KAMBİYO REJİMİ

4.8.1958 tarih in d e 15 sayılı T ürk Parası Kıym etini Koruma H akkında k a ra r ile T ürk L irası'nm dış değeri, bazı istisn alar dışında, beher A. B. D. do ların a 6,20 TL. prim ilâvesiyle 1 ABD $ = 9,00 TL. olacak şekilde fiilen devalüe edilm işti. 22.8.1960 tarihinde yürürlüğe giren 65 sayılı Kanun ve

16 sayılı T ürk P arası K ıym etini Korum a H akkındaki k a ra ra istinaden

M erkez B ankasının yayınladığı aynı tarihli bir Tebliğ ile Türk Lirasının m uadeleti 1 ABD $ = 9,00 TL. olarak resm en tesp it edilm iştir. Haramızın jh ş değeri U luslararası Para F onu'na ilk defa 19.6.1947 tarihinde 1 ABD

$ = 2,80 TL. o larak bildirilen T ü rk Lirasının bu yeni m uadeleti de

20.8.1960 tarih in d e Fon nezdinde yeniden tescil ettirilm iştir.

1960- 1970 yıllarının ekonom ik gelişmeleri sonucu Türk lirasının bu değeri bazı ihtiy açlara cevap verem ez h ale gelm iş ve bazı dövizlere kur farkı uygulanm asını g erektirm iştir. Dış turizm harcam alarının kısıtlanm a­ sı am aciyle 23.2.1963 tarihinde yürürlüğe giren 196 sayılı ' “Dış Seyahat H arcam aları V ergisi K anunu” ile bu tür h arcam alar asgari 500 TL olmak üz e re % 50 nisbetinde vergilendirilm iş; yu rt dışında çalışan işçilerin ta ­ sarru fların ın yu rd a daha büyük ölçülerde getirilm esini teşvik etm ek üzere 22.7.1964 tarih in d e yü rü rlü ğ e giren 499 sayılı Kanun ile işçi dövizlerine toplam % 33 1 /3 oranına eşit olacak şekilde 3 yıllık peşin faiz farkı öde­ mesi yapılm asına başlanılm ış; “dış turizm hareketlerinin geliştirilm esi am a­ ciyle ve turizm gelirlerim izin resm i kanallardan gelm esini tem in için" 4.3.1968 tarihinden itibaren 6/9626 ve m üteakip 28.10.1969 tarih vc 6/12584 sayılı K ararlarla turist harcam alarında r/c 33 1/3 nisbetinde vergi iadesine başlanm ış ve nihayet ihracatı teşvik am aciyle çeşitli Kanun ve kararlara İstinaden ih ra c atta vergi iadesi uygulanm asına geçilmiştir.

Planlı k alkınm a dönem inin ilk yedi yıllık (1963- 1970) uygu lan m ası sırasında k arşılaşılan olum suz eğilim lerden biri dış tic a re t ve ö dem eler dengesi ile ilgilidir. İhracatım ızdaki tıkanıklık ve ithal talebinin a rtm a sı karşısında 10 a ğ u sto s 1970 tarih in d en önce alınan tedbirlerin isten en b a ­ şarıya ulaşam am ası ve dış rek a b e t gücüm üzün artırılam am ası so n ucunda bu ta rih te y ü rü rlü ğ e giren 7/1101 sayılı T ürk P arası K ıym etini K orum a H akkında 18 sayılı k a ra r ile param ız % 66 o ran ın d a dev alü e ed ilerek T ü rk

lirasının dış değeri 1 ABD doları = 15.— TL. olarak tesb it edilm iştir.

D evalüasyonla, geleneksel ihraç m allarım ızın alış kuru hariç, farklı k u r uygulam asına son verilm iş, ta tb ik a tı m eri k an u n lara day an an farklı k u r ödem elerinin yeni p ariteye eşitliğini sağlam ak üzere y u k a rd a bahsi geçen K anunlar ve k a ra rn a m e le r k apsam ına giren dövizlerin kurları, e sas k u r ’a eşit olacak şekilde tespit edilm iştir. G eleneksel ihraç m allarım ız olan p a ­ muk, tütün, fındık, kuru üzüm, kuru incir, zeytin yağı, küspe ve m elas ihracatından elde edilecek dövizlerin alış kurunun 1 ABD $ = 12,— TL. olarak ay arlanm asının nedeni bu ürünlerim izin dış p iy asalard a oldukça yüksek bir rekabet gücüne ve düşük talep elastikiyetine sahip olm alarıdır. 9.7.1971 tarih in d e yayım lanan 7/2710 sayılı K ararla bu ihraç m alların d an elde edilen d ö v i z l e r i n paritesi I ABD $ = 13,— TL. sı olarak d e ğ iştiril­ m iştir.

Son yıllarda süregelen uluslararası para bunalım ı sonucu ABD d o la rı­ nın 18 aralık 1971 tarihinde devalüe edilmesi ve bazı ülke paraların ın d e ­ ğerlerinde değişiklikler yapılm ası karşısında, T ürk lirasının ABD d o larına nazaran m uadeleti 1 ABD do lan = 14,— TL. olarak tesb it edilm iştir. Yü- rürülükteki k a n u n la r nedeniyle işçi dövizleri ve dış se y a h a t h a rc a m a la n ile ilgili dövizlerin pariteleri sonuç o larak 1 ABD $ = 14,— TL. olacak ş e ­ kilde yeniden te sb it edilmiş, geleneksel ihraç ürünlerim izin m uadeleti ise

1 ABD $ 13.— TL. olarak kalm ıştır.

Kambiyo rejimi 25.2.1930 tarih ve 1567 sayılı T ü rk P arası K ıym etini

Korum a H akkında K anunla, bu K anuna d a y a n ılara k çıkarılan k a ra rla rla ve bazı k an u n ların kam biyo m evzuatı ile ilgili hüküm lerine göre d ü z e n ­ lenm iştir.

1567 sayılı K anunla kam biyo m evzuatı ile ilgili k a ra rla r alm ay a Ba­ k an lar Kurulu yetkili kılınm ıştır. T ürk P arası K ıym etini K orum a H akkında

17 sayılı K ararla M aliye Bakanlığı ilgili k a ra rla rı y ü rü tm ey e m em ur e d il­ miş, T ürk Parası K ıym etini Korum a H akkında 14 sayılı K arara ilişkin 70 sayılı Tebliğle 6 h aziran 1961 tarihinde kam biyo ko n tro lü uygulam aları, bazı istisnalarla, B ankam ıza devredilm iştir.

1972 yılında 1567 sayılı K anuna bağlı olarak kam biyo rejimim düzen­ leyen k a ra rla r şu n la rd ır t 28.7.1955 tarihinde 14 sayılı K ararın bazı hüküm ­ leri, Kam biyo tak d iy a tın m hafifletilm esi ve Türk Parası kıym etinin korun­ m ası am aciyle M erkez Bankası nezdinde açılan İstik ra r Fonunu düzenle­ yen 6.6.1961 ta rih ve 5/1280 sayılı K arar ve bu K arara ek Kararlar; II.8.1962 tarih in d e yayınlanm ış olan Türk Parası K ıym etini Korum a Hak kında 17 sayılı K arar bu K arara ek K ararlar ve ilgili tebliğler, 10 ağus­ to s 1970 devalüasyonu ve m üteakip para ayarlam aları sonucu kambiyo işlem lerinde m eydana gelen değişiklikleri düzenleyen, 18 sayılı Karar, bu K arara ek K a ra rla r ve ilgili Tebliğlerdir.

Bu m evzuatla “T ü rk P arası K ıym etinin K orunm ası m aksadiyle, K am ­ biyo, T ürk Parası, hisse senedi ve tahviller, ticari senetler ve ödemeyi te ­ m ine y aray an v asıta ve belgeler, kıym etli m adenler, taşlar ve eşyalar ile tic a ri ve gayri ticari m ah iy ette ihracat ve ithalat, görünm eyen m uam eleler ve serm aye harek etleri ile ilgili düzenleyici, sınırlayıcı vc yasaklayıcı esas­ la r ” tay in ve te sp it edilm iştir.

