ÇA DAfi YÖNET M B L M

Dr. fiadi Can SARUHAN – Dr. Müge Leyla YILDIZ

Marmara Üniversitesi

‹ktisadi ve ‹dari Bilimler Fakültesi

‹flletme Bölümü

Yönetim ve Organizasyon Anabilim Dal›

Ö¤retim Üyeleri

ÇA⁄DAfi YÖNET‹M B‹L‹M‹

Aral›k 2009

‹stanbul

Yay›n No : 2285

Hukuk Dizisi : 365

1. Bas› – Aral›k 2009 - ‹STANBUL

ISBN 978 - 605 - 377 - 205 - 7

Dizgi : B e t a B a s › m A . fi .

Bask› - Cilt : Yaz›n Bas›n Yay›n Matbaac›l›k Trz.Tic.Ltd.fiti. (Sertifika No: 12028) Çiftehavuzlar Cd. Maltepe Mh. Prestij ‹fl Merkezi No: 27/806 K:9 Zeytinburnu/‹STANBUL

0212 565 01 22 - 0212 565 02 55 Kapak Tasar›m : Evren Kayhan

Beta BASIM YAYIM DA⁄ITIM A.fi.

Himaye-i Etfal Sokak Talas Han No. 13-15 Ca¤alo¤lu - ‹STANBUL

Tel : (0-212) 511 54 32 - 519 01 77 Fax: (0-212) 513 87 05 - 511 36 50 www.betayayincilik.com

Copyright

^©

Bu kitab›n bu bas›s›n›n Türkiye’deki yay›n haklar› BETA Bas›m Yay›m Da¤›t›m

A.fi.’ye aittir. Her hakk› sakl›d›r. Hiçbir bölümü ve paragraf› k›smen veya tamamen ya da özet

halinde, fotokopi, faksimile veya baflka herhangi bir flekilde ço¤alt›lamaz, da¤›t›lamaz. Normal

ölçüyü aflan iktibaslar yap›lamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur.

ÖNSÖZ

Belirsizli¤in ve karmafl›kl›¤›n giderek artt›¤› çevre flartlar›nda bafla- r›l› olan yönetim uygulamalar›na paralel olarak yönetime dair kavramlar da h›zla de¤iflmektedir. Planlaman›n ve öngörüde bulunman›n zorlaflt›¤›

kaotik çevre flartlar›nda vizyon kavram› eski önemini yitirmekte ve flim- diki ana odaklanma önem kazanmaktad›r.

Bugün Pekin’de kanatlar›n› ç›rpan bir kelebe¤in havada oluflturdu-

¤u dalgalar, gelecek ay New York’ta f›rt›na sistemlerine dönüflebilmekte- dir. Bir sistemde yap›lan ufak bir de¤ifliklik, farkl› bir sistemde çok bü- yük krizlere yol açabilmektedir. Önemsiz görünen de¤iflkenler zaman içinde sistemi büyük ölçüde etkileyebilmektedir. Olaylar›n bafllang›ç ko- flullar›na çok hassas flekilde duyarl› oldu¤u görülmektedir.

Neden sonuç iliflkileri giderek zay›flamakta ve örgütün do¤rusal ol- mayan olgular bütününü yaflad›¤› görüflleri yayg›nlaflmaktad›r. Rastlan- t›sal bir durumla bafllayan düzensizlik yerini kendine özgü bir düzene b›rakabilmektedir. Fraktal yap›lar nedeniyle kullan›lan ölçe¤e göre, ya- p›lan ölçümler farkl› sonuçlar verebilmektedir.

Günümüzde do¤rusal olmayan ve tahmini imkans›z davran›fllar ser- gileyen sistemler, neden sonuca ba¤l› do¤rusal bir mant›kla girdilerin ç›kt›lara dönüflmesi kadar basit de¤il, karmafl›kt›r. Karmafl›k sistemler- de sonsuz ve rastlant›sal de¤iflkenler ile al›nan kararlar›n baflar›s› uygu- lamaya geçilmeden bilinememektedir.

Kuantum dünyas›nda her fley mümkündür, çünkü evren siyah be- yaz mekanize bir sistemden oluflmamaktad›r. Bu durumda yöneticilerin baflar›ya ulaflmas›n› sa¤layan unsur; kararlar›n›, yönetimi bir bilimsel araç olarak kullanman›n yan› s›ra sezgilerine de güvenerek vermesidir.

Ancak bunu yaparken olaylara ak›lc› ve bilimsel bak›lmas› gereklili¤i de ihmal edilmemelidir. Bu ba¤lamda ça¤dafl yönetim kavramlar› ve uygu- lamalar› bilinmeli ve bunlar üzerinde düflünülmelidir.

Bu kitapta, ça¤dafl yönetim bilimi kavramlar›n› kaos ve karmafl›kl›k

bak›fl aç›s›yla sunmaya ve okuyucular› bu konular üzerinde düflündürt-

meye çal›flt›k.

Çal›flmam›zda öncelikle okuyucular›n, bilgi da¤arc›¤›n› geniflletmek ve kavramlar aras› iliflkiler üzerinde daha kapsaml› düflünebilmesine imkan tan›mak amac›yla yönetim düflüncesine kavramsal genel bir ba- k›fl ortaya konulmufltur. ‹flletme, strateji, yönetici, giriflimci, taktik gibi temel yönetimsel kavramlar›n yan›nda kurumsal sosyal sorumluluktan duygusal zeka, örgütsel sinizm, yönetimde kaos ve karmafl›kl›k teorile- rine kadar uzanan genifl bir perspektifle ça¤dafl yönetim ile ilgili konu- lar ele al›nm›flt›r.

‹kinci bölümde yönetim biliminin tarihsel süreç içerisindeki gelifli- mini incelemeden yönetim biliminin genifl bir çerçevede ve detayl› olarak ele al›nabilmesi için önce bilim, felsefe, bilim felsefesi ve yönetim felsefe- si kavramlar› tan›mlanm›flt›r. Konuya bütüncül bakabilme amac›yla yö- netimin tarihçesinin genel boyutlar›yla ele al›nmas›n›n ard›ndan yöne- tim biliminin eski ça¤lardaki ilk uygulamalar›ndan günümüze kadar ilerleyen geliflimi ve de¤iflimi incelenmifltir.

Üçüncü bölümde ça¤dafl yönetim teorileri, yaklafl›mlar› ve teknik- leri; ana fikirleri ve geliflimleri göz önünde bulundurularak ele al›nm›fl- t›r.

Dördüncü bölümde yönetimin ilk fonksiyonu olan planlaman›n ta- n›m›, özellikleri, planlamada kullan›lan araçlar, stratejik planlama kav- ram›, planlama okulunun özellikleri ve planlama okuluna yap›lan elefl- tiriler incelenmifltir.

Beflinci bölümde yönetimin planlamadan sonraki fonksiyonu örgüt- leme ele al›nm›flt›r. Bu bölümde örgütleme kavram›, örgüt tasar›m›, ör- gütlerde yetki türleri ve flebeke, sanal, modüler örgütler gibi ça¤dafl ör- güt tasar›mlar› incelenmifltir.

Alt›nc› bölümde yöneltme fonksiyonu bafll›¤› alt›nda yöneltme kav- ram›, liderlik, güç ve motivasyon konular› ele al›nm›flt›r. Liderli¤in ol- dukça güncel ve her zaman tart›fl›lan bir konu olmas› nedeniyle konu- nun içeri¤i, tarihteki büyük lider ve düflünürlerin bak›fl aç›lar›, hayatla- r›ndan baz› hikayeler ve olaylara yorumlar›yla zenginlefltirilmifltir.

Yedinci bölümde koordinasyon bafll›¤› alt›nda koordinasyon kavra- m›ndan sonra bir örgütte koordinasyonu sa¤layan temel unsurlardan örgüt kültürü, iletiflim ve bilgi teknolojileri incelenmifltir.

Sekizinci bölümde yönetimin kontrol fonksiyonu kapsam›nda kont- rol kavram›, temel kontrol araçlar›, kurumsal denetim kavram› ve bir kontrol yöntemi olarak dengeli sonuç kart› ele al›nm›flt›r.

Son olarak dokuzuncu bölümde hayat›m›z›n soyut ya da somut her

türlü olgusunu etkiledi¤i için yönetilme gereklili¤i yaratan kriz, itibar,

marka, de¤iflim, çat›flma, risk gibi soyut kavramlar›n yönetimini ifade eden ça¤dafl yönetim konular› incelenmifltir.

Ayr›ca kitaba bilimsel araflt›rma yapmay› isteyen ö¤rencilere ve araflt›rmac›lara yard›mc› olmas› amac›yla sosyal bilimlerde nicel ve nitel araflt›rma yöntemleri bafll›¤› alt›nda onuncu bölüm eklenmifltir.

Ek bölümde bilimsel yöntem kavram› ve uygulama aflamalar›, arafl- t›rma de¤iflkenleri, araflt›rma evreni ve örneklem, bilimsel araflt›rmalar- da geçerlilik ve güvenilirlik kavramlar› ele al›nm›flt›r. Bunlarla birlikte araflt›rmac›n›n inceledi¤i konuya göre farkl›l›k gösterebilen nicel ve nitel araflt›rma yöntemlerinin uygulanma süreçleri, araflt›rma desenleri, veri toplama ve veri analiz yöntemleri de incelenmifltir.

Ek bölümün haz›rlanmas›ndaki amaç, okuyucuya yapaca¤› bilimsel araflt›rmalarda, bilimsel yöntemin aflamalar›n› geçerli ve güvenilir olarak belirlemesine, süreçte ele almas› gereken kavramlar› anlamas›na ve bi- limsel araflt›rma sürecini bütüncül bir bak›fl aç›s›yla ele almas›na yar- d›mc› olmakt›r.

fiadi Can SARUHAN Müge Leyla YILDIZ

Aral›k 2009

Anadolu Hisar›-‹stanbul

İÇİNDEKİLER

BÖLÜM 1

YÖNET‹M DÜfiÜNCES‹NE KAVRAMSAL BAKIfi

1.1. Organizasyon

...

1

1.2. ‹flletme ve ‹flletme Modeli

...

2

1.3. ‹flletme ‹le ‹lgili S›n›fland›rmalar

...

9

1.4. ‹flletmenin Di¤er Bilim Dallar›yla ‹liflkisi

...

15

1.5. Yönetici ve Giriflimci

...

20

1.6. Yönetim ve ‹flletme Yönetimi

...

21

1.7. Strateji ve Taktik

...

27

1.8. Stratejik Yönetim

...

30

1.8.1. Strateji Türleri

...

30

1.8.1.1. Temel Stratejiler

...

31

1.8.1.1.1. Büyüme Stratejileri

...

31

1.8.1.1.2. Küçülme Stratejileri

...

33

1.8.1.1.3. Bekleme Stratejisi

...

34

1.8.1.1.4. Karma Stratejiler

...

34

1.8.1.2. Rekabet Stratejileri

...

34

1.8.1.2.1. Porter’›n Befl Rekabet Gücü

...

34

1.8.1.2.2. Farkl›laflma Stratejisi

...

35

1.8.1.2.3. Maliyet Liderli¤i Stratejisi

...

36

1.8.1.2.4. Odaklanma Stratejisi

...

36

1.8.1.3. ‹fllevsel (Bölümsel) Stratejiler

...

37

1.8.2. Stratejik Analiz Araçlar›

...

37

1.8.2.1. Swot Analizi

...

38

1.8.2.2. Pest Analizi

...

39

1.8.2.3. Performans Güçleri Analizi

...

39

1.8.2.4. De¤er Zinciri Analizi

...

40

1.9. Amaçlar Hiyerarflisi

...

41

1.9.1. Yönetim Kademeleri

...

47

1.9.2. Yönetici Yetkinlikleri

...

48

1.10. ‹lke, De¤er ve Paradigma Kavramlar›

...

55

1.10.1. ‹lke Kavram›

...

55

1.10.2. De¤er Kavram›

...

58

1.10.3. Paradigma Kavram›

...

60

1.11. Küreselleflme

...

64

1.11.1. Kü-yerelleflme (Glokalleflme)

...

66

1.11.2. Bölgeselleflme

...

67

1.11.3. Küreselleflmenin Nedenleri

...

69

1.11.4. Küreselleflmenin Ekonomik Boyutu

...

71

1.11.4.1. Küresel Ekonomi

...

72

1.11.4.2. Küresel Pazar ve Elektronik Ticaret

...

73

1.11.4.3. Küresel Ürün/Hizmet ve Küresel Tüketici

...

75

1.11.4.4. Küresel Rekabet

...

77

1.11.4.5. Uluslararas› Ekonomik Kurulufllar

...

78

1.11.5. Küreselleflmenin Siyasi (Politik) Boyutu

...

79

1.11.5.1. Ulus Devlet ve Küreselleflme

...

81

1.11.5.2. Uluslararas› Bloklar ve Birlikler

...

83

1.11.6. Küreselleflmenin Sosyo-Kültürel Boyutu

...

85

1.11.6.1. Kültürel De¤erlerin Küreselleflmesi

...

87

1.11.6.2. Küresel Sosyo-Kültürel Kurulufllar

...

88

1.11.7. Küreselleflmenin Olumsuzluklar›

...

90

1.12. Teknoloji ve Yenilik (‹novasyon)

...

96

1.12.1. Teknoloji

...

96

1.12.2. ‹cat ve Keflif

...

96

1.12.3. Yenilik ve Yenilikçilik

...

97

1.12.4. Bulufl ve Yenilik

...

97

1.12.5. Yarat›c›l›k ve Yenilik

...

98

1.12.6. Yenilik Yaratma Süreci

...

99

1.12.7. Yenilik Türleri

...

100

1.13. Entelektüel Sermaye

...

101

1.13.1. ‹nsan Sermayesi

...

102

1.13.2. Yap›sal (Organizasyonel) Sermaye

...

102

1.13.3. Müflteri Sermayesi

...

104

1.14. Örgütsel Sinizm

...

104

1.15. Yönetimde Duygusal Zeka (EQ)

...

109

1.16. Yönetimde Kaos ve Karmafl›kl›k Teorileri

...

111

1.17. Kurumsal Yönetiflim

...

115

1.18. Kurumsal Sosyal Sorumluluk

...

116

1.19. Psikolojik Y›ld›rma

...

122

BÖLÜM 2 YÖNET‹M B‹L‹M‹N‹N TAR‹HSEL GEL‹fi‹M‹ 2.1. Felsefe, Bilim ve Yönetim

...

135

2.1.1. Felsefe

...

135

2.1.2. Bilim

...

136

2.1.3. Bilim Felsefesi

...

141

2.1.4. Yönetim Felsefesi

...

144

2.2. Yönetim Biliminin Tarihsel Geliflimine Genel Bak›fl

...

145

2.2.1. Tar›m Toplumu

...

145

2.2.2. Sanayi Toplumu

...

147

2.2.3. Bilgi Toplumu

...

148

2.3. Yönetim Biliminin Tarihçesi

...

151

2.3.1. Sümer’lerde Yönetim Düflüncesi

...

152

2.3.2. Babil’de Yönetim Düflüncesi

...

153

2.3.3. Eski M›s›r’da Yönetim Düflüncesi

...

154

2.3.4. Hitit’lerde Yönetim Düflüncesi

...

155

2.3.5. Çin’de Yönetim Düflüncesi

...

156

2.3.6. Eski Yunan’da Yönetim Düflüncesi

...

157

2.3.7. Roma’da Yönetim Düflüncesi

...

158

2.4. Yönetim Biliminin Geliflimi

...

159

2.4.1. Klasik Yönetim Yaklafl›m›

...

160

2.4.1.1. Bilimsel Yönetim Yaklafl›m›

...

161

2.4.1.2. Yönetim Süreci Yaklafl›m›

...

162

2.4.1.3. Bürokrasi Yaklafl›m›

...

164

2.4.2. Neo-Klasik Yönetim Yaklafl›m›

...

166

2.4.2.1. Hawtorne Araflt›rmalar›

...

167

2.4.2.2. Tavistock Enstitüsü Araflt›rmalar›

...

167

2.4.2.3. McGregor’un X-Y Teorisi

...

167

2.4.3. Sistem ve Durumsall›k Yaklafl›mlar›

...

168

2.4.3.1. Sistem Yaklafl›m›

...

169

2.4.3.2. Durumsall›k Yaklafl›m›

...

170

BÖLÜM 3 ÇA⁄DAfi YÖNET‹M YAKLAfiIMLARI VE TEKN‹KLER‹ 3.1. Yönetim Biliminde Yaklafl›m ve Teori Kavramlar›

...

177

3.2. Ça¤dafl Yönetim Yaklafl›mlar›

...

178

3.2.1. Kaynak Ba¤›ml›l›¤› Yaklafl›m›

...

178

3.2.2. Örgütsel Strateji Yaklafl›m›

...

179

3.2.3. Vekalet Yaklafl›m›

...

180

3.2.4. ‹fllem Maliyeti Yaklafl›m›

...

181

3.2.5. Kurumsall›k Teorileri

...

182

3.2.6. Örgütsel Ekoloji Yaklafl›m›

...

183

3.3. Ça¤dafl Yönetim Teknikleri

...

185

3.3.1. Toplam Kalite Yönetimi

...

185

3.3.2. K›yaslama

...

187

3.3.3. Temel Yetenek

...

188

3.3.4. D›fl Kaynaklardan Yararlanma

...

189

3.3.5. Küçülme, Kademe Azaltama ve Do¤ru Ölçe¤i Bulma

...

189

3.3.6. Personeli Güçlendirme

...

191

3.3.7. De¤iflim Mühendisli¤i

...

192

BÖLÜM 4 PLANLAMA 4.1. Plan ve Planlama Kavramlar›

...

195

4.2. Stratejik Planlama

...

197

4.3. Planlamada Kullan›lan Araçlar

...

197

4.3.1. Do¤rusal Programlama

...

197

4.3.2. Simülasyon

...

199

4.3.3. Transportasyon

...

200

4.4. Stratejik Düflünce Okullar›nda Planlama

Varsay›mlar› ve Elefltirileri

...

201

4.4.1. Planlama Okulu Varsay›mlar›

...

201

4.4.2. Planlama Okuluna Yap›lan Elefltiriler

...

201

BÖLÜM 5 ÖRGÜTLEME 5.1. Örgütleme Kavram›

...

205

5.2. Örgüt Tasar›m›

...

205

5.3. Örgüt Tasar›m› Boyutlar›

...

206

5.3.1. Karmafl›kl›k Derecesi

...

206

5.3.2. Merkeziyetçilik Derecesi

...

210

5.3.3. Formalizasyon Derecesi

...

212

5.4. Örgütlerde Yetki ve Yetki Türleri

...

214

5.5. Ça¤dafl Örgüt Tasar›mlar›

...

215

5.5.1. fiebeke Örgütler

...

215

5.5.2. Sanal Örgütler

...

216

5.5.3. Matris Örgütler

...

218

5.5.4. Ö¤renen Örgütler

...

220

5.5.5. Yal›n Örgütler

...

223

5.5.6. Modüler Örgütler

...

224

5.5.7. Hayalet (‹çi Boflalt›lm›fl) Örgütler

...

226

BÖLÜM 6 YÖNELTME 6.1. Yöneltme Kavram›

...

231

6.2. Liderlik

...

231

6.2.1. Yöneticilik ve Liderlik

...

232

6.2.2. Dünya Tarihindeki Baz› Liderlerin ve Düflünürlerin Liderli¤e Bak›fl Aç›lar›

...

234

6.2.3. Liderlik Yaklafl›mlar›

...

244

6.2.3.1. Geleneksel Liderlik Yaklafl›mlar›

...

244

6.2.3.1.1. Özellikler Yaklafl›m›

...

244

6.2.3.1.2. Davran›flsal Yaklafl›m

...

245

6.2.3.1.3. Durumsall›k Yaklafl›m›

...

246

6.2.3.2. Ça¤dafl Liderlik Yaklafl›mlar›

...

247

6.2.3.2.1. Etkileflimci Liderlik

...

247

6.2.3.2.2. Dönüflümcü Liderlik

...

248

6.2.3.2.3. Karizmatik Liderlik

...

249

6.3. Güç

...

251

6.4. Motivasyon

...

252

6.4.1. Maslow’un ‹htiyaçlar Teorisi

...

252

6.4.2. Herzberg’in Çift Faktör Teorisi

...

253

6.4.3. Vroom’un Bekleyifl Teorisi

...

254

6.4.4. Eflitlik Teorisi

...

255

BÖLÜM 7 KOORD‹NASYON 7.1. Koordinasyon Kavram›

...

257

7.2. Örgüt Kültürü

...

258

7.3. ‹letiflim

...

263

7.4. Bilgi Teknolojileri

...

267

BÖLÜM 8 KONTROL 8.1. Kontrol Kavram›

...

271

8.2. Kurumsal Denetim

...

273

8.2.1. Kurumsal Denetimin Unsurlar›

...

274

8.2.2. Kurumsal Denetimin Amac› ve Kapsam›

...

275

8.2.3. Kurumsal Denetimin Faydas›

...

275

8.3. Dengeli Sonuç Kart› (Balanced Scorecard)

...

276

8.3.1. Finansal Boyut

...

276

8.3.2. Müflteri Boyut

...

277

8.3.3. ‹çsel Süreçler Boyutu

...

277

8.3.4. Ö¤renme Boyutu

...

277

BÖLÜM 9 ÇA⁄DAfi YÖNET‹M KONULARI 9.1. Kriz Yönetimi

...

281

9.2. Farkl›l›k Yönetimi

...

287

9.3. Çat›flma Yönetimi

...

289

9.4. ‹tibar Yönetimi

...

292

9.5. Marka Yönetimi

...

294

9.6. Bilgi Yönetimi

...

298

9.7. De¤iflim Yönetimi

...

303

9.8. Risk Yönetimi

...

306

9.9. Stres Yönetimi

...

308

APPENDIX BÖLÜM 10 SOSYAL B‹L‹MLERDE N‹CEL VE N‹TEL ARAfiTIRMA YÖNTEMLER‹ 10.1. Bilimsel Yöntem

...

313

10.1.1. Tümevar›m

...

314

10.1.2. Tümdengelim

...

316

10.1.3. Ça¤dafl Bilimsel Metot

...

317

10.2. Araflt›rma Türleri

...

319

10.3. Araflt›rmada Geçerlilik ve Güvenilirlik

...

320

10.4. Araflt›rmada De¤iflkenler

...

322

10.5. Araflt›rma Evreni ve Örneklem

...

324

10.6. Nicel Araflt›rma Yöntemleri

...

327

10.6.1. Nicel Araflt›rma Süreci

...

328

10.6.2. Nicel Araflt›rma Desenleri

...

333

10.6.3. Nicel Araflt›rmada Veri Toplama Yöntemleri

...

324

10.6.4. Nicel Araflt›rmada Veri Analiz Yöntemleri

...

338

10.7. Nitel Araflt›rma Yöntemleri

...

342

10.7.1. Nitel Araflt›rma Süreci

...

342

10.7.2. Nitel Araflt›rma Desenleri

...

345

10.7.3. Nitel Araflt›rmada Veri Toplama Yöntemleri

...

347

10.7.4. Nitel Araflt›rmada Veri Analiz Yöntemleri

...

348

10.8. Nitel ve Nicel Araflt›rman›n Birlikte Kullan›m›

...

350

YARARLANILAN KAYNAKLAR

...

353