Ş e h i r c i l i k :
İ s t a n b u l u n p l â n l a r ı
Ü r b a n i s t B ü r h a n A r i f
İstanbulun, büyük bir şehir olarak ehem- miyeti karşısında mülga Şehiremanetince yap- tırılmış bir çok resmî tetkikleri vardır:
Heyeti fenniyeyi muvakkat bir müddet idare eden (Lyon) belediyesinden mimar bir zatın kanaatlerini de belediyenin bilmesi lâzımdır.- Üstelik İstanbulun plânlarını on sene evvel, ha- len Berlin B. D. A. heyeti idaresinde bulunan ve Haydelbergstrasse 128 numarada oturan mimar Ürbanist Löreher, binlerce liraya yaptığını bize söylemiştir.
Bir şehir plânı ya iyi olur, veya fenadır. En fena bir plânda bile aranacak ilk iş bir fikri esasidir.
Böyle bir fikri esasiye, büyük bir şehirde şehirin manevî şahsiyetini ve bütün mazideki hayatî ihsaiyat membalarını temsil eden bir belediyenin sahip bulunması lâzımdır.
Klâsik fikir ve kanaatleri artık biline bili- ne eskimiş iğri büğrü hatlarla, mahzurları tat- bikatta bir kere tekrar ile anlaşılmış yıldızvari meydanlarla (bir memleketin methali) gibi mevzu intihabile seyrüsefer nazariyelerinin te- kâmülü, müruru uburun mümkün mertebe ba- sitleştirilmesi, ve tekâsüfün şehirlerde muhtelif noktalarda toplamak yerine her tarafa dağılma- ğa alışmak gibi ideal ve modern olan gayeler yanında sırf aristokrat görgüler ve saplanmış obsürte itikatları ile iyi ve fenayı tefrikten aciz- miyiz.
İstanbulda her neviden iyi ve fena fikirler belediyenin depolarında durur.
Fındıklıda Güzel San'atlar Akademisinin eski saray sanayii nefisesinden kalma kütüpa-
\ nesinde yatmakta olan binlerce donanma gece- ı lerini andıran ektörlü extention plânları ve
Fransız (esquissM leri mevcut olduğunu söyli- yelim.
İstanbulun şehirciliğinde kendine mahsus şarkkâri bünyelerinin mevcudiyetini geçen nüs- halarda teşrih ettik.
Görülmüyor mu ki İstanbulun yedi tepesi hep ahenktar bir nazım içindedir. Hilkat ve ta- biatin verdiği bu nimet üzerinde ancak eslâf Türk saıı'atkârları sihirkâr bir el ile işlemişler- dir,
Türk san'atmın harsı ile yuğurulmuş bu tepelerde bir takım acemi yabancıların manen
I san'ata hâkimiyeti bir lekedir. Nerede kaldı ki İstanbulumuzda hallaç pamuğu gibi atılacak
( R i o ) gibi dağlarımız da yoktur. Ne de yıldızvari meydanların doğurduğu biribirine örümcek ağı gibi geçmiş müsellesi poligonların artık tervici mevzuu bahistir.
Biraz da İstanbula muhtelif milletlerden
\gelip geçen ecnebilerin fikir tebarüzlerine dikkat edelim:
Bizzat (Agache) in sözlerinden: «Dostum Yansen ile daima muhtelif tipler ve eşkâl husu- sunda ihtilâfımız vardır, Alman şehirciliğinde belki iptidai şehirlerde görülen «Kreuz» m tekâmülü bulunabilir. Biz Fransızlar da yıldız- vari meydanları tercih ediyoruz. Bizim mesleği- mizde de bir Cermen görüşü, bir Lâtin meyli ve (inhimaki vardır.»
Bu ecnebilerin itirafile ve bizim ötedenberi iddia ettiğimiz veçhile bu Lâtin ve Germen ka- naatlerinin yanında bir de Türk şehirciliği yok mudur?.. Türk şehirlerinin tebarüz eden tipleri jyok mudur?
Ne German ne Lâtin olan Türk şehirciliği, kendi zevkini bilerek yaşamış ve bir tarihe ma- lik bir milletin harsının toprak üzerindeki umu- mî şekil çerçevesidir.
Mazide olduğu gibi istikbalde de ancak bizim milletimizin meyil ve inhimakinin bir ayinesi
1 olacaktır.
Eski Türk şehirciliğinin farikalarını şu su- rette izah etmek kabildir:
1 — Gönye ve pergel ile kait üzerinde değil tabiatta çalışarak arazinin ivicacına ve arıza- sına uymak.
2 — İkamet mıntakalarınm bilhassa vâsi .bahçeler arasında tersimin bir tabiatı saniye
hükmüne girmesi.
3 — Mülkiyet hakkının asgari namütenahi lyapılan ifrazlar ile muğlâk ve karışık bir devre
ginnemiş olması.
4 — Tabiat ile mimarinin ayni derecede te- bellür etmiş insicami ve farikalarının birleşmesi.
Bu itibar ile 19 uncu asrın zıt ve bozulmuş Avrupa şehirciliği yanında Türk ciimhuriyetirıin varisi olduğu genç bir zindeğilik içindeki şehir- lerimizin şehircilik kıymetini görmeli, bilmeli ve işlemeliyiz.
