ORTA VE GEÇ ÇOCUKLUKTA BİLİŞSEL GELİŞİM

Tam metin

(1)ANKARA ANKARA ÜNİVERSİTESİ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL SOSYAL BİLİMLER BİLİMLER ENSTİTÜSÜ ENSTİTÜSÜ MÜZE EĞİTİMİ DİSİPLİNLERARASI MÜZE EĞİTİMİ DİSİPLİNLERARASI ANABİLİM ANABİLİM DALI DALI MÜZE MÜZE EĞİTİMİ EĞİTİMİ VE VE ÇOCUK ÇOCUK DERSİ DERSİ. ORTA VE GEÇ ÇOCUKLUKTA BİLİŞSEL GELİŞİM Fatma ULUDAĞ 13934106.

(2) BİLİŞ; Biliş,İleri zihinsel süreçleri içerir. Zihinsel süreçler; dikkat, algı, bellek, dil gelişimi, okuma ve yazma, problem çözme, anımsama, düşünme, akıl, yaratıcılık gibi kavramları içine alan geniş bir terimdir..

(3) BİLİŞSEL GELİŞİM ; Bilişsel gelişim ,insanoğlunun bilgiyi edinme, bellekte işleme ve tutma , akıl yürütme, gerektiğinde bilgiyi bellekte bulup kullanma, kısaca düşünme eylemlerini ve bu eylemlerin geçirilme sürecini ele almaktadır. Bilişsel gelişim kuramlarını Piaget, Bruner ve Gagne Gen merkezli, Vygotsky ise sosyal merkezli olarak iki boyutta incelemiştir..

(4) JEAN PİAGET (1896-1980) VE BİLİŞSEL GELİŞİM KURAMI Piaget’nin bilişsel gelişim kuramı günümüzde en çok tutulan ve en çok kabul gören kuramların başında gelir. piaget düşüncelerin neden ve nasıl değiştiğini açıklamak için önce çocukların düşünceleri hakkında veri toplamış sonra da bu veriler üzerinde çalışmıştır..

(5) Piaget’e göre;  Zihinsel ve bilişsel süreçler çocuğun dünyayı anlamasını sağlar.  Gelişimin temelinde biyolojik etkenler (kalıtım)yatmaktadır. Biolojik etkenler ,çevre ile etkileşim halindedir. . Zeka ,çevreye uyum sağlayabilme, olaylarla başa çıkabilme olarak değerlendirilebilir..  Yani birey içinde yaşadığı çevreye ne kadar çok uyum sağlarsa o kadar zekidir..

(6) PİAGET’NİN BİLİŞSEL GELİŞİM KURAMININ TEMEL KAVRAMLARI.    . Şemalar Uyum Örgütleme(organizasyon) Dengeleme.

(7) Şemalar: Organizmanın çevresinde var olan sorunları anlamak ve bu sorunlarla başa çıkabilmek için oluşturduğu yapılardır. Farklı yaş grupları arasındaki çocukların, şemaları birbirinden farklılık gösterir. Bireyin sahip olduğu şemalar zamanla gelişir..

(8)  Uyum : İki başlık altında değerlendirilir. a-Özümleme (Asimilasyon) b- Düzenleme( Akomodasyon). a-Özümleme(Asimilasyon) Çocuğun karşılaştığı yeni bir durum yada nesneyi daha önce oluşturduğu mevcut şema ile değerlendirerek uyum sağlamaya çalışmasıdır..

(9) Örgütleme: Öğrenilen bilgilerin, önceki bilgilerle ilişkilendirilerek zihinsel yapıya aktarılmasıdır..

(10)  Dengeleme: Çocuk özümleme ve ardından bu değerlendirmenin yetersiz kalması halinde mevcut bilişsel dengesi bozulacağı için bu dengeyi düzenleme (uyumsama) aracılığı ile yeniden kurmaya çalışacaktır..

(11) Piaget’nin Bilişsel Gelişim Dönemleri. Bilişsel Gelişim Dönemlerinin Aşamaları Refleksler aşaması (0-1 Ay),. İlk alışkanlıklar ve birinci döngüsel tepkiler aşaması (1-4 Ay) İkinci döngüsel tepkisel aşaması (4-8 Ay), İkinci döngüsel tepkilerin koordinasyonu ve amaca yönelik davranışlar aşaması (8-12 Ay),. Duyu motor dönem (0-2 yaş). Üçüncü döngüsel tepkiler, yenilik, merak aşaması (12-18 Ay), Zihinsel kombinasyonlar ve problem çözme aşaması (18-24 Ay). İşlem öncesi dönem (2-7 yaş). Ön yargı aşaması ( 2- 4 Yaş).

(12) SOMUT İŞLEMLER DÖNEMİ (7-12 Yaş) 7-12 yaş arasında yer alan ve ilköğretimin ilk 5 yılına denk gelen bu dönemde; . . Benmerkezcilik ortadan kalkar. Benmerkezci özelliğinden kurtulan çocuk Piaget’nin dağılma olarak adlandırdığı durumla tanışır. çocuk artık başkalarının da kendine özgü düşünceleri olabileceğini anlamaya başlar. (empatinin başlangıcı) ..

(13) SOMUT İŞLEMLER DÖNEMİ (7-12 Yaş)  Yine bu dönemde sıralama, sınıflandırma ve karşılaştırma işlemleri için şemalar geliştirirler. Nesneleri renk, uzunluk, yapıldığı madde gibi farklı özelliklerine bağlı olarak sınıflandırabilirler.  Tümevarımsal düşünme gücüne erişen çocuk bu sayede tersine çevirebilirler. . Okul öncesi dönemde olduğu gibi, bir şeyle başka bir şeyi eşleştirme durumu görülmez. Artık birden fazla dururumdan yola çıkarak belli bir sonuca.

(14) . Başka bir kazanım Korunum kazanımıdır:(Korunum görünüşteki değişikliklere rağmen bir şey eklenip çıkarılmadıkça, nesnelerin niteliklerinin aynı kalacağının anlaşılmış olmasıdır. ) Korunum 3 temel ilke ile kazanılır. a. Özdeşlik ilkesi, b. Telafi ödünleme ilkesi, c. Dönüşebilirlik ilkesi,.

(15)  Özdeşlik (Ayniyet) İlkesi Çocuk herhangi bir nesneye bir şey eklenip çıkarılmadığı sürece nesnenin miktarı değişmeyeceğini bilir..  Telafi Ödünleme İlkesi Çocuk bir bardaktaki sıvıyı başka uzun bir bardağa boşalttığımızda her iki bardaktaki sıvının aynı olduğunu bilir ..  Dönüşebilirlik İlkesi. Çocuk bir nesnenin tekrar önceki haline gelebileceğini bilir..

(16)  Odaktan Uzaklaşma Görülür (Yaklaşım Alma Persfektif Alma): Odaktan uzaklaşmaya bağlı olarak;  Tersine çevirebilirlik. Tersine Çevirebilirlik Kazanılır.  Ben merkezcilikten uzaklaşma  Geçişlik  Dönüşümsel düşünme  Dolaylı gerçeği kazanabilme becerisi, Soyut Öğrenmeler Somut Nesnelerle Gerçekleştirme gibi kazanımlar edinilir.. Ben merkezcilikten uzaklaşma(dağılma ). Geçişlik Kazanılır:.

(17) 6-7’li yaşlarda Madde korunumu, uzunluk korunumu, nitelik değişmezliği, sayıların korunumu ve alan korunumu kazanılırken, ağırlık korunumu 9-12 yaş arasında, hacim korunumu ise 11-12’li yaşlarda kazanılmaktadır.. :. Tümevarımsal (Ayrımlama) Görülür. Çıkarsanmış Gerçeklik Görülür.

(18)  BİLGİ İŞLEME  Bellek Orta ve geç çocukluk döneminde Bilgi işleme kuramı iki temel öge üzerinde durur. Bunlar duyusal kayıt, kısa süreli bellek ve uzun süreli belleği içeren yapılar ve kodlama, tekrarlama, geri getirme gibi biliçsel süreçlerdir. Uzun süreli bellek, orta ve geç çocukluk döneminde artmaktadır..

(19) Yürütücü biliş stratejileri ; bireyin belli bir öğrenme durumunda kullandığı çeşitli öğrenme stratejilerine ve kendi öğrenme sürecine ilişkin anlayışa sahip olmasıdır. Duyuşsal stratejiler ise; bireyin duygusal ya da güdüsel etmenlerden kaynaklanan engelleri ortadan kaldırmak için kullanılır..

