ler itibariyle vergi gelirleri tahsilatının a rtış oranları 1971 yı­

15)72 yılı aralık sunu itibariyle H azine nakit duru m u n d ak i gelişm eleri kısaca belirtelim . 1972 yılı sonu itibariyle H âzinenin m evcut ve alacakları (¡.077 milyon lira, kısa vadeli b o rç la n 12.551 milyon liradır. A lacak ve borç dengesi 6.474 m ilyon lira borç bakiyesi verm ektedir. Buna 3.205 m ilyon liralık bütçe em anetleri de eklenince H azine nak it d u ru m u borç bakiyesi <1.679 milyon lira o lm ak tad ır (43 sayılı cetvel).

1972 yılında 1971 yılı sonuna k ıy asla H âzinenin m evcutları 2.058 m ilyon lira, buna karşılık kısa vadeli b o rç la n 2.029 milyon lira ve b ü tçe e m a n e t­ leri 709 m ilyon lira artm ıştır. Böylece 1971 yılında 3.656 m ilyon lira olan H azine nakit durum undaki a le y h te gelişm e 1972 yılında 680 m ilyon liradan ibaret kalm ıştır. M evcut ve alac a k la rd an kasa ve b a n k a la r 622 m ilyon lira, avanslar 1.436 m ilyon lira a rtm ıştır. M erkez Bankası a v a n sla rı 1.252 m il­ yon lira, plasm an bonoları 382 m ilyon lira ve e m an et p a ra la r 395 m ilyon lira a rttığ ı için kısa vadeli b o rçlar 2.029 m ilyon lira a rta ra k 12.551 milyon liraya yükselm iştir. 1972 yılında b ü tçe em anetlerinde de 709 m ilyon lira a rtış olm uştur.

2 — KAMU BORÇLARI

Kamu iç b o rç la n 1971 yılı son u n d a 29.582 m ilyon lira iken 1972 yılı sonunda 33.094 milyon liraya ç ık m ıştır (44 sayılı cetvel). 3.512 milyon li­ ralık artışın 2.900 m ilyon lirası D evlet B ütçesinden ödenecek borçlarda, (¡12 milyon lirası bütçe dışı kam u kesim i borçlarında olm uştur. 1971 ve 1972 aralık ayları a rasın d a H azine iç istikraz tahvilleri 3 049 milyon lira, 154 ve 250 sayılı K anunlar gereğince yapılan konsolidasyondan doğan iç istikraz borçları 97 milyon lira, ta s a rru f bonoları 195 m ilyon lira artm ış, 691 sayılı Kanun gereğince tahkim edilen Belediye b o rç la n 419 m ilyon lira ve diğer b o rçlar 20 milyon lira azalm ıştır. Devlet Su İşleri T ahvillerinden ibaret olan K atm a Bütçeli İdareler borçları 2 milyon lira azalm ıştır.

Bütçe dışı kam u kesimi borçlarındaki 612 milyon liralık a rtışın ta m a ­ mı Devlet Y atırım Bankası T ahvillerinin 664 m ilyon lira a rtm ış olm ası ile ilgilidir. Bu gruba giren ıliğer tahvillerde 52 m ilyon lira azalm a olm uştur.

T ürkiye'nin dış borçları dövizle ödenecek dış b o rçlar ve T ürk para- siyle ödenecek dış borçlar diye iki bölüm de m ü talaa edilm ektedir. H er iki grupta da kam u b o rçlan ve özel se k tö r b o rçla n vardır.

Dövizle ödenecek dış b o rçlar 1971 yılında 2.210 m ilyon dolar iken 1972 yılında 90 milyon dolar a rta ra k 2.300 m ilyon do lara yükselm iştir (45 sayılı cetvel). Dış borçlardaki artışın tam am ı Devlet B ütçesinden öde­ necek borçlarda m eydana gelm iştir. 1971 yılında 1.899 m ilyon dolar olan Devlet Bütçesinden ödenecek b o rçlar 1972 yılında 2.062 m ilyon dolara ç ık ­ m ıştır. Devlet bütçesinden ödenecek borçların dış bo rçlard ak i payı c/c 89, diğer kam u se k tö rü borçlan , özel se k tö r b o rçla n ve konsolide ticari

boıç-ların payı % 11 dir. 1971 yılında 207 milyon dolar olan diğer kam u sek ­ törü b o rçla n 1972 yılında 100 m ilyon dolara inmiş, 99 m ilyon dolar olan özel se k tö r borcu 133 m ilyon dolara yükselm iş, konsolide ticari borçlar 5 m ilyon dolarlık 1971 sonu seviyesinde kalm ıştır.

1972 yılında 2.300 milyon dolar olan dövizle ödenecek dış borcun 373

m ilyon doları u lu sla ra rası ku ru m lara, 1.823 m ilyon doları yabancı hükü­ m et ve hü k ü m et organlarına, 99 milyon doları yabancı özel firm alara ve şahıslaradır. 5 m ilyon doları ise konsolide ticari borçtur. Dış borçların % 79 u yabancı hüküm et ve h ü k ü m et organlarına otan borçtur.

T ü rk p arası ile ödenecek dış borçlar 1971 yılında 3.846 milyon lira iken 106 m ilyon lira a z ala ra k 3.740 m ilyon liraya inm iştir. Bu borçların 1.814 m ilyon lirası D evlet bütçesinden ödenecek borç, 425 milyon lirası diğer kam u se k tö rü borcu, 1.501 milyon lirası ise özel sektör borcudur (46 sayılı cetvel).