i
İÇİNDEKİLER
Sayfa
İÇİNDEKİLER ... i
ÖZET... iii
ABSTRACT ... iv
TEŞEKKÜR ... v
ŞEKİLLER DİZİNİ ... vi
ÇİZELGELER DİZİNİ ... ix
SİMGELER DİZİNİ... ix
1. GİRİŞ ... 1
1.1. Örmeciliğin Tarihi ... 2
1.2. Örmeciliğin Tanımı ... 5
1.3. Örmeciliğin Sınıflandırılması ... 6
1.3.1. Tek iplikli (atkı yönlü) örmecilik ... 6
1.4. Temel Örme Kavramları ... 8
1.4.1. İlmek ... 8
1.4.2. İlmek yüzleri ... 10
1.4.3. İlmek düzeni ... 11
1.4.2. Farklı ilmek yapıları ... 12
1.5. İğne ... 16
1.5.1. Esnek uçlu iğne ... 17
1.5.2. Dilli iğne ... 21
1.5.3. Sürgülü iğne ... 24
1.5.4. Platin ... 28
2. KAYNAK ÖZETLERİ ... 29
2.1. Örme Makineleri Hakkında Tanıtıcı Bilgiler ... 29
2.1.1. Makine inceliği (E) ... 29
2.1.2. Makine çapı (D) ... 30
2.1.3. Çalışma hızı (V) ... 31
2.1.4. Sistem ... 31
ii
2.2. Örme Makinelerinin Sınıflandırılması ... 33
2.2.1. Atkılı örme makineleri ... 33
2.2.2. Kulir makineleri ... 37
2.2.3. Çözgülü örme makineleri ... 42
3. MATERYAL VE YÖNTEM ... 48
3.1. İğnenin Yer Değişmesinin Belirlenmesi ... 48
3.1.1. İğnenin yer değişme diyagramı ... 49
3.3.2. İlmeklerin iğneyle birlikte yer değişmelerinin sürtünme kuvvetleri göz önünde bulundurularak hesaplanması... 52
3.3.3. Platinsiz makinelerde iğnenin yer değişim miktarının hesaplanması ... 55
3.3.4. Platinli makinelerde iğne yer değişiminin hesabı ... 56
3.3.5. Çift yönlü dairesel örme makinelerinde iğne hareketinin belirlenmesi ... 58
3.3.6. Eğim derinliğinin hesaplanması ... 62
3.4. Eğim Açısı Teoremi ... 68
3.4.1. Eğim esnasında iplik gerilimi... 68
3.4.2. Teknolojik ve mekanik eğim açıları ... 72
3.4.3. Yükseltme ve kilit kamı profillerinin basınç ve yükselme açıları ... 73
3.4.4. Eğim sırasında ipliklerin hareketinin engellenme derecesinin düşürülmesi .... 76
3.5. İlmek Oluşturma Elemanlarının Karşılıklı Yer Değiştirmesi ... 85
3.5. İlmek Oluşturma Elemanlarının Boyutlarının Seçilmesi ... 86
4. ARAŞTIRMA BULGULARI ... 89
4.1. Örme Makinelerinin Temel Konstrüktif Parametrelerinin Belirlenmesi ... 89
4.1.1. Örme makinesinin sınıfı ... 89
4.1.2. İğne tipinin seçilmesi ... 89
4.1.3. İplik kalınlığının belirlenmesi ... 91
4.1.4. İğne çengelinin ve platinin kalınlıkları ... 92
4.1.5. İğne adımı ve makine sınıfı ... 97
5. TARTIŞMA VE SONUÇ ... 100
6. KAYNAKLAR ... 101
ÖZGEÇMİŞ ... 103
iii ÖZET Yüksek Lisans Tezi
ÖRME MAKİNELERİNİN TEKNOLOJİ VE TASARIM PARAMETRELERİ ARASINDAKİ İLİŞKİLERİN ARAŞTIRILMASI
Duygu ERDEM
Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tekstil Mühendisliği Anabilim Dalı Danışman: Prof. Dr. Gabil ABDULLA
Türkiye dünyada tekstil ürünleri üretiminde iyi bir yerde olmasına karşın tekstil makinelerinin tamamına yakınını ithal etmektedir. Hatta örme makinelerinin tamamı ithal edilmektedir. Tekstil alanında gelecekte söz sahibi olmak için tekstil makinelerinin de üretiminin ülkemizde yapılabilmesi gerekmektedir. Örme makinelerinin tasarımını gerçekleştirmek için ilk önce tasarım parametrelerinin belirlenmesi gerekir. Bu konuda Türkiye‟de yapılmış bir araştırma bulunmamaktadır.
Bir örme yapı elde edebilmek için örme makinesinde birçok elemanın bir arada, birbiriyle belli bir uyum ve düzen içinde çalışması gerekir. Ancak her elemanın belli üretim sınırları dâhilinde üretiliyor olması onların birbiriyle uyum içinde çalışmasını zorlaştırır. Bunun için çok sayıda denklem türetmek ve en uygun olanı bulmak gerekir. Bu çalışmada, örme prosesinin incelenmiş ve tasarım parametreleri hesaplanmıştır.
Anahtar Kelimeler: Örme makinesi tasarım parametreleri, örme makinesi elemanları, iğne, ilmek.
2011, 103 sayfa
iv ABSTRACT
M.Sc.Thesis
THE SEARCH OF RELATIONS BETWEEN TECHNOLOGY AND CONSTRUCTION PARAMETERS OF KNITTING MACHINES
Duygu ERDEM
Süleyman Demirel University
Graduate School of Applied and Naturel Sciences Textile Department
Supervisor: Prof. Dr. Gabil ABDULLA
Altough Turkey is in a good place of producing textile products, imports almost all of the textile machines. Even all of the knitting machines are imported. In the future, to have a right to say in the textile industry, textile machines should be produced in our country. For designing the textile machines at first design parameters should be determined. There isn‟t found any research about this subject in Turkey.
To obtain a knitted structure, in a knitting machine, many elements should work together in a harmony. However, being every element is produced in some certain production limits makes them harder to work compatible with each other. To get this, lots of equations should be derived and the most appropiate one should be chosen. In this study was performed knitting process and design parameters.
Key Words: Knitting machine design parameters, knitting machine elements, needle, stitch.
2011, 103 pages
v TEŞEKKÜR
Tez çalışması için bana yol gösteren, bilgisi ve anlayışı ile karşılaştığım tüm zorlukları aşmamda yardımcı olan değerli danışman Hocam Prof. Dr. Gabil ABDULLA‟ya teşekkürlerimi sunarım.
Tezimin her aşamasında beni yalnız bırakmayan aileme sonsuz sevgi ve saygılarımı sunarım.
