T
Evlerde tecdidi hava
( M a b a a t ) * D r # Z e k i F a i k
Pencereler vasıtasile olari tabiî aerationu bir dereceye kadar tanzim ederek mevcut mahzurların önüne geçilmek için bazı tertibat ilâvesi tavsiye edilmiştir.
Bunlardan en mühimmi pencerelerin üst kı- sımlarını vasisdas denilen şekilde müteharrik yap- maktır. Bu müteharrik pencere kısımları ekseri ufkî bir mihver üzerinde veya etrafında, bazen de şa- kulî bir mihver etrafında müteharriktir. Açılıp kapanmaları derece bederece tanz'.m edilebilecek reglajlı vasisdaslaı- bu tarzdaki tertibatın en muva- fık şekilleridir. Her ne kadar bu şekilde odalarımı- zı havalandırmak aerationun bir çok şartlarına uy- gun değil isede, pencere açmak suretile yapılan ha- valandırma tarzının bir kısım mahzurlarımı tadil ettiğinden başka suretle tecdidi hava tertibatı ya- pılması mümkün olmayan yerlerde en basit ve en pratik ve az mahzurlu bir vasıta olarak tavsiye edilebilir.
Pencereler üzerinde yapılan tadilâtın ikinci şekli pencere camının en üstünde 8-10 santimetre- lik bir kısmını hazfetmek ve bu kısmın 2-3 santi- metre kadar haricine mevzu ayni eb'adda bir cam parçası ile yağmur kar ve rüzgârların içeri girmesi- ne mani olmak ve bu mesafe vasıtasile odaya taze hava girmesini temin etmektir. Bunun daha iyisi çifte camlı pencereler kullanıldığı zaman hariçte- ki camın alt ve dahildeki camın üst kaideleri hiza- sında münasip bir şerit tarzında camı hazfetmek veyahut bu hizalarda icabında bir kapak ile açılıp kapanmasını mümkün kılacak surette cama bir ta- kım delikler yapmaktır. Bu suretle haricin soğuk havası dış camın alt deliklerinden girer, iki cam arasındaki mesafeyi geçerek kısmen ısınır, ve ısın- dıkça yukarı çıkarak iç camın üst kaidesindeki de- liklerden odaya dahil olur. Bu şeklin kışın soğuk memleketlerde tatbikinden istifade edilir. Pencere- ler üzerine vantilation temin etmek üzere delikli kornişler yapmak şekli müessiriyeti şüpheli ve ek- seriya nakâfidir.
Sun'î tecdidi hava tertibatı: Muhtelif eşkâli
* Geçen defa aeration şartlarında zikredilen odaya da- hil olacak havanın sürati meselesinde saniye yazılacak iken dakika yazılmıştır.
vardır; fakat biz meskenlerde tatbik edilmekte olan veya tatbiki mümkün bulunan belli başlı şekilleri tetkik edeceğiz.
1 — Amudî ve sait havalandırma usulü: Binala- rın duvarları içinde, ocak veya soba bacalarına mü- vazi seyreden ve Chemine d'appelle tesmiye olunan ve bir ucu damda nihayetlenen bir takım bacalar yapmak ve bu bacaların diğer nihayetini odaların duvarlarına açılan iki ağızla nihayetlendirmek...
Ağızların birisi yukarıda, diğeri aşağıda; ve beher ağzın üzerinde ekseriya açılıp kapanma derecesini tanzim eder müteharrik bir kapak vardır. Maksat, bu bacaların yaptığı tiraj ile odanın müstamel ha- vasını çatıda havayı harice tardettirmektediı-. Odaya açılan ağızlardan yukarıdaki yazın istimal edilir; sı- cak havanın daha kıymetli bulunduğu kış aylarında ise yukarıki kapatılır, aşağıdaki ağızla yapılacak tiraj ile iktifa edilir. Bu tarzdaki tesisat ile havalandır- ma bir zamanlar çok revaç ta olduğundan bir çok mebani dahilinde yapılmış amudî havalandırma ba- calarına rasgelinir. Bu şekil tecdidi havanın bir çok mahzurları vardır: Odanın müstamel havasının def'ü tardını temin etmek üzere bacaların iyi bir ti- raj yapması ve bunun için de muhit derecei harareti ile oda derecei harareti arasında 12-20 derecelik bir hararet farkı bulunması şarttır. Böyle yüksek bir ha- raret farkı elde etmek kışın mümkün olsa bile yazın bunu temin etmek mümkün değildir. Şu halde bu usul yazın tecdidi hava için kâfi değildir. Kışın da bu hararet farkının bulunduğu zamanlarda, bilhassa fırtınalı havalarda bacaların yaptığı tiraj o kadar kuvvetli olur ki odanın içindekiler barınmak için ka- patılacak delik ararlar ve bu esnada ne olursa olsun kaydile bacanın ağzı tıkanır ve maksat da ortadan kaybolmuş olur. Sonra bu suretle aeration ekseriya yalnız bacaların istikametinde olan tiraj üzerinde faaldir. Köşelerin ölü havasını tecdit etmek için için- dekileri rahatsız etmeyen normal bir tiraj kâfi de- ğildir. Şu halde bu usulden istifademiz bazı kuyut ve şurut dahilinde mümkün olmakta ve ancak muhit ile mesken dahilinde kâfi bir hararet farkı cldıığıı zaman vaki olmaktadır. Bacaların tirajını kuvvetlen- dirmek için odalara açılan a ğ ı z l a m a birer aspira-
tor koyarak bu vasıta ile oda havasını cezp ve def etmek şeklinin hususî evlerimizde tatbikine mahal yoktur. Bu şekil sinemalarda, lâboratuvarlarda, bü- yük salonlarda kullanılır; ve kabiliyeti tatbikiyesi de bu gibi yerlerin tecdidi havası usulleri ile münakaşa edilebilir ki biz burada bunlarla alâkadar olmak iste- miyoruz. Sinemalarımızda, tiyatrolarımızda ve bir kısım diğer müessesatımızda rasgelindiği gibi salon- ların ortasına konan ve bir bacaya veya haricî men- feze merbut olmıyan vantilatörlerin tecdidi hava noktai nazarından bir manaları yoktur. Bunlar sa- dece bozulmuş havayı değiştirmeksizin şiddetle tah- rik ederler, tozları, mikropları ayağa kaldırırlar, mu- zır ceryanlar ihdas ederler. Bu suretle de müfit ol- maktan çok mazarrat verirler.
2—Teshin cihazları vasıtasile aeration: Bati ihti- raklı sobaların içinden bir ucu havayi hariciye açı- lan diğer ucu odada nihayetlenen cidarları mazbut bir boru dolaştırmak ve bu suretle haricî havayı ısı- tarak edaya sevk etmek. Kalorifer arkasına hava prizleri yapıp harici havayı radyatörlerin ara- larından geçirerek ıstıp odaya ithal etmek;
yahut bu tarzın muaddel bazı eşkâli kı- şın bu ihtirak cihazları faaliyette iken nisbî bir aera- tion temin etse bile yazın maksadı temin etmekten uzaktırlar. Ve bunlardan bazıları da kışın ekseriya havayı kurutarak odaya verdiklerinden bu havanın ayrıca miktarı kâfi rutubetlendirilmesi lâzımdır. Fa- kat... esas itibarile bir mahallin tecdidi havası lü- zumunu teshin şeraiti ile telif ve takyit etmek doğ- ru bir şey değildir. Bir odanın az veya çok ısınması icap edebilir, fakat tecdidi havası lüzumu ayni ihti- yaçla muvazi gidemez; mamafih yalnız kışın bu tarz- da yapılan tecdidi hava tertibatından istifade edile- bilir.
3 — Ufkî havalandırma usulü: Knappen usulü: Bir mahallin havasını, muzır ceryan- lar yapmadan ve içindekilerin keyf ve arzula- rına tabi olmadan otomatik ve mütemadi surette yaz ve kış ayni müessiriyette tecdidini temin eden mü- kemmel bir usuldür.
Havanın gayri mahsus, fakat kâfi derecede mes- ken dahilinden harice doğru ufkî istikamette dekan- tasyonu, tebdili mevkiini temin ederek mesken da- hilinde temiz ve tabiî bir hava banyosu ihdas eder.
Esas: Her evin muhakkak ve asgari iki cephesi vardır? Bu cephelerden birisi şimale ise diğeri ce- nuba; veya birisi şarka ise diğeri garba müteveccih- tir. Güneşin, hava ceryanlarınm... tesirile bu evin iki mukabil cephesi arasında kış ve yaz daima bir ha- raret farkı mevcuttur. Bu hararet farkı pratikte as- garî yarım derecedir. Daima aralarında asgarî yarım derecede fark bulunmak üzere muhtelif derecelerde ısınmış bulunan bu iki cephe arasında münasip bir- iştirak temin edilirse soğuk ve binaenaleyh daha ke- sif olan hava cephesinden diğer mukabil cepheye
doğru bir hava cereyanı tesis edilecektir. (Mayiat mu- vazene kanununun mütevasıl kaplardaki mayiat gi- bi mütevasıl kaplardaki gazata şamil olmasından).
Bunun için meskenin bu mukabil iki cephesinde ve arada bulunacak diğer dıvarlarda usulü dairesinde delikler açılır ve bu suretle iki cephe havası arasın- da bir iştirak tesis edilir, soğuk cephenin daha kesif havası bu cephedeki deliklerden odaya dahil olur, ve odaya dahil olan bu yeni hava kitlesine muadil bir hava diğer cephenin deliklerinden harice çıkar. Bu hava hareketini temin eden yarım derecelik küçük bir fark olduğundan havanın dekantasyonu zerre- den zerreye intikal suretile ve tamamen gayri mah- sus, fakat iki cephe arasında hararet farkı daima mevcut kalacağından dolayı, bilâfasıla ve mütemadi olarak vaki olur.
Burada dikkat edilecek bazı noktalar var:
Binanın cephelerinde ve mutavassıt duvarlarında açılacak delikler karşı karşıya ayni ufkî hat üzerin- de bulunmamalı, ve binanın haricî cephesindeki ka- nallar yukarıdan aşağı ve dahilden harice doğru me- yilli olmalıdır. Bu kanalların haricî cepheye açılan fethasından geçen hat istikametinde olmalıdır. Eu deliklerin eb'adı meyli, binanın oriyantasyonuna, içinde oturanların adedine ve teshin şeraitine tabi elarak tanzim edilir. Alelekseı- bir edanın haricî cep- hesine iki delik açılır, bunlardan bir tanesi üstte ve tavana 23 santim mesafede, diğeri altta döşemeye yakın mesafeded'r. Bazan bunların ortasında muta- vassıt bir delik daha açılmaktadır.
a — Bu aeratiyoıı otomatiktir, mevsim, hararet ne olursa olsun iki mütekabil cephe arasında en az yarım derece fark mevcut olacağından hava dekan- tasyonu daima vaki olacaktır. (Çok soğuk zaman- larda delikler regle edilebilir.
b — Hava miivazenesi kuvvei muharrikesi yarım derecelik hararet farkına istinat eden hikemî hâdise olarak ceryan ettiğinden cdj. derununda hiç bir mu- zır ceryan yoktur. Üst fethanm 80, oıta fethanm 40, alt fethanm 20 santim mesafesinde mum alevinde en küçük bir hareket yoktur. Binaenaleyh havanın de- kantasyonu tamamen gayri mahsus ve fakat daima mevcut lâtif bir ceryan halindedir.
c — Oda hararetini diğer usuller gibi şiddetle dü- şlirmez, ayrıca fazla teshine de lüzum yoktur
d — Oda havası için lüzumu olan rutubeti daima temin eder. Teshin vesaiti ile havanın kuruma mah- zurunu ertadan kaldırır.
e — Oda havasını yalnız bir istikamette değil bü- tün zerrelerine kadar bu usulün tatbikatından çok istifade edilmiştir;
Knappen Belçikalı bir mühendistir. Usulü Belçika hükümetinin en yüksek mükâfatına nail olmuş ve Fransa hıfzıssıhha meclisi umumisinin takdirini ka- zanmıştır. Bilhassa mekteplerde ve kışlalarda hara- retle tavsiye ve tatbik edilmektedir.
Bu zikrettiğimiz aeration usullerinden başka da- ha bir çok usuller tavsiye edilmiş ve pratike girmiş- tir.
Bir zamanlar Pettenkoferin büyük revaç gören ve bir ucu haricî hava, diğer ucu oda havası ile iştirak eden U şeklinde bir borunun kollarından münavebe ile su ceryanı geçirmekle ihdas edilen bir trop mi- hanikiyeti ile birinci safhada odaya temiz hava sevketmek ikinci safhada ayni su diğer kola geçer- ken müstamel havayı tardetmek usulünün büyük bir faidesi görülememiştir. En mübrem ihtiyaçlarımız için bile su tedarik edemediğimiz memleketimizde ise tatbikine imkân yoktur.
Aeration için atelyelerde, fabrikalarda, tahtel- bahirlerde, maden ocaklarında tatbik edilen daha bir takım usuller vardır. Fakat bunların mesken- lere tatbikine ne imkân ne de Jüzum vardır. Yalnız Amerikanın yüksek katlı bazı apartmanlarında ve son senelerde Avrupa müessesatında tatbik edilen muhtelif aeration usullerindeki esasları kısaca zik- rettikten sonra bu mevzua nihayet verecsğiz.
Amerikalıların 1914 den beri tatbik ettiği Sys:c- me de la circulation dur. Burada solanun viciö ha- vasının içindeki CO-2 si alınarak süzülür, Charbon active den geçirilir, kokusu izale edilir, tozları ve mikropları tevkif edilir daima 16-18 derece harareti ve daima 40-50 % rutubet ihtiva etmek üzere yazın soğutulur, kışın ısıtılır. Ve bütün tabiî evsafı iade edilmiş çok temiz bir hava olarak salona tekrar sev- kedilir. Bu şekilde havanın teshin ve ya serinleş- tirilmesile müterafık aeration şekli bir gaye ola- cak kadar mükemmeldir. Amerikalılar bilhassa di- magî mesai ile meşgul olan insanlar üzerinde bu şekilde aerationun çok müfit tesirler yaptığını mü- şahede etmişlerdir. Yalnız hıfzıssıhha mütehassıs- ları tabiî şeraitte temizlenmiş temiz bir haricî ha- va yerine bu suretle sun'i vesaitle hazırlanmış hava ikamesinin hararetli taraftarı olmamışlardır
Son senelerde Fransada profesör. Jule Renault tarafından tatbik edilen usul Avrupada daha ziya- de taraftar kazanmıştır. Pariste St. Louis hastane- sinin Salle des berceaux kısmında mühendis Turin tarafından tesisatı yapılan bu usulün esası şudur:
Bahçenin havası en temiz kısmından mürtefice 2 metre, bir baca ağzı vasıtasile ve bir aspiratörle alı- nan hava gayet ince pamuk ve yün elyafı ile şebe- kevî olarak örülmüş süzgeçten geçirilerek muallâk bulunan toz ve toprak gibi cisimlerden ve bir kıs m mikroplarından tecrit olunur; aspiratörün aldığı bu hava bütün hastanenin havasını saatte üç defa de- ğiştirecek surette tanzim olunmuştur. Süzülen hava (app. â triple e f f e t ) denilen kısma gelir. Burada üç nevi tesisat vardır: 1 — Havayı icap ettiği derecede ısıtmak için içinden sıcak su geçen bataryeler, 2 —
Havayı soğutmak için içinden soğuk su geçen ba- taryeler. 3 — Havaya lüzumu olan rutubeti vere- cek rutubet beki. Kışın süzülen hava sıcak su ba- taryelerinden geçerek ısınır, rutubet beki üzerinden geçerken kâfi miktar rutubet alarak hafif ve gay- ri mahsus bir tazyik ile hastane salonlarına dağı- lır.
Yazın süzülmüş hava mukabil bataryelerinden geçerek arzu edilen hararette soğutulur ve yine ay- ni surette odalara sevk olunur.
Sıcak ve soğuk su bataryeleri ile rutubet beki- nin faaliyetini tanzim ve idare tertibatı vardır. Bu tertibat hastanenin koridorunda başhemşirenin em- rine verilmiştir. Rutubet ve harareti daima kayde- den anrejistör aletlerin iş'aratı göz önünde bulun- durulmak üzere cihazın faaliyeti tanzim olunur.
Maksat hastane dahilinde kışın 20 yazın 18 hara- ret derecesi ve daima 40-50 % rutubeti havi temiz ve tabiî bir hava temin etmektir.
Odalara dahil olan temiz havaya mukabil müs- tamel havadan ayni hacimde bir kitle pencerelerin yukarısına konulmuş ve ancak içeriden dışarıya açılan aluminiyum (clapet) 1er vasıtasile harice tart olunur.
Bu usul ile temin olunan hava Amerikalıların muvaffak oldukları hava kadar mükemmeldir; ve daima temiz haricî havadan istifade edilmesi iti- barile daha sıhhîdir.
Meskenlerimizin kışın ısıtmak mecburiyeti ka- dar yazın da serinleştirmek tatbikatının bir lüks değil, fakat insanın sıhhati ve mesaisinin muvaffa- kiyeti namına elzem olduğu anlaşıldıktan sonra daimi surette optima derecesinde bir hararet ve ru- tubet temin eden böyle bir aeration hem ijiyen hem de konfor noktai nazarından ideal bir usul olarak takdir edilmelidir. Bundan başka pencere açmak suretile haricin toz, topraklarının sinek vesair ha- şeratımn meskene girmesine mahal kalmaz. Ayrıca teshin vasıtalarına da lüzum kalmadığından bunla- rın mahzurlarından da kurtulunmuş olur.
Bu havanın teneffüsü fevkalâde lâtiftir, hara- ret ve rutubetin değişmesinden müteessir olan ço- cukların sıhhati için çok müfit tesir etmektedir.
İtiraf etmeli ki bu usulün memleketimizde ve bil- hassa meskenlerimizde tatbikine şimdilik imkân yoktur; fakat binalarda münferit teshin tertibatı- nın yerine bir kısım mahalle binalarının hep bera- ber ve bir merkezden teshini ve havalarının yine ayni merkezden soğutulması; başka memleketlerde artık tatbikata girmiş olduğundan yarının yüksek tekniğinden evlerimiz havasının bu şekilde yazın soğutulması, kışm ısıtılması suretile tecdidini bek- lemek hakkımızdır.
