M i m a r î bilgisi :
K ü t ü p h a n e b i n a l a r ı
Bugünün mimarîsi her binayı, maksat ve kulla-nış bakımından, bütün ihtiyaçları kusursuz karşıla-yacak tarzda şekillendirmekle mükelleftir. Bibliyo-tek binaları inşa etmek, zamanımızda, ayrı bir ih-tisası icap ettirecek derecede mühim hususiyetler aız-etmektedir. Garp memleketlerinde bugün mevcut o-lan ve bibliyotek tekniğinin bütün incelik ve kolay-lıklarını ihtiva eden muazzam b:nalarla az çok
mu-kayese edebileceğimiz ve sırf bu maksatla inşa e-dilmiş ıbir kütüphane binamız yoktur. Esasen okumak, ilmî tetebbülerde bulunmak zevki memleketimizde ancak yeni yeniı umumîleşmektedir.
Bilgi ve teknik âleminde ön safta gelen mil-letlerin ölüm kalım mücadelesile mukadder istikbal-lerine veçhe vermeye savaştıkları bu zamanda, me-denî dünyada bir varlık iddia edebilmek için en bü-yük davanın okumak, anlamak ve bilmek olduğu muhakkaktır.
Fertlerin kendi evlerinde, kendi vasıtalarıyla tedarik edebildikleri mahdut miktarda eserlerle cid-dî ve umumî bir kalkınma temin edilemez. Bütün milleti, kifayetli bir şekilde, ancak umumî bibliyo-tekler aydınlatabilir. Halkevlerinin bu sahada ilk a-dımı atmak yolunda olduklarını memnuniyetle gö-rüyoruz. Fakat bu lr;mmet kâfi değildir.
Her şehrimizde malî ve idarî imkânlara göre müstakil biver bibliyotek binası olmalı, bunların muhtevaları günden güne zenginleştirilmelidir.
Bibliyotekler tes'sinde idarei maslahat yoluna gidilerek metrûk bir mederesenin bir hamamın veya bir mescidin, «şimdilik» kaydile, bibliyotek halrne
sokulması; bir hâfızı kütüp ve bir hademe kadrosu ile bu bibliyotekin idare edilmeye kalkışılması yanlış bir harekettir.
Modern, konforlu ve sırf bu maksat için ya-pılmış bir bibliyotek binasının içindeki atmosfer'n ve okuyucunun burada göreceği yenilik ve kolay-lıkların, okuma zevki üzerinde yapacağı müsait te-sirleri izaha lüzum yoktur.
Bibliyoteker tarihine ait kısa bir not.
Mısırda yapılan araştırmalarda, Milâttan 2400 yıl evveline ait tarihî kayıtlara bakılarak ilmî ve ta-rihî malûmatı ihtiva eden Papirüs tomarlarının, «Ru-hun Şifa evi» adı verilen hususî müesseselerde mu-hafaza edildiği tahm;n edilmektedir.
Asur imparatorluğunun merkez şehri olan Ni-nive'deki Hükümdar bibliyoteği, tarihçe müsbet
o-laıak yapılan kazılarda bulunarak British Museum'a nakledilen eserler, çivi yazıs'le yazılmış 24.000 a-det 1 6 X 2 4 cb'adında tuğla levhalardan İbarettir. Eski Yunanlılar İskender'yede Milâttan 250 yıl önce meşhur İskenderiye bibliyoteğini kurdular. Bu müessese 400 bin Papirüs tomarını ihtiva ediyordu. Milâttan 150 yıl önce de Bergamada bir Yunan bibliyoteği kuruldu. Buradaki eserler ince deri par-şömenler üzerine yazılı idi.
Romalılar harp ganimeti olarak muhtelif mem-leketlerden getirdikleri eserlerle Romada Milât sı-ralarında bir çok bibliyotekler tes s ettiler. Buralar-daki eserler yunanca ve lâtince olmak üzere büyük yekûnlara iblâğ edildi. Bu müesseselerden en meş-huru «Ulpia» bibliyoteği idi.
Ortaçağ bibliyotekleri yalnız dinî eserleri ih-tiva etmek üzere kiliselerde ve manastırlarda, u-mumun istifadesinden ziyade rahiplere mahsus ola-rak tesis edildi. Bu zamana ait eserler deri parşö-men sahifeleri ikiye katlanarak ve ortadan dikilerek
t Kodeks» şekline getirilir ve muhafaza edilirlerdi. Biitün bu eserler rahipler tarafından vücuda geti-rilir ve itina ile istinsah edilirdi. Manastır bibliyo-teklerinde eser adedi 500 ü aşmazdı.
islâm devrinin umuma mahsus ilk büyük bib-liyoteği Abbasî halifelerinden Me'mun tarafından Bağdatta kuruldu. Kahirede Mısır Fatımîlerine ait bibliyotekte de çok değerli eserler bulunuyordu. Bunlardan 6500 kadarı yalnız riyaziye ve astrono-miye aitti. Harunurreşidin kurduğu bibliyotekte de garp memleketlerine örnek olacak mahiyet ve e-hemmiyette idi.
^»ase» umumî bibliyotekler vücucîe getirmek hususunda slâm dünyası avrupalılara takaddüm et-miş ve bu ihtiyaç şarkta daha evvel hissedilet-miştir. Rönesans devrinde, orta çağın ortadan kal-dırmaya çalıştığı dinî mevzular haricindeki Yunan ve Roma eserleri toplanarak yine umuma mahsus nrüesseseler teşkil
edildi-Matbaanın icadından sonra kitaplar çoğaldığı .için umumî bibliyoteklerin adediı de. arttı.
Bilhassa Almanyada memleket, şehir ve üni-versite bibliyotekleri 16 nc asırda çok İnkişaf gör-dü.
bibliyo tekler, 'bugün bu memleketlerde m-evcut olan büyük devlet ıbibliyoteklerinin esasını teşkil etmiş-lerdir.
İS inci fışırda bibliyoteklerde rahle sistemi ye-rine salon bibliyotekleri şekli geçü. Bu sistem de büyük bir salon halinde yapılan bibliyotek, hem de-po, hem okuma yeri, hem de idar: kısmını ihtiva ediyordu.
19 urcu asırda bugünkü bibliyotek şekli ilk de-fa olarak İngilterede tatbik e d İm eve başlandı; ve depoları, okuma salonları idare kısımları birbirin-den ayrı tertiplenmiş bibliyotek binaları meydana gelmeye başladı.
20 nci asırda, Umumî Harp sıralarında uzunca bir duraklama geçirdikten sonra b bliyotekçilik "bü-tün medenî memleketlerde büyük bir inkişafa maz-har
oldu-Bugün dünyanın en büyük bibliyotekleri mil-yonlarca cildi ihtiva etmek üzere Rusyada, Fransada, Amerikada, İngilterede, Almanyada, İtalya ve is-panyada muazzam modern binalarda umumun isti-fadesine açık bulunmaktadır.
1 — Binanın ehemmiyeti.
Üzerine aldığı vazifeyi iyi yapabilmek için bib-liyotek muayyen şartları haiz bir «Bibbib-liyotek binası-na yerleşmek mecburiyetindedir. Bu şartlar müesse-senin mahiyetine ve gayesine göre değişir. Umumi-yetle bina, kitapların her türlü tahribattan masun ka-lacağı şekilde ve muntazam surette saklanmalarını te-min edecek, idarecilerin işini kolaylaştıracak ve ki-taplardan okuyucuların kolaylıkla istifadelerini müm-kün kılacak tesisatla cihazandırılmalıdır. En doğrusu bibliyotek binası olarak İnşa edilmiş bir binada ku-ıulmalıdıı. Başka maksatlarla inşa edilmiş binalara yerleştirilen bibliyotekler vazifelerini iyi bir şekilde yapamazlar. Bu bakımdan binaya bibliyotekçilikte çok ehemmiyet verilir.
Bibliyotek binası, kendine mahsus pek çok hu-susiyetleri olan binalardandır. Ve bunun inşası için mimar esaslı etüdler yapmak ve her şeyden evvel burada çalışacak olan bibliyotekçinin fikrini almak,
projesini âdeta onunla beraber vücuda getirmek mecburiyetindedir. Ancak mimarla bibliyotekçinin el ele vermesi suretile dir ki bugünkü ihtiyaçlara ce-vap verebilecek bir bibliyotek binasının inşası müm-kün olabilir.
II — Binanın yeri.
Bina her şeyden evvel okuyucuların vakit kay-betmeden kolaylıkla gelebilecekleri bir yerde olma-lıdır. Şehrin merkezi ve bilhassa üniversitenin ve di-ğer ilim müesseselerinin topluca bulundukları yer en ziyade tavsiyeye şayandır. Küçük halk bibliyotekçik-leri şehrin muhtelif semtbibliyotekçik-lerine dağılabilir, fakat bun-lara merkez vazifesini görecek şehir b!bliyoteği de tercihan şehrin merkezinde kurulmalıdır.
Şehrin merkezinde ve binaenaleyh kalabalık ve gürültülü bir yerinde olacağına göre binada sükûnet temin edilecektir? Şunu hatırlatmadan geçmiyelim ki bibliyotek idaresi okuyucular için evvelâ her türlü gürültüden âzade, sakin bir okuma salonu vücuda ge-tirmek mecburiyetindedir. Bunun için bina, şehrin ve yahut ilim muhitinin merkezinde fakat çok geniş bir arsanın içinde inşa edilmelidir. Arsanın bibliyotek binasını çerçeveleyecek kısımları ağaçlandırılmalı, küçük bir park haline getirilmelidir. Böyle büyük bir arsanın teminine imkân yoksa okuma salonu binanın merkezine yerlest-'rilebilir ve su suretle gürültünün okuyucuları rahatsız etmemesi temin olunur.
Binanın böyle bir arsa içinde tecrit edilmesi yan-gın tehlikesini tamamen bertaraf etmek için de fay-dalıdır.
III — İnşa malzemesi.
İnşaat İçin kullanılacak malzeme, müesseseyi yangın tehlikesinden tamamen masun bir hale getir-meli ve çok dayanıklı olmalıdır. Modern bibliyotek-lerin inşaatında ahşap malzeme hemen hemen hiç kul-anılmamaktadır. Mevcut modern binaların ekserisi betondur. Ayrıca binanın, rütubete tamam-en mâni