Duygu ERDEM ISPARTA, 2011
vi
ŞEKİLLER DİZİNİ
Şekil 1. 1. Ruddington Örgücüler Müzesi‟nde sergilenen William Lee tarafından
icat edilmiş örme makinesi ... 3
Şekil 1. 2. İlmek yapısı ... 8
Şekil 1. 3. İlmek yüzleri ... 10
Şekil 1. 4. Örgü yapıda ilmek sırası ... 11
Şekil 1. 5. Örgü yapıda ilmek çubuğu ... 12
Şekil 1. 6. Örgü yapıda askı ... 13
Şekil 1. 7. Örgü yapıda atlama ... 14
Şekil 1. 8. Esnek uçlu iğnenin temel kısımları ... 18
Şekil 1. 9. Esnek uçlu iğnede örme hareketi ... 20
Şekil 1. 10. Dilli iğnenin temel kısımları ... 22
Şekil 1. 11. Dilli iğnede örme hareketi ... 23
Şekil 1. 12. Sürgülü iğnenin temel kısımları ... 25
Şekil 1. 13. Sürgülü iğnede örme hareketi ... 28
Şekil 1. 14. Örme platinleri ... 28
Şekil 2. 1. RL-tek raylı düz atkılı örme makinesi (Cotton makinesi) ... 33
Şekil 2. 2. RR-çift raylı (V yataklı) düz atkılı örme makinesi ... 33
Şekil 2. 3. LL-haroşa düz atkılı örme makinesi ... 34
Şekil 2. 4. RL-tek raylı yuvarlak atkılı örme makinesi ... 35
Şekil 2. 5. RR-çift yataklı yuvarlak atkılı örme makinesi (İnterlok) ... 36
Şekil 2. 6. LL-çift yataklı yuvarlak atkılı örme makinesi ... 36
Şekil 2. 7. RL-tek düzlemde hareket eden paget tipi düz kulir makinesi... 37
Şekil 2. 8. RL-iki düzlemde hareket eden cotton tipi düz kulir makinesi ... 37
Şekil 2. 9. RR-iki düzlemde hareket eden çift yataklı paget tipi düz kulir makinesi ... 38
Şekil 2. 10. RR-iki düzlemde hareket eden çift yataklı cotton tipi düz kulir makinesi ... 38
Şekil 2. 11. RR-RL iki düzlemde hareket eden çift yataklı cotton tipi düz kulir makinesi ... 39
Şekil 2. 12. RL-tek raylı Fransız konstrüksiyonlu yuvarlak kulir makinesi ... 39
vii
Şekil 2. 13. RL-tek raylı İngiliz konstrüksiyonlu yuvarlak kulir makinesi ... 40
Şekil 2. 14. RL-tek raylı Alman konstrüksiyonlu yuvarlak kulir makinesi ... 40
Şekil 2. 15. RL-tek raylı Challenger tipi yuvarlak kulir makinesi ... 41
Şekil 2. 16. RR-çift silindirli FRansız tipi yuvarlak kulir makinesi ... 41
Şekil 2. 17. RL-esnek uçlu iğne kullanan düz çözgülü örme makinesi ... 42
Şekil 2. 18. RL-dilli iğne kullanan düz çözgülü örme makinesi ... 43
Şekil 2. 19. RL-sürgülü iğne kullanan düz çözgülü örme makinesi ... 43
Şekil 2. 20. RL-tek raylı düz çözgülü örme makinesi (Milan tipi) ... 44
Şekil 2. 21. RL-tek raylı düz çözgülü örme makinesi (Sope tipi) ... 44
Şekil 2. 22. RR-dilli iğne kullanan düz çözgülü örme makinesi (Raşel tipi) ... 45
Şekil 2. 23. RR-düz çözgülü örme makinesi (Simpleks tipi) ... 45
Şekil 2. 24. RL-yuvarlak çözgülü örme makinesi (Maratti tipi) ... 46
Şekil 2. 25. RL-yuvarlak çözgülü örme makinesi (yuvarlak Milan tipi) ... 47
Şekil 3. 1. İğne kovanı (a) ve kam sistemi (b) dönme hareketi yaptığı örme makineleri ... 49
Şekil 3. 2. Örme makinesinde iğnenin yer değişme diyagramının düzlemsel açılımı ... 50
Şekil 3. 3. Örme makinesinde iğnenin kam üzerinde izlediği yörünge ... 51
Şekil 3. 4. İlmeğin iğnedeki denge hali ... 53
Şekil 3. 5. İğnenin makine üzerindeki hareketi ... 55
Şekil 3. 6. Platinli örme makinelerinde dilli iğnelerin hareketi ... 57
Şekil 3. 7. Çift yönlü yuvarlak çorap örme makinesinde kam görünümü... 58
Şekil 3. 8. Birinci tip iğne hareket eğrisi ... 59
Şekil 3. 9. İkinci tip iğne hareket eğrisi ... 59
Şekil 3. 10. Çift yönlü örme makinelerinde iğnenin hareketi ... 61
Şekil 3. 11. Örme bölgesi kesit görünümü ... 63
Şekil 3. 12. İğnenin platinlere göre yerleşiminin ilmek uzunluğuna etkisi ... 66
Şekil 3. 13. Eski ilmeğin yeni ilmeğe etkisi ... 68
Şekil 3. 14. Platinlerle ipliğe eğim verilmesi ... 69
Şekil 3. 15. İğnelerle ipliğe eğim verilmesi ... 70
Şekil 3. 16. İpliğin silindirik yüzey boyunca hareketi ... 72
Şekil 3. 17. Kam profilinin basınç ve yükselme açıları ... 74
viii
Şekil 3. 18. Kilit kamının profilinin basınç ve yükselme açıları ... 75
Şekil 3. 19. Eğim kamları (a-kırık profil, b-eğrisel profil)... 77
Şekil 3. 20. Konik iğne silindirinde teknolojik ve mekanik eğim açılarının farklılığını gösteren şema ... 78
Şekil 3. 21. Konik silindirli çift örme sistemli makinelerde teknolojik ve mekanik eğim açılarının faklılığı ... 80
Şekil 3. 22. İğneye kaldıraçla hareket iletiminde kilit ve kaldıracın ortak hareketi... 81
Şekil 3. 23. İğneye kaldıraçla hareket iletim sisteminde teknolojik ve mekanik eğim açıları ... 83
Şekil 3. 24. Süprem makinelerinde platinlere hareket iletimi ... 84
Şekil 3. 25. İğne ve platinlerin karşılıklı hareketinde mekanik ve teknolojik eğim açılarının faklılığı ... 85
Şekil 3. 26. İğne çengelinin yüksekliğinin düz örme makinelerinin sınıfına ve iğne adımına göre ilişkilendirilmesi ... 88
Şekil 4. 1. Tek örme sistemli yuvarlak örme makinesinin konstrüksiyonu... ...93
Şekil 4. 2. İlmek oluşturma elemanları tarafından ipliğin eğim şemaları ... 94
