“Amatör” sözcü¤ü, genellikle iflinin ehli olmayan insanlar› tan›mlamada kullan›l›r. ‹flini profesyonelce, yani hakk›n› vermeden yapanlara yak›flt›r›- l›r bu s›fat. Latince kökenli olan bu sözcük asl›nda “sevgiyle ba¤lanmak”

“Amatör” sözcü¤ü, genellikle iflinin ehli olmayan insanlar› tan›mlamada kullan›l›r. ‹flini profesyonelce, yani hakk›n› vermeden yapanlara yak›flt›r›- l›r bu s›fat. Latince kökenli olan bu sözcük asl›nda “sevgiyle ba¤lanmak”

anlam›na gelir. “Gökbilim” ya da daha evrensel karfl›l›¤›yla “astronomi” ise, gökcisimlerini inceleyen bilim dal›na deniyor. ‹flte, bu iki sözcü¤ün bilefli- minden türeyen amatör gökbilimcilik,

“severek, zorunlu olmadan ve bundan para kazanmay› amaçlamadan yap›lan gökbilim”anlam›na geliyor.

Gökyüzü, ister fark›nda olsak da ol- masak da, içinde dolaflt›¤›m›z do¤al bir laboratuvard›r. Bu laboratuvarda, üze- rinde çal›fl›lmay› bekleyen say›s›z gök- cismi yer al›r. Bu laboratuvarda çal›fl- mak için uzman olmak gerekmez.

Amatör gökbilimcili¤in temelini gözlemler oluflturur. Ço¤umuz, gökyü-

zü gözlemcisi olmak için, bir gözlem arac›na gereksinim duyaca¤›m›z› düflü- nürüz. Bu düflünce, ileri aflamalarda do¤ruluk pay›na sahip olsa da, bafllan- g›çta bir teleskopa gereksinim duyma- yacaks›n›z. Amatör gökbilimci olmak için, teleskop sahibi olmak bir zorunlu- luk de¤il. E¤er, yaln›zca y›ld›zlar›n gökyüzünde oluflturduklar› desene ilgi duyuyor, tak›my›ld›zlar› gözlüyorsan›z bile bir amatör gökbilimci say›l›rs›n›z.

Gökyüzü

gözlemcili¤i

74 Temmuz 2005 B‹L‹M

TEKN‹K

Kent merkezinden uzaklafl›p, Samanyolu’nun gökyüzünü bir kuflak gibi sard›¤› bir yere gitti¤imizde, saatlerce s›k›lmadan bu manzaray› izleyebiliriz. Kendilerini bu güzelli¤in etkisine kapt›rm›fl, her f›rsatta gökyüzüne bakan, gökcisimlerini gözlemeyi ve onlar hakk›nda birfleyler ö¤renen, üstelik bunu herhangi bir maddi kazanç beklemeden yapanlara, amatör gökbilimci

deniyor. Gökyüzü gözlemcili¤iyse, amatör gökbilimcili¤in temelini oluflturuyor.

Foto¤raf: Tunç Tezel

gokGozlem 6/23/05 3:09 PM Page 74

Üstelik, bir teleskop sahibi olmadan, yaln›zca ç›plak gözle bile yapabilecek- leriniz neredeyse s›n›rs›z.

Gökyüzü gözlemcili¤ine bafllamak için, parlak y›ld›zlar iyi birer hedef. Ba- sit bir gökyüzü haritas› kullanarak, y›- l›n belli bir zaman›nda gökyüzünde bulunan y›ld›zlar›n yerlerini bulabilir- siniz. Binlerce y›ld›r gökyüzünü gözle- yen insanlar, parlak y›ld›z gruplar›n›n gökyüzünde birtak›m desenler olufltur- duklar›n› hayal etmifller. Tak›my›ld›z ad› verilen bu y›ld›z gruplar›, gerçek birer y›ld›z kümeleri olmasalar da, ba- k›fl do¤rultumuz nedeniyle birbirlerine yak›n parlakl›kta ve uzakl›kta görü- nürler. Tak›my›ld›zlar, genellikle Yu- nan Mitolojisi’ndeki canl› ya da cans›z varl›klara ya da kahramanlara benzetil- mifller. Her ne kadar, tak›my›ld›zlar›n ço¤u ad›n› ald›klar› varl›¤a pek benze- mese de, tak›my›ld›zlar› ö¤renmek ve biraz da hayal gücü kullanarak benzet- me yapmak mümkün.

Tak›my›ld›zlar›n gökyüzündeki ko- numlar›, gezegenimizin Günefl çevre- sindeki konumuna ba¤l› olarak de¤i- flir. Bu nedenle, gökyüzünün deseni de her mevsim de¤iflir. Baz› tak›my›ld›zla- r› k›fl›n görürken, baz›lar›n› yaz›n gö- rürüz. Tak›my›ld›zlar› gözleyebilmek için herhangi bir gözlem arac›na gerek yok. Gökyüzünde çok genifl alan kapla- d›klar›ndan, onlar› gözlemenin tek yo- lu, onlara ç›plak gözle bakmak. Avc›, Ku¤u, Aslan, Büyük Ay›, ‹kizler gibi birçok belirgin tak›my›ld›z›, bir gökyü- zü haritas› yard›m›yla kolayca ö¤rene- bilirsiniz.

Gökbilimcilerin ço¤u, belki de hakl›

olarak uydumuz Ay’dan pek de hofllan- mazlar. Bunun nedeni, onun parlakl›-

¤›yla birçok gökcismini gölgede b›rak- mas›. Öyle ki, Ay’l› gecelerde ç›plak gözle ya da teleskopla, birçok sönük gökcismi gözlenemez. Asl›nda Ay, bafl- l› bafl›na bir gözlem konusu olabilir.

Çünkü, yüzey flekillerini ç›plak gözle bile görebiliriz. Baflka hiçbir gökcismi- ni, bir dürbünle, hatta bir teleskopla bile bu kadar ayr›nt›l› olarak göreme- yiz. Bu nedenle, Ay’› öteki gökcisimle- rinden ayr› bir yere koyabiliriz.

Ay’›n al›fl›k oldu¤umuz görüntüsü, birtak›m evrelere girmesi d›fl›nda de-

¤iflmez. Çünkü, bize hep ayn› yüzünü gösterir. Bu, kendi çevresinde dönme süresiyle Dünya’n›n çevresinde dolan- ma süresinin eflit olmas›ndan kaynak-

lan›r. Günefl sisteminde, öteki gezegen- lerin baz› uydular›nda da bu duruma rastlan›r. Nedeniyse, uydular›n, henüz oluflum aflamas›nda, çevresinde dolan- d›¤› gezegenin kütleçekimi nedeniyle kütle merkezinin bir miktar kaymas›- d›r. Ay’›n göremedi¤imiz yüzü, “Ay’›n karanl›k yüzü” olarak da bilinir. Geç- miflte, sahte bilimciler için önemli bir malzeme olan “karanl›k yüz”de, kor- kulacak bir fley olmad›¤›n› uzay uçufl- lar› bafllad›ktan sonra ö¤rendik.

Yaln›zca bir dürbünle ya da küçük bir teleskopla, Ay yüzeyinde hiç s›k›l- mayaca¤›m›z, uzun süreli bir gezintiye ç›kabiliriz. Ay, Dünya’n›n çevresinde dolan›rken, Günefl’e bakan yüzü ayd›n- lan›r. Günefl, Ay’›n yüzeyine her gün farkl› bir aç›da geldi¤inden, onu farkl›

bir halde görürüz. Yüzeyde bulunan kraterler ve yükseltiler, Günefl’ten ge- len ›fl›¤›n e¤iminin de¤iflmesi nedeniy- le her evrede farkl› bir manzara sunar.

Kraterler en iyi, gece ile gündüzü ay›- ran s›n›ra geldiklerinde görünürler.

Günefl ›fl›nlar› bu s›rada yüzeye nere- deyse paralel gelir ve gölgeler uzar.

Geceyle gündüzü ay›ran bu s›n›r, Ay’›n Dünya’n›n çevresinde dolanmas›na ba¤l› olarak yer de¤ifltirdi¤inden, her gün farkl› bir manzarayla karfl›lafl›r›z.

Amatör gökbilimciler, yaln›zca ge- celeri gözlem yapmazlar. Günefl’in kendisi de bir gözlem konusu olabilir.

Ancak, özel birtak›m filtreler olmazs›- z›n Günefl’e bakmak güvenli de¤ildir.

Bu nedenle, Günefl gözlemleri çeflitli

dolayl› yöntemlerle de yap›labilir. Kü- çük bir aynayla Günefl’in görüntüsü uzaktaki bir duvara yans›t›ld›¤›nda, Günefl diski ve üzerindeki lekeler gö- rülebilir. Bunun yerine, Günefl’in gö- rüntüsü, bir kartona aç›lan i¤ne deli-

¤iyle de yere düflürülebilir.

Günefl batt›ktan, hava karar›ncaya kadar süren ve “alacakaranl›k” denen süreçte de çeflitli gözlemler yap›labilir.

Alacakaranl›kta Günefl, ufkun alt›nda- d›r. Ancak, ›fl›nlar› atmosferin üst kat- manlar›n› ayd›nlatmay› sürdürür. Gü- nefl batt›ktan sonra ya da do¤madan önce, atmosferde Dünya’n›n gölgesi görülebilir. Bunun için, Günefl’in alt›n- da bulundu¤u ufkun üzerine bak›l›r.

Dünya’n›n gölgesi, bir bant fleklinde ufkun üzerine görünür. Günefl ufkun alt›nda alçald›kça bu bant genifller ve gökyüzünü kaplar.

Hava karar›rken, parlak gezegenler birer birer belirmeye bafllar. Parlakl›k s›ras›na göre Venüs, ard›ndan da Jüpi- ter belirir. Öteki parlak gezegenler de o s›radaki parlakl›klar›na ba¤l› olarak hava karar›rken gökyüzünde belirirler.

Venüs, gökyüzündeki konumu yakla- fl›k olarak bilindi¤inde gündüzleri, Gü- nefl gökyüzündeyken bile görülebilir.

Benzer flekilde, Jüpiter ve Mars da par- lak olduklar› dönemlerde, zor olmakla birlikte gündüz görülebilirler. Çok genç Ay’› bulmak da amatör gökbilim- ciler için heyecan vericidir. Ay, henüz 24 saatten daha genç bir hilalken, çok incedir. Bu s›rada, Günefl’ten k›sa bir

Temmuz 2005 75 B‹L‹M

TEKN‹K

Evrendeki en görkemli gökcisimleri olan gökadalar, her biri y›ld›zlar, y›ld›z kümleri, bulutsular ve karanl›k madde içeren, dev sistemlerdir. Andromeda Gökadas›, ç›plak gözle görülebilen en uzak gökcismidir.

gokGozlem 6/23/05 3:09 PM Page 75

süre sonra batt›¤› için, hava tam karar- mam›flt›r ve bu nedenle görülmesi zor- dur. Ancak, temiz havalarda, ufkun he- men üzerinde seçilebilir. Bir dürbün, genç hilali bulmay› kolaylaflt›r›r.

Alacakaranl›kta ve sonras›nda yap›- labilecek bir gözlem türü de yapay uy- du gözlemleridir. Bu uydulardan bin- lercesi, gezegenimizin çevresindeki yö- rüngelerinde dolan›rlar. Bunlardan bir bölümü, ç›plak gözle kolayl›kla farke- dilebilecek kadar parlakt›r. Bu uydula- r›n en parlaklar›, Iridium haberleflme uydular›d›r. Iridium uydular›, Ve- nüs’ten yaklafl›k 40 kat parlak olabilir.

Parlakl›k s›ras›nda ikinci uyduysa, Uluslararas› Uzay ‹stasyonu. E¤er flansl›ysak, yani, bu olay üzerimizde gerçeklefliyorsa, Uzay meki¤inin Ulus- lararas› Uzay ‹stasyonu’yla kenetlen- mesini ç›plak gözle bile izleyebiliriz.

Ancak bu, iki nokta ›fl›k kayna¤›n›n birbirine yaklaflmas› ve birleflmesi flek- linde görülebilir. Bunlar d›fl›nda gözle- nebilen yapay uydular, çeflitli araflt›r- ma ya da çok alçakta dolanan keflif (daha do¤rusu casus!) uydular›d›r.

Gözlenebilecek tüm uydular›n nerede, ne zaman ve nas›l gözlenecekleriyle il- gili ayr›nt›l› bilgiye ‹nternet’teki çeflitli kaynaklardan ulafl›labiliyor.

http://www.heavens-above.com, bun- lardan biri.

Hava karard›ktan sonra, amatör gökbilimciler için, gözleyebilecekleri neredeyse sonsuz say›da gökcismi var.

Bunlar aras›nda çift y›ld›zlar›, de¤iflen y›ld›zlar›, y›ld›z kümelerini, bulutsula- r›, gökadalar› gezegenleri ve uydular›- n›, kuyrukluy›ld›zlar› ve akany›ld›zlar›

sayabiliriz. Bunlar›n yan› s›ra, Ay tutul- malar›, örtülmeler ve yak›nlaflmalar gi- bi gök olaylar› da amatörlerin ilgi alan- lar›na giriyor.

Ço¤umuz, bir y›ld›za teleskopla ba- k›ld›¤›nda, onun ayr›nt›lar›n› görece¤i- mizi düflünürüz. Oysa, teleskopla gök- yüzü gözlemi yapm›fl bir kifli, ne kadar parlak olursa olsun, y›ld›z›n bir nokta

›fl›k kayna¤›ndan farkl› görünmeyece-

¤ini bilir. Ancak amatör gökbilimciler, y›ld›zlara da s›k s›k dürbünle ve teles- kopla bakarlar. Çünkü, her y›ld›z›n kendine has bir rengi vard›r. Bunu, ba- z› parlak y›ld›zlarda ç›plak gözle de ko- layca seçebiliriz. Birbirine çok yak›n görünür konumda ve yak›n parlakl›kta bulunan çift y›ld›zlar gözlenmeye de-

¤er. Özellikle de bu y›ld›zlar›n renkleri birbirinden farkl›ysa.

Amatör gökbilimcilerin gözledikleri y›ld›zlar aras›nda, de¤iflen y›ld›zlar da yer al›r. De¤iflen y›ld›zlar›n parlakl›kla- r›, genellikle dönemsel olarak artar ve azal›r. Bu de¤iflimin süresi ve karakte- ri, y›ld›z›n yap›s›na ba¤l›d›r ve y›ld›z

hakk›nda önemli ipuçlar› verir. Baz›

durumlardaysa, bu de¤iflim y›ld›z›n as- l›nda ikili bir sistem oluflundan kay- naklan›r. Sistemi oluflturan iki y›ld›z, dönemsel olarak birbirlerinin önünden geçerler. Bunlara “örten de¤iflen” de- nir. Y›ld›zlar›n parlakl›klar›ndaki de¤i- flimler, onlar›n yap›s› hakk›nda önemli bilgiler verdi¤inden, de¤iflen y›ld›z gözlemleri, gökbilim çal›flmalar›n›n da önemli bir bölümünü oluflturur. De¤i- flen y›ld›z gözlemleri genellikle teles- kopa ba¤lanan bir ›fl›kölçer (günümüz- de ço¤unlukla CCD kamera kullan›l›- yor) yard›m›yla yap›l›r. Amatörler ara- s›nda, bu flekilde gözlem yapanlar var;

ancak, ç›plak gözle parlakl›¤›ndaki de-

¤iflim aç›kça görülebilen y›ld›zlar da var. Gökyüzünün parlak say›labilecek y›ld›zlar›ndan biri olan Algol, bunlar- dan biri. Bir örten de¤iflen olan Al- gol’un parlakl›¤›ndaki de¤iflim, binler- ce y›l öncesinden beri insanlar›n ilgisi- ni çekmifl. Zaten bu nedenle ona Arap- ça’da “kötü ruh” anlam›na gelen Algol ad› verilmifl. Algol’un örtülme zaman- lar›ndan biri, 12-13 Temmuz 2005 ge- cesine denk geliyor. Bu s›rada, 8. Ulu- sal Gökyüzü Gözlem fienli¤i’nde, kat›- l›mc›larla birlikte Algol’un örtülmesini izleyece¤iz.

Y›ld›z kümeleri, amatör gökbilimci- lerin en çok gözledikleri gökcisimleri-

76 Temmuz 2005 B‹L‹M

TEKN‹K

Solda: Gökbilimcilerin ço¤u, belki de hakl› bir nedenle uydumuz Ay’dan pek de hofllanmazlar. Asl›nda Ay, bafll› bafl›na bir gözlem konusudur. Günefl, Ay’›n yüzeyine her gün farkl› bir aç›da geldi¤inden, onu farkl› bir halde görürüz. Yüzeyde bulunan kraterler ve yükseltiler, Günefl’ten gelen ›fl›¤›n e¤iminin de¤iflmesi nedeniyle her

evrede farkl› bir manzara sunar. Sa¤da: Herkül Küresel Y›ld›z Kümesi. Küresel y›ld›z kümeleri, birlerce y›ld›z içerirler. Bu gökcisimlerinin birkaç› bir dürbünle gözlenebilecek kadar parlakt›r.

gokGozlem 6/23/05 3:09 PM Page 76

dir. Gökadam›z›n içinde bulunan ve genelde yüzlerce y›ld›zdan oluflan ç›k kümlerin bir bölümü ç›plak gözle, ge- riye kalan›n büyük ço¤unlu¤u da bir dürbünle gözlenebilir. Gökadam›z›n uydular› say›labilecek küresel küme- lerse, say›s› yüz binleri bulabilen y›l- d›zlardan oluflurlar. Adlar›ndan anlafl›- laca¤› gibi küresel yap›da görünürler.

Küresel kümelerin birkaç› çok iyi ko- flullarda ç›plak gözle gözlenebilir. An- cak küresel kümeleri gözlemenin en iyisi, bir dürbünle ya da teleskopla on- lara bakmak.

Evrenin oluflumundan artakalan ya da y›ld›zlar›n çeflitli biçimlerde patlaya- rak ölmeleri sonucu oluflan gaz ve toz bulutlar›d›r. Bulutsular›n kimi gökyü- zünde çok genifl bir alana yay›l›rken, kimi de (örne¤in gezegenimsi bulutsu- lar) gökyüzünde çok küçük alan kap- lar. Orion Bulutsusu, parlak ve genifl alan kaplayan bulutsulara güzel bir ör- nektir. Kent merkezinden, ç›plak gözle bile seçilebilir. Bununla birlikte, bir te- leskop kullanmaks›z›n gezegenimsi bulutsular› görebilmek olas› de¤il.

Evrendeki en görkemli gökcisimleri olan gökadalar›n her biri y›ld›zlar, y›l- d›z kümleri, bulutsular ve karanl›k madde içeren, dev sistemlerdir. Çok uzakta olduklar› için, biri d›fl›nda ç›p- lak gözle görülemezler. Ç›plak gözle kolayca görülebilen tek gökada, An- dromeda Gökadas›’d›r ve bu gökcismi, ç›plak gözle görülebilen en uzak gök- cismidir. Uzakl›¤› 2,2 milyon ›fl›k y›l›

olan Andromeda’n›n ›fl›¤› bize yine 2,2 milyon y›lda ulafl›r.

Amatör gökbilimciler, yapt›klar› ça- l›flmalar›n karfl›l›¤›nda genellikle mad- di bir kazanç elde etmezler. Tersine, baflka ifllerde çal›flarak elde ettikleri gelirin bir bölümünü (bazen bu önem- li bir bölümü de olabilir) gökyüzü göz- lemcili¤ine yönelik birtak›m araç gereç sat›n almada kullan›rlar. Bunun karfl›- l›¤›nda, kiflisel meraklar›n› tatmin et- mifl olurlar. Elbette, amatör gökbilim- ciler her zaman kiflisel meraklar›n› tat- min etmekle kalmay›p, yapt›klar› bir keflifle ünlü de olabilirler. Örne¤in,

“kuyrukluy›ld›z avc›lar›”, yapt›klar› ke- fliflerle büyük itibar kazanabilirler. Eu- gene Shoemaker ve David Levy’nin keflfettikleri Shoemaker-Levy Kuyruk- luy›ld›z›, 1994 y›l›nda Jüpiter’e çarp- m›flt›. Bu olay, o s›ralar bilim günde- mindeki en önemli olay oldu. Do¤al

olarak, kuyrukluy›ld›z ad›n› veren gök- bilimciler de kuyrukluy›ld›z›n kendisi kadar ünlü oldular. Ancak, flunu da be- lirtelim, kuyrukluy›ld›z avc›l›¤› gökyü- zünü çok iyi tan›may› ve çok sistemli bir çal›flmay› gerektirir. Kuyrukluy›ld›z keflfedenlere bakt›¤›m›zda, neredeyse tamam›n›n amatör gökbilimci oldukla- r›n› görürüz.

Gökyüzü gözlemcili¤i bir yana, amatör gökbilimciler bilimsel anlamda çok daha ileri düzey çal›flmalarda da bulunuyorlar. Bu çal›flmalar›n bir bölü- münü üniversiteler ya da baflka bilim kurulufllar› de destek veriyor. Çünkü, elde edilen veriler, bilimadamlar› için de çok de¤erli olabiliyor. Amatör gök- bilimciler, bu çal›flmalara gönüllü ola- rak kat›l›yorlar. Amatörlerin yapt›klar›

ileri düzey çal›flmalar aras›nda, amatör radyo gökbilimcilik, de¤iflen y›ld›z, sü- pernova, gama-›fl›n›m› gözlemleri, gibi ileri düzey gözlemler de yer al›yor.

Amatör gökbilimcili¤in geliflmifl ol- du¤u ülkelerde, birçok amatör kendi gözlem araçlar›n› da üretiyor. Bu, ama- tör gökbilimcili¤i çok pahal› bir u¤rafl olmaktan ç›kar›yor. Amatörler, ayna çap› 1 metreyi bulan teleskoplar yapa- biliyorlar. Üstelik, teleskopun en önemli parças› olan aynay› da kendile- ri yap›yorlar. Özellikle, ülkemizdeki te- leskoplar›n yüksek fiyatlar›n› düflünür- sek, amatör teleskop yap›m›n›n geliflti- rilmesi önem tafl›yor. Böylece, fiyatlar›

çok yüksek olan büyük çapl› teleskop- lar çok daha ucuza maledilebilir.

Ülkemizde, amatör gökbilimcili¤e olan ilgi h›zla art›yor. Bundan birkaç y›l önce yaln›zca birkaç üniversite top- lulu¤unun yapt›¤› çal›flmalarla s›n›rl›y- ken, günümüzde çok say›da amatör gökbilimci, amatör gökbilimcili¤in ge- liflmifl oldu¤u ülkelerdeki çal›flmalar›

aratmayacak düzeyde çal›flmalar yap›- yorlar. Günümüzde, daha önce eksikli-

¤i duyulan, amatörleri bir araya geti- ren, yapt›klar› giriflimleri destekleyen, gökyüzüne ilgi duyanlara yol gösteren etkinliklerin ve topluluklar›n say›s› ar- t›yor. 25-26 Haziran 2005’te düzenle- nen 1. Ulusal Amatör Astronomi Sem- pozyumu da, amatör gökbilimcili¤in geldi¤i noktan›n bir göstergesi.

TÜB‹TAK Bilim ve Teknik dergisi olarak, TÜB‹TAK ulusal Gözlemevi’yle birlikte düzenledi¤imiz ulusal gökyü- zü gözlem flenliklerinde, Bilim ve Tek- nik okuyucular›n›, amatör ve profesyo- nel gökbilimcileri bir araya getiriyo- ruz. Art›k geleneksel hale gelen ve 12- 14 A¤ustos 2005 tarihleri aras›nda se- kizincisi yap›lacak olan gökyüzü göz- lem flenli¤ine, gökyüzüne ilgi duyan herkes kat›labiliyor. Kat›l›mc›lar›m›za bir de müjdemiz var. Bu y›lki flenli¤e, daha genifl bir programla ve çok daha üstün özelliklere sahip yeni teleskop- larla geliyoruz.

A l p A k o ¤ l u

Kaynaklar

Sessions L., Do It in the Daytime, Sky Watch 2000, Sky Publishing Corp., 1999

Ako¤lu A., Amatör Gökbilimcilik, Bilim ve Teknik, Eylül 1998 http://www.aavso.org

Temmuz 2005 77 B‹L‹M

TEKN‹K

Amatör gökbilimciler, kendi gözlem araçlar›n› da üretiyorlar. Bu, amatör gökbilimcili¤i, çok pahal› bir u¤rafl olmaktan ç›kar›yor. Amatör teleskop yap›m›, yurt d›fl›ndaki amatör gökbilimcilerin yayg›n olarak yapt›klar›

bir u¤rafl. Amatörler aras›nda, teleskoplar›n›n aynalar›n› yapanlar bile var. Böylece, haz›r sat›n al›nd›¤›nda çok pahal›ya malolan büyük ayna çapl› bir teleskop, çok daha uygun bir maliyetle yap›labiliyor.

gokGozlem 6/23/05 3:10 PM Page 77