(20)  Düşünme Düşünmenin üç önemli yönü eleştirisel, yaratıcı ve bilimsel düşünebilmedir ve farkındalık eleştirisel düşünmenin kritik bir yönüdür. Farkındalığı yüksek olan çocuklar yaşamlarında olan bitenin sürekli farkındadır ve en iyi çözümü bulmak için uğraşırlar. Yaratıcı düşünme ise yeni ve alışılmadık yollar düşünme ve sorunlara benzersiz çözümler üretme becerisidir..

(21) Orta ve geç çocukluk döneminde çocuklar, nedensel süreçlere oldukça önem verir, olayların nedenleriyle ilgili kendi nedensel çıkarımlarını yaparlar. Çocuklar bilimsel deneyler oluşturamaz bunun yerine kendi hipotezlerini destekleyici sonuçlar ileri sürerler..

(22) Zekâyı Belirleyen Faktörler a. Kalıtım b. Çevre Zeka testleri zeka geriliği veya üstün zekalılık gibi zekanın uç değerleriyle ilgili belirtileri ortaya çıkarmak için kullanılmaktadır..

(23)  Dil Gelişimi Bu dönemde çocuklar, sözcük ve dilbilgisiyle ilgili daha analitik ve mantıklı bir yaklaşım sergilemekte ve kişisel bakış açısını daha iyi anlamaktadır..

(24)  Bilişsel Gelişimin Diğer Gelişim Alanlarıyla İlişkisi Çocuğun çevresini tanıyıp araştırma yapabilmesi için, bilişsel gelişiminin sağlıklı olması gerekir. Bir gelişim alanındaki problem, diğer gelişim alanlarını etkiler. Bütün gelişim alanları birbiriyle ilişkili olduğundan , birbirinden ayrı düşünülemez. Örneğin ;Dil gelişimiyle, bilişsel gelişim paralellik gösterir ve tamamen içi içe bir gelişim alanıdır..

(25) Bilişsel gelişimde olan bazı aksaklıklar, diğer gelişim alanlarında da problemlerin yaşanmasına neden olabilir. Bilişsel gelişimle, sosyal motor gelişim arasında da işbirliği vardır. Çocuğun çevresindeki insanlarla iletişim kurabilmesi sosyal bakımdan gelişmiş olmasını gerektirir. Bilişsel gelişimde çocuğun duygusu, motive olması, kişiliği de etkili olmaktadır..

(26)  BRUNER BİLİŞSEL GELİŞİM KURAMI. Bruner, Bruner buluş yoluyla öğrenmenin en ünlü temsilcisidir. Buluş yoluyla öğrenme, öğrencinin kendi etkinliklerine ve gözlemlerine dayalı olarak yargıya varmasını teşvik edici bir öğretim yaklaşımıdır. Bruner’e göre;  Öğrenciyi harekete geçiren en önemli güdüler, merak, başarılı olmak ve birlikte çalışmadır.  Zihin gelişiminde kültür ve dil önemlidir. Dil kültürün taşıyıcısıdır..

(27) Bruner Bilişsel Gelişimi 3 dönemde İncelemiştir.Birinci dönem eylemsel(0-3 yaş), ikinci dönem imgesel (3-7 yaş), üçüncüsü sembolik( 7-18 yaş)dönemdir ve bu dönem Piageot’nin kuramındaki somut ve soyut işlemler dönemine denk gelir..

(28) VYGOTSKY BİLİŞSEL GELİŞİM KURAMI. Vygotsky ‘ye göre ;  Çocukların öğrenmesinde sosyal çevre, bilişsel gelişmede önemli bir etkiye sahiptir. Çevrenin bu etkisi azaltılarak, çocuk kendi kendine yeterli hale getirilmelidir. Bu durum yapı iskeleti olarak adlandırılır..

(29)  Çocuk yetişkinlerle olan deneyimlerine göre öğrenir. Çocuğu yalnız başına bırakmak bilişsel gelişimini yavaşlatır  Öğrenciler eğitim sürecinde, birbirleriyle iletişim halinde olmalı işbirliği yapmalıdır.  Öğretmen öğrencisini serbest bırakmamalı, onlara rehberlik yapmalıdır, Çocuk bir yetişkin rehberliğinden daha iyi öğrenir..

(30)  Akran danışmanlığı yapılması gerekir. Bir üst sınıfların bir alt sınıflara rehberlik yapması önemlidir.  Bireyin yetiştirilmesinde yakın çevre, uzak çevreden daha etkilidir.  Çocuğu yalnız ve özgür bırakmak bilişsel gelişimi yavaşlatır..

(31)  Gagne’nin Zihinsel Gelişim Kuramı Gagne’ye göre çocuk doğuştan bir donanımla dünyaya gelir. Daha sonraki zihinsel gelişimi de bu doğuştan donanımla elde ettiği deneyimlerinin birikimine bağlı olarak ortaya çıkar. Onun için tüm bilgilerin kaynağı deneyimdir. Zihnin doğal öğrenme işlemleri harekete geçirilerek bilişsel gelişim sağlanır..

(32) KAYNAKLAR  Bacanlı. ,Prf.Dr..Hasan ,Eğitim Psikolojisi,Pegem Yayıncılık,Ankara 2007.  Senemoğlu,. Prf.Dr. Nuray,Gelişim Öğretme ve öğrenim Kuramdan Uygulamaya, Pegem Akademi,Ankara 1997.  Çoban. ,Yrd.Doç.Dr.Bilal, Nacar Öğrt.Gör.Eyüp , İlköğretim 1. Kademe Eğitsel Oyunlar, Nobel Yayın,2. baskı,Kasım 2008.  Arık,. İ.A. (1992). Psikolojide bilimsel yöntem. İstanbul: İÜEF..  Santrock  Gander  Milli. john w.,Yaşam Boyu Gelişim,Nobel Yayın, Ankara 2012. Mary J., Gardıner Harry W.,Çocuk ve Ergen Gelişimi,İmge kitapevi,7. baskı.Kasım 2010. Eğitim Bakanlığı,Çocuk Gelişimi ve Eğitimi Bilişsel gelişim, Ankara 2011.  Eripek,. Prf.Dr.Süleyman,İlköğretim Çağı Çocuklarının Bilişsel, Bedensel ve Kişilik Özellikleri ,Açıköğretim Fakültesi,.  Bacanlı,. Doç. Dr. Hasan, Eğitim Psikolojisi Gelişim Ve Öğrenme, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara, 2. Basım, 1999.  Binbaşıoğlu,. Cavit, Eğitim Psikolojisi, Binbaşıoğlu Yayınları, Ankara, 9. Basım, 1995. Aydın,  Aydın. Prf. Dr. F. Betül, Çocuk Ve Ergen Psikolojisi, Marmara Üniversitesi Vakfı Yayınları, İstanbul, 1997.  Yavuzer,. Prf. Dr. Haluk, Çocuk Psikolojisi, Remzi Kitap Evi, İstanbul, 18. Basım, 1999 Formel İşlemsel Dönem (Formal Operational Stage). . Demirboğa, E. (2010). Sanal Müze Ziyaretlerinin Öğrencilerin Bilişsel ve Duyusal Kazanımları Üzerindeki Etkileri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara..

(33) . Hadiye Küçükkaragöz, “Bilişsel Gelişim ve Dil Gelişimi”, (ed.)Binnur Yeşilyaprak, Eğitim Psikolojisi, Gelişim-Öğrenme Öğretim PegemAYay.,Ankara 2006, ss. 82-100.. . Nuray Senemoğlu, Gelişim Öğrenme ve Öğretim, Kuramdan Uygulamaya,Gazi Kitabevi, 12. Baskı, Ankara2005, ss. 32-55.. . Yapıcı Mehmet,Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi,İlköğretim 1.Sınıfa Başlayan Öğrencilerin Hazırbulunuşluk Düzeyleri,ISSN 1303-5134. . Bayraktar,F.(2009). Bilişsel Gelişim Çalışmalarında Çevresel/kültürel Vurgular (Cultural And EnvÝronmental Effects on Study of Cognitive Development.[C]. KKTC Milli Eðitim Dergisi- TRNC Journal of National Education, 3, pp.31-40. . Çocuk Gelişim Psikoloji – Denise Boyd, Helen Bee – Kaknüs Yayınları – 2009. . Zorlu,F.Oktay,Fınk Robert.S.,Artar Müge ,Bilişsel gelişimde düşsel oyunun rolü. . Ayhan İnci , Bilim Çocuk Dergisi ,Tübitak, Psikoloji Köşesi, Psikanalitik Yaklaşım: Bilinçaltından Notlar. . Paşahan Berna, Anne Bebek Dergisi,Çocuklarda Bilişsel Gelişim,2013. . Paktuna ,Prof. Dr. Sabiha , Ana Okulu 3-6 yaş Anne Çocuk Eğitim Dergisi,2013.

(34)