ÖĞRETİM TEKNOLOJİLERİ VE MATERYAL TASARIM
DERSİ NOTU
Doç.Dr. B. Barış Alkan Akdeniz Üniversitesi
Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme ABD
3. HAFTA
ÖĞRETİM MATERYALİ HAZIRLAMA SÜRECİNDE ÖNEMLİ SORULAR
❑ Materyal, eğitim alanı ile uyumlu ve programı destekleyen özellikte midir?
❑ Materyalin içerdiği bilgiler gerçekçi ve güncel midir?
❑ Materyalde kullanılan ifadeler açık ve anlaşılır mı?
❑ Materyal, öğrenciyi motive edici ve öğrencinin ilgisini çekici özellikte midir?
❑Materyal, öğrencinin derse etkin katılımını sağlayabilir özellikte mi?
❑Materyalin etkinliği hakkında geçmişe dayalı bilgiler var mı?
❑Materyal, içerik açısından tarafsız ve öğretici özelliğe sahip mi?
❖ Bu sorular cevaplandırıldıktan sonra öğretim materyali hazırlamada kullanılan temel ilkeler üzerinden değerlendirme yapılır.
❖ Temel ilkelere ek olarak materyalin türüne
göre değişen ilkeler de söz konusudur.
Anlamlılık İlkesi
Anlamlılık ne kadar fazla ise öğrenmek o kadar kolaydır.
Konuya ve bağlama dayalı etkinlikler ile öğrencilerin yaratıcı bir öğrenme süreci yaşamaları sağlanabilir.
ÖĞRETİM MATERYALİ HAZIRLAMA
İLKELERİ
Yenilik İlkesi
❑Öğrencilerin ilgisini daha önce görmedikleri kendilerine yeni gelen şeyler çeker.
❑Öğrencilerin ilgisi, geçmişte öğrenilmiş, fakat
daha sonra geçmişteki öğrenilenin zıttı olan
Çok Örnek İlkesi
❑ Öğrenme sürecinin önemli yapıtaşlarından biri TEKRAR dır.
❑ Bir kavramın kolay bir şekilde öğrenilebilmesi
için örneklendirme sayısının fazla olması
önemlidir.
Örneğin,
Bir öğrenci zor bir ders çalışırken ne kadar kendisini
zorlarsa zorlasın ne kadar konsantre olursa olsun,
okuduklarımı hemen anlayamayabilir. Fakat bunun
kendisini yavaşlatmasına izin vermez ve konuların
üzerinden birkaç kez geçip, kenara bırakıp, öğrenmeye
ara verir, ve daha sonra tekrar öğrenmeye çalışırsa ve
her defasında başlangıçta kendisine zor gelen bir ders
Görelik İlkesi
➢ Herhangi bir nesnenin büyüklüğü, parlaklığı, ağırlığı veya benzer özellikler açısından tahminde bulunurken, belli bir nesnenin belli bir özelliği hakkında karar vermek, ancak eldeki standartlara göre mümkün olmaktadır.
➢ Nesnelerin özellikleri birbirlerine göre
algılanır. Resim ve şekilleri herkes başka şekilde
algılamamalı birbirinden ayırt edebilmelidir.
Seçicilik İlkesi
➢ Duyu organları yoluyla belirli bir anda, anlatılamayacak kadar çok sayıda uyarıcı insan beynine sinyal gönderir. Bu uyarıcılara karşın öğretim materyallindeki önemli parçaları dikkati en çok çekecek şekilde yerleştirmek ve seçicilik oluşturmak gerekir.
Öğretim materyalindeki önemli elemanları dikkati en çok çekecek şekilde yerleştirmek
gerekir.
Tamamlama İlkesi
Bu ilke çerçevesinde, bir nesnenin tümüne ilişkin yapıyı vermek yerine bir bölümünü vermek yeterli olabilir.
Örneğin; yazı tahtasına öğretmen rastgele bir dikdörtgen çizdiğinde kenar çizgileri köşede bir birini kesmeseler bile bu şekil öğrenciler tarafından dikdörtgen olarak algılanır.
Fonun Figürü Destekleme İlkesi
❑Şekil ya da yazıya anlam katacak bir fon olmalıdır. Figür- fon tonları zıt renklerden seçilmelidir.
Örneğin; beyaz- koyu mavi, sarı-siyah, beyaz-yeşil, kırmızı-mavi, sarı-kırmızı, beyaz- kırmızı gibi.
Mavi Kırmızı Siyah
Pembe Kırmızı Yeşil
Kapalılık İlkesi
❑ İki boyutlu görsel öğretim materyali düzenlerken figür olarak algılanması istenen alanların kapalı yapılması gerekmektedir.
❑ Kapalı alanların dışında kalan alanda da bir figür oluşabilir, ancak bu figür insan algılamasını kapalı figüre göre ikinci derecede etkileme gücüne sahiptir.
Bilinenden Başlama İlkesi
❑ En iyi öğretim somuttan soyuta, basitten karmaşığa ve bilinenden bilinmeyene doğru gidendir.
❑ Öğretim materyallerinin hazırlanmasında önceden bilinen ya da öğretilenlerden yararlanmak, öğrenciye bildikleriyle yeni öğrendikleri arasındaki benzerlikleri ve farklılıkları anlama kolaylığı sağlayacaktır.
Basitlik İlkesi
❑ Dikkat yöneltilirken bilinenler yenilik, basitlikle karışıklık, belirginlikle belirsizlik arasında bir denge aranır.
❑ Gereksiz elemanlar kullanmaktan kaçınmak, önemsiz elemanları dikkati çekmeyecek biçimde kullanmak ve basit arka planlara yer vermek, aracın basit olmasına yol açar.
Hedef Davranış İlkesi
Kullanılacak aracın öğrenciyi dersin özel hedeflerine ulaştırabilecek nitelikte olması gerekmektedir.
Öğrenciye Uygunluk İlkesi
Öğretilen içerik, öğrencilerin yaşantılarını, algılarını ve değerlerini yansıtıyorsa öğrenme daha kolay olmaktadır.
Birleştiricilik İlkesi
❑ Algılama birleştirici ve bütünleyicidir; birbirleriyle benzerliği ve yakınlığı olan nesne ve olaylarla ilişkili olarak algılanır ve daha iyi hatırlanır.
❑ Bir öğretim materyali üzerinde bulunan çok sayıdaki elemandan ilişkili olarak algılanması istenenler, aynı türden dikkat yapılarla gösterilebilir.
Algıda Değişmezlik İlkesi
Bir kez algılanan nesnelerin şekilleri, renkleri, büyüklükleri değiştiği halde, organizma o nesneleri hep aynı biçimde algılar. Nesneleri değişik ortam ve şartlarda yine aynı şekilde algılama eğilimine algıda değişmezlik denir.
Daha önceden bildiğimiz tanımış olduğumuz nesnelerin algılama işleminde çoğu özelliklerini sürdürmesi algısal değişmezliktir.
Derinlik İlkesi
❑ Doğadaki nesneler bize yakınsa gerçek ölçüleri ve renkleriyle görünürler. Aynı nesneler bizden uzaklaştıkça, küçüldüğü ve renklerinin solduğu hislerini verir.
ÖĞRETİM MATERYALİ TASARIM İLKELERİ
Biçimsel Elemanların Kullanım İlkeleri
❑ Boşluk
❑ Çizgi
❑ Şekil-form
❑ Doku
Yerleşim Elemanlarının Kullanım İlkeleri
❑Oran-ölçek
❑Denge
❑Bütünlük
❑Ritim
❑Vurgu
❑Ahenk
❑Boyut
ÇİZGİ
ALAN DOKU
RENK
Biçimsel Elemanların Kullanım İlkeleri
Boşluk
Belirlenmiş bir çerçeve içerisindeki kullanım alanı
dışında kalan yerlerdir. Öğretim materyaline genel
olarak bakıldığında görülen/hissedilen doluluk
veya boşluktur.
Çizgi
Çizgilerin yatay, dikey veya eğik olarak kullanımı algılama üzerinde etkilidir. Yatay çizgiler sabitlik ve durağanlık etkisi, dikey çizgiler güçlülük etkisi ve eğik çizgiler ise hareket etkisi verir.
Kalın çizgiler daha etkilidir. Ayırma amaçlı
az zaman az maliyet
hızlı
Hatırlaması kolaydır.
Öğretim materyalleri üzerinde oluşturulacak kontrast/zıtlık daima dikkati çekecektir.
Şekil – Form
Şekil, Grafik, Resim bir yüzey üzerinde oluşturulan iki boyutlu biçimlerdir.
Form ise, kullanılan biçimlerin birbirine göre yerleşimidir.
Bir yüzey üzerinde yaratılan şekil adını verdiğimiz iki boyutlu biçimler farklı şekillerde bir araya getirilerek anlamlı bir bütün oluşturulabilir.
Doku
Öğretim materyalinin hazırlanmasında kullanılacak malzemenin özelliğine bağlı olarak değişiklik göstereceği için tasarımda en az değişkenlik gösteren eleman dokudur.
İki boyutlu materyaller dokunma hissi yaratır
Renk
Renkler, iyi tasarlanmış bir öğretim materyalinde kilit oynar. Renklerin iyi seçilmesi ve çizgilerle birlikte iyi tasarlanması sonucu en etkili öğretim materyalleri gerçekleştirilir.
Renk
Doku
❑ Renkler algılama üzerinde etki yaratırlar.
❑ Doğal renkler ile nesneler renklendirildiğinde görüntünün gerçekliğini artırır.
❑ Benzerliklerin ve farklılıkların ortaya konmasına yardımcı olur.
❑ Önemli noktalar ve bilgiler üzerinde dikkati toplar.
❑ Coşku, durgunluk, tekdüzelik, canlılık gibi duyguların algılanmasına yardımcı olur.
❑ Renkler, fiziksel özellikleri nedeniyle algılama üzerinde etkilidir. Işık, prizmadan geçtiğinde uzun ve kısa dalga boyları şeklinde kırılarak farklı renklere ayrılır. En uzun dalga boyu kırmızı, en kısa dalga boyu mor renklidir.
❑ Renklerin seçiminde farklı cinsiyetlerin de dikkate alınması gerekir.
❑ Erkekler mavi, yeşil, bordo ve bunların canlı tonlarını seçerken,
❑ Bayanlar sarı, mavi, pembe gibi renklerin pastel tonlarını
❑ Renklerin kullanılmasında yaş gruplarının da dikkate alınması gereklidir. Çok parlak renkleri küçük yaş grupları için, daha ileri yaş grupları için de pastel tonları kullanmakta yarar vardır. Her iki yaş grubu için kontrast oluşturulmak istenildiğinde parlak renklerin kullanılması etkili olacaktır.
❑Yeşil ve mavi gibi renkler bozkır bölgelerinde yaşayanlar üzerinde etkili olurken, Sıcak renkler ormanlık bölgelerde yaşayanlar üzerinde daha etkili olmaktadır.
Örnek 1:
Öğretim araçlarının kullanımına ilişkin aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
A) Öğretim daha ilgi çekici hale gelir.
B) Öğretim için gerekli süre uzar.
C) Öğrenmenin niteliği yükselir.
D) Öğrencilerin öğrendikleri konulara yönelik olumlu tutumları artabilir.
E) Öğrenme sürecine yönelik olumlu tutumlar
Örnek 2:
Öğretim materyallerinin seçiminde en öncelikli gerekçe aşağıdakilerdin hangisidir?
A) Öğrenci gereksinimleri B) Sınıfın fiziksel olanakları
C) Öğrenci grubunun özellikleri D) Dersin hedef ve davranışları
E) Öğrencilerin hazır bulunuşluk düzeyleri
Örnek 3:
Araç–gereçlerin öğretim programında kullanılmasının temel amacı aşağıdakilerden hangisidir?
A) Öğrenmeyi etkili ve kalıcı kılmak B) Öğretmenin işini kolaylaştırmak C) Dersi monotonluktan kurtarmak D) İçeriğin tutarsızlığını sağlamak
E)Öğrencilere gözlem yapma olanağı sunmak
Örnek 4:
Öğrenme ortamında kullanılacak görsel-işitsel araçları seçerken aşağıdaki ilkelerden hangisi dikkat edilmesi gerekenlerden biri değildir?
A) Uzun süredir kullanılıyor olması
B) Öğrenci ihtiyaçlarını karşılayabilmesi
C) Dersin öğretim programına uyumlu olması D) Öğrencilerin gelişim özelliklerine uygun olması
E) Dil, görüntü, ses vb. açısından nitelikli olması
Örnek 5:
Aşağıdakilerden hangisi bir öğretim materyalinin seçiminde dikkat edilmesi gereken öğelerden birisi değildir?
A) İçerikle ilişkili olmalıdır.
B) Basit, ekonomik ve anlaşılır olmalıdır.
C) Her öğretim düzeyinde kullanılabilir olmalıdır.
D) Hedeflerin gerçekleştirilmesinde yardımcı olmalıdır.
E) Öğrencinin gelişim özelliklerine uygun
Örnek 6:
Öğretimde yaygın olarak kullanılan araç-gereçlerin sınıflandırılmasında, duyu organlarına hitap etme gücü bakımından en az etkili olan araçlar aşağıdakilerden hangisidir?
A)İşitsel araçlar B)Görsel araçlar
C)Görsel-işitsel araçlar
D)Teknoloji destekli araçlar
E)Gerçek eşya ve modeller
Örnek 7:
Aşağıdakilerden hangisi öğretme – öğrenme süreçlerinde kullanılacak araç - gereç ve materyallerin sahip olması gerekli en önemli özelliktir?
A)İlgi çekici olma
B)Yeni ve orijinal olma C)Hedeflere uygun olma
D)Sağlam ve dayanıklı olma
E)Öğrenci özelliklerine uygun olma
Örnek 8:
Aşağıdakilerden hangisi bütün duyu organlarıyla edinilen yaşantılardan değildir?
A) Doğrudan doğruya kazanılan maksatlı yaşantılar
B) Model ve numunelerle edinilen yaşantılar C) Dramatizasyonla edinilen yaşantılar
D) Gösteriler yoluyla edinilen yaşantılar
E) Görsel sembollerle edinilen yaşantılar
Örnek 9:
Aşağıdakilerden hangisi görsel materyallerin tasarım öğelerinden değildir?
A) Çizgi B) Renk C) Uyum
D) Boyut E) Doku
Örnek 10:
İletişim sürecini bozan, aksatan faktörlere gürültü denir.
Aşağıdakilerden hangisi gürültü kapsamı içerisinde değerlendirilemez?
A) Alıcının az duyması
B) Yazı tahtasına yansıyan ışık
C) Kaynağın çok yavaş konuşması
D) Ortak yaşantı alanının fazla olması
E) Alıcının kaynağa yönelik olumsuz tutumu
KAYNAKLAR
1. Özkalp, E. Davranış Bilimlerine Giriş.Anadolu Üniversitesi. ISBN 975-06-0095-9.
2. Demirel, Ö. (2008). Öğretim İlke ve Yöntemleri: Öğretme sanatı (14. Baskı). Ankara:
Pegem A Yayıncılık.
3. Senemoğlu, N. (2009). Gelişim, öğrenme ve öğretim: Kuramdan uygulamaya.
Ankara: Pegem A Yayıncılık.
4. Seferoğlu, S.(2009). Öğretim teknolojileri ve materyal tasarımı. Ankara: Pegem A Yayıncılık.
5. Uzunboylu, H., & Hürsen, Ç. (2012). Eğitim programları ve değerlendirilmesi. Pegem Akademi.
6. Şahin, Harun (Editör) (2011). Öğretim Teknolojisi ve Materyal Tasarımı. İstanbul:
