4558 Türkiye'deDurumHülya Biliminin

Sosyal Bilimler Enstitüsü Edebiyat Fakültesi Kütüphanecilik Bölümü

Kütüphanecilik Biliminin Kapsamı ve Türkiye'de Durum

Hülya Dilek

4558

:man: Prof. Dr. Meral Alpay

Kütüphane ve yurt dışındaki algılanış

biçimi-ni ortaya koymayı algılanış biçimlerindeki oluşum,

yurt dışı ve yurt içi arasın-değişim ve

unmuştur.

sörgulanmasl, kendine çô bilim dallarıyla hangi

iş.

biliminin gibi, öteki

da karanlıkta kalan bir konu olmuştur.

Kanımca Türkçe yayınlardaki araştırma ya da inceleme konularının uygıı l.ama alanına döriülc sorunlar olması, işin niçini.nden çok nasılının ön pla.na çıkmasına nedenôlmuş, kuram-uygulama dengesi de her zaman koru-namamıştır.

de

bir yargı, en azından kütüphane biliminin bir olarak

bu türden çalışmaların eksikliğiyle kolayca görür.

biliminin, değişen bağlı

böylece

.

Bu her Alpay'a teşek-türden ilgi, kü~ederim~

bölümdeki iş yükümü azaltan ve bana daha ratan tüm bölüm ho.calarıma ve arkadaşlarıma da teşekkür etmeliyim.

Yine, tezimin çoğaltılması ve düzeltilmesi sırasında yardımlarını esirgemeyen A. Gör. Tuba Çavdar'a da teşekkür borçluyum.

ÖNSÖZ

GİRİŞ

...

I ..TÜPHANECİLİK BİLİMİ

ı.

1 7 • • • 9

ı.

2.

ı.

1

.

1

ı.

2.

.

. 10

12

İngiltere..

• •••••••••••••••••••

14

Japonya •••••••••••••••••••••••••••••• 16

2

Ki.itüphane Bilimi Kuramı • • • • • • • • . .• • . . • • • • • • • • • • • • • • • •

17

2. 1. Kütüphane Biliminin Tanımı ••••••••••••••••••••

22

2. 2. Toplumsal Bilim Sayılabilir mi? ••••.••••••••••

24

Enformasyon Bilimiyle İlişkisi ••••••••••••••••

28

İlişkisi

...

29

30 3

4. Kütüphane

4.

ı.

4. 2.

4. 3.

..

, :

..

, •·

.

... :••i•>•···

İçindeki

40 40 Yön+e .mi, ••••••••

he eleme Yöntemi . • • • • • •. • • • • . • . • . . . .

41

Yöntemi • . . . . • . . • • • • . . • • . • . . . .

42

4. 4.

Yöntemi ••.•....•..•••••••

43

4. 5. . . • . • . . . • . . . . • • . . . • • 45 4.

6. Öteki

Göı-üş.:L~r • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 46

BÖLÜM: TÜRKİYE'DE DURUM

[µikiye'd~ Kütüphane Biliminin Varoluş Koşulları ••••

47

1.)1. 'I'i.irkçe' de Kütüphanecilik Bilimi Kavramı • • • • • • •

51

2. 2. • • . 70

71

2. 2. 3.

72

.

.

2. 3. Diğer Gelişmeler • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

73

· KAYNAKÇA • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 90 SONUÇ

...

7!.J.

~9

--~ 2.

4.

Kütüphane 13fl.i.ınininBugünkü Durumu ••••••••••••

ve Türkiye'de Durum" olan bilimsel sınırlarıyla,

bilJm biliminin

Türkiye'-de

ve meslek

sonuçlarından yararlanmak

duru-mundadırlar. Mesleğe ve emeğin amacı, yönü ve nedeni

bu tartışma ve . sonuçlarından çıkarılacak bilgilerle daha kolay ve doğru olarakJ.elirlenir, kanısındayım.

Araştırma için gerekli yayın taramasını İstanbul'daki üniversite kütüphanesinde yaptım. Yabancı yayınların

Dokümantasyon ele geçirilmesi dışında, ını da I ff

f;

~·

_r ~'. tı

k

rt

~,'· ~/ t

r

yapılmakta olan tartışmaları da ortaya çıkış arihlerine göre

hala ortaya

"kütüphanecilik bilimin:ir1'' koşulları-uğunu; hala var olma gayretleri içinde bulundu­

Şu çalışmada kütüphanecilik bilimini ne zaman i.il:işJ<isi olduğunu; hangi bilim alanında var olmaya da ele aldım.

bölümde birazqaha zorlandım. Kuramsal tartışmaların azlığı; kütüphane ve kütüphanecilik sorunlarının, yurt gelişmelerden farklılığı; Türkiye' deki kütüphanecilik bilimi

dalı olarak varlığının nedenlerini bulmakta zorluk

(

r

i,.

İ

'

i

yer ' işimi nisbefert. kofaylaştirııııtştır.

Kısa bir Türkiye' deki bilimcilerin, kütüphanecilik

bilimi hakkındaki ayrıntılarıyla biraraya getirip

karşılaştırılmasınıı:ı

Yalnızca bilimciler:i. ele almamın nedeni, uygulamacıların

Onlar daha. kütüphaneleri

için neden üzerinde durmuşlar, bilimcilere

kütüp-hanelerin ihtiyaçlarını duyurmuşlardır.

Tamamen· kure.rnse.l zemine oturan bu araştırmada tarihsel yöntemle, karşılaştırma , yöntemi kullanılmış, mantıklı sonuç çıkarmalarda da sorun ortaya konduktan sonra çözür.ıe gidilmiştir.

çıkarılan ve iki bölümden oluşan bu çalışma kütüphane­ merak eden okurlara , yurt

olanağı sunm.aktadır.

C,L..<=ıııc::ıı,.

Bugünkübilgilerim-le, bu inanıyorum ki daha geniş

kapsamlı, çıkarabilirim. Fakat yine de konuyu

gibi öğrenmek isteyenlere ipucu verebilirse, bu sayabilirim.

I. BÖLÜM

KÜTÜPHANECİLİK•BİLİMİ

I. Bilimin Varolma Koşulları:

"bilim

ta önem Ona duyulan bu saygı ve güvenin, verilen

önem ve nedenleri vardır. Zaten bilim de gücünü

bu nedenlerden almaktadır. Böyle büyük bir gücün ne zaman ve nasıl kulla- . nılacağı da yine insanoğlunun elinde olmaktadır.

Bilimin doğuşu, insanın kendini ve dünyayı anlaması kadar eskiye bulup, onu keşfederek, .hem mera­

giderme isteği,

taşmasıy-metalurjinin; hayvanların

iç doğmasına neden

Çağımız n bilimi anlamak artık bir zorunluluktur. Çünkü

giderek daha çok bireysel ve toplumsal yaşamı günlük hayatın vazgeçilmez bir unsuru olmuştur.

üşü neenin tanınması ve benimsenmesi, bir aydın ·çin zaten entellektüel bir zorunluluktur 2

1) Sayılı, Aydın. "Bilim Tarihi Perspektivi İçinde Bilgi ve Bilim" ilim Kavramı SempozyumuBildirileri:

(15

Mans

1984).

Ankara: Ankara

·versitesi,

1985.

s.

19-2i.

türüdür. Varlığının bilincinde olması, onu hem sevkeder. Bir yandan

bir tatmin bu

da doğa kanunlarını saptayıp,

bilerek ona hakim olmak ister. Bilgi sahibi

tavır takınaca-olan kişi hayat mücadele

süreklili­ de

.

Bilim, İngilizce ve Fransızca "science", Almanca' da "wissenschaft İtalyanca' da "scienza" sözcükleriyle karşılanmaktadır. Türkçe' deyse bilim olgusu için .ilim sözcüğü de kullanılmaktadır.

Bedia· Akarsu'nun hazırladığı Felsefe Terimleri Sözlüğü'nde ilim kavramı eski terim, bilim kavramıysa, yeni terim olarak ifade

edilmekte-dır. 4

oldukça zor ve

bir ve

faaliyettir,

Bilim adı plan2n, konu alanları, araştırma yöntemleri

çeşitte bilim dalları vardır. Bunların

yapılmak stendiğinde: , sağlam

• Fakat Ôncelikle sağlam ve güvenilir neler olduğu belirtilmelidir.

en ayırımın (dil, din, ırk, milliyet,

"Sunuş Konuşması" Bilim Kavramı SempozyumuBildiri­ Ankara: Ankara Üniversitesi, 1985. s. 3-4.

Felsefe Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu, Nedir? Önemi ve Tanımı" Mesleki ve Teknik

olmadığı, duygu, ard düşünce ve önyargıdan arıtılmış, olan nesnel bir bilgidir. Fakat

bu belli koşullar ve sınırlar için sözkonusu olacağı

unutulmaması gereken bir özelliktir. Yani bilimsel bilgi aksi ispatlanama­ dığı sürece geçerlidir. Ancak bu sayede gelişebilmektedir 6•

olmaya

lenmiş ise bu disipline'

Önceleri olarak kullanılan bilim kavramı,

günümüzde kavram, ulam ve yasalarla yansıtma

amacını güden araştırmaları ifade etmektedir. Evren; artistik imgelerle sanat tarafından, fantastik imgelerle din tarafından açıklanmaya çalışı­ lır. Bilimse evreni mantıksal kavramlarla açıklar. Evrenin yasalarını bulmak, bilimde esastır 9•

bakış açılarına göre yapılmış bilim tanımları ve verilmektedir. Böylece bir yandan diğer yandan da bilimin

kanısındayım.

"her türlü düzenden yoksun duyu )

doğayı

süzgecinden geçirerek hale

getir-enin çabanın da bilim olarak edilebileceğini

~{ii

Sayılı, Aydın.})c'i'fi-timTarih.i Perspektivi İçinde Bilgi ve Bilim" ııfı>>lfayramı Sempozyum~Bildirileri: (15 Mayıs 1984) Ankara: Ankara

.5

şth(;si.,i ·.

1935

.s ••

•·S+""l. •

y

7) "Bilim" Gelişim Hachette: Alfabetik Genel Kültür Ansiklopedisi.

µ:L: ..

Gelişim,. 1983.>c. 2. s , ·522.

Saran, Nepharı, "Bilimsel Düşünüşün Doğuşu" Sosyal Antropoloji

j~ Dergist 4(1986) s. 147.

ıı.ç~~lio~lu, Orhan. Felsefe Ansiklopedisi:Kavramlar ve Akımlar "ifŞt~nbul: Remzi, 1971. s , 36.

-4-~

I

:;

'l r :, l \ .. j/1. ,..

"gözlem ve gözleme dayalı akıl yürütme yoluyla sonra da bu olguları birbirine bağlayan kanunla­ rı bulma çabasıdır" 11 diyerek evreni . düzenli saymakta, akıl yoluyla da açıklanabilir, görmektedir.

tanımlanmasıysa, bilimi

örgüt-lenmiş sürecidir.

Diğer yandan da bilimin arama çalışması olarak nitelendirilmesi çok genel anlamda akılcı

-sanat, felsefe, kavramından ve zemin

gerçek zamana ve zemine göre değişmekte midir?

Bilimin "üzerinde herkesin birleşeceği yargıları konu alan bir çalış­ olduğu" tanımına yapıla:cak bir eleştirideyse 'yargı' sözüyle ne anla­ tılmak istendiği ve üzerinde herkesin birleşeceği koşulunun neden ileri muhtaç görülmektedir. Yargı kavramından, doğada anlatımlar -dilsel anlatımlar- kastediliyor­ olguların ifade biçimleriyle

ilgilen-uğu,

sürülmektedir

i, tek, yanlı olguların bilimin konusu olamayacağı

"Bilim; kontro sonuçlarına dayalı

tıksal düşünme ederek olguları ve olgular arasındaki

imlem~ye, açıklamaya çalışan varsayımları girişilen toplumsal bir etkinlik ve yöntemidir" nde bilim, hem bir toplumsal etkinlik

-5-süreci hem de nedensel ilişkilerin arandığı bir sorun çözme ve doğrulama

·: , __-.--_;-;::,:::<\\:/(,o,i<-<;:·-•·---,,-_--__ /":)·.•··\'ii·-·- --·--- -:>

yöntemi, olarak görülmektedir.

bakış açılarına göre bir yöntem, süreç,

bilgi türü, ürün ya tarzı olarak tanımlanabi

1-mektedir.. bilimin temel nitelikleri

olgusaldır gözlem­ ' varsayımsaldır,

nesnel-dir, , seçicidir,

genelleyici-Betimleme ve , bir yanıyla eylemsel,

diğer yanıyla yöntem' adı

verilmekte-dir. Bilim betimleme ve

yollarına başvurur. bilim kollarında ilk aşamadır. Yani olguların ne olduğu, 1 meydana geldiğinin tasvir edildiği fakat

inilmediği aşamadır. Bu aşamada gözlem, deney ve ölçme işlemleri olarak kullanılmaktadır. Olguların nedenine inmek daha üst bir aşamayı gerektirir. Bu aşamaysa olguların varolma koşullarının saptandığı

'açıklama' aşamasıdır. Olguların oluş biçiminin değil oluş nedeninin gösterildiği süreçtir

16•

mi? Yoksa gerektiğ

öne süren bilim adamları benzerlikleri öne süren bilim adamları da yana tavır koymaktadırlar. Fakat 'bilimsel rilmeye çalışıldığında, benzerliklerin öne

yöntemin mantıksal yapısını ortaya koymak

amaç yapının içinde tümevarım (indüksiyon),

(hipotetik-dedüksiyon)

çözme 'mantıksal düşünme yol ve yöntemleri

-~----~,---r Jgrah~\ll· .. Bilgi ve .. Toplum I: Bilgi Sosyolojisine Giriş.

1974s , 13-14.

, Cemal. Bilim Felsefesi. İstanbul: Remzi, 1985 s ,

55-69-70.

Tümevarım, temelde bir genelleme yöntemidir. Olgular deney ve

gözlem-lere tabi tutulmakta, bu olgulara ilişkin açıklayıcı ilkelere,

genellemelere yapılmamış olguları da kapsayan

genellemelere güvenirliğine şüphe

r-mektedir. Bu betimleyici genellemelere

giderek malzeme ortaya koymakla

18 sınırlıdır • miş kullanılan Tümdengelim gücü taşıyan

elverişli Tümdengelim türünden

Varsayımsal-Tümdengelim, adını taşıyan üçüncü yöntemse, ilk ikisinin bir uzlaşımı, gelişimidir, denilmektedir. Bu yöntem, olguların gözleminden tümevarım yoluyla yenid~n olgulara dönen bir süreç olarak

anlaşılmakta-20

günlük ve pratik problem­ genişletmiş, sistematikleştirmiştir. Bu yöntem

21

Sorunsalı karşılaşma,

varsayım kurma, Soruna çözüm ön

Varsayımdan mantıksal sonuçlar çıkarma,

Sonuçları veya deney verileriyle karşılaştırarak

varsayımı kabul veya reddetme.

bulma' sün üç madde de doğrulama bağlamı olarak

nitelen-s.

70-71-73.

s.

73-75, 78-79.

Görüldüğü gibi bilimsel yöntem çok çeşitli düşünmeve eylem lemleri derece karmaşık bir yapıya sahip süreçlerden oluşmaktadır.

ı.

Bir tür • Dil insanların duygu ve

düşüncelerini •

Hatır-lamak

süreç-ler ancak dille kullanılan dil

de doğal ve yapay ,

uzun bir tarihsel gelişim göstermişlerdir.

v.b. diller verilebilir. amaçlarla, belli zamanlarda

oluşturulmuş ve· gelişimi herhangi toplumsal yaşantıya bağlı olmayan dil­ lerdir. Matematik ve mantık bu tür dillerdendir. İster doğal dil ister yapay dil olsun, bir dili oluşturan belli başlı iki öge bulunmaktadır. Bunlar sözcükler ve dil kura1larıdır. Dilin bilimle ilişkisi sözcüklerle sağlanmaktadır. Sözcükler nesne.lere verilen adlardır. Bu nesnelerin

anlam-Dolayısiyle kavramların bulunmaktadır. Kavram İngilizce

ifade edilmektedir. kavramak kökünden

.

Ruhbilimsel açıdan, insan zekasının en belirgin özelliğinin, kavram kurabilme. yeteneği olduğu ifade edilmektedir. Yalnızca insana özgü olan

kılmakta, düşünceyi gerçekleştirmektedir. Tunç tarafından çevrilen kendi düşüncelerimizi anlatmak için kavramları kullanmamız

gerekti-düşünmenin gerçekleştiği dile

getirilmekte-23

Kavram nesnelerin somut biçimlerinden soyutlanan

el .tasarımıdır. Örneğin, erik ağacı, portakal ağacı, meşe ağacı doğada 22) Harçerlioğlu, Orhan. Felsefe Ansiklopedisi: Kavramlar ve Akımlar

I-K).

İstanbul: Remzi,

197?.

s.

247.

bulunan somut nesnelerdir. Bu nesnelerin somut biçimlerin­ den yapılan soyutlamayla, ağaç kavramına ulaşılmaktadır. Dolayısıyle

oluşturulacağı ve kavranıla­ kavramı oluşturmak için, nesnelerin

ortak insan kavramını yapmak.iç i n

erkek, gerekmemektedir.

Uyuyan. içinde ele

alınmakta-dır 24 .

Kavramlar·, ne

ilişkisiz değildirler. geçerli

olduğu gibi, "özgürlük "gibi Mantıksal

özelliğini belirten kavramlara bireysel kavramlar, bir nesneler sınıfının özellikle­ rini. belirten kavramlara genel kavramlar denilmektedir. Bireysel kavramlar Ayşe gib:i, İstanbul gibi, adlardır. Genel kavramlarsa okul, insan, kent gibi kavramlardır ve mantıksal olarak ikiye ayrılmaktadırlar. Bir türün

belirten kavramlara kavramları; bir cinsin özelliğini cins kavramları adı verilmektedir. Her cins kavramı

kavramı; her tür kavramı da bir

'

kavramına

') 5 kavramıdır •..

hayal ürünü olan kavramlar da Bu

bilimsel kavramlar ve bilimdışı neden olmuştur. Bilimdışı kavramlar doğrulanamazlar. Bu tür kavramlara Züm­ olarak verilmektedir 26•

Kavramlar de bilimi olanaklı kılmaktadırlar.

konu bir disiplin olarak nitelendirilmesi

kavra~larını oluşturması gerekli olan olarak öne sürülmektedir.

Felsefe Ansiklopedisj: , 1977. s. 248.

Bir alanının bilimsel bir disiplin olarak kabul görmesi o konu alanına ait bilginin gözlem ve deneyden kaynaklanıyor olmasını gerek­

'7-tirmekte ve aşağıda sıralanan özelliklere sahip istenmektedir:_/

Belirli bir çalışma alanı ve bu alana ait temel araştırma sorunla­ rı tanımlanmalı ve sınırlandırılmalıdır.

7.

Bir olayı bilimsel ak tanımlayabilmeyi sağlayan kendi

karakte-fade eden

Kütüphane(cilik) biliminin bu ölçütlere göre varlığı artık tartışıl­ maz gibi görünüyor. Ancak bu konudaki yayınlar incelendiğinde, bu görünü­ şün insanı yanılttığı, özellikle sınırların çizilmesi, kavramların anlam­ larının belirlenmesi, kesin ve sürekli yasaların bulunması gibi konularda tartışılması gereken çok sorun olduğu ortaya çıkmaktadır. Ben önce yurt dışından seçtiğim örneklerle bu tartışmalı durumu ortaya koymaya çalışaca­ ğım, daha sonra da bu durumun Türkiye' deki uzantılarını belirlemeyi dene-yeceğim.

karşılaştığım soruna

okurken karşılaştığım 'kütüphanecilik. bilimi 1 bulmaya çalışacağım bu

sorunu, gelişmeleri özetlemeğe çalıştığım bu bölümde

lib-rary olarak kabul edecek, kütüphane bilimi

kavra-Devletleri, İngiltere ve Alman­

ıkütüphane bilimi' olarak kullanılmakta,

söz-lüklerde ve bu kavram altında bulunmaktadır.

,,

1. 2. Kütüphane Biliminin Tarihçesi

Kütüphane biliminin, kavram olarak yeryüzünde ortaya çıkışı 19. Bu ortaya çıkış Almanya' da önce yayınlarda, rika Birleşik Devletleri' ndeyse · kütüphanecilerin üniversite sınırları

Zunde, Pranas. "Emprical Foundation of Information Science" Review of Information Science and Technology. V.

14

(1979) s.

içinde yetiştirilmesi için örgütlenmiş oku l.da , İngiltere ve Japon-ya' da da 20. yüzyılın ilk yarısında kendine özgü koşulları içinde

olmu_ş-tur. Bu ülkelerin genel ve ortak özellikleri sanayi ve ticaret alanında öncü hamleleri gerçekleştirmeleridir. Bu bilim dalının ortaya çıkışıyla, bu toplumsal hamlenin ilişkili olduğu göze çarpıyor. Ancak bu ilişkinin araştırılması bu çalışmanın sınırlarını aşıyor.

Bir eş bir geçmişe

sahi bilgi

r.

Bu

Shera,

anlayışıyla bakmaları sayesinde 20. yüzyılın ikinci yarısında ortaya

28

çıkmıştır •

Yaşanan toplumsal, ve kültürel

daha çeşitli ve yoğun duyan bi.r kitleyle

kalan kütüphane kurumunun mevcut yapısıyla, bu karmaşık gereksinimlerine veremeyeceği anlaşılmıştır.

gerektiği, koşulların ran, yönetim ortaya bulmaya ortaya çıkmıştır.

ı.

2.

Kütüphane 29 ilk önce Schr et ti.nger '

ınla-kitabının Onun ardından Molbech (1829) ve A..

el kitabı yayınlıyor. Her üç yazarın

amacı kü rilmesi için açılan kurslarda gerekli

bilgilerini .

gsy

Soysal' Öze.r. "Türkiye' de Kütüphanecilik Alanında Kuram-Uygulama ~s*

₀

_<..

Türki ye' de>Kütü ph~ne .AlanındaTeori ile Uygulama

t

lişki si Sempozyu­

-'-8 ..Mayıs 1987. Haz.

I11?Fsll

A.Jpcı.y. Jştcı.npul+ 19Ş7~ s. 11.

· -- Joachim. Lexikon der Buchwesen vol. I. Stuttgart:

86.

"19 ikinci kütüphane

, kitap süsleme

ır-ma konularını in yardımcı

bilim alanları bibliyografya ve kataloglama

kütüphaneci-. 1 k 1 k " 30

nın esas mes e p ana çı ar

lmesini kurala

bağla-yan Althof'un imzasıyla

.

20. yüzyılın ilk hane Bilimi El Kitabı

bu bilimin tarihsel alanları,·

32

v.b. konularda evrensel koyar

Milkau' dan sonra Almanya' da kütüphane biliminin sınırlarını çizme ve hangi bilim alanlarına yakın olduğunu belirleme çalışmaları sürdürülür.

G.

Leindinger bu bilimi kültür bilimleri içine sokarak "kütüphaneyle ilgili konuların mantıklı-felsefik incelemesi" 33 diye tanımlar. O, tarih­

sel tanırken

A.

V. Harnack kütüphane

bilimi-arasına almaya çalışır. O'na göre , teknik ve mali açılardan arasında yer almalı-34

Bu yeterli olamadığı için Vorstius "kütüphane"­

' eğitsel-toplumsal ve bilimsel etken olarak

temel alanları olarak r.

bilim O'na yayınlarının değerlendirilmesinin

.. d. 35

etısı ır .

20. Almanya' da kütüphane bilimiyle

doküman-arasındaki ilişkiler araştırılmaya

baş-O) A.g.e., s. 87.

1) Baysal, Jale. Kütüphanecilik Alanında Yeni Kavramlar Araçlar ler.!...2. bs. İstanbul:

İ.

U, Edebiyat Fak, .1987. s. 17.

Kirchner, Joc:chim., s. 87. A.g.e., s. 87.

A.g.e., s , 87. A.g.e., s. 87.

Köln Kollogyumu olarak bilinen bilimsel toplantıda

verilen Almanya kütüphane biliminin varlığı

kapsa-mı Birleşik Devletleri ve Sosyalist ülkelerden geri

kalmıştır. sın.ırları içine alınması Berlin' deki Freie

Universitat Bunun için yeni

teşvik ve dest~k. görmesi,

konuyla bilimiyle komşu

'Kütüphane Bilimi

tartışılırken

mantasyon'un ilgili

temel bilgiler gelişmelerin çağdaş

kütüphane özelliklerine, enformasyon ve dokümantasyon hizmetlerine yönelik olacağını göstermektedir.

1. 2. 2. AmerikaBirleşik Devletleri

içinde yetiştirilmesinin ilk Devletleri'dir.

mesleğinin kurumsal­ ifade edilerek, bu Kütüphane Derneği (American ve onun yayın organı Amerikan Kütüphane Dergi-ortaya konulabileceği

belirti

lmekte-Amerikan 'nin yayın organı olan derginin adı,Ameri-teriminin 'Library Journal' biçimini alarak varlığını

güne kadar Dolayısıyle bu dönemde Amerika Birleşik

yetiştirilmesi_; '1_. yayınlarla_{. ·. . I}; bireysel

çaba-36) Kluth, Rolf. "Gibt es eine Bi bliothekswissenschaf t" Zeitschrif t Bi bliothekswesen und Bi bliographie XVII/ 4-5 ( 1970 )s.-V-16 Çev. · Meral

(Daktilo Metin).

37) Defletsen, Ellen Bay•. "Library Education, History "ALA World lopedia of Library and Information Services. Chicago: ALA, 1980

Melvil Dewey tarafından, Colombia College' de yar.al.an "Library Eco­ nomy" adının verildiği okulda, üniversite sınırları içinde kütüphanecile­ rin yetiştirilmesine başlanılmıştır. Kütüphane ekonomisi adı on ay sonra 1887 yılının Kasım ayında kütüphane bilimine (Library Science) dönüştürül-müştür. Çünkü "economy" Latince yönetim .anlamına gelmektedir.

biri olduğu, yönetimiyle sınırlandırılamayacağı

açıklık kazanmıştır. değişikliğinin

nedeni

versite düzeyinde ancak, uygulama

.;ancak kuramsal ölçüde anlamlı olacağına

inananlar arasında tartışmaların doğmasına neden olmuştur. Bu tartışmalar sonucunda da Kütüphane Bilimi Okulu üniversite ortamından koparılarak New York State Library'e aktarılmıştır. Okulun tekrar üniversite sınırları içinde yer alması

1923

yılında yayınlanan Williamson Raporu' yla. gerçekle­ şebilmiştir. Bu rapor kütüphanecilerin en iyi, üniversite düzeyinde veri­ len bir eğitimle yetiştirilebileceği ve ders programlarında ·kuramsal derslerin yer alması gerektiğine dikkat çekmesi açısından oldukça

önemli-d

ır

.

39

Amerika alanında yaşanan önemli

diğer bir kurulan Chicago Graduate Library School' un

kurulmasıdır. yılında doktora programını başlatmıştır.

diğer okullarsa, sonra, doktora programı açmaya

başlamış-40 lardır

Kimi Chicago Üniversitesi' nde kurulan Kütüphane

kütüphane ait sorunlara, bilimsel yaklaşımın

1-38·)....•.

s·.harm.a,.... sa.ran.\,ı~G~'l}s,~,~;,t~,~cz,~f ,Li~;,;ı~ Science. B..ombay: Asia.

Publishing.,

1965

si.

7. .•

>

. .. . . .

. .

39)

Çakfn, İrfan. ''Kµ

7

hlphane Türlerine İlişkin Derslerde· Teori ile 1:J.yg#lamaİlişkisi", TürkiJe'de Kütüphane•. Alanında Teori ile Uygulama Ilişkisi Sempozyumu: 7-8 •. Mayıs 1987. Haz. Meral Alpay. Istanbul, 1987.

130.

40) Baysal, Jale. Kütüphanecilik Alanında Yeni Kavramlar Araçlar ··· t.emler. İstanbul: İ. Ü. Edebiyat Fakültesi, 1987 s. 17.

büyük bir rol oynamış olduğu ifade edilmektedir

Ar.:erik3 Birleşik Devletleri' nde 1960 sonu ve ıcı-;-cı' Li

başında, kütüphane bilimi okulları · kütüphane enfor~3s':or1 dönüşmüştür 42•

Diğer yandan, 1969 yılında yapılan Köln Kollogyumu'nda tıpkı .-\li.: ..arr­ ya' da olduğu gibi, Amerika Birleşik Devletleri' nde kütüphane ve enfor~.:ıs­

bilimi için merkezi bir enstitü kurulacağı, kullanıcı sosyolojisi bilimine özgü

masına kadar her deştekleneceği

yle adları çoktan p~ikolojisinden·

kütüphane ve enformasyon bilimine dönüşmüş olan okullarca da olumlu karşı­ landığı ifade edilmektedir 43•

Amerika Birleşik Devletleri' nde kütüphane bilimi alanında yaşanan bu değişme ve gelişmeler, kütüphane biliminin Amerika Birleşik Devletle­

ri' nde varhk sorunu olmadığını ortaya koymaktadır •. Bu ülkede, kütüphane biliminin içeriği tartışma ve diğer bilimlerle karşılaştırma konusu olmuş, bilim olarak karakterinin sorunsallaştırılmasına da başlanmıştır. Kütüpha­ ne biliminin · bilimselliği ve onun üniversite sınırları içinde yüksek öğretimde yer alması sorunu çözülmüştür.

1. 2. 3. İngiltere

ve devlet kütüphanelerinde kütüphaneci olarak

iş arayan kütüphanelerinde memur olarak çalışacak

kütüphaneciler sınav 1885 yılında yapılmıştır

44•

41) Rayward, Boyd. W. "Library and Information Science: An Historical Perspective" 'Journal of Library Historv 20/2 (1985) s. 125.

42) McGrz.th , William E. "Science and Library Science: A Cha ILange

to Library Education" Journal of Education for Librarv and Informrı.ti0n cience 25/3 (1985) s. 219.

43) Kluth, Rolf. A.g.e, · s. 227.

44) · Majumdar, H. K. "Librarianship a Science or an Art" Librarv ience Today: Ranganathan Festschript Vol. 1 Ed. P. N. Kaula. India: sia Publishing, 1965 s., 348.

1887 yılında Kütüphane Derneği' nin (Library Association, LA)kuru

183-sıyla da kütüphaneci yetiştiren kursların düzenlenmesini, meslek sı rıav

L1-rının açılmasını bu dernek üstlenmiş, kütüphaneci yetiştiren okulların da kurulmasına önayak olmuştur 45•

İngiltere' de okulu 1919 yılında London Üniversity

Colle-ge' de açılmıştır sırasında 1946-1950 yılları arasındaki

bir artış görülmüştür. yarım günlük bir eği­ gidilmiştir. Diğer yandan

meslek

geçirilmişlerdir.

1965-1970 yılları kütüphane ve

enformas-46

yon bilimi alacak 13 okul kurulmuştur

1985 yılına ait istatistiki bilgilere göre İngiltere' de 16 kütüphane bilimi okulu bulunmaktadır. Bunların 5 üniversitelere, 7'si pollytech­ nic' lere 3'üde kolejlere bağlı olarak eğitim ve öğretim vermektedir. Geriye kalan · biriyse (College of Wales) bağımsız bir okuldur. Bütün okullar kütüphane enformasyon dokümantasyon arşiv çalışmaları için lisans ve yüksek lisans programları düzenlemektedirler 47•

mesleki olayın

dilbilim ve kütüphane ve enformasyon

ilimi der.slerinin veriliyor olmasıdır. Bu dersleri başarıyla verenlerin bilimi alanında aldıkları diplomayla, kayıt yöne­ ya da bilgi danışmanı Unvanlarıyla mesleki

var-klarını · çalışma alanlarını genişletme çabaları içinde

45) Harrison, K. C. " United Kingdom" ALA World Encyclopedia of ibrary and Information Services. 2 ed. Chicago: ALA, 1986 s. 828-829

46) Ward, Patricia Layzell. "İngi l t.er-e' de Kütüphane .. ve Bilgi Bilim ~ etimi; Kişisel Bir Görüş: Değişik Ulkelerde Kütüphane Oğretimi: (Semi-25 Şubat 1982) Baz. Meral Alpay. Çev. Gülen Olut. İstanbul 1983 s.

4.

47)

K.

c.

K:i,ngdpm'',> ALA.World .£ncyclopedia of

olduklarının gözlendiği belirtilmektedir. Böyle bir durum bütünleşik bir mesleğe sahip oJmanın .. art ık daha da onenılt olduğunu ortaya koymakta­ dır. Aksi takdirde kütüphane ve enformasyon bilimi alanına sahip olmaya çalı;~~ bilim dallarıyla .illüc:adele imkansızlaşacaktı#8•

1. 2. 4. Japonya

20.

üniversite sınırları içinde yer alması

ve kısa .ilki,

açılan kütüphanecilik üniversite seviyesinde yapılan ilk ve tek kurs olma açısından ayrıca anılmaktadır. 1951 yılı Japonya'da kütüphaneci­ lerin üniversite düzeyinde eğitim ve öğretim görmeye başladıkları yıl olmuştur •. Bu öğretim programı, Japon Keio Üniver sitesi' ndeki Kütüphane ve Bilgi Bilim Bölümü'nün ilk şekli olan, Japon Kütüphane Okulu'nda

başla-kadar Amerikan hükümeti ve Amerikan IÇütüp­ de öğretim kadrosu desteğiy­

Üniversitesi sorumluluğuna Bölümü adını almıştır.

Dolayısiyle içerisinde yer

.

Bu Amerika-Avrupa ve Asya' yüzyılın sonu

20. kütüphanelerin ve kütüphaneciliğin, belirgin

ve yayınlara konu olduğunu

göstermekte-• Bilimin arasında, öğretim

programla-sürekli uygulamada aksayan yanları

programlarına aktarmak,

böyle-48) Mc Garry, Kevin •. "Belge Bilim Alanındaki Gelişmeler: Kütüphaneci­ ve Bilgi Bilim Öğretimi: Geçmişe Bakış ve Yeniden Değerlendirme" ·. Edebiyat Fakültesi Kütüphanecilik ve Bilge Bilgi Kütüphane Araştır­

s. 1. ( 1987) s , 153. ~:t..:\J ı"-1 ,,( (l(ı<), .

9) Matsumara, Tomiko. "Japonya'da Kütüphane ve Bilgi Bilim Öğretimi­ lişmesi" Değişik Ülkelerde Kütüphane Öğretimi (Seminer: 25 Şubat

uygul9ma arasında sürekli bilgi ve deneyim alışverişini gerçek­ istendiği ortaya çıkmakta.dır. Yetiştirilen kütüphaneciler bu

canlı . iletkenleri, yapılan yayınlar da.·•. yazılı·. uçları gibi

2.

başarmak ve ortak ihtiyaç-oluşmaktadır. Kültürse, , anlayış ve inançların ve güçlü kurumlar

sızın kültürün

düşünü-dil hem toplum temel

Dil ister yazılı ister sözlü isterse· hareketler biçiminde olsun, toplum içinde ortak bir anlamı olan ve kabul görmüş sembolik ifadelerden oluşan bir sistemdir. İşte bu bağlamda kütüphane her toplum ve kültür için temel olan iletişim sisteminin bir parçası biçiminde ortaya çıkmış, sosyal

olarak ifade edilmektedir. Ne kitapların biraraya gelmesi kütüp-kitapların saklandığı bir yerdir. Kütüpha­

bilginin sağlanıp, kullanılmasının 50

Tıpkı toplumsal

biyolojik ütüphane

genişletmektedir. Yayın sağlama, yayın tanıtma

yayın rme hizmetleri vererek, sağlanan

ayınlardan en belge-bilgi

merkezle-inin işlevleri ir. Okur profiline uygun

larak kütüphane bilgi aktarımı, seçmeli yayın

50) Shera, Jesse H. ''Librarianship, Philosophy of" ALA World Encyclo­ and Information Services: • ed. Chicago: ALA, 1986.

Scı

Eolutdion

11

_---

--pjLF}

...

---

Vslc::ırld

LA-bibliyografyalarının hazı.rlanması bir belgelendirme danışma kaynaklarını kullanarak yazılı, danışma

kütüphanecisinin-olarak yanıt sorularla da bilgi

verilmekte-yayınsal lgi hizmetlerinin

kez olarak yürütülmesi

çeşitli halde

daha yaygın

.

başkadır •. Birinc.i algılanış ta, ihtiyaç kalmaz. İşletmeciler daha iyi yaparlar. Kütüphanenin bir işletme örgütlenmesi gerektiği kuşkusuz doğrudur. Ancak çalışmasını yayınlanmış materyali düzenlemek ve talep üzerine kullandırmakla

sınırlan-tesis, işlevsel ve bilimsel temelle örgütlenmiş işletme olabilir ama kütüphane değildir. Konusal ayırım,.dermenin yapılaştırılması,

biriktirilmiş konulara göre kullanılabilmesi için

hakkındaki bilginin etkin ve hizmetinin kendisi bir • Dolayısıyla, bir

enformas-merkezi iletişim sistemindeki yeri

e çözümleyecek olaı:ı:'bir bilim kuramına

ihtiya-tla şüphesiz kütüphane biliminin görevi

Kluth görevini aşağıda belirtilen konularda,

araştırma yapmak şeklinde ifade

etmekte-alanındaki gör.evleri nelerdir? Hangi

nasıl yapılmalıdır ki kütüphane görevini için hangi yöntemler, yapılaştırmalar ve sis­ gereklidir?

52)

Kaegbein, Paul. "Özel Bilgi Sistemi Olarak Kütüphane" Çev. Meral ./ffürk Kütüphaneciliğt 1/1 (1987) s. 25-32.

ŞŞ)..~Iuth, Rolf. "Gibt es eine Bibliothekswissenschaft" Zeitschrift ihiiothekswes.en and Bibliographie XVII/4-5(1970) s. 241. Çev. >Meral

3. Kütüphane hangi temeller üzerinde hangi araçlarla ( par asaf

kavrıak-54 lar) çalışır? "

Diğer yandan bu bilim sadece kütüphanenin biçimsel yorumu için gerek­ li yolu açmakla kalmamalı, her zaman topladığı malzemenin içeriğiyle

uğraştığını alanında çalışan tüm

uğra-1 uğra-1 - d .. t 1 "d. SS

sorumu ugu a gas erme ı ır • kuram geliştirme

ait, kalıcı

ve

sürekli nitelikteki kuramsal çalışmaların

mektedir.

Bilimsel çalışmalarda düşünmenin büyük bir kısmı kuram tadır. Kuram terimi Grekçe "theoria"' dan, seyre dalmak,

hale getirmek anlamında theatre'la aynı kökten derin bir düşünliô

kabul görmüş üst

'

Bilim sistemi içinde böyle önemli bir yeri olan kuramın kütüpha-neciler arasında popüler bir kavram olmadığına 1930' lu yılların başında Pierce Butler, An Introduction. to Library Science (1933) adlı iki ciltlik

"i4) A.g.e., s. 231-232.

55) A.g.e., s .. 241. . .. .

'16) Kaegbein, Paul. "Kütüphanecilik Bilimi Oğrenimi Için Bir Model: öln Üniversitesi Örneği" Çev.Jale Baysal. İ. Ü. Edebiyat Fakültesi Kütüp­

necilik Dergisi: Belge Bilgi Kütüphane Araştırmaları. s., 1.(1987) s , 92. 57) Shaughnessy, Thomas·W. "Theory Building in Librarianship"

urnal of Library Histort XI/2(1976) s , 168-169. ·

58) Beagle, Donald.'Libraries and the Implicate Order: A Contextual to Theory" Libri 38/1 (1988) s. 30.

birinci cildinde dikkat çekmektedir. Butler kütüphanecilerin aşırtıcı bir biçimde meslek dalının kuramsal görürrümlerine ilgi

gösterme-60 yargısına varmıştır •

Vleeshauver' de kütüphane bilimi okullarının, kütüphanecilik mesleği­ varlığını ortaya ama bu mesleğin temel aldığı bilim

• Dolayısiyle öğretildiği

~kuuar' neden

olmuş-lardır 61• teknik bilgi ve

bece-Bu

amacının, bir

ütüphane öncülük etmelidir. Kütüphane

"limi oluşturmakta, uygulama da gücünü

Diğer yandan, kütüphane biliminin, kuramsal bilgi tabanını destekle­ ecek olan, kuramsal çalışmaların gün geçtikçe arttığına, üretilen yeni

ve bulguların tartışıldığı yoğun bir

derecede bilimsellik

yapılan "Kütüphane Bilimi" konulu kollogyumda Bilimi Hakkında Bilim Kuramı Açısından

Düşünce-60) Busha, Charles H. "The Meaning and Value of Theory an Indroduc-" Drexel Library.Quarterly 19/2(1983). s , 1. ·

61) Baysal,. Jale. Kj.itüphanecilik Alanında Yeni Kavramlar Araçlar emler 2 ed. Istanbul: I. U. Edebiyat Fakültesi, 1987 s.19~

62) Colson, John Cavin. "Leaıning About Libraries and Librarianship" al of Library History 24/2(1983) s.82-83

63) Streg, Lewis F. "The Library and American Education: The Search heory in Academic Librarianship" Library Trends 27/3 (1978) s. 353. 64) Brooks, Terrence A. "The Model of Science and Scientific Models

adlı bir bildiri sunmuştur. Saupe, bu bildirisinde bilimin varolma klasik kütüphane yönetimi bilgilerini değerlen-rmiş ve bunların daha çok mesleki bilgiler olduğu sonucuna varmıştır.

bildirinin tartışılması sonucunda kütüphanede yapılan işlerin, olarak bilim olmadığı ya da pratisyen bir doktorun yaptığı faaliyet­ gibi algılanması gerektiği ortaya çıkmıştır. Nasıl bir tıp doktoru,

bilimini bilimsel bir temel olarak kullanıyorsa, kütüph~;ınecinin de kütüphane bilimini mesleki çalışmala-rına temel yaptığı

belirtilmiş-65

Kütüphane bir

uram oluşturmanın çeken bir

güçlük

"1. Kütüphane işlemlerine, tamamıyla pratik bir yaklaşım, mevcut urallara karşı çok fazla istisnai durumlar yaratarak, genellemeler yapma-ı önlemektedir.

2. Kütüphane işlemlerinin yaygın uygulanışı kendi bilgi tabanının, urarnsal tanımının yapılmasına engel olmaktadır"

66

Yazar, bu güçlükler gözönüne alınarak hazırlanacak sahip olmasını

Kütüphane hizmetinin doğasından gelen çok çeşitli talepleri olmalıdır.

ilgili olduğu diğer bilim dallarının

bulgula-genel ilkelerinin oluşturulmasında tek biçim­ tutarlılığa sahip olmalıdır.

Bağımsız dalı olarak, diğer bilim dallarından ayırd

67

65) Kluth, Rolf. "Gibt es line Bibliothekswissenschaf t: Zei tschrif t Bibliothekswesen and Bibliographie

XVII/4-5

(1970)

s.

231.

Çev. Meral

• (Daktilo Metin).

6J

Nitecki, Joseph ?. "Reflection on the Nature and Limits of Lib-cience" The Journal of Library History.

3/2 (1968)

s.

105.

Bu bilgiler ışığında, kütüphane biliminin ya kendine özgü bir bilim kuramı oluşturması ya da diğer bilim dallarından kavramsal modeller ala­

rak, kendi • Yakın zamana kadar kütüp­

birinin kuramsal tabanına Kütüphane bilimine değildir. Bu bilimlere bilimine özgü bilimi bilim olup olmadığı

Kütüphane · bilim olduğunun ·tartışılmasından

önce, bilim dalından ve ne anlaşılmakta olduğuna ışık

tutacak tanımlamaların, olacaktır.

2. T.

KütüpharieB:i.liminiııTanimı

Gerek yayınlarda, gerekse üniversite yapılan kurumlar.da ortaya çıkışını

biliminin

onun içinde

Kütüphane bilimi biçimsel teknik bir disipli olarak ortaya·. çıkmış, de uzun bir süre kütüphanenin iç örgütlenmesiyle lgilenerek biliminin sınırlı bir biçimde algılanmasına neden

muşlardır biliminin bu dönem içerisinde yapılan aşağıdaki

nımlarında, görmek mümkündür.

Elizabeth H.i ..

']'QCJIJ1iP.sorı,

Glossary· of Library .J'erm in Related Fields ad ı-nıe verdiği yı:ı.yında, kütüphane bilimini kütüphangcilik terimi tanımlamakta ve> bu tanımda "the knowledge and skill by which

and written records are recognized, collected, organized and

68) Wright, Curti R, "Shera as a Bridge Between Librarianship and

rrnaticn. Science" Journal cıf Library History

20/2(1985)

s.

145.

9) Soysal~ Özer. "Kütüphanecilik Alanında Kuram-Uygulama İlişkisi" e' de Kütüphane ·· Alanında Teori ile Uygulama İlişkisi Sempozyumu:

ıs

1987.

Haz. Meral Alpay. İstanbul, 19JG s , 11-13.

Q) Çubı:ı.rian O. S. "Librarianship in the 3ystems of the Sciences" ']'h9mpson Libri

21/4 (1971)

s. 336.

· 1 · d 71"B 1 1 k tl 1 .. ..

utı ıze = ası ı ve yazı ı ·ayı arın taru.nması.m,top anmasını, orgut-lenmesini ve kullanılmasını sağlayan bilgi ve beceri, biçiminde bi fade kullanılmaktadır.

L. M. Harrod' sa The Librarians Glossary: Terms Used in Librarianship (1959) adlı eserde "The knowledge an skill concerned with the administra­ tion of Libraries and· their contents, library economy and bibliography 7211 _ Kütüphaneler ve içeriklerinin yönetimiyle ilgili bilgi ve beceri; kütüphane ekonomisi ve bibliyografya, tanımını yaparak, kütüphane bilimini kütüphane yönetimi ve bibliyografya alanıyla daraltmaktadır.

Raymond Irwin' de Encyclopedia of Libraries (1961) adlı eserin, "kü-tüphanecilik"

preservation, ileti.şi!lllerin

maddesi altında kütüphane bilimini "as the collection, organization and use of recorded communications 73";:::: Kayıtlı

( iletişim unsurlarının) toplanması, korunması, ·örgütlenmesi ve kullanımı olarak tanımlamaktadır.

Kütüphane yönetiminin, kütüphane biliminin konu alanlarından sadece birisi olduğunun algılandığı· bir tanım Rudolf Juchhoff tarafından,. yapıl­ maktadır. Juchhof f' un İ. Ü. Edebiyat Fakültesi Dekanlığı' na verdiği 1964

yazılarında, kütüphane biliminin "Düşünce ürünlerinin tarihi gelişmesini inceleyen, kitap

yararlanılabilir bir araştırmalarda bütün

kitap getirebilmek için hangi

kullanılacağını gösteren, genel .kültür sınırları içinde

·itabın türlü okuyucu katlarına yaptığı etkileri

araştı-yer vermektedir.

1983 yılına ait· The ALA Glossasy of Library and Information Science yayında, artık kütüphane bilimi ve kütüphanecilik iki ayrı terim alınmaktadır. Kütüphane bilimiyse "The knowledge and skill

71) A.g.e., s. 6.

72)

fı...g.rr,

s.,

6..

J3) A.ş.e., s ..

6 ..

i74) Be1ysal, Jale ••. "İ. Ü. Edebiyat..fakültesi Kütüphanecilik Bölümü'nün · YıllıkrTarihçesi 1964-1984" I. U. Edebiyat Fakültesi Kütüphanecilik 'si:. Belge-Bilgi Kütüphane Araştırmaları s. 1 (1987) s , 7.

wh.i.ch is selected, acquired, organized and utili-in meetutili-ing the information demands and needs of a community o users 7511 = Bir kullanıcı grubunun enformasyon talep ve gereksinimlerini karşı­ lamak üzere, kayıtlı enformasyonun seçilmesini, sağlanmasını, örgütlenme-sini ve kullanıma sunulmasını sağlayan bilgi ve beceri, biçiminde tanım­

Yapılan bu tanımda kütüphane bilimiyle enformasyon bilimi arasındaki ilişkinin enformasyon terimiyle sağlandığı görülmektedir. Seçme ve sağlamanın yanısira kullanıcı enformasyon talebi ve gereksinimi kavramlarının kütüphane biliminin tanımlanmasında kullanılan yeni terimler olduğu ifade edilebilir.

2. 2.

Toplumsal Bilim Sayılır mı?

Biçimsel teknik bir disiplin olarak ortaya çıkan, fakat yaşanan toplumsal ve ekonomik değişiklikler sonucunda, bilimsel yöntemlere ve kuramsal genellemelere gerek duyan bir bilim dalı olarak yeniden yapılan­

ak zorunda kalan kütüphane bilimi, yukarıda verilen adında da kullanılan

lı arasında yer

sürekli olarak bir süreci de ifade etmektedir.

Bilimi biçimini almış olan okullarda,

rçekten öğretiminin verilip verilmediği

sorgulan-' betimleme, tanımlama, sınıflama, ölçme, dene­ ve çevreyi kontrol altına alma koşulla­

yüksek bir bilim olarak

değerlendiril-75) The ALA Glossary of Library and Information Scie.nce Ed. Heart-1 Young. Chicago: ALA, 1983. s. 132.

76) McGrath William E. "Science and Library Science Challenge ibrary Education" Journal of Education for Library and Information Şci­ e. 25/3 (1985) s. 219-222.

diği ifade edilerek, kütüphane ve enformasyon biliminin de bu koşulları ne derece karşıl<1d1ğını gösterecek bir değerlendirme yapılmıştır.

Yapılan bu çalışma sonucunda, kütüphane ve enformasyon biliminin gözlem, betimleme, tanımlama, sınıflama, ölçme, genelleme, açıklama koşul­ larını karşıladığı, fakat.deney, geleceği tahmin, değerlendirme ve çevreyi

kontrol al tına alma öne sürülmüştür.