Şekil 4. 3. Dokuma düğümü ... 97
ix
ÇİZELGELER DİZİNİ
Çizelge 4. 1. Farklı makineler için makine inceliği E, iğne çengelinin kalınlığı d, platin kalınlığı p, iplik kalınlığı F ve iplikle platin arasındaki mesafe x arasındaki bağıntılar ... 96
x
SİMGELER DİZİNİ
Makine inceliği Makine çapı Çalışma hızı Hareket miktarı Zaman
Makinenin ana milinin dönme açısı Yükseklik
Yükselme açısı
Kamın taban uzunluğu Yer değişme miktarı
İlmekten iğneye etki eden kuvvet Q kuvvetinin bileşeni
Q kuvvetinin bileşeni Sürtünme açısı Sürtünme kuvveti
İğne ve ilmek arasındaki sürtünme katsayısı Dilli iğnenin temel konstrüktif boyutu Çengelin mm cinsinden kalınlığı
İlmeğin yatay düzlemdeki izdüşümü İlmeğin yatay düzlemdeki izdüşümü
İğne çengeli ile dilin en açık pozisyonu arasındaki mesafe Platinin üst burun yüksekliği
İğne çengelinin çapı (mm)
xi İğne dilinin boyu
İlmeğin orta çizgisinin uzunluğu (mm) Eğim derinliği
Platin kalınlığı (mm) İplik çapı (mm)
İlmeğin doğrusal kısmının uzunluğu (mm) İlmeğin doğrusal kısmının aldığı açı (rad) Platin
İğne
İpliğin giriş bölümünde aldığı gerilme Platinle iplik arasındaki sürtünme katsayısı
İplikler arasındaki sürtünme katsayısı İpliğin giriş kolundaki gerilme
İpliğin çıkış kolundaki gerilme İplik malzemesinin elastisite modülü
Teknolojik eğim açısı
Mekanik eğim açısı Açısal hız
İpliğin teorik kalınlığı
İpliğin serbest halde kalınlığı Makine sınıfı
İplik inceliği
1 1. GİRİŞ
Tekstil çağlardan beri insan hayatının vazgeçilmez bir parçası. İncir ağacının yapraklarını giysi olarak kullanan insanlar geçen zaman içinde önce doğal elyafı keşfetti, sonra da bunu işleyip tekstile ulaştı. Örtünme ihtiyacı olarak başlayan tekstil, zaman içinde önce kendi endüstrisini sonra da moda kavramını doğurdu.
Tekstilde ilk olarak dokuma kavramı ortaya çıkmış olsa da örme işlemi otomatikleştirildikten sonra dokumadan daha önemli bir yer almıştır.
Çünkü rahatına düşkün olan insanoğlu dokumaya göre çok daha yumuşak ve konforlu olan örme mamulleri daha çok sevmiş ve birçok kullanım alanına sokmuştur. Örme kumaşlar günümüzde iç giyimden dış giyime, çorap vb. birçok alanda sıkça kullanılmaktadır.
Örme tekniği ile üretilen yün çoraplar, başlıklar ve benzeri giysiler XVI. yüzyıla gelinceye kadar el ile örülerek üretilmiştir. Örme ürünlerin yaygınlaşması ancak mekanik örme makinesinin bulunmasından sonra olmuştur. XVI. yüzyılda örülmüş eşyaya karşı talebin hızla artışı örmenin mekanikleştirilmesi için itici bir güç olmuştur.
Örme makinesi ilk olarak 1589‟da İngiltere‟de Nottingham yakınındaki Culverton köyünün papazı olan William Lee tarafından bulunmuştur. Çalışması dokuma makinesine oranla çok daha karmaşık olan bu makine pedal ve kasnakla çalışmaktaydı ve dakikada 600 ilmek atarak şaşırtıcı bir hızla örmekteydi. Makinenin her bir ilmek için ayrı bir iğnesi vardı ve başlangıçta yalnız düz yüzeyler örebiliyordu. Örme makinesi 12 yaşındaki bir çocuk tarafından kullanılabilmekte ve ilk biçimi ile elle örmeye oranla 10–15 kez daha hızlı örgü yapabilmekteydi.
İstekler sürekli arttığı için zamanla makineler üzerinde değişiklikler yapılarak daha iyi sonuçlar elde edilmiş ve günümüz teknolojisine ulaşılmıştır.
2 1. 1. Örmeciliğin Tarihi
İplik yapımı, dokuma ve dikiş gibi tekniklerin M.Ö. 500-600 yıllarından beri uygulanıyor olmasına rağmen, el örmeciliği, çok daha sonraları, M.S. 600'lü yıllarda Mısırda keşfedilmiştir. El örmeciliği günümüzde yerini büyük ölçüde makine örmeciliğine bırakmıştır. Örme makinelerin icadı ve tarihsel gelişimi incelendiğinde, mekanik olarak ilmek oluşturma mekanizmasının temelde değişmediği görülecektir (Atasayan, 2005).
Örme tekniği ile üretilen yün çoraplar, başlıklar ve benzeri giysiler XVI. yüzyıla gelinceye kadar el ile örülerek üretilmiştir. Örme ürünlerin yaygınlaşması ancak mekanik örme makinesinin bulunmasından sonra olmuştur. XVI. yüzyılda örülmüş eşyaya karşı talebin hızla artışı örmenin mekanikleştirilmesi için itici bir güç olmuştur.
Örgüden yapılmış giyim eşyalarının geçmişi oldukça eskiye dayanmaktadır.
Almanya‟nın Frankfurt kentindeki eski kayıtlarda 1365‟te “Örgücü Katherine” adlı bir kadının ve 1484‟de “Örgücü Hans” adlı bir erkeğin adına rastlanmaktadır.
Almanya‟daki Buxtehuder kilisesinin mihrabı için 1405‟te ressam Bertram tarafından yapılmış bir tabloda Meryem Ana‟nın elindeki dört örgü şişi ile dizi dibinde oynamakta olan Hz. İsa için bir elbise ördüğü görülmektedir. 1500‟de ressam Stoss tarafından yapılmış olan dinsel nitelikli başka bir tabloda da Meryem Ana‟nın çatallı bir iğne ile geniş ilmekli bir file işi örgü yaptığı görülmektedir. Bu kanıtlar XIV. yüzyıldan bu yana örme giyim eşyalarının yaygın olarak üretildiğini göstermektedir.
3
Şekil 1. 1. Ruddington Örgücüler Müzesi‟nde sergilenen William Lee tarafından icat edilmiş örme makinesi (Wikipedia, 2011)
Örme makinesi 1589‟da İngiltere‟de Nottingham yakınındaki Culverton köyünün papazı olan William Lee tarafından bulundu. Çalışması dokuma makinesine oranla çok daha karmaşık olan bu makine pedal ve kasnakla çalışıyordu ve dakikada 600 ilmek atarak şaşırtıcı bir hızla örüyordu. Makinenin her bir ilmek için ayrı bir iğnesi vardı ve başlangıçta yalnız düz yüzeyler örebiliyordu. Örülen yüzeyin kenarlarının dikilmesi ile çorap elde ediliyordu. Zamanla Lee, belirli biçimlerde parçaların örülebilmesine olanak sağlayan bir sistem geliştirdi. Örme işleminin belirli bir basamağında tezgâhtaki belirli kancalar çekilerek işlem dışı bırakılıyordu. Örme makinesi 12 yaşındaki bir çocuk tarafından kullanılabiliyordu ve ilk biçimi ile elle örmeye oranla 10–15 kez daha hızlı örüyordu.
1758 yılında Jededick Strutt yatay durumdaki iğne yatağına dikey durumda bir iğne yatağı ilave ederek ilk çift yataklı örme makinesini yapmıştır.
1798‟de ise Monsieurdecroix iğneleri dairesel döndüren kovanı keşfetmiştir. Böylece yuvarlak örme makinesinin çatısı kurulmuş olur.
4
1805 yılında Joseph Marie Jacquard, Fransa‟nın Lyon kentinde dokuma makineleri için mekanik jakar tekniğini bulmuştur. Daha sonra bu teknik örme makinelerine adapte edilerek; delikli kartonlar vasıtası ile iğnelere desen hareketi verilmiştir.
1847‟de İngiliz Matthew Townsend, dilli iğneyi bularak örmecilik tarihinde yeni bir çığır açmıştır.
1857 yılında Chemnizt‟li A.Eisenstuck ilk defa çatı şeklinde çift plakalı örme makinesini geliştirerek bu makinenin patentini alır.
1863 yılında ise Amerikalı mucit Isaac William Lamb dilli iğne ile donatılmış ilk düz örme makinesini yapmıştır. Bu örme makinesi temel örme prensiplerini bugüne kadar koruyabilen ilk örme makinesidir.
1864‟te William Cotton, gagalı iğnele yatakları üzerine çalışmalar yapıp yatak konumlarını dikey hale getirir.
1878 yılında D.Gris Wold, ilk ribana üretimini gerçekleştiren yuvarlak örme makinesinin patentini alır. Dikey silindir ve iğnelerine, yatay kapak ve iğneleri eklenmiştir.
1918 yılında ilk çift silindirli, küçük çaplı yuvarlak örme makinesi ve iğne iticileri İngiltere‟deki Wildt firması tarafından üretilmiştir.
1920‟li yılların sonlarına doğru düz ve yuvarlak örme makinelerinde renkli desenli örgülerin fabrikasyon üretimine başlanmıştır.
İkinci dünya savaşından sonra mekanik ve elektronik alanlardaki gelişmelerin örme teknolojisindeki yansımaları görülmeye başlamış, 1946‟dan sonra yuvarlak örme makinelerinde üretim performansı ve ürün çeşitliliğini artırıcı bir dizi gelişme yaşanmıştır.
5
Örme tekniği ile kumaş üretimi 1950‟li ve 1960‟lı yıllarda gitgide artmaya başlamış ve buna bağlı olarak da örme makineleri geliştirilmiştir.
1980‟li yılların sonundan itibaren örme sektöründe elektroniğin kullanımı oldukça yaygınlaşmıştır. ITMA 91‟de sergilenen tüm makineler bilgisayar kontrollüdür.
ITMA 99‟da ise daha çok CAD ünitelerinde yenilikler gözlenmiştir. Ayrıca üretim hızlarında artış sağlamaya yönelik yenilikler de geliştirilmiştir (Budun, 2007).
Örme makinelerindeki gelişmeler, 20. yüzyılda da elektronik sektöründeki gelişmelere paralel olarak baş döndürücü bir hızla ilerlemiştir. Günümüzde tümüyle elektronik olarak kontrol edilen örme makineleri sonsuz desen kapasitesine ve yüksek üretim hızına sahiptirler. İplik üretimi ve konfeksiyonda zaman kaybını önlemek amacıyla şekillendirilmiş giysi parçaları üretiminin yanı sıra, hiçbir konfeksiyon işlemine gerek kalmadan makineden alınıp giyilebilecek şekilde giysiler de elde edilebilmektedir. Yüksek teknolojiye sahip bu makinelerde daha kaliteli olarak elde edilen örme yüzeyler, her kullanım sahasına girmiş ve çok tercih edilen bir yapı haline gelmiştir (Bayazıt Marmaralı, 2004).
1.2. Örmeciliğin Tanımı
İpliklerin tek başına ya da topluca çözgüler halinde örücü iğne ve yardımcı elemanlar vasıtasıyla ilmekler haline getirilmesi, bunlar arasında da yan yana ve boylamasına bağlantılar oluşturulması ile bir tekstil yüzeyi elde etme işlemine örmecilik adı verilir.
Örme kumaşlar kullanılan iplik özellikleri ve uyulama yapılan makine özellikleri açısından diğer kumaş elde etme yöntemlerine ve malzemelerine göre faklıdırlar.
Ayrıca örme kumaşlarda diğer tekstil yüzeylerine göre boyut stabilitesi yönünden daha esnek, daha elastik, daha yumuşak ve daha dolgun bir yapı elde edilir.
6
Örme yüzeyi; ilmek oluşturma, ilmeğin örücü iğneye takılması, yeni ilmeğin önceki ilmek içinden çekilmesi ve önceki ilmeğin yeni oluşturulan ilmek üzerinden aşırtılması sonucu meydana gelir (Yakartepe ve Yakartepe, 1995).
1.3. Örmeciliğin Sınıflandırılması
İplik veriliş durumuna göre:
Tek iplikli (Atkı yönlü)
Çözgü iplikli
Makine yapısına göre:
Düz örme
Yuvarlak örme
Ancak örmecilikte iğne ve iplik ilişkilerinin birbirinden ayrı tutulmaması gerekir.
Zira belirtilen örme usullerinin bazılarında iğne sabit hareketli bulunurken, bazılarında da bunun tam tersi yani iplik sabit iğne hareketli olarak örme yapılmaktadır.
Bu suretle örmeyi iplik iğne hareket durumuna göre;
İğne sabit iplik – hareketli
İğne hareketli - iplik sabit
şeklinde sınıflandırmak mümkündür (Tekstil Okulu, 2010).
1.3.1. Tek iplikli (atkı yönlü) örmecilik
Atkı yönlü veya tek iplikli örme olarak isimlendirilen örme tekniğinde örme ipliği örme iğnelerinin üzerine enine doğru bir hareketle sırayla yatırılır.
7
İplik yatırımı düz örmede (triko makinelerinde) bir kenardan diğer kenara doğru, yuvarlak örmede ise dairesel şekilde konumlandırılmış iğneler üzerine enine doğru gerçekleşir. Atkı yönlü örmede iğneler tek tek hareketli olabilir.
Atkı yönlü örmecilikte örme ipliği tek tek sırayla makine üzerindeki bütün iğneler üzerinden geçer ve bütün iğnelerin hareketi ipliğin hareketi ile uyumlu bir şekilde düzenlenerek ilmekler ve örme kumaş oluşturulur.
Atkı yönlü örme tekniğinin özellikleri;
Atkı yönlü örmede ilmekler yan yana meydana getirilir.
Atkı yönlü örmede örme kumaş, ilmek sıralarının sırayla örülmesiyle oluşur.
Atkı yönlü örmede örme makinesinin bir kurs ya da turundaki tüm ilmekler tek iplikle oluşur (Burada katlı iplikler tek iplik olarak düşünülmektedir).
Atkı yönlü örme tekniğinin en önemli özelliği tek bir iplikle örme kumaşın elde edilebilmesidir. Atkı yönlü örme makinelerinde üretimi artırabilmek için birden fazla iplik iğnelere ardışık olarak beslenir.
Atkı yönlü örmede örme kumaşın üretildiği yöne, yani başka bir deyişle kumaşın enine dik açıya yakın bir açıyla beslenir (www.tekstilokulu.net, 2010).
1.3.2. Çözgülü örmecilik
Leventlere aynı dokuma çözgüsü gibi sarılmış ipliklerin, topluca hareket eden iğnelere her iğneye bir iplik olacak şekilde yatırılmasıyla gerçekleştirilen örme tekniğidir.
Çözgülü örmecilik; özellikle naylon, polyester, asetat, viskoz devamlı filament yapılı iplikleri ile bir ölçüde pamuk ve yün ipliklerinin kullanıldığı en hızlı kumaş yapım tekniğidir. Her iplik bir iğne üzerinde ilmek oluşturur. İğneler üzerinde oluşan ilmeklerin yanlamasına yapılan hareketlerle birbirleriyle bağlantısı sağlanır. Böylece örme kumaş meydana getirilmiş olur.
8
Çözgülü örmeler, örme makinesinin üzerine asılan ve üzerinde çok sayıda paralel iplik bulunan çözgü levendini önce hazırlanmasını gerektirir (Tekstil Okulu, 2010).
1.4. Temel Örme Kavramları
1.4.1. İlmek
Bir örme yüzeyi meydana getiren en küçük birim ilmektir. Yan yana ve üst üste oluşturulan ilmeklerin birbirine bağlanmasıyla örme kumaşlar meydana gelir (Bayazıt Marmaralı, 2004). Bağlantı öğesi olarak ilmek, diğer ilmeklere asılan ve böylelikle sağlamlık elde eden bir iplik halkasıdır (Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1993).
Bir ilmek baş, bacaklar ve ayaklar olmak üzere üç bölümden oluşmaktadır. İlmek ayakları, kendinden önceki sıraya ait ilmeklerin başları ile ilmek başı ise kendinden sonraki sıraya ait ilmeklerin ayakları ile bağlantı yapar. İlmek ayakları yan yana duran ilmekler arasındaki bağlantıyı sağlayan parçadır (Bayazıt Marmaralı, 2004).
Birbirine asılmış olan iplikler bağlantı noktası denilen iplik kesişim yerleriyle birbirine bağlanmışlardır. Her ilmek iki üst iki de alt bağlantı noktasına sahiptir (Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1993).
Şekil 1. 2. İlmek yapısı (Milli eğitim Bakanlığı Yayınları, 1993)
9
Bir örgü yapısının boyutsal ve fiziksel analizi örgüyü oluşturan ilmeğin şeklinin ve boyutlarının, başka ilmeklere bağlanma yerlerinin ve fiziksel özelliklerinin bilinmesi ile mümkündür. Bir ilmeğe ait parametreler şunlardır:
a) İlmek iplik uzunluğu (l): Bir ilmeği meydana getiren ipliğin uzunluğunun iplik eksenindeki ölçümüdür.
b) Sıra açıklığı (c): Sıra açıklığının geometrik anlamı, bir ilmeğin kumaş yüzeyinde etkili olan yüksekliği olup her ilmek sırasının kumaş boyunu artırma miktarını verir.
Bir örgü kumaş parçası boyunun, o kumaşta bulunan sıra sayısına bölümü ile hesaplanır.
c) Çubuk açıklığı (w): Çubuk açıklığının geometrik anlamı, bir ilmeğin kumaş yüzeyinde etkili olan genişliği olup her ilmek çubuğunun kumaş enini arttırma miktarını verir. Bir örgü kumaş parçası eninin, o kumaşta bulunan çubuk sayısına bölümü ile hesaplanır.
d) İlmek alanı (N=c x w): Bir ilmeğin kumaş yüzeyinde kapladığı alan olup sıra açıklığı ile çubuk açıklığının çarpımına eşittir. Deneysel çalışmalarda sıra açıklığı, çubuk açıklığı ve ilmek alanı yerine aşağıda verilen parametreler daha yaygın olarak kullanılmaktadır.
e) Birim kumaş boyundaki sıra sayısı (cpc): Kumaşın 1 cm uzunluğunda bulunan sıra sayısı olup piyasada may sayısı olarak da adlandırılır ve cpc (course per cm) = 1/c (cm) eşitliği ile hesaplanır.
f) Birim kumaş enindeki çubuk sayısı (wpc): Kumaşın 1 cm genişliğnde bulunan çubuk sayısı olup wpc (course per cm) = 1/w (cm) eşitliği ile hesaplanır.
g) İlmek yoğunluğu (S): Birim kumaş alanında bulunan ilmek sayısıdır ve S = cpc x wpc eşitliğinden hesaplanır. Kumaş yoğunluğu olarak da adlandırılan bu değer, hesaplama yanında kumaş üzerinde birim alandaki ilmeklerin sayılması ile de
10
bulunabilir. Özellikle ince kumaşlarda ilmekleri saymak zor olacağından bir luptan yararlanılabilir (Bayazıt Marmaralı, 2004).
1.4.2. İlmek yüzleri
Şekil 1. 3. İlmek yüzleri (Milli Eğitim Yayınları, 1993)
Örgü yapısı içinde yer alan bir ilmeğin, bacaklarının belirgin olarak göründüğü yüzüne düz ilmek denir. Düz ilmeklerden oluşan örgü yüzeyinde, minik “v”
şeklindeki ilmek bacakları belirgindir. Örgü kumaşın düz ilmeklerden oluşan yüzü genellikle ön yüz olarak kullanılır.
Bir örgü yapısında bulunan ilmeğin, baş ve ayaklarının belirgin olarak göründüğü yüzüne ters ilmek denir. Örgü kumaşın ters ilmeklerden oluşan yüzü genellikle arka yüz olarak kullanılır.
Makinenin ön tarafında durulup, örülen kumaşa bakıldığında ön yatakta (yuvarlak makinelerde silindirde) oluşturulan ilmekler düz ilmek, arka yatakta (yuvarlak makinelerde kapakta) oluşturulan ilmekler ters ilmek görünümünde olacaktır (Yakartepe ve Yakartepe, 1995).
11
Yüz ilmekte, ilmek bacakları bir alttaki ilmek başının üstünden geçer. Ters ilmekte, ilmek bacakları bir alttaki ilmek başının altından geçer (Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1993).
1.4.3. İlmek düzeni
1.4.3.1. Sıra
Şekil 1. 4. Örgü yapıda ilmek sırası (Milli Eğitim Yayınları, 1993)
Örgüde enine yönde yan yana dizilen ilmeklere ilmek sırası denir. Bu, iğne yatağındaki iğnelerin bir sıra örülürken oluşturduğu ilmeklerdir. Basit yapılarda bir sıra, bir iplikten meydana gelir. Karmaşık yapılarda ise bir sıra farklı ipliklerden oluşabilir.
Birim kumaş uzunluğundaki ilmek sıralarının sayısı sıra yoğunluğu olarak adlandırılır ve bu değer aşırtma pozisyonundaki iğnelerin hareket miktarının değiştirilmesi ile ayarlanabilir. Bu değer kumaş özellikleri yanında üretim miktarını da etkileyen önemli bir faktördür. Örneğin daha uzun ilmekler oluşturarak sıra yoğunluğu azaltıldığında, daha seyrek kumaş elde edilirken üretim miktarı da artacaktır (Bayazıt Marmaralı, 2004).
12 1.4.3.1. Çubuk
Örgüde boyuna yönde üst üste yer alan ilmekler dizisine ilmek çubuğu denir. Bu, aynı iğnenin ördüğü iç içe geçmiş ilmek dizisidir. Karmaşık bazı yapılarda bir çubuk, farklı ipliklerden yapılabilir veya farklı iğneler arasında değiştirilebilir.
Birim kumaş genişliğindeki ilmek çubuklarının sayısı çubuk yoğunluğu olarak adlandırılır ve bu kumaş özellikleri ile görünüşünü etkileyen önemli bir faktördür. Bu değer örgü yapısı, iplik parametreleri ve gerilimi yanında iğne büyüklüğü ve yoğunluğuna da bağlıdır. Örme makinesindeki iğne yoğunluğu (makine inceliği) makine yapımcıları taraf ından önceden belirlendiği için, örmecinin ilmek yoğunluğunu değiştirebilmesi oldukça sınırlıdır (Bayazıt Marmaralı, 2004).
Şekil 1. 5. Örgü yapıda ilmek çubuğu (Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1993)
1.4.2. Farklı ilmek yapıları
1.4.2.1. Askı
Bir sırada örülen ilmeğin ikinci sırada örülmeden üçüncü sıradaki ilmek ayağı ile yaptığı bağlantı sonucu oluşan iplik halkasına askı (nopen) denir. Daha önce oluşturulmuş ilmek bu nedenle boyuna doğru uzarken, o ilmeğin yanındaki ilmekler kısalır. Askıda iki üst bağlantı noktası vardır (Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1993).
13
Şekil 1. 6. Örgü yapıda askı (Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1993)
Askı tek bir iğne veya yan yana birkaç iğne üzerinde yapılabileceği gibi çift yataklı makinelerde yataklardan birindeki tüm iğnelere de uygulanabilir. Bir iğnenin askı oluşturmak için yaptığı hareketler şunlardır:
a) Askı yapacak iğne yeni ipliği alacak, ancak kancasındaki eski ilmek gövdesine düşmeyecek kadar yükselir,
b) İğne geri çekilirken kancasına yeni iplik yatırılır,
c) Yeni bir sıra oluşturmak için iğne yükselirken kancasında hem eski ilmek hem de yeni yatırılan iplik vardır,
d) İğne ilmek oluşturmak için yükseldiğinde kancasındaki her iki iplik gövdesine düşer ve kancaya yeni iplik yatırılır,
e) Aşırtma yapılır ve yeni bir sıra oluşturulur.
Askı yapılabilmesi için üst kam parçası geri geri çekilir. Alt kam parçası geri çekilmediği için, iğneler kanala girerek atkı pozisyonuna kadar yükselir. Ancak bu durumda iğne yatağındaki tüm iğneler askı yapacaktır. Eğer ara ara bazı iğnelerin askı yapması isteniyorsa, makinelerin özel iğne seçim mekanizmalarına sahip olması gerekir (Bayazıt Marmaralı, 2004).
14 1.4.2.2. Askı
Şekil 1. 7. Örgü yapıda atlama (Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1993)
İğnelerin ya tamamen ya da geçici olarak çalışmaması sonucu atlamalar oluşur. Bu durumda iplik ilmek oluşturmadan geçer. Eğer iğnelerde ilmekler varsa, bunlar da boyuna doğru uzar. Atlamalar enine elastikiyeti azaltır. Yanlara doğru olan ilmekler ve askılar atlamaları sınırlı bir alanda sabit tutar. Atlamada iki alt bağlantı noktası vardır (Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1993).
Atlama, askıda olduğu gibi, tek bir iğne veya yan yana birkaç iğne üzerinden yapılabileceği gibi çift yataklı makinelerde yataklardan birisindeki tüm iğnelere de uygulanabilir. Bir iğnenin atlama oluşturmak için yaptığı hareketler şunlardır:
a) Atlama yapacak iğne hiç yükselmemektedir,
b) İlmek yapacak diğer iğneler ise yükselirler ve kancadaki ilmekler, dilleri açarak gövdeye düşerler,
c) Bu arada yükselen iğnelerin kancalarına yeni iplik yatırılır,
d) İğnelerin aşağı hareketi ile aşırtma gerçekleşir ve yeni bir ilmek sırası meydana gelir,
15
e) Bu arada atlama yapan iğnenin kancasında bekleyen eski sıraya ait ilmek, uzayarak bir sonraki sıraya kadar bekler.
Atlama yapılabilmesi için ileri geri hareketli olan ve iğnelerin ayaklarının içinde hareket ettiği kanalları oluşturan kam parçaları tümüyle geri çekilir. Ancak bu durumda iğne yatağındaki tüm iğneler atlama yaparlar. Eğer ara ara bazı iğnelerin atlama yapması isteniyorsa, makinelerin özel iğne seçim mekanizmasına sahip olması gerekir (Bayazıt Marmaralı, 2004).
1.4.2.3. Transfer
Bir iğnenin kancasında bulunan ilmeğin sağında, solunda yer alan veya karşı yatakta bulunan diğer bir iğneye aktarılmasıdır. Transfer sırasında üzerindeki ilmeği veren iğne artık çalışmayacağı için o ilmek çubuğu ortadan kalkar ve örgüde daralma meydana gelir.
Desenlendirme veya şekillendirme amacıyla çok yaygın olarak kullanılan transfer işlemi, özel transfer iğneleri ve kam mekanizması bulunan makinelerde yapılabilir.
Transfer için kullanılacak dilli iğnenin yan tarafında özel bir yay vardır. Bu yay alt tarafından iğneye sabit olarak bağlanmış olup, üst kısmı açılıp kapanabilir.
Transfer sırasında üzerinden ilmek alınan iğneye verici iğne, ilmeği alan iğneye alıcı iğne denir. Transfer işleminin yapılabilmesi için verici iğnenin ilmek pozisyonundan daha fazla, alıcı iğnenin askı pozisyonundan daha az yükseltilmesi gerekir.
Transfer işlemi sırasında iğnelere iplik beslenmez ve dolayısıyla kumaş üretimi olmaz. Bu nedenle transfer, makinelerin üretimini azaltan bir işlemdir (Bayazıt Marmaralı, 2004).
16 1.4.2.4. İlmek düşürme
Örme işlemi sırasında iğneden düşen ilmek, kumaşta delik ve kaçık oluşmasına yol açar. Ancak belirli bir düzende seçilen iğnelerdeki ilmeklerin düşürülmesi değişik desenlerin oluşturulmasını sağlar.
Bu yöntemde;
a) İlmek iğnenin kancasında iken iğne yükselmeye başlar,
b) İlmek iğnenin gövdesine düşer, iğne yeni iplik yatırılmadan geri harekete başlar, c) Gövdedeki ilmek dili kapatarak üzerine çıkar,
d) Aşırtma hareketi ile ilmek iğne üzerinden düşer.
İlmeğini düşüren iğne tekrar örmeye katılırsa, kumaş üzerinde bir delik oluşur ve boş iğneye yatırılan iplik ilmek oluşturamadığı için askı görünümünü alır. İlmek düşürme işleminden sonra iğne hemen örmeye katılmazsa ilmek kaçığı görünümü oluşur ve düşürülen ilmeğe komşu çubuktaki ilmekler genişleyerek büyür (Bayazıt Marmaralı, 2004).
1. 5. İğne
Mekanik örme tezgâhları icat olduğundan beri, örme iğneleri prosesin kalbi konumuna gelmiştir. Asırlar boyunca ortaya çıkmış olan üç tip iğne vardır.
Esnek uçlu iğne en eski iğne tipidir. Basit yapısı ve ucuzluğu sayesinde dört yüzyıldır hala kullanımda kalmayı başarmıştır. Bu tip iğneleri kullanan yeni makineler günümüzde nadiren üretiliyor olsa da, bunlardan birçoğu dünya çapındaki pek çok işletmede hala kullanılmaktadır. Üretim sırasında kancayı açıp kapamak için, esnek uçlu iğne yardımcı bir elemana, bir prese ihtiyaç duymaktadır. Bu yardımcı eleman üretim hızını kötü yönde etkiler ve modern örme makinelerinde bu iğne tipinin kullanımını sınırlar.
17
Şimdiye kadarki en başarılı iğne Townsend ve Moulden tarafından 150 yıl önce icat edilmiş olan dilli iğnedir. İğnenin dili sabitlenmiştir ve çengeli açıp kapamak için bir pim etrafında dönmektedir. Bu iğnenin icadı bir efsaneye göre bir cep bıçağının kırılmasından esinlenilerek olmuştur.
Son gelişme sürgülü iğnedir. Bu iğne çözgülü örme endüstrisinde devrimler yaratmış olsa da atkılı örme endüstrisinde henüz ticari olarak kendine bir yer edinememiştir.
İğnenin çengelinin açılıp kapanması için bir kapatma elemanı iğnenin ana kısmının içindeki bir delikte kayma hareketi yapar (Raz, 1993).
1.5.1. Esnek uçlu iğne
Yukarıda da bahsedildiği gibi esnek uçlu iğne ilk üretilen iğnedir. Makine çenelerinde yaklaşık bir inçte yaklaşık 60 iğne olacak şekilde ve iğneler arasında yeterince boşluk olduğundan emin olunacak şekilde tek bir metal parçasından üretildiği için en ucuz ve en kolay tiptir. İğneler kendi yataklarında ileri geri hareket ettiğinde yapılan hareket, tek tek baskı ve iğne hareketi problemleri yüzünden ortaklaşa bir hareket olmak zorundadır. Atkılı örmede sıralı hareket bu yüzden, ilmekleri iğne gövdesi boyunca hareket ettiren diğer ilmek kontrol elemanları tarafından gerçekleştirilir. Esnek uçlu iğneler düz kumaş tiplerinin üretiminde rekabet edebilecek durumda değildirler ve kullanımları günümüzde özel yapıların üretimiyle sınırlanmıştır (Spencer, 1998).
18 1.5.1.1. Esnek uçlu iğnenin temel kısımları
Şekil 1. 8. Esnek uçlu iğnenin temel kısımları (Bayazıt Marmaralı, 2004)
Esnek uçlu iğnenin 5 temel parçası vardır:
1. Gövde, ilmeğin etrafında şekil aldığı iğne kısmıdır.
2. İğne kafası, yeni ilmeği eski ilmeğin içinden geçirmek için çengel şeklini aldığı gövde kısmıdır.
3. Uç, eski ilmek iğne ucuna doğru kayarken bu ilmeği yeni ilmekten ayırabilmek için kullanılan çengelin aşağıya doğru dönen kıvrımının devamıdır.
4. Yuva veya girinti, uç bastırıldığında gövdeye girdiği kısımdır ve bu hareketle yeni ilmek kapatılır.
5. İğne ayağı, makine içinde ayrı bir pozisyonda bir kavis alabilir (Spencer, 1998).
19 1.5.1.2. Esnek uçlu iğnede örme hareketi
20
Şekil 1. 9. Esnek uçlu iğnede örme hareketi (Knowledge for Innovation, 2011)
1. Son oluşturulan ilmek başlangıç pozisyonunda iğnenin gövdesindedir.
2. İğne yukarı hareket ettiğinde gövdedeki ilmek aşağıya doğru daha çok kayar.
Bu arada iğneye yeni iplik beslenebilir.
3. Platin yeni beslenen ipliği bastırarak iğne gövdesine yaklaştırır ve iğnenin aşağı doğru hareketiyle çengelin içine girmesine olanak sağlayacak bir pozisyona getirir.
4. Baskı (pres) olarak bilinen bir yardımcı eleman yeni beslenen ipliği çengelde hapsederek eski ilmeğin beslenen ipliğin üzerinden aşarak ilmek oluşturmasına izin verir.
5. Yeni ilmek oluşturulmuş ve başlangıç pozisyonuna dönülmüştür (Spencer, 1998).
21 1.5.2. Dilli iğne
Pierre Jeandeau 1806 yılında ilk dilli iğnenin patentini almıştır fakat pratik kullanım için patentler Matthew Townsend tarafından 1849‟da alınmıştır ve böylece esnek uçlu iğnenin 260 yıllık saltanatına meydan okunmuştur. Bu iğnenin üretimi esnek uçlu iğneye göre daha pahalı bir süreçtir ancak hareket ve ilmek kontrolü avantajı vardır ve böylece iğnelerin ayrı ayrı hareketi ve kontrolünün sağlanmasıyla iğne seçimi mümkün kılınmıştır. Bu sebepten dolayı, bu iğne atkılı örmecilikte en geniş çaplı kullanımı olan iğnedir ve bazen otomatik iğne olarak tanımlanır. Son zamanlarda üretilen dilli iğneler çok yüksek kalitede kumaş üretimine olanak sağlamaktadır.
İğne yukarı hareket ettiğinde eski ilmek iğnenin çengelinden kurtarılır çünkü ilmek çengelin içinden aşağı doğru kayarak dile temas eder, dil açılır ve ilmeği dilin üzerinden gövdenin üstüne kaydırır. İğnenin aşağıya hareketiyle iplik beslenince çengel otomatik olarak kapanır çünkü gövdenin üzerinde olan eski ilmek gövdeyle temas halinde yukarı doğru kayar ve dili yukarı doğru iterek kapatır, böylece yeni beslenen iplik çengelin içine hapsedilmiş olur. Dilli iğneler bu yüzden, iğneler ileri geri hareket ettikçe otomatik olarak örme işlemini gerçekleştirirler. Raşel çözgülü örme makineleri hariç bu iğneler kendi yuvalarında bağımsız olarak hareket ettirilebilirler. İstenilen her açıda kullanılabilirler fakat genellikle dilin kırılmasını önleyecek ve dilin açılmasını kolaylaştıracak açılarda kullanılırlar.
Ayrı ayrı hareket eden dilli iğneler, bir ünite halinde hareket eden ve gövdelerinde ilmek oluşturabilmek için bir kılavuz ya da iğne kafasına ihtiyaç duyan esnek uçlu iğneler ve çözgülü örme makinelerinde kullanılan iğnelerden farklı olarak her iğne için kendi ilmek yapılarını oluşturabilirler.
İğnelerin ileri geri hareketi esnasında yükseklik değişimi ile askı, atlama ve ya ilmek oluşur ve derinlik ilmek uzunluğunu belirler. Özel olarak tasarlanmış dilli iğneler, seçimli yükseltme ile rib düzeninde ilmek transferini kolaylıkla yapabilirler. İki iğne
22
ayağına sahip haroşa iğneleri karşı yataktan örgü yapabilmek için eski ilmeğin içinden kayarlar ve böylece zıt yönde ilmekler oluşur (Spencer, 1998).
1.5.2.1. Dilli iğnenin temel kısımları
Şekil 1. 10. Dilli iğnenin temel kısımları (Bayazıt Marmaralı, 2004)
Dilli iğnenin 9 temel parçası vardır:
1. Çengel, yeni ilmeği çeker ve muhafaza eder.
2. Yuva, dilin keskin kısmını karşılar (şekilde gösterilmemiştir).
3. Çeneler, dilin keskin kısmının olduğu yerde mesnetle perçinlenmiştir (şekilde gösterilmemiştir).
4. Perçin, düz ya da vidalı olabilir. Dilim keskin kısmını muhafaza etmek için yuvalara sıkıştırma yoluyla dağıtılmıştır.
5. Dilin keskin kısmı, dilin iğne üzerindeki yerini belirler.
6. Dilin kaşık şeklindeki kısmı, keskin kısmının bir uzantısıdır ve çengel ve çengelin gövdeye doğru uzantısı arasında, dil kapalı olduğu zaman bağlantı sağlar.
7. Gövde, ilmeği kayma ya da bekleme pozisyonundayken taşır.
23
8. İğne ayağı, iğne kamlarla temas ettiğinde iğnenin ileri geri hareket etmesine olanak sağlar. İki uçlu ters iğne tiplerinde her uçta bir çengel vardır, bir çengel örme yaparken, aktif olmayan çengel ileri-geri hareket eder ve sürgü olarak adlandırılan bir kam elemanı tarafından iğne ayağı olarak kontrol edilir.
9. Kuyruk, iğne ayağının alt kısmında bir uzantıdır. İğneye ek bir destek verir ve iğneyi gideceği yol boyunca korur (Spencer, 1998).
1.5.2.2. Dilli iğnede örme hareketi
Şekil 1. 11. Dilli iğnede örme hareketi (Groz Beckert, 2011)
24
1. İğne çengelinin üst kısmı döngünün başlangıç noktasının en üst kısmıyla aynı hizadadır, daha önce beslenen iplik ile oluşturulan ilmek çengelin içinde hapsedilmiştir. Böylece iğneler arasında ileri-geri hareket eden sabitleyici iğne kafaları tarafından, iğnenin yükselişi sırasında ilmeklerin yükselmesi engellenir.
2. İğne ayağı, değiştirme kamının eğimli kısmından geçerken, iğne kafası tarafından bastırılan eski ilmek çengelin içinde kayarak dille buluşur, çevirir ve dili açar (dilin açılması).
3. İğne kamın en alt noktasına ulaştığında eski ilmek çengelden kayar ve dili gövdedeki yuvasına düşürür (değiştirme yüksekliği).
4. İğne alçalmaya başlar ve dil, eski ilmeğin altında hareket etmesi sebebiyle başlangıç noktasının altındadır. Aynı zamanda yeni iplik, besleyici kılavuzdaki deliğin içinden alçalan iğne çengeline beslenir. Bu pozisyonda beslenen ipliğin dilin altında kalma riski yoktur.
5. Eski ilmek dilin alt kısmıyla temas ederek çengelin üzerine doğru kapanmasına sebep olur (iplik besleme ve dilin kapanması).
6. İğne başı harekete başlanılan noktanın daha da aşağısına inerken, eski ilmek iğnenin dışına kayar ve yeni ilmek bunun içinden geçer. İğnenin aşağı inişi tamamlandığında, iğne kafasının aşağı iniş miktarının yaklaşık iki katı olan ilmek uzunluğu belirlenmiş olur. Uzaklık, ayarlanabilir bir değer olan iğne kamının derinlik ayarıyla tanımlanır (ilmek uzunluğu oluşumu) (Spencer, 1998).
1.5.3. Sürgülü iğne
Kayan bir dile sahip olan sürgülü iