A M E R İ K A N E L İ Ş L E R İ S E R G İ S İ
A m e r i k a Birleşik Devletleri bazen «kaynayan, eritici bir kazan» olarak tavsif edilir. Ç ü n k ü Amerika sahille- rine vasıl olan b ü t ü n insanlar, ona kendi yerli k ü l t ü r - lerinden bir şeyler vermişlerdir.
El işlerine verilen önem, diğer sahaların hiçbirinde bu k a d a r cömertce ve fazla değildir. M u a y y e n bazı böl- gelerde ilk «ana vatan » tesirleri hâlâ hissedilmekle b e r a - ber, seneler sonra h a k i k a t e n müstesna bir A m e r i k a n sti- li meydana gelmiştir. Bu stil, yaratıcılarının eski k a y n a k - larına d a y a n m a k l a beraber, memleketin kendi yarattığı tesirlere de çok şey borçludur. B u husus, asrımızın m e - selelerinde ve b u e s r g i m n p a n o l a r ı n d a m ü ş a h e d e edi- lebilir.
A m e r i k a n evlerinden bazıları sadece dağ kulübeleri, bazıları zengin çiftlikler, bazıları ise k ü ç ü k veya b ü y ü k evlerdir; fakat hepsinin duvarlarının içinde değişen zevk ve adetler görülür, ki b u n l a r günlük ihtiyaçlar için k u l - lanılan âletlerde göze çarpar. B u âletler A m e r i k a n s a n a t - k â r l a r ı t a r a f ı n d a n , bu milyonlarca evi işgal eden v a t a n -
daşlar için yapılmıştır.
Yerleşmek üzere «yeni dünya» sahillerine çıkan ilk b ü y ü k grup Britanya adalarından gelen bir Anglo-Saxon kafilesiydi. P a u l Revere, Ducan P h y f e ve 19 u n c u asrın yüksek kabiliyetli diğer bazı sanatkârları sahil m m t a k a - larında 18 inci asır ingiltere'sinin yüksek k ü l t ü r e l a d e t - lerini idame ettirdiler.
I » K S B & Ö ^
Yerleşmenin ilk senelerindeki fena şartlar, sert i k - lim, vâsi ormanlar, ve hakikî bir sanat sevgisi, endüstri inkılâbının ilk darbesinde dahi kaybolmayan bir mimarî ve el işleri sahası v ü c u d e getirdi. Bu âdetler çiftlik ve kasabalarda öylesine kökleşmiştir ki, b u sergide görülen örme halılar, tahta ve tenekeden yapılmış birçok şeyler New England halkı t a r a f ı n d a n hâlâ imal edilmekte ve sevkedilmektedir.
19 u n c u asır sonlarına doğru William Morris idare- sindeki sanat kalkınması neticesinde, İngiltere'den bir t e -
sir daha geldi. Massachusetts'de kuvvetle hissedilen bu tesir, sanat c e m i y e t l e r i n i n ilki olan B o s t o n ' d a ve sonra-
dan New England'da da akisler yapmıştır.
Daha cenupdaki eyaletlerde b u l u n a n ilk k u r u c u l a r hâlâ İngiliz olmalarına rağmen, içtimaî sınıf bakımından N e w England'a gelen m u h a c i r kafilesinden daha f a r k - lıydılar. İklim daha y u m u ş a k t ı ve zengin p a m u k ve t ü - t ü n m a h s u l ü n e d a y a n a n çiftlikler k u r u l m u ş t u . B u g r u p - t a n b u g ü n bile hissedilebilen ve 18 inci asır İngiltere'sinT elen tevarüs edilmiş olan zengin bir gelenek m e y d a n a
geldi. Buna, Virginia'da Williamsburg'daki restore edil- miş binalar, ve o m m t a k a d a k i 18 inci asrın zarif çiftlik- leri örnek teşkil etmektedir. B ü t ü n b u n l a r alçak kıyı ovaları boyunca görülmektedir.
B u m ı n t a k a n m dağlık bölgesinde, Geoı-gia ile Virgi- nia arasında u z a n a n ve cenubun yüksek arazisi diye t a - n m a n kısımda, 18 inci asırda batıya doğru göç etmiş f a - k a t dağlardan daha ileriye gidememiş olan İngiliz öncü- lerinin torunlarına rastlıyabilirsiniz. B u r a d a yerleşmişler ve bakımsız arazide iptidaî bir h a y a t sürmüşlerdir. Ş a r - kıları eski İngiliz baladlarıdır; sanatları ise cedlerinin getirmiş oldukları geleneklerden ve kendi hayat şartla- rından doğmuştur.
B ü y ü k ölçüde Almanlarla m e s k û n olan P e n n s y l v a - nia'da şimdi «Pennsylvania Alman» sanatı diye tanınan işçiliğin kendine m a h s u s hoş bir havası vardır. K u l l a n - dıkları çiçekli ve geometrik dekoratif desenler herkesin hoşuna gidecek k a d a r orijinal ve renklidir.
Iskandinavlar daha batıya giderek lowa, Wisconsin ve Michingan'da yerleşmişlerdir. B u r a d a k i birçok y e r l e r - de ananevi İskandinav sanatları hâlâ gelişmektedir. Bu mevziî bir tesir y a r a t m a k l a beraber, Pennsylvania Alman sanatından daha az tanınmıştır.
N e w Orleans, A m e r i k a Birleşik Devletlerinde F r a n - sız k ü l t ü r ü n ü n merkezidir. Tahdit edilmiş dar bir çoğ- l a f i k m m t a k a olmasına rağmen, «Vieux Quartier» in demir pencere kafeslari ve balkonları ile yaptığı şöhret ve güzellik şehir h u d u t l a r ı m aşarak mimarları, s a n a t - kârları ve desinatörleri adeta büyülemiştir.
İspanyol tesirinin merkezi ise, İspanyolların C e n u - bî A m e r i k a ve Mexiko'yu işgalleri neticesi cenup batı eyaletinde kalmıştır. Sanatta İspanyol tesiri, sadece g ü - n e y - batı bölgesinin işlerinde mevcuttur. B u n l a r d a n ço- ğu dini duygularla m e y d a n a getirilmiş, basit g ö r ü n ü ş - lü şeylerdir. Tahta, gümüş ve t ü r l ü şekilli deri işleri, sanatkârların hislerini ifade ettikleri m u t a d vasıtalardır.
İlk yerleşen halk tarafından, A m e r i k a kıtasında gö- rülen yegâne tabiî ve fıtrî k ü l t ü r A m e r i k a n kızıl derili- lerine aittir. Bunların asılları h a k k ı n d a çok az şey bili- nir, ve kızılderilileı-in Asya'dan geldikleri, beyaz i n s a n - ların gelmesinden çok evvel kabileler halinde m e m l e k e - tin h e r yanını gezmiş oldukları rivayet edilir. B u n l a r gö- çebe avcılar, ziraatçiler, balıkçılar, kök ve t o h u m topla- yıcılardan ibaret oldukları için içtimaî teşkilâtları, cemi- y e t t e rastlanan b ü t ü n değişik örnekleri temsil e t m e k - deir. Kızılderili k ü l t ü r ü , Azteklerin, Meksika'daki ve C e - n u b î A m e r i k a ' d a k i M a y a l a r ' m imparatorluklarında ve P e r u ' d a k i I n k a l a r ' m geniş ülkelerinde zirvesine erişmiş- tir. B u k ü l t ü r b u r a d a n kıtanın en uzak noktalarına k a - d a r taşmış, f a k a t iklimle mesafenin m u h a b e r e vasıta- larını zorlaştırması y ü z ü n d e n gittikçe tesirini k a y b e t m i ş - tir. B ü t ü n b u n l a r a rağmen, devrimizde hâlâ cenup batı
kabilelerinde yaşayan, u z u n ömürlü bir k ü l t ü r olmuştur.
Navajos, Hopis ve Zunis kabileleri hâlâ eski tören d a n s - larını m u h a f a z a ederler. Ananevî desenleri ise işçilikte hâlâ yaratıcı sanatın esasını teşkil eder.
Birleşik A m e r i k a ' d a sanat organizasyonunun şekilleri:
Devlet t a r a f ı n d a n finanse edilen bazı sanat eğitimi p r o g r a m l a r ı hariç, A m e r i k a Birleşik Devletleri sanat h a - reketini takviye etmeğe hiçbir zaman lüzum görmemiş- tir. Sanat organizasyonları, sanatkârların kendi çalışma birliklerini m e y d a n a getirmek, pazar yerlerini inkişaf e t - tirmek ve zevklerini tatmin etmek ihtiyaçları neticesin- de kendiliğinden inkişaf etmiştir. Neticede bir sahada çalışan on kişilik k ü ç ü k g r u p l a r d a n başlıyarak b ü y ü k organizasyonlara doğru bir değişme olmuştur. Meselâ N e w Hampshire S a n a t ve İçilik birliğinin 3300 üyesi, 13 müessesesi, yıllık sanat sergisi, 30 öğretici birliği vardır;
S o u t h e r n Highland Elişleri birliği ise, Berea Koleji, J o h n C. Campbell Halk O k u l u ve P e n l a n d D o k u m a ve S e r a - mik merkezi gibi birlikler tarafından takviye edilen bir cemiyettir.
A m e r i k a n S a n a t k â r l a r ı Eğitim Heyeti, millî şümullü yegâne sanat organizasyonudur. Bu müessese u m u m î m a - l û m a t veren bir takas mahalli olup A m e r i k a n işçileri- nin piyasaya mal s ü r ü m ü n d e m a h r e ç rolü oynayan bir A m e r i k a n House'a ve C r a f t s Horizons adlı bir magazine sahiptir. Şimdi de Rochesetr Technology E n s t i t ü s ü n ü n bir b ö l ü m ü d ü r .
A m e r i k a Birleşik Devletlerinde, elişlerini piyasaya arzetmek ve kabiliyetlerini inkişaf ettirmek için u ğ r a ş a n s a n a t k â r brliklerine veya k ü ç ü k , istihsal gruplarına karşı gittikçe artan bir alâka sezilmektedir. B u gruplara e k - seri köy ve kasabalarda rastlanır. B u n l a r kendilerine k ü ç ü k iş sahaları temin edebilecek halde olmalarına r a ğ - m e n y a r a t m a kabiliyeti olan m a h i r kimselere iş fırsat- ları verebilecek faaliyet sahası hazırlarlar.
Meselâ yaratıcı mesleklerde cemiyete ü y e olmayı sağlamak üzere tesis edilmiş olan Michigan'da P l y m o u t h şehrindeki P l y m o u t h Koloni Çiftlikleri, döşemelik k u - m a ş dokumacılığında, merkezi bir fabrikada yapılan p e r - delik ve elbiselik k u m a ş l a r d a ihtisas sahibidir.
Öğretim s a h a s ı :
Son yıllarda A m e r i k a d a eski çıkarlık devresinin y e - rine geçen ve s a n a t k â r l a r a geniş öğretim fırsatları veren sahada süratli bir genişleme hasıl olmuştur.
Üniversitelerin ekserisinde, sanat programları d a - hilinde değişik sanat sahaları da özel k u r s l a r halinde gösterilmektedir. S e r a m i k sahasına diğerlerinden d a h a fazla alâka gösterilmektedir. Ohio Devlet Üniversitesi, N e w York'taki A l f r e d Üniversitesi, Syracuse Ü n i v e r - sitesi, Cenubî Kalifornia Üniversitesi, yine Kalifornia- daki Mills ve Scripps Kolejleri m u t e n a seramik kursları
(Devamı 250 inci sahifede)
km. tutan 14 parça yolun inşası müteahhitlere ihale edil- mek suretile faaliyete geçilmiştir.
4. Müteahhitlere ihale suretile 212 b ü y ü k köprü- n ü n inşası üzerinde çalışılmış ve 78 adet köprü t a m a m - lanmıştır. Ayrıca 1952 yılı zarfında geçen yıldan devre- den köprülere ilâveten 120 adet k ö p r ü n ü n müteahhitle- re ihale edilmesi için faaliyete geçilmiştir.
B u n d a n maada evvelce t a m a m e n ikmal edilmiş olan yol bakım işlerine b ü y ü k önem verilmiş olup, 1950 yı- lında 18.365 km., 1951 yılında 19.940 km., ve 1952 yılın- da da 20.005 km. yol bakım altma alınmıştır.
1949 yılından evvel Devlet yol ve köprüleri için bütçeden tahsis edilen para azamî 24 milyon lirayı geç- memiş iken, bu m i k t a r 952 bütçesinde ek ödenek ile bir- likte 136.5 milyon liraya yükseltilmiştir. Yukarıda belir- tilen rakkamlar, bu işlere verilen önem ve hızı veciz bir şekilde ifade etmektedir. Karayollarının ıslahı ile, yal- nız seyahat müddetinden, akaryakıt, lâstik, tamirat ve kazalardan senede 200 milyon liradan fazla bir tasarruf yapılmaktadır.
İl ve Köy Yollarının yapılması hususunda imkânla- rın müsaadesi nisbetinde u m u m î bütçeden y a r d ı m temin edilmiştir. 1950 yılma nisbetle 1951 bütçesine 6 milyon fazlasile 13 milyon lira konmuştur. 1952 yılında ise İl ve Köy yollarına yardım ödeneği ek ödenek ile birlikte 51.4 milyon liraya arttırılmıştır. Bu paranın mevzu ve m a k - sat dışında harcanmamasına ve bir program dahilinde sarfedilmesine bilhassa itina ve hassasiyet gösterilmek- tedir.
Devlet Yollarında Gelişme :
Yol programının tatbikine geçilen 1949 yılındanberi sarfedilen gayretler sayesinde Devlet Yolları d u r u m u n - daki gelişme aşağıda görülmektedir:
1949-1951 Mukayesesi Sonu Sonu Sonu Artış Azalış Asfalt, Parke, Beton
Makadam, Stabilize (iyi) Makadam (bozuk) Tesviye
H a m
Y e k û n
1949 1950 1950 1.298 1.322 1.425 10.064 12.004 13.322
4.256 4.132 3.043 2.987 3.070 2.998 4.221 3.778 3.518 22.826 24.306 24.306
% %
1 0 —
32 —
— 29
— 17
Muhtelif yollarda günlük trafik ve tonaj kesafeti 1949 yılından itibaren tespit edilmeğe başlanmış olup iki sene zarfında elde edilen gelişme aşağıda gösterilmiştir:
Mecmuu Günlük vasatî Ton - km.
Yolun Adı
949-951 1949 1950 1951 % Artış 1.609.000 2.486.000 3.024.000 88
Günlük trafik kesafeti 949-951
1949 1950 1951 % Artış Ankara-Bolu-İstanbul 229 570 737 220
Ankara-Eskişehir 67 118 379 465
A n k a r a - K o n y a 35 98 324 825 Ankara-Kayseri-Adana 141 468 588 316 Ankara-Kırşehir-Samsun 100 310 336 236 Adana-Tarsus-İskenderun 441 427 1.243 182 Bursa-Balıkesir-İzmir 370 229 427 15 Eskişehir-Afyon-Antalya 65 115 110 70
Eskişehir-Bursa 129 220 247 91
Aynı yıllar zarfında muhtelif yollardaki eşya nakil ücretlerinde aşağıda gösterildiği şekilde bir azalma kay- dedilmiştir:
1 Ton eşyanın T o n / k m .
Nakil ücreti Nakil ücreti T.L. Krş.
Yolun Adı 1949 1951 1949 1951
A n k a r a - K o n y a 100 80 38 11
Ankara-Mersin 100 80 19 15
İstanbul-Mersin 150 90 15 9
A n k a r a - İ s t a n b u l 120 45 24 9
Ankara-Elâzığ 180 120 21 14
Ankara-İzmir 140 80 17 10
Ankara-Kayseri 45 80 13 9
Ankara-Samsun 150 50 27 9
Ankara-Samsun-Trabzon-Hopa 500 300 43 26 Ankara-Samsun-Trabzon-Erzu. 500 300 39 24
Ankara-Zonguldak 100 60 35 23
Vasatî — — 29 14 (Azal -
ma %52)
— Baş tarafı 240 nıcı salıifede —
gösteren üniversiteler meyanmdadır. Bazı devletler k ü - çük sanat sahasındaki fertlerin öğretimi için sermaye t e - min ederler. Boston Güzel Sanatlar Müzesi ve New York Modern Sanatlar Müzesi gibi birçok müzeler, köylerde
sanat loncalarının yaptığı tarzda, özel kurslar verirler.
Michigan'daki Cranbrook, elişleri k u r s u n u da sanat ders- lerin dahil k a b u l eder. B u sanatlar, bazı u m u m î okullar- da sanat kurslarının bir kısmı olarak öğretilir, yaz k a m p - larında ise eğlence olarak tatbik edilirler.