Bunun yanında yüksek bir bilim olma

yolunda fiziğin bilim olabilmek

için geçirdiği normal kabul

edilme-kütüphaneciler ait oldukları

bilgi bunlarla yeni

Eğer kütüphane bilimi gerçeklerin ve doğruların sistemli bir şekilde genel kanunları yansıttığı doğa bilimlerine yakın olarak ··rülürse, bu eleştiriler doğru olarak kabul edilebilir. Fakat toplumsal

r bilim olarak algılanırsa, bu eleştirilere daha farklı bir yanıt geti­ ilebilinir. Çünkü toplumsal bilim kuramları, daha değişik çağrışımlar

ratırlar. Kütüphane toplumsal bir araç, kütüphane bilimi de toplumsal

bilimdir. , toplumsal bağlam ve ilişkilerden

aya çıkmış, bu

çok anlamlarındaki değişiklik, bu alana ait bil im

edilmemesine neden olmaktadır. Dolayısiyle toplumsal bir bilim tüphane bilimi de bu temel sorundan soyutlanamamaktadır 78.

açıdan' kiitüfh;ne biliminin . insanla-bilgiyi biraraya getiren sal••·bir bilim olarak algılanması gerektiği, kütüphaneciler ve

kütüp--ya.ygın bir d.üşµncedir. 79. Kütüphane biliminin sa.l bilimler arasifida} bilimsel yöiıtiem1exe uyma gelişimi göstermekte

) A.g.e., s. 220.

) Lukenbill, W. Bernard. "Learning Resources and Interactive Lear­ inciples" Drexel Library Quarterly 19/2 (1983) s , 110-111.

) Lıne, Maurice B. "Ends and Means Librarianship' as a Social Scien­ World s , 66 (1965) s. 270.

sıralarda yer aldığı da ileri sürülmüştür 88

Kütüphane alanına ait araştırma, inceleme v.b. yayınlarda %8,3 ora­ toplumbilime gönderme yapıldığı da ifade edilmektedir 81• · Diğer

kütüphane niteliklerini ön plana çıkaracak

da görüş birliği

Çünkü •

hümanistik b.ilimlere biliminin temellerini

oluşturacak Ona göre bu

bilim, Toplumsal Kuramı'dır 85

Felsefi bir bilim olarak epistemoloji en yalın ve en genel anlamda bireyin bilgi. ile inceleyen bilgi üzerine. bilgiye yönelik

bilim dalıdır Toplumsal epistemolojininse, toplumsal yapı içinde alabilecek olan her türden iletilen düşüncenin, oluşumu, akışı bütün­

özellikle bilginin toplum üzerindeki etkisini Toplumsal Epistemoloji kavra­

atıldığını belirten Shera, toplumbilim,

insanbi-m, bilim dallarına

konu , en iyi kütüphanecilikte

duğunu ifade etmektedir

80) Binwall, J. C. "Scientific Method" Library Science Todav Ranga­ han Fetschript Vol. 1. Ed. P. N. Kaula İndia: Asia Publishing House, 5 s. 319.

81) Estabrook, Leigh. "Sociology and Library Research" Libran Trends (1984) s. 471.

82) Streg, Lewis F. "The Library end American Education The Search Theory in Academic Librarianship" Library Trends 27/3 (1978) s. 354.

83) Natoli, Joseph, P. "Librarianship: As HumanScience: Theory, od and Application" Library Research s. 4 (1982) s. 163.

84) Nitecki, Joseph 2. "The Concept of Information-Knowledge Conti-Implications for Librarianship" Journal of Library Historv. 20/4 ) s. 401.

85) Wright, Curtis. Shera as a Bridge Between Librarianship and mation Science" Journal of Library History. 20/2 (1985) s , 142-145.

6) Shera, Jesse. The Foundation of Education for Librarianship 1972 s. 112-113.

Kütüphane biliminin hangi bilimler arasında yer alması gerektiğinin artışıldığı yazılarda diğerlerinden oldukça farklı bir görüş de bulunmak­

Kütüphane biliminin toplumsal bir bilim olarak değil, bir fen (doğa) olarak algılanması gerektiği düşüncesinin yer aldığı bu

bugüne kadar kütüphane biliminin toplumsal bir bilim olarak lgılandığı ve doyurucu bir gelişmenin gösterileı:nediği öne sürülmekte, 1:'~ tüp hane 'bilimi okıiHa

vrn~11::M

,anc,a\<rg

ec~!<t

iği, ,za~ıt/l•

,,t,o,ıı1

u,~,sa\ ~ilimJ,e r­ d en dersler aldırılması yoluna\ gid: ~bileceği belirtilmektedir

87•

Sanırım, bu görüş,

Bu

biliminin, daha çok kanallarının

ıd 'ğ .. .. 88 d k

o u unu one suren , este

Enformasyon bilimi temellerine dayandırılan kütüphane ,

bağlamda, bir doğa bilimi olarak ele alınması imlerinin, bilimsel karakterleri incelendiğinde,

işmezlik niteliklerinin ve bu niteliklere ,

bir doğa bilimi olarak algılanmasını

Ancak, olarak

Matematik, ,

ve Enformasyon Kuramı olarak

m dallarının, doğrudan insan ve doğa hakkında araştırma ve inceleme dalları olmadığı, bunların insan ve doğa hakkında yine insanın görüşleri konu aldığı ifade edilmektedir 89•

Kütüphane tür bir bilim olduğu konusunda yapılan, bütün

rtışmalar, bir fikir birliğine varılmadığını

göster-Yurdadoğ Ber.rin.; ''Önce Ufuklar Kayboldu" Prof. Dr. OsmanErsov' a Ankara: Türk Kijtüpharıeciler Derneği, 1990. s. 101.

She.na', .Jesse,

m

IIL:i.praı:-:i.anship,p.t-ı~],(),f>Ophy of1fALAW?r~d Encyclo­ of Library and·>Information Services. 2. ed. Ch:i.cagp: .ALA,, 1986

Shaughnessy, Thomas W. "Theory Building in Librarianship" of Library History. 11/2 (1976) s., 170-171.

bir bilim dalı olduğu düşüncesi yaygındır, fakat tamamıyla kabul görmemiştir. Bu durum, çağdaş gelişmelerin de gözö­ nüne alındığı tartışmaların süreceyi izlenimini vermektedir.

2. 3. Enformasyon Bilimiyle İlişkisi

lmesi

sonu-cunda, kütü alan

oluş-arasındaki ilişkinin ne olduğu

Çağdaş yaşamın vazgeçilmez bir parçası olan bilgi, bir yandan başlı aşına sistemli bir eğitim, öğretim ve bilimsel araştırmaya konu olacak adar önem kazanmış, diğer yandan da bilgisayarın ekonomik ve

aşamdaki işlevi giderek artmış, bu gelişme · 1945' lerden ilim dalı olarak, enformasyon biliminin doğuşuna

yanı ağırlıklı bir yer tutsa da daha reksinimlerinin neler olduğu, hangi nedenlerden

eksinimlerin nasıl karşılanacağı gibi konulara

çalışan enformasyon ·biliminin, kütüphane bilimini, pılan araştırmalarla, kuramsal· yönden destekleyip,

olduğu da ifade edilmektedir 90•

Enformasyon biliminin herhangi bir enformasyon sisteminde ortaya an, enformasyon üreten süreçlerin incelenmesiyle ilgilendiği düşünüle­ bir enformasyon sistemi olarak kütüphanenin, enformasyon diğer enformasyon sistemlerinin

uygulamala-an kendi kendi amaçlarına göre yararlanabileceği,

açık-biliminin bir alt dalı biliminin, hem kütüphane hem de kuramsal ve uygulamalı

çalışmala-90) Gelvin, Thomas J. "Kütüphanecilik Kuramı ve Uygula:!lasında Bilgi­ in Önemi" Çev. Sönmez Taner. !Cütüphanecilikle ılgili Seçme Metinler. Aysel Yontar. İstanbu]: Türk Kütüphaneciler Derneği, 1989 s. 11-13. 91) Hayes, Robert M. "The History of Library and Information Science"

I/

Son aşamada kütüphaneciler ve enformasyon bilimcileri, bilgi

kullanımı ve aktarımıyla ilgilidirler. Oysa kütüphane bilimcileri kütüphaneciler kullanıcı ihtiyaçlarını karşılayacak olan kütilphane

verimliliğini ve· etkinliğini sağlamak üzere eğitim ve öğretim Enformasyon bilimcileri ise mevcut teknolojinin kullanımı

aracı-lığı ile kütüphanenin arttırılmasını sağlamakla

ilgilidir-92_{• o} k d_{a ar genıştır}· · k · k_{ı esıştı}· "kl_{' erı}· lect:.kle:1de ileri sürülmüştür 93•

kütüphane bilimi, . bilim kuramı 94

2. 4. İletişim Bilimlçriyle İlişkisi

Kütüphane biliminin iletişim bilimleri düşüncesi de kütüphane bil.imcileri arasında Çünkü "kütüphane bilimi de özel konu alanlarındaki bilginin sistemleri ve süreçleriyle ilgilenen bilgi

hazırlanan bilgilendirme araçları, eylemleri

Konusal gerçekleştirmeye

beklemektedir.

almasını bi

r enformasyon bilimi olarak bir eğilimin

varlı-a dvarlı-a dikkvarlı-at çekilmektedir.ST

92}. Deborıs, Arı.t:h8n~"Information Science", ALA World Encvclopedia Library and Information Services. 2 ed.• Chicago: ALA, 1986 s. 358.

93). Mc Garry,

K§Yİ\~<.,,/

1.l?elgebilim Ala.rı..ırıcic:ıki G@liŞ!l1.e;ı..~r: Ki.itypharıeci­

v~... BilgibiliT Öğ.r~t.i.mtrGe.çmişe.•· bakı ş ve

y

enid~n .Değedendirme'' Çev:

Ünal. İ. Ü. Edebiyat .Fakültesi Kütüphanecilik Dergisi: Belge Bilgi hane•·Araştırmaları.;.ş.i.1.1..(1987). .s , 110.

94) Kaegbein, Paul. !!Kütüphanecilik bilimi Öğretimi İçin Bir Model: Üniversitesi Örneğf" Çev. Jale Baysal. İ. Ü. Edebiyat Fakültesi hahecilik Dergisi: >. .Belg.el?ilgi ... Kütüphane Araştırmaları. s.,

1

(198))

3-94.

95) Kluth, Rolf. A.g:e., s , 232.

96) · Kc:ıegbein,>Pc:ıul·c''Özel Bilgi Sistemi .. Olarak Kütüphc1neııÇey~·· Meral y. Türk Kütüphaneciliği, 1/1 (1987) s. 25.

Önümüzdeki yıllarda ve daha uzun bir gelecekte bu görüşün doğruluğu kütüphanecilik, arşivcilik, belge bilgi işlemcilik, gazetecilik-yazılı, sözlü, görüntülü basın-yayıncılık meslekleri iletişim bilimleri kuramlarından yararlanan akademik meslekler olacaktır,

diyebili-2. 5.

Öteki

Gprüşler

Kütüphane Biliminin ilişkide bulunduğu diğer bilimler arasında " genel tarih, kültür tarihi, edebiyat tarihi, sanat tarihi

loji, psikoloji, genel yönetim, işletmecilik, epigrafi,

loji 9811 nin yanısıra genelanlambilim (semantics) bibliyografya ve yayıncı­ lık bilgisine yer verilmektedir.

Shera tarafından, kütüphane bilimiyle genel anlambilim (semantics) rasında birçok yönden benzerlik olduğu belirtilmektedir. Her ikisinin ne disiplinler arası bir niteliğe sahip olması, bu benzerliklerin ilki

larak görülmektedir. Diğer yandan her ikisinin de iletişim zincirinin önemli halkası olduğu ifade edilerek, dil, sembolleştirme, soyutlama, vramlaştırma ve değerlendirırenin her ikisinde de geçerli oJ.dt.ıgu dolayısiyle

her iki bilim dalının birbirlerine karşılıklı olarak katkıda bulunacağı 1 ·ırtı · 1metek d ·ır 99•

"Kütüphanenin içeriğini canlı

mak için esas görevinin kaydedilmiş, çoğaltılmış

yayınlanmış düşünce ürünlerini düzenli olarak sağlamak, yanyana dizmek olduğuna bakılınca Kütüphane Bilimi -geniş anlamda yaklaşır ve sorunlarını çözmek için bu komşudaldan

faydalan-k 1

a ır

"100

•

iletişim işleııılerinde, tüm bilgilendirme süreçlerinde, başta insan vardır. kiltüphane bilimi için de kütüphane kullanıcısı gelir, çünkü kütüphane onun için vardır •..Kul.Lan.ı.cısı.m.n kütüphaneye

Baysal, Jale. ''Kütüphanecilik Bilimi" <TürkKütüphaneciler Derneği

25/.3

(1976) s. 166.

Shera, Jesse. Libraries and the Organization of Knowledge. Ed. cısket:t. London: Crosby, 1965 s. 14-17.

)Kluth, a.g.e., s , 239.

I

tutumu nedir, beklentileri ihtiyaçları nelerdir? Ya da niçin insanlar kütüphane kullanıcısıdır, bazıları değildir? Sorularını

üzere araştırmaların y2pılmasJ. gerekir. Kütüphanecilerin kütüphane personelinin tutumları da araştırılmalıdır. Öyleyse kütüphane limi psikoloji ve davranış araşt1:rmalarından.yararlanacaktır" lül.

tabaka ya da kuruma aittir. toplum bilim (sosyoloji)

yararlanır, ve kütüphane hizmetlerinin

inliğini araştırmaktır. kesim için kurulur.

ine uyum sağlarken yararlanır, insan

k

·ı . .

l . 11 102

ş ı erı ınce enır .

Bu bilgiler ışığında, kütüpha:ne bilimi,. ilişkide ol.duğu bilim <cla,].la-­ kuramsa l ve uygulamalı araştırma sonuçlarından yararland:ı.ğı /gtbi, araştırma sonuçlarıyla da diğer bilimlere katkıda bulıınrna..k.ta.dır,

varılabilir. Bu karşılıklı katkı onun bilimsel karakterfr. de

3. Kütüphane Biliminin Konu Alanı

3. 1. Alanın Belirlenmesi

biliminin, iyi ve doğru olarak

.ı:landırılmaması, onun bir dair getirilen en önemli birisidir. bu konu değişik kütüphane bilimcileri

ından ele özelde farklı olarak

nitelen-bilecek çeşitli .

V1eeshauver, liminiri temel araştırma nesnesinin insan inin kayıtlı şey-papirüs, parşömen, kağıt, kitap v.b. öne sürerken, biliminin kapsamını dört ana başlık

2. Kütüphane ve benzer kuruluşlarla ilgili bilgiler, Bibliyografya,

K .. ..hutup anecı

·ı

ıi.kmes egı1 - . " 103. o ara1 k top ar.1

Diğer yandan Nitecki tarafından kitap, kullanıcı ve bunlarla ilişkili

türden başlıca ögeleri olarak

görülmekte-kütüphane biliminin konu alanı bu üç ögesi arasındaki iliş-.. . 1 k d"104

gosterı me te ır

Kullanıcı (Kı)

Bilgi (B)

Ögelerin konumları .yukarıdaki gibi saptandıktan sonra kütüphane

1

.d .

1

..

·ı .

.

105

a anı venn şeması yar ımıy a gosterı mıştır

-).(K,Kı,B)

B

J.Q~). l3aysı:ü,. Jale. Kütüphanecilik . Alan~nda Ye~i · Kavramlar Araçlar mTer. İstanpuI:.İ •.•

ü.

Ed~biyat Fakültesi,

19Ş7ys.. 23.

J.()4)< Nitecki, ·· Joseph. z~.<''Reflection on .the Nature and Limits of ary Science" The Journal of Library History.

3/2(1968)

s.

106.

Şemada adı geçen her bir ögenin ayrı ayrı diğer bilim dalları için konusu olabileceğini belirten, Nitecki, kütüphane biliminin, bölgeyle sınırlandırılmış alanda ortaya çıkan ilişkileri konu

ifade ederek, kütüphane biliminin konu alanının, yeterince ve doğru olarak sınıflandırılmamış olduğu, biçimindeki eleştirilere

getirmeye çalışmıştır. Fakat çağdaş kütüphanecilerin, sadece itap la uğraşmadığı, gözden kaçırılmaması gereken bir özelliktir sanırım. ukarıdaki şemada yeralan kitap ögesinden, artık her türden yayının

algı-.nması gerektiği açıktır.

Kütüphane biliminin temel araştırma nesnesi olarak bilgi taşıyıcısı her türlü nesnenin gösterildiği, Vleeshauver'inkine benzer bir görüş­ kütüphane biliminin içeriğini ortaya koyan konular yine dört ana

106 şlık altında toplanmaktadır •

Bunlardan ilkini kitapla ilgili bilgiler oluşturmakta, yazının bulu­ şu, gelişim evreleri, yazı araçları, kitabın tarih boyunca aldığı deği­ baskının ortaya çıkışı -yayılışı- geçirdiği aşamalar, yayın kkı kavramı -hukuki uygulamaları, yayın dağıtımı- ticareti v. b. birçok

konu bu başlık altında yer almaktadır.

İkinci ana konu, kütüphaneyle ilgili bilgilerdir. Kütüphanenin tarih­ gelişimi türleri yönetimi işletilmesi, kütüphane mimarisi, dokümantas­

gelişimi bu konu alanının saçakları olarak gösterilmektedir. Üçüncü konu başlığıysa, Kitapla İlgili Amaçlar' dır. Burada da lumsal bir kurum olarak kütüphanenin anlamı-önemi-katkısı v. b. konula­

sorgulanabileceği belirtilmektedir.

Son olarak, meslek olarak kütüphanecilik ele alınmıştır. Mesleğin tim-öğretim, meslek derneği, işbirliği çalışmaları, ulusal-uluslararası

kütüphane planlaması çalışmaları bu başlık altında

kütüphane unsuruna bağlı olarak kütüphane biliminin alanlarını; kütüphane kuramı, kütüphanecilik bilgileri, kütüphane

kütüphane ve son olarak da yayın türleri · olarak

106) Baysal, Jale. "Kütüphanecilik Bilimi" Türk Kütüphaneciler Derne­ eni. 25/3(1976)s. 165-166.

Kütüphane kuramı kütüphane biliminin ilk konu ve oldukça kapsamlı ve önenıl dir. Bilgi verme sistemleri n

107

kütüphanelerarası işbirliğinin araçları olan kütüphane sistemleri ve kütüphane · ağları merkezi kataloglar ve ödünç verme işleri ve başka

erkezi düzenlemelerin yanısıra kütüphane çevre ilişkilerini ele alan kütüphane ekolojisi ve sosyolojisi bu alanın inceleme konularıdır.

bir konu kütüphanedeki bilgi­ araçları, biçimi, yöntemi,

Yayın listelerini kütüphane kuramının üçüncü

oluşturur. ait bibliyografik v.erilerin

bu işin amacı, , değişik katalog türleri,

kuram-al temeli yayın duyuru listelerinin, bibliyografyaların, öz dergilerinin, tabanlarının qiçimsel üretimi bu bölümün kapsamındadır.

Kütüphane terminolojisi ve kütüphane standartları da kütüphane kura­ önem ve anlam taşıyan konularıdır.

Kütüphane , kütüphane biliminin üçüne.ii konu alanıdır.

türden kütüphane tekniği bu başlık altında

Dördüncü konu kütüphaneler tarihiyle de pug4nkü ve

gele-~l<teki çalışmalara, temeller i5azandın.lmaktadır. Kütüphanelerin oldukları düşüncesiyle yapl.Jarı ta.rihsel

cılışmalar hangi neden ortaya çıktığını gqst:erdiği gibi

107) Kaegbein,< Paül. 1!Ki.itüphanedlik Bilıın:i. Öğrenimi ıçın Bir Model: Ünive.rsitesi Örneği!'> Çev

ı:

Jale Baysal..

L .

Ü·. Ed:biyat Fakültesi itüphanecilik Dergisi Belge Bilgi Kütüphane Araştırmaları. se

1

(1987)

ülkelerin aynı dönemlerde ne gibi değişmelerin etkisinde kaldıklarını ya da kalmadıklarınıoı:-taya koymaları açısından önemlidirler.

Kütüphane biliminin beşinci ve son konu>alanı .-şimdilik-- yayın bilgi-­ si ve <bunalana ait sorular ve sorunlardır. Değişik yayın tüı:-lerinin neLer olduğu, kullanım amaçları ve..· işlevleri, nasıl üretildikleri, nasıl elde_ edilebilecekleri,

,~~jın

tür-leri <crla.11ınıninceleme· konuları olarak belir­ tilmektedir.

Son

hane ve enformasyon araştırma

alanının

araştırma enformasyon teknolojisi ve

.. . . 1 k d 108

yonetımı o uşturma ta. ır • Kütüphane ve enformasyon biliminin araştırma alanını ve diğer disip­ linlerle olan mantıksal ilişkisini göstermek üzere venn

!anılmıştır A, B~ C, kümelerinden oluşan ve bu şemaya göre

(örneğin sibernetik, dil bilimi, biçimsel oluş-teknolojisi (

ği,

rur.

İlgili alanlar evreni

B ADBDC Kütüphane ve Enformasyon Bilimi Konu Alanı.

108):.Mc:.Gı:-ath, Wii1iam E. ''Science and<Library Sicience" A Challange Library Educat:Lon" .Journal of<Education for Library and Information :i.ence•. c.25/3(1985)s .• 219.

109) )Davis, Charles< H. "Library and Information Science Research" World · Encyclopedia • of • Library and Information Science Services. 2 • Chic<:l.go:ALA,

1986

s.

460.

3. 2. Bilimler Sistemi

Bilim düzenli ve dizgeli bilgilerden oluşsa da bir kişinin tümünü öğrenmesine ve üzerinde çalışmasına olanak bulamayacağı ölçüde

bir hacim tutmaktadır. Dolayısiyle bilimlerin yapay bir ayırıma tabi tutulmaları bazı bakımlardanzorunlu olarak görülmektedir llO

Bilimlerin, değişik bakış açılarına göre yan ve alt dallara ayrıldığı

ve aralarındaki sistemi adı veri

1-k d. lll

mete ır .

sisteminin birer

bilimler

Bilimler sistemi hakkında değişik ölçütlere dayanılarak oluşturulan farklı görüşler ve farklı bilim sınıflamaları bulunmaktadır. Bilim sınıf­ lamalarında kullanılan bu değişik ölçütler, belli başlı dört ana· başlık altında toplanabilmektedir. Bunlar: 113

1. Tarihi Gelişim Ölçütü,

2. Bilimlerin Niteliklerine Göre İleri Sürülen Ölçütler, 3. Konusu" Ölçütü,

çıkışlarına göre

sınıflama-ya yapmaktan öteye

gide-memekte, .

Bilimlerin niteliklerine sürülen ölçütdeyse bilimler

somut ve karmaşık (sosyoloji,

artropoloj geçerlilik ve güvenirlilik

açılarından

varlığı konu alan

bilimler ya da alan

sınıflandırılabi-leceği, gerçek alan bilimlerinse insan bilimleri ve doğa 110). Sayılı, Aydın. nBilim Tarihi Perspe}<ti vi İçinde Bilgi ve Bt Li.m" Bilim Kavramı Sempozyumu•·Bildirileri: ( 14 Mayıs 1984) Ankara: Ankara üniversitesi, 1985 s. 8-10.

11.I} Kal.fpsiz, AlJı:lülkadir. Bilim ve Araştırma. Bilmek ve Düşünmek İstanbul<İ.

•>Ü·

fen Bilimleri Enstitüsü 1987. s. 54.

112) Aı;-ıngğ;::ı.n, İl:ır~.him. Bilgi ve Toplum -I: Bilgi Sosyolojisine Giriş İstanbµl;

197!~·

6§.

bilimleri biçiminde ikiye ayrılabildikleri, dile getirilmektedir.

Yôrı.t:erii ölçütünde, bilimlerin kullandıkları yöntemlere göre sınıflan­ dırılabileceği belirtilerek' bu yöntemlerin; . deneysel yöntemler' kuramsal yönteinle.r ikisinin bileşkesi olan kuramsal-deneysel yöntemler olarak üçe ayrıldığ.ı belirtilmektedir. Fakat, bilimlerin kesin çizgilerle, kullandıkları yöntem aç ı.sından ayırt edilmeleri oldukça zordur. Ancak bazı bilimlerin denE=yebazılarınınsa kurama ağırlık verdiği de gözden uzak tutulmamalıdır.

yapılan bilim

sınıfla-malarının, ve D' Alember' ın

yaptığı bilim kabul edileceği

belir-. 1 k dd 114

tı mete ır •

Bacon yaptığı bilim sınflamasında bilimleri insanın zihin yetilerine göre sınıflamaktadır. Bacon'a göre bilimler:

1. Hafızaya bilim dalları (Tarih)

2.

Hayal bilimleri (Edebiyat v.b.)

3. Muhakemebilimleri (Felsefe) olarak üçü ana grupta toplanmakta-115

dır

sınıflamasında

.

)

2.

Toplumsal bilimler i, Psikoloji v.b.)

3.

Beşeri bilimler (Tarih, Arkeoloji, Dil Bilgisi v.b.)dir.

yöntem bilim açısından sınıflandırılması yoluna 117

oluşturmuştur

ı.

Doğa Bilimleri 3 Manevi Bilim

\c..-Aritmetik Cebir Geometri Rasyonel Mekanik Kozmolojik__Biyolojik Fizik Fizyoloji Kimya Botanik Astronomi Zooloji Jeoloji Anatomi Fiziki Coğrafya Tarih Siyaset Psikoloji Sosyoloji Pedagoji Mantık Estetik Sanat 114) A.g.e., s. 49 115) A.g.e., s. 49-50. 116) A.g.e., s. 54. 117) A.g.e., s , 57.

İ. Arına.ğ.arı'da yaptığ.ı bilim sınıflamasında, Gablot' unki.rıe benzer bir yaklaşım şe.rgilemektedir. Felsefe' nin bütün bilimlerin kaynağı olduğu, düşüncesin1~nhareket eden Armağan,bilimleri yine üç ana başlık altında

118

top Ja.makta.dır

Bilimler

Matematiksel Bil. İnsan Bilimleri Doğa.Bilimleri- • AO-

-Geometri Mekanik Cebir İstatistik Lojistik Toplumsal Tarih Antropoloji Sosyal Psikoloji Sosyoloji Fizik Kimya Astronomi Jeoloji Sibernetik

Bilimler tipolojisinde, bilgi sosyolojisinin yerini belirlemeye çalı­ .Armağan,bilgi sosyolojisini; matematiksel bir bilim olan lojistik, insan bilimleri olan epistemoloji ve sosyolojiyle, bir doğa bilimi olan

Lb . k d örmek d · 119

sı ernetı arasın a gorme te ır •

ve toplumsal açıdan çok yetersiz sayılabilecek yere-zamana ve kişiye göre nasıl

geçerliliği olan bir göstermektedir.

3. 3. Bilimler Sistemi İçindeki Yeri

1969

,

açık-konu olduğunun başlatılan tartışmaların genişleti­

"International Federation of Bilimi Kurulu oluşturulması önerisi Kurul'un da aşağıdaki konularda çalışma

118) A •g •e • , s • 76 • 119) A -,

s.e .. ~.

s. 77.

• Bilimler sistemi içinde kütüphane bilimi, . Kütüphane raştırmaları,

3. Terminoloj •

IFLA' da bugün Library Theory and Research adlı bir çalışma kurulunun varlığı, yukarıda belirtilen önerinin gerçekleşme olanağını bulduğunu göstermektedir.

Kö.Ln bilimler sistemi içindeki

yerinin yalnız da önemli olduğu

ifade edilerek, bir

enformasyon adımın

atılmış olacağı belirti

Cremer~···Köln Kollogyufolıtrcft sund~ğu, Kütüphfne ~~li~i

lfe

biliini arasındaki bağlantıları incelediği bildirisinde "iletişim"

kavramı-ni

üst kavram olarak seçmiştir. Buna bağlı olarak da sibernetik, bilgi kavramı, informatik, enformasyon bilimi, resmi dil bilim ve nihayet kütüp­ hane bilimini göstermiştir. <.ôurada sözkonusu edilenin sistemi düzeniqcleki hiyeı:-arşik. ilişki· değil, >.daha• çok

dik~ybcı,ğ:ı,ınJ1J.:ı,k,<olduğunadikkat<ç:ekilmektedir.

bilimi olarak kabul , genel

t=nformasyon alt dalı

de tekrar onun bir alt nformasyon

edilirse

kuramsal açıklamanın mutlaka de katılması gerekir. Ayrıca da genel iletişim bilimine ya enformasyon bilimi a.nabilim dalına etkileri olduğu belirtilmelidir.

iletişim bilimlerinde önemli bir rol "depolamanın" kütüphane öyle özel bir yeri vardır ki bu açıdan, bütünü etkilemek

zorun-121) A.g.e., s , 233.

122) A.g.e., s. 239.

Köln kollogyumunda yapılan bu tartışmalar, kütüphane biliminin, bir enformaSyon.>bilimi 9}arcı.k, iletişim bilinıleri arcıs1-r1dcı.kiyı::r.i .ve önemi--ni belirlemeye yöneliktir.

Kütüphane biliminin, ·bilimler tipolojisi içindeki yerinin ne olduğu türünden bir çalışma değildir. Bilimler tipolojisinde, bilgi sosyolojisi­

nin yerini Armağan' ınkine, benzer bir akıl yürül­

tipolojisindeki yeri belirlenebilir, sistemi düzeneğine

yer alan

dadır

değiştireceği için zorundayım. Ancak sorum,

tartışmanın· bir göstergesi olarak

algı-lanmalıdır.

4. Kütüphane Bilim.inin Yöntemi

Kimi yazarlara göre 1928 yılında Chicago Üniversitesi' nde Graduate sorrra kütüphane sorunlarına uygulanacak

123

Kütüphane ve Enformasyon Bilimi' nde kullanılan en araştırma tarihsel araştırma

tedir derleyici

tarihsel ve Enformasyon Bilimi araştırmalarına

uygula-nışı diğer bağımsız olarak gerçekleşmemektedir.

Tarihsel diğer bilimlere ait değişik yöntemlerle

araştırma yöntemleri tarafından

sınana-bilmektedir. ait tarihsel araştırmaların kütüphane

tarihiyle dar bir anlamda alındığı

belirti-123) Rayward, Bqyd

W.

"Library and In.formation Science An Historical Perspective'' Journal of library History, 20/2 (1985) s , 125.

124) Ça.rnqysl<.y,.. ~e:.:ı.rı •. '.'Me.tho<iolqgy in Researcı-ı ... an<:1. Applications" Library Trends 6/2 ...(1957.}<ş •.23~..--246.