Y A P I P R O J E S İ N İ N D Ü Z E N L E N M E S İ N E Y A R A Y A N B İ L Ğ İ L E R
Söyleyen : Y. Mimar Hüseyin Kara
Bayındırlık Bakanlığı yapı işleri proje bürosu şefi
Cumhuriyet Nafiasmın büyük dâvasında yapı ve imar işleri mühim bir yer tutar. Yapı işlerinin iki mühim safhası vardır.
1 — Proje 2 — Tatbik
Nafia müdürlerinin bu iki safhadaki rolü çok önemlidir.
Merkezin hazırlayacağı projeler, nafia müdür-lüklerinin vukuflu bir surette göndereceği ilk ma-lûmata istinat edecektir. Tatbik işleride doğrudan doğruya nafia müdürlerinin bilgi ve salâhiyetlerine dayanmaktadır.
Bir binanın meydana gelmesi için geçireceği muhtelif safhaları sıra ile gözden geçirelim.
En basit bir yapının bile yapılmadan evvel ne-ler ihtiva edeceği ve içindeki kısımların binanın nerelerinde olacağı bir proje ile tesbit edilir.
Bunun içindir ki hayalimizde canlandırdığımız en basit yapıyı ifade etmek için evvelâ kâğıt üzeri-ne resm ederiz onun üzeriüzeri-ne binanın nasıl olacağı-nı anlatırız. İyi etüt edilmiş bir binaolacağı-nın resmi yani projesi yapılmadan işe başlamanın imkânı yoktur. Yapı işi yazı ve tarif ile yapılmaz.
Biz meslekdaşların lisanı ve yazısı projedir. Şimdi bir binaya ait projenin düzeltilmesine başlamadan evvel ne gibi malûmata lüzum vardır. Bunları gözden geçirelim.
A — Arsa vaziyet plânı B ı— İhtiyaç programı C — Tahsisat mikdarı
Önce arsa vaziyet plânında ne gibi malûmat olmalıdır bunu inceliyelim.
Esas itibarile yapı projesine başlamadan evvel projeyi düzenleyecek arkadaş yapının inşa edilece-ği arsayı yerinde görmelidir. Zira yapının kendi et-rafile ahenktar olması ve muhitine uyması lâzım-dır.
Reislik ancak imkân bulduğu zaman mühim yapıların arsasına projesini düzenleyecek meslek-daşlarmı gönderebilmektedir. Ekseriya imkân
bula-« Nafia Müdürleri Toplantısında söylenmiştir»,
madığmdan her yapının araşma meslekdaş gönde-rememektedir.
Bu sebebledir ki sizlerin göndereceği ehemmi-yerli malûmata istinaden reislik projelerini düzen-lemektedir.
Hiç şüphe yoktur ki yapılacak bir yapL arsası-na uygun olmalıdır. Bunun için arsa vaziyet plânı çok mühimdir.
Gönderilecek arsa plânı cihetli olmalıdır. Yani kuzey istikâmeti gösterilmelidir. Çünkü proje dü-zenlenirken yapının içine yerleştirilen kısımları ge-lişi güzel serpiştir mey ip güneşli olan tarafa güneş isteyen kısımları, güneş istemiyen kısımlarında gü-neşsiz tarafa yerleştirmek lâzımdır. Bu sebeble ar-sa plânında cihet yani kuzey istikâmetinin gösteril-mesi çok önemlfdir. Birde binanın arsaya iyi otur-ması için nivelmanm bilinmesine lüzum vardır.
Takdir edersinizki düz bir zemine göre yapıl-mış bir yapının meyilli bir zemine tatbiki doğru ve iktisadî olamaz.
Bundan başka ciheti, nivelmam meyilli olan bir arsanın etrafından geçen yolların ehemmiyet dereceleri de bilinmesi lâzımdır. Çünkü yapımızın ön cephesinin nereye geleceği yanlarının birer cephe teşkil edip etmiyeceği, ediyorsa ehemmiyeti ve cad-delerin genişlikleri malûm olmadıkça projenin iyi düzeltilmesinde bu hususların ihmal edilmesine se-bebiyet, verilmiş olur. Birde yapmm ön cephesinin diğer binalarla ayni hizaya gelip gelmemesi veya oturuş vaziyetlerile alâkalı olması düşünülecektir. Bunun içinde vaziyet plânında mücavir binaların arsa hududundan ne kadar geride olduğu gösteril-melidir.
kendi muhitinde yabancı ifadeli kalmamasını temin etmektir.
Son olarak, o yerin iklimi, hakim rüzgârları, hususiyeti haiz malzemesini ve bunun gibi aydınla-tıcı ve tamamlayıcı malûmatta verilmelidir. Vaziyet plânının ihtiva edeceği malûmatı kâfi görerek şim-di ihtiyaç programına geçelim :
Bir yapının ihtiyaç programı malûm olmalıdır. Yani yapının ihtiva edeceği kısımların nelerden ibaret olacağı bilinmelidir. Buda yapıyı kullanacak daire veya müessese ile temas edilerek tesbit edil-melidir. Ayni zamanda tesbit edilen her kısmın ne için kullanılacağı ve içinde kaç kişi bulunacağı ya-zılmalıdır. Meselâ bir hususî idare binasında büro denilince odada kaç kişinin bulunacağı belli edil-melidir ki yapılacak projede odanın kullanış bakı-mından yeri ve ebadı iyi tâyin edilmiş olur.
Arkadaşlar yukarıda saydığımız ilk malûmatı elde ettikten sonra yapının kuvveden fiîle. çıkarıl-masını sağlayacak para mikdarı bilinmelidir.
Çünkü ihtiyaç programını verecek daire veya müessese yapısının kaça çıkabileceğini bilmediğin-den çok şey istemekte ve binanın büyük olmasını düşünmekte haklıdır.
Tasavvur edinki proje yapılmış, keşifte ikmal edilmiştir. Neticede yapının meselâ 200,000 liraya çıkabileceği anlaşılmıştır. Bunu dairesine bildirin-ce, bu kadar paraları olmadığı ancak 100,000 ve-ya 150,000 lira temin edilebileceği anlaşıldığını bir an için kabul edelim. Bu vaziyet karşısında proje ne kadar mükemmel olursa olsun tatbik imkânı olma-dığı derhal tahakkuk eder. Halbuki arkadaşlar böyle bir yapı projesi bir meslekdaşı ehemmiyetine gö-re 15 veya 20 gün meşgul etmiştir. Birde bunun keşif müddeti olan bir hafta kabul ederseniz bir ke-lime ile bir veya iki meslekdaşı n bu kadar mesaisi heba olur.
Dairesi bir yapı projesinin bu kadar mesai sar-fedilerek meydana getirildiğini bilmediğinden yine acele kaydile bir yeni proje istemekte geçilemez.
Bu itibarla ödenek meselesine çok önem veril-meli ve iyi tahkik edilerek bildirilveril-melidir.
Şimdiye kadar söylediklerimi hülâsa edersem, bir projenin düzeltilmesine başlamak için :
A 1— Cihetli, nivelmanlı, etraf yolların ehem-miyet derecelerile mevcut binaların hizalarım ve i nar plânındaki yerini gösterir arsa vaziyetini.
B >— içindeki kısımların ne için kullanılacağı-nı anlatan programı.
C »— Bu yapı için azami sarfedilecek para mik-darı bilinmesi lâzımdır.
Şimdi projece başlayabiliriz. Çünkü istediği-miz tartij ıralûmat gelmiştir.
Yapının nasıl olacağına karar vermek üzere ev-velâ birçok, etüt mahiyetinde krokiler yapılır. Son-ra yapının ehemmiyet ve büyüklüğüne göre 1/500 veya 1/200 mikyasında avan projeler yapılır. Bu avan projelerle yapımızın «sas hatları tesbit edilmiş olur.
Bundan sonra 1/100 mikyasında esas projeye başlanır. Bu proje yapımızın nasıl olacağını, gerek kullanılış ve gerek estetik bakımdan tamamile gös-terir. Bu projeye göre artık yapımızın birinci keş-fini, hususî şartnamesini ve ihalesini yapabiliriz.
ihaleden sonra projemizin yerine tatbiki için tatbikat resimlerine başlanırki; heyeti umumiyenin evvelâ 1/50 si yapılır. Bilâhere ehemmiyetli yerle-rin meselâ merdiven mahalleyerle-rinin, saçak, korniş pencere, kapı, esas antre ve sairedeki yerlerin 1/20 1/10, 1/15, 1/1 detay resimleri yapılmalıdır.
1/50 inşaat resmi yapılmadan yapıya başlandı-ğı takdirde o yapıda birıçok kusurların meydana gel-diği her zaman görülmüştür. Çünkü 1/100 resim yapıldığı zaman o yapının inşa hususiyetlerini gös-termeye resmin mikyası kâfi değildir. Halbuki in-şaatına geçilen yapımn artık görülmeyen ve tesbit edilmiyen bir hususu ksalmamalıdırki inşaat esna-sında hiçbir müşkülâta tesadüf edilmesin.
Yapımız betonarme ise kalıp plânı ancak 1/50 inşaat resmile tesbit edilmekçe yapılamaz. Zira 1/100 resimde döşemenin ne cins, malzemeden ya-pılacağı gösterilmez. Bu itibarla yapı döşemelerinin nerelerde parke, mermer, mozayik, tabiî taş kapla-ma, seramik, linolyüm ve saire olacağı belli olmadan betonarme kal:p plânı yapılmasının imkânı yoktur. Zira her malzemenin kalınlığına göre betonarme dö-şeme yapılırki bu kaplamalar döşendikten sonra neticede istediğimiz düz döşeme meydana gelebil-sin, ısğer bunlar vaktile düşünülmezse döşemede bir takım kademeler meydana gelir veya bu mahzur tesviye betonile haledilmeğe çalışılır fakat bu iki şekilde de hem inşaat kusurlu olur hemde iktisadî bakımdan maliyeti artar binaya fazla siklet yükle-tilmiş olur.
Ekseri nafialarımız inşaatlarım reislikten almış oldukları 1/100 resimlerle yaptırmaktadır. Bu vazi-yet tabiî olarak bir çok kusurlar ve önlenmesi £üç meseleler doğurmaktadır.
başlanma-masını bilhassa kayıt etmeden geçemedim.
İnşaat 1/50 resme göre yapıldığından ikinci ke-şifte. onun üzerine yapılır. Bunun içinde 1/50 inşa-at resimlerinin yapılmasından hiç bir suretle vaz-geçilmemelidir. Bu resimkr incelenirken üzerinde büyük bir dikkat ve itina gösterilmelidir.
Arkadaşlar; proje üzerinde görülebilen her ha-tanın tashihi kolaydır. Fakat inşaata geçildikten sonra görülen hatanın önüne geçmek bazan güçtür, hattâ imkânsızdır. Bazanda gülünçtür. Onun için yapı işinde en mühim olan 1/50 inşaat tatbikat p~t>-jesi ihmal edilmektedir, muvaffakiyetle neticelen-dirilmesi katidir.
A ı— Döşeme kaplamalarına göra döşemenin
nivelmanı , B •— Tuğla ve taş duvarlarda iç kapı ve sair
açıklıkların tesbiti gösterilmesi,
C — Pencere dişleri ve kasaların açıklık öl-çüleri,
D — Sıva, kaplama kalınlıkları
E •— Betonarmede direk yerleri, statik hesa-ba göre, duvar temel kalınlıkları.
Ve inşaata lüzumlu ebat ve saireyi katiyetle gös-termek irr kanları vardır. Bunun için 1/50 inşaat resmi bir yapı için elzem olan mikyasdır. 1/20, 1/10 1/5, 1/1 detay rssimleri o binanın ehemmiyetli yer-leri .için yapılan resimlerdir. Bilhassa merdiven bunların başında gelir, 1/50 resimde merdiven yeri esas olarak alınır İnşası için 1/20 plân yapı-larak döşemelerin son kaplamasına göre etüd edilir. Ve ona göre basamak ve rıhların ölçü-leri belli olur. Merdiven korkuluğu, limonu ve bü-tün teferruatının 1/1 resmi yapılır. Bu gibi kısımla-rın 1/50 i inşaat resmi tam ve sarih olacak tatbik edi-lemiyeceğinden böylece daha büyük mikyasta resim-lerin yapılması lâzımdır. Bir saçağın, bir kornişin bir doğramanın evvelâ 1/10 resmî, yalnız mühim yerlerin ise 1/1 resimleri yapılması zaruridir.
Bu şekilde çalışılmış ve etüd edilmiş bir yapı her zaman kolay, iyi ve güzel olmuştur. En basit bir döşeme, kaplamasının bile resmi yapılması güzel durması için etüd edilmesi lâzımdır mozayik döşe-menin bile etüd edilerek bir takım renkli kısımlar karıştırılarak bu suretle güzeîliği sağlanır.
Şunu kaydedeyimki Eakanlık bir projeyi gönde-rirken bütün bu yukarıda saydığım resimleri gönder-meği düşünmektedir. Fakat elinde olmayan sebeb-lerden dolayı bunu yapamamaktadır. Bunun için, ba-yındırlık genel umumî ve hususî fennî şartnamele-rinde bu resimlerin yapılması müteahhitlere yüklen-miştir. Fakat bu husus ciddî bir surette takip edil-mediğinden ekseri yapı işlerimiz müteahhitleri bu resimleri yapmamaktadırlar. Bunun için nafia
mü-dürlerinin büyük yük altında olduğunu hatırlat-mak isterim.
Şimdi yapımızın projesi tamamlanmış kağıt üze-dinde etüd edilmedik yeri kalmamıştır. Binamızı kolaylıkla inşa etmek için artık emniyetle işe baş-layabiliriz. Bu kadar büyük bir ehemmiyetle hazır-lanan projenin tatbiki sırasında herkes birçok mütaleada bulunur. B u n u n i ç i n e n b ü y ü k m ü l k i y e a m i r i n d e n t u t u n d a h e r k e s b i n a s ı n ı n güz(el ol-m a s ı h a k k ı n d a f i k i r y ü r ü t ü r l e r . B u s ö z l e r i d i n l e m e l i , f a k a t h i ç b i r z a m a n p r o j e d e n d ı ş a r ı ç ı k -m a -m a l ı d ı r . projeleri-mizin ideal oldu-ğunu iddea etmiyoruz, esas itibarile her güzel pro-jenin daha ideali yapılabilir.
Sanatta hudud yoktur. Bu sebebledirki mü-him binaların projeleri müsabaka ile yapılmakta ve en iyi neticeler bu suretle elde edilmektedir. Buna rağmen bu güzel projelerinde tenkit edildik-leri görülmektedir. Merkezin yaptığı projeedildik-lerin- projelerin-de hataları olabilir yalnız hatalı diye görülecek yerleri iyi farzedilen şekilde tatbik edilmemeli, bunları merkeze bildirerek müsaade almmahdır. Zira iyi farzedilerek yapılan değişikliklerin ek-seriyetle yanlış olarak yapıldıkları anlaşılmıştır. Hatalı olarak yapılan kısımların tashihi çok güç ol-makla bazanda imkâsızhk karşısında kalınmakta-dır.
Sizlere değişiklik dolayısile estetik bakımın-dan bir misal vereceğim Merkezin yapmış olduğu ve ekser vilâyetin tatbik ettiği 149 tip numaralı 5 dershaneli iki katlı bir ilk okul projesi vardır, vi-lâyetlerden yapa, işlerine bu bahsettiğim okula ait fotoğraflar gelmiştir.
Arkadaşlar, ayni projeye göre yapılan bu yapı-lar birbirine benzememekle ve merkezden gönderi-len projenin aynen yapılmadığı görülmektedir. Çünkü birçok bayındırlık müdürlükleri tafsilât pro-jelerinde binanın detaylarında esas projedeki ak-sama sadık kalmamışlardır. Aynı proje, her ilde tatbik edilirken pencerelerin saçak ve bazı mimarî motiflerinde değişiklik yapılmak suretile tatbik edilmiştir. Şunu unutmamalıdırki bu değişiklik malzeme farkından değil, projenin mimarî şeklinde yapılan tadilâttan doğmuştur.
Bunun için reislikten gönderilen projelerin en ufak teferrüatının bile dikkat edilerek tatbiki lâ-zımdır.
tersim edilen bir projeden maksat yapının hakikat-te nisbetli ve güzel olmasını hakikat-temin içindir. Bayın-dırlık müdürlerinin vazifelerini bizimkinden çok önemli buluyorum, meydana getirdiğimiz projeleri sıhhatle tahakuk ettirmekle memlekete büyük ba-şarılar yapmış olduğunuzu hiç bir zaman hatırınız-dan çıkarmamalısınız. Arkadaşlar, muhakkak olan şey mimar ve mühendislerin kendi sahalarında en yetgili uzmanlar olduklarıdır, yapı işlerinin en iyi şekilde başarılmasını kavrjyacak ve sağlayacaksınız. Bunun için kendimizden emin olarak adımları-mızı atalım. Kendi sahamızda herkesden üstün bil-gimiz ve daha üstün görüşümüz olduğunu unutma» yalım.
Sözlerimi bitirirken üzerimizde toplanan mes-uliyet hissesinin ehemmiyetine tekrar işaret etmek isterim.
Bir memleketin ve bir devrin medeniyet sevi-yesini en iyi ölçen mimar, başardığı imar hareket-lerini şekillendiren insandır.
Cumhuriyet devrimizin nafia başarılarını tari-he mal ederken bugünkü kültür seviyemizle müna-sip eserler meydana getirmeğe mecburuz ..
Bu işte ihmal ve müsamaha göstermeye hakkı-mız yoktur. Hükümetimizin, memleketimizin bizler-den beklediği işleri tam salâhiyetle ve bir birimize itimatla başaralım.
(130 uncu sayfadan devam) rüleceklerin baş ay zarfında tadil ve üç sene zarfın-da yeniden yapılacağı, yapılacak barınma baraka-larının, plânların tasdiki tarihinden itibaren üç se-ne içinde yıkılacağı,
Madde 14 : Her ne suretle olursa olsun, yeniden
kurulacak köylerin Dahiliye, Nafia ve Sıhhiye Ve-kâletlerince tesbit edilecek esaslara göre Nafia Mü-dürlüğünce yapılacak plânlara'göre kurulacağı, ak-si takdirde yapılan binaların yıktırılacağı,
Bilhassa bu son madde Nafia Müdürlüğüne bü-yük vazifeler vermektedir. Vekâletler arası komis-yon henüz çalışmalarını tamamlamamış bulunmakta-dır. Tamamladığında tabiatile Vilâyetlere tamim edilecektir. >. ,
Yer sarsıntısı bölgeleri içinde şehir ve kasaba-ların halihazır haritaları Kızılaya devredilen yar-dım tahsisatile müteahhitlerine yaptırılmakta, imar plânları ise doğrudan doğruya Şehircilik Fen Heye-timizce tanzim olunmaktadır.
r = > > KERNER - GREENWOOD & CO. LTD.
KİNGS, LYNN, İNGİLTERE
R Ü T U B E T K O R U Y U C U S U « P U D L O »
P U D L O, Brand toz maddesile karıştırılmış bir kum ve çimento harcından yapılan sıva tabakası, rutubete karşı kat'î bir muhafaza teşkil etmektedir.
P U D L O ' nun hizmet ve faydaları :
Köprü ve bina temelleri, tahkimat, beton su depoları, su sızan bodrum, zemin, taraça iç ve dış duvarlara tatbik edildiği zaman, rütubet ve su sızma keyfiyet-lerine mâni olan yegâne tecrit maddesidir.
Hazır stoklar mevcuttur. Fazla tafsilât ve fiat için:
TÜRKİYE UMUMÎ VEKİLİ G. & A. B A K E R L T D . Tahtakale Prevuayans Han - İstanbul.