1972 yılında kam biyo m evzuatiyle ilgili en önemli değişiklik dövize

çevrilebilir T ü rk lirası m evduat hesaplariyle ilgilidir. Yabancı m em leket­ lerde çalışan T ü rk işçilerine a it dövizlerin d aha büyük ölçülerde yurda ge­ tirilm esini teşvik ve T ü rk lirasının konvertibilitesi yolunda küçük de olsa bir adım atılm ası am aciyle 14.9.1962 tarihli, Seri 1, N o : 2 sayılı Tebliği­ nin 16 inci m addesini değiştiren 27.7.1967 tarihli Seri 7, No : 37 sayılı Tebliğle ihdas edilm iş olan dövize çevrilebilir Türk lirası m evduat hesapla­ rının işleyişi yeniden düzenlenm iştir. B aşlangıçta pek rağbet görmemiş olan bu hesap, son yıllarda, bu hesaplara ödenen faiz hadlerinin Avrupa piyasalarındaki faiz nisbetlerinin oldukça üstü n d e olm ası sebebiyle bü­ yük a rtışla r kaydetm iş, aslında bir döviz girişi olarak düşünülen hesap zam an la bir nevi kredi kaynağı haline gelm iştir. H esabın emisyon ile son yıllarda devam lı a rta n gelirleri ile birleşerek emisyon üzerinde yaptığı a rtırıcı etkileri de gözönüne alınarak 27.7.1972 tarihinde yayınlanan Seri III, N o : 103 sayılı Tebliğle bazı değişiklikler yapılm ıştır. Bu Tebliğle h a­ riçte m ukim gerçek ve tüzel kişilerin tarifi değiştirilm iş, bunların vadesiz veya en çok bir yıl vadeli hesap açabilecekleri, bir yıldan fazla vadeli he­ sap açabilm eleri için M erkez Bankasına m ü racaat etm eleri gerektiği ve d aha önce % 7 faiz uygulanan bir yıldan fazla vadeli m evduata, m evdua­

tın geliş m aksadına göre M aliye Bakanlığı ve M erkez Bankasınca m üş­ tereken tesbit edilecek özel bir faiz oranı uygulanacağı hükm ü getirilm iş­ tir. H ariçte m ukim gerçek ve tüzel kişilerin 6 aya kadar vadeli m evdu­ atları bu defa vadesiz m evduatla birlikte m ütalaa edilerek % 3 faiz o ra ­ nına tabi tu tu lm u ş ve 6 aydan 1 yıla kadar vadeli m evduat oranı % 5 ola­ rak tesbit edilm iştir. Tebliğde ayrıca, yetkili bankalarca Dövize

Çevrile-bilir Türk Lirası M evduat H esaplarından genel h ü k ü m ler esasları içinde kredi verilebileceği, fak at bu k red iler toplam ının h e sab ın % 8ü ini h içbir

zam an geçem iyeceği hükm üyle istisn asız her hesabın m unzam k arşılık

tesisine tabi tu tu lac a ğ ı hükm ü g etirilm iştir.

2 — ÖDEMELER DENGESİ

11)72 yılında, 10 ağ u sto s 1970 devalü asy o n u n u n dış ekonom ik ilişkiler üzerindeki olum lu etkilerinin devam etm esi nedeniyle ödem eler dengesinde önemli gelişm eler m eydana gelm iştir. Dış tic a re t hacm inin ve özellikle it­ halatın hızla yükselm esine rağm en, görünm eyen işlem ler dengesi faz lalı­ ğının '/< 68,!) oran ın d a artm ası so n u cu cari işlem ler açığı 8 m ilyon d o lar gibi çok düşük bir seviyeye inerek hem en hem en denge sağlanm ış, dış kredi kullanım ında Oi 0,7 oranında bir gerilem e, dış borç ödem elerinde ise # 152,7 oranında bir a rtm a olm asına rağm en altın ve döviz rezerv leri 564 m üyon dolar a rtış g ö ste rm iştir (47 sayılı cetvel).

1072 yılında ihracat 30,7 o ran ın d a a rta ra k 885 m ilyon dolara, it- hulat '■! 33,5 oran ın d a a rta ra k 1.563 m ilyon d o lara çıkm ıştır. İth a la t a rtış hızının ihracat a rtış hızından y ü k sek olması nedeniyle dış tic a re t açığı

37,2 oranında a rta ra k 678 m ilyon dolara yükselm iştir.

Dış ticaret dengesindeki bu gelişm elere k arşılık 1971 yılında 379 m il­ yon dolar olan görünm eyen işlem ler fazlalığının 640 m ilyon d olara y ü k ­ selm esi, cari işlem ler dengesinin çok önem siz b ir açıkla kapanm asını s a ğ ­ lam ıştır. G örünm eyen işlem ler gelirleri içinde en büyük kalem i o lu ştu ran işçi dövizleri r/r 57,1 oranında a rta ra k 740 m ilyon d o lara ulaşm ıştır, tik defa 1970 yılında 4 milyon dolar o lara k gelir fazlası veren ve 1971 yılında 21 milyon dolar gibi oldukça y ü k sek bir seviyeye çıkm ış olan turizm ve dış sey ah at kalem i gelir fazlası 1972 yılında % 109,5 o ran ın d a a rta ra k 44 milyon dolara yükselm iştir. G örünm eyen işlem ler dengesinin g iderler k ıs­ mında, bir yıl Öncesine kıyasla dış borç faiz ödem eleri 47 m ilyon dolardan 62 milyon dolara, proje kredileri hizm et ödem eleri 32 m ilyon dolardan 35 milyon dolara çıkm ış, kâr tra n sfe rle ri 36 m ilyon dolardan 35 m ilyon d o ­ lara düşm üştür. 1970 yılında 14 m ilyon dolar, 1971 yılında 2 milyon dolar gelir fazlası verm iş olan “d iğ er” görünm eyen işlem ler, 1972 yılında 12 m il­ yon dolar açık verm iştir. 1972 yılında 30 m ilyon dolara çıkm ış olan N a t o - E n fra strü k tü r gelirlerinin görünm eyen işlem ler n e t fazlalığına ilavesiyle cari işlem ler dengesi açığı 8 m ilyon dolara inm iştir.

1971 yılında 69 milyon d o lar gerilem iş olan serm aye h areketleri d en ­

gesi fazlalığı 1972 yılında 181 m ilyon dolar a z ala ra k 163 m ilyon dolara inm iştir. Bu azalm ada en etkili fa k tö r yıl içinde yapılan dış borç

Icridir. R ezervlerim izdeki olum lu gelişm eler sonucu M illetlerarası Para Fonuna faiz külfetinden k u rtu lm a k arr.aciyle yapılan 80 milyon dolarlık erken ödem enin de etkisiyle dış borç ödem eleri 230 milyon dolara yük­ selm iştir. 1971 yılı dış borç ödem eleri 01 milyon dolar idi. 1972 yılında 1971 yılı gelişm eleri ile aynı yönde olm ak üzere T ürk lirası karşılığında yapılan gıda ith alatı 55 m ilyon dolardan 16 m ilyon dolara, özel yabancı serm aye girişleri 45 m ilyon dolardan 43 m ilyon dolara. K onsorsiyum k re ­ dileri 89 milyon dolardan 73 m ilyon dolara inm iştir 1972 yılında serm aye

hareketleri içinde bedelsiz ith a la t 12 milyon dolar a rta ra k milyon do­

lara, proje kredileri ise 3 m ilyon dolar a rta ra k 222 milyon dolara yüksel­ m iştir.

Kısa vadeli serm aye h areketleri kalem inde görülen 413 milyon do­ larlık döviz gelirlerinin 329 m ilyon doları dövize çevrilebilir m evduat he­ sabı ve geri kalan 84 milyon dolar ise kısa vadeli ith alât kredileri ile ilgi­ lidir.

1972 yılında ödem eler dengesinde m eydana gelen gelişm eleıı değer­

lendirm enin bir diğer yolu, ödem eler dengesinde norm al gelir kalem leri ile norm al gider kalem lerinin karşılaştırılm asıdır, İhracat, turizm , işçi dövizle ri, özel yabancı serm aye ve bedelsiz ith a lâ tta n oluşan ve 1972 yılında 1.751 m ilyon do lar olan bu gelirlerin, ithalât, dış borç ve faiz ödemeleri, kâr tran sferleri, proje kredileri hizmet, ödemeleri ve “diğer” görünm eyenleri k a p say an ve 1.937 m ilyon dolar olan norm al giderleri karşılam a oranı % 90,4 tü r. N orm al gelirlerin norm al giderleri karşılam a oranlarının 1969 yılında ^ 7 1 , 2 , 1970 de r/r 79,9 ve 1971 de </, 90,3 olduğu gözöniine alı­ n ırsa 1972 yılında ödem eler dengesinde görülen bu gerçekleşm enin, 1970 yılında b aşlay an olum lu eğilim in bir devamı olduğu anlaşılır. Diğer bir ifade ile 1972 yılında 1,937 milyon dolar olan norm al giderlerin 1.751 m il­ yon doları norm al gelirlerle karşılanm ış, geri kalan 186 milyon dolarlık kısm ı ise kredi ve y ardım larla kısa vadeli serm aye hareketlerinden elde edilen 754 m ilyon dolarla karşılanm ıştır. Böylece artan 568 milyon do­ larlık gelir fazlası 14 milyon dolarlık net yanlış ve eksik kalem i ile birlikte 564 m ilyon dolarlık rezerv artışı ile 18 milyon dolarlık IMF Özel çekme hakkı ödem esinde kullanılm ıştır.

Bütün bu işlem ler so n ucunda 1971 yılı sonunda 748 milyon dolar olan a ltın ve döviz rezervlerim iz 564 milyon dolar a rta ra k 1.312 milyon dolara çıkm ıştır.

V li. FİYATLAR

1. TOPTAN EŞYA FtYATLARI ENDEKSİ VE ALTIN FİYATLARI T optan eşya fiyatları genel endeksi 1971 yıl sonu seviyesine kıyasla 1972 yılı sonu itibariyle </r 14,9 oranında artış kaydetm iştir. Genel

en-d ekste 1 ‘»71 yen-dınen-da 1970 yen-dı so n u n a göre m eyen-dana gelm iş olan a r tış % 23 oranındaydı. Yıllık o rta la m a la r itibariyle a rtış hızları 1972 için % 18 dir.

1971 de yıllık o rtalam a a rtış hızı Vc 15,9 idi.

1970 yılı ağ o sto s ayında yapılm ış olan d evalüasyon d o lay sız o la ra k

ithal m allarıyle bunları girdi o lara k k u llanan y u rtiçi m alla rın m aliy e tle rin i ve dolaylı olarak diğer m alların m aliyetleriyle aylık, ücret ve k â rla rı a rtış eğilimi içine yöneltm iştir. Bu n edenle bütün m al ve h izm etlerin tü k e tic iy e nihai satış fiyatları da az veya ço k a rtış kay d etm ey e b aşlam ıştır. D e v a lü a s­ yonun etkilerine bağlı nedenlerle kam u kesim inde, özel teşeb b ü s kesim in d e ve hane halkında hem gelirler hem h a rc a m a la r a rtm ıştır.

H arcam a ve gelirleri a rtıra n nedenlerin en önem lileri D evlet P e rso ­ nel K anunu, toplu sözleşm eler ve tab a n fiy a tla rıd ır. Bazı te şe b b ü sle rin spekülatif k âr m arjları fiyat a rtışla rın ı çok geçici bir sü re için etk ile m iş ve bu m arjların oran ları kısa z am an d a geleneksel seviyelerine inm iştir.

D evalüasyon, etkilerini d o lay sız o larak m aliyet ve sa tış fiy a tla rın d a , dolaylı olarak gelir ve h a rc a m a la rd a g ö ste rirk e n ekonom i em rindeki likidite seviyesini de y ü k se ltm iştir. Bu yükselişin n edenleri a ra sın d a döviz rezervi a rtışla rıy le banka kredilerinin genişlem esi ve k am u kesim i bütçe açıkları önemli bir etk en olarak y e r alm ak tad ır. Döviz rez e rv le ri devalüasyondan so n ra döviz gelirlerinin, ith a lâ t pro g ram ların ın her tü rlü m allar açısından geniş tu tu lm asın a, ith a lâ t rejim inin k o lay la ştırılm a sın a ve yatırım ların teşvik edilm esine rağm en borç ödem elerini de k a p say an ith a lâ t giderlerinin ü stü n e çıkm ası nedeniyle a rtış g ö sterm iştir. Döviz gelirlerinin giderleri aşm asını yurtdışındaki işçilerim izin yabancı para ta sa rru fla rın d a , ih racatta ve dövize çevrilebilir m ev d u at h esaplarında m eydana gelen hızlı a rtış sağlam ıştır. Banka kredilerindeki a rtışla r ban k aların k a y n a k la rın d a k i yükselişlerle desteklenm iştir. B ankaların kaynaklarını bu dönem d e d e v a ­ lüasyonun çeşitli etkenleriyle m eydana gelen yurtiçi m ev d u at a rtışı ile dö­ vize çevrilebilir m evduat hesapları artırm ıştır. M erkez B ankasının b a n k a lara açtığı k rediler bankaların diğer kaynaklarına kıyasla önem li a rtış la r gösterm em iştir. Ekonomi em rindeki likiditelerin artışın d a kam u kesim i b ü t­ çe açıkları ile taban fiyatları desteklem e işlem leri de önem li b ir rol oy­ nam ıştır.

Yukarıda özetlem iş olduğum uz etkilerin çoğunluğu tale p a rtışı y a ra ­ tacak niteliktedir. Bu talep artışı g erek ith a lâ t yoluyle h e r tü rlü m al arzını artırm ak , gerek yurtiçi üretim i kısa sü red e ve büyük ölçüde y ü k se ltm e k m üm kün olm adığı için toplam m al ve hizm et arzıyle y ete rin c e k a rş ıla n a ­ m am ıştır. Bütün bu etk en ler devalü asy o n d an so n ra hem fiy a t genel s e ­ viyesini hem tü k etici fiyatlarını y ü k seltm iştir. Bu etk iler to p ta n eşy a fi­ yatlarında geçinm e endekslerinde ve diğer fiy at g ö sterg elerin d e kendini gösterm iştir.

D evalüasyonun fiy a tla r üzerindeki söz konusu etki ve son u çlan 1970 yılının son beş ayında 1971 yılm a kıyasla d aha az belirm iştir, ö z e l kesim ­ de ve kam u kesim inde önem li m allarda devalüasyonun gerektirdiği m ali­ yet ve sa tış fiyatı artışla rın ın b ir süre için ertelenm iş olm ası bu durum un en önem li etkenidir. Bu ned en lerle devalüasyonun fiy atlard a gerektirdiği a rtışla r 1970 yılından so n ra özellikle 1971 yılında kendini gösterm iş ve fiy atlar kam u kesim inde ve özel kesim de sü ra tle a rtm ıştır. G erçekten 1972 yılındaki fiy a t a rtışla rın ın önemli bir kısm ı 1970 ve 1971 yılında olu­ şan y ü k sek a rtış eğilim lerinin yansım asından ileri gelm iştir. 1972 yılında kam u kesim inde önem li fiy a t a rtışla rı yapılm am ıştır. Bu bakım dan 1972 yılındaki fiyat a rtışla rın ın , çoğunluğuna bu a rtışın oldukça yüksek o ra ­ n ına rağm en, 1970 - 1971 dönem inin yankıları dem ek y erinde olur. Ş üphe­ siz, 1972 deki fiy a t artışın ın geri kalan kısm ım k a y n a k ia n n ı daha önce belirtm iş olduğum uz genel likidite artışın a yorm ak da gerekir.

G enel olarak m aliyetlerin ve talebin y a ra ttığ ı b ir a rtış ortam ında fi­ y a tla rı etk ilem enin ve d u rd u rm an ın yolu en kısa ifadesiyle bir yandan h a rc a m a la rı kısm ayı diğ er yandan üretim i artırm ayı g erektirm iştir. Bu ned en le 1972 yılında özellikle kam u tü ketim h arcam aları kısıtlanm ış ve ith a lâ t önem li ölçüde genişletilm iştir. A ncak bu ted b irle re rağm en, özel tü k etim h arcam aların ın hız yüksekliği ve ü retim de m evcut olan yapısal ve geçici d a rb o ğ a z la r nedenleriyle gerek to p ta n eşy a g e re k geçinm e en ­ d ekslerinin m evsim lik d algalanm aların üstü n e ç ık m a la n n a yeterince engel olunam am ıştır. B ununla b e ra b e r 1972 yılında a rtışla r 1971 yılına oranla d a h a m utedil ve hızı y av aş şekilde seyretm iştir.

Bu sonucun alınm asında ve fiyat artışlarının yavaşlam asında 1972 y ılında u ygulanan ü retim , dış ticaret, kam u m âliyesi ve para - kredi ted ­ birleri etkili ro ller oynam ıştır.

Y atırım ve üretim i desteklem e çabaları sayesinde bu yıl gayri safi milli h asıla % 7,7 o ran ın d a a rtm ıştır. Kam u sektöründe ve özel sektöroe teşeb ­ b ü sle r geçen yıla göre daha yüksek kapasitede çalışm ışlardır. Bazı fiy at­ lard a görülen yükselm e eğilim ini d urdurm ak am aciyle, bir takım m adde­ lerin ih ra c atı geçici olarak kısıtlanm ış ve bazı m allar için daha m üsait v ey a olağ an ü stü ithal k o tala rı v e kolaylıklan konulm uştur. Bütçe açıkla­ rının azaltılm ası için özellikle cari h arcam alar üzerinde kontrol ve ta s a r­ ru f ted b irleri alınm ıştır. H âzinenin ek ihtiyaçları kısm en tahvil ihracı yo­ luyla karşılan m ıştır. M evduat karşılıkları oranı % 20 den % 25 e çıkarıl­ m ış v e diğer p a ra - kredi k o n tro l araçlariyle ekonom i em rindeki likiditeyi d a ra ltıc ı p arasal ted b irle r alınm ıştır. Dövize çevrilebilir m evduat hesapla­ rının faizleri indirilm iş ve m evduat karşılığı sistem ine b u nlar da tabi tu tu l­ m uştur. K redilerin y a tırım la ra ve üretken kesim lere yöneltilm esine çalışıl m ıştır. O rta vadeli kredilerin teşvik edilmesi için reeskont kolaylıkları sağ­ lanırken banka kredilerinin ■% 10 unun o rta vadeli kredilere tahsis

edil-mesi için de gerekli te d b irle r alınm ıştır. M erkez B ankası 1972 yılı so n u n a doğru 1973 yılıyle ilgili k a n tita tif ve se le k tif p a ra - k red i k o n tro l te d b irle ­ rinin gerek tird iğ i h a z ırlık la r tam am lanm ış b u lunuyordu.

1972 yılı to p ta n eşya fiy a tla rın ın genel p a n o ra m ası y u k a rıd a b e lirtil­ miş olan gözlem leri ve görü şleri destek lem ek ted ir. Şöyleki :

— Ocak ayında genel endeks, baskısı sona erm em iş olan 1971 yılı faktörlerinin ve m evsim lik h a re k e tin etkileriyle % 2,2 o ran ın d a a rtış k a y ­ detm iştir; fakat bu oran geçen yılın aynı ayındaki % 4,3 lük y ü k selişin çok a ltın d a kalm ıştır.

— Şubat ayında m eteorolojik g ö ste rg e le r son yılların en şiddetli kışını kaydetm iştir, ö z e llik le ulaşım ve dağıtım güçlü ğ ü n ü n y a ra ttığ ı d a r b o ğ a z ­ lar endekse istisnai bir yükseliş a k settirm iş ve böylece geçen yılın % 2 o r a ­ nımı karşılık f/r 3.3 lük b ir a rtış o rta y a çıkm ıştır.

— M art ay ın d a geçen yılın c/( 0,8 oranındaki y ü k selişine karşılık bu yıl

' 0,4 oranında bir gerilem e görü lm ü ştü r.

— Nisan ayındaki r/c 0.5 oranındaki a rtış geçen yıldaki % 0.9 o ra n ı­ nın oldukça altındadır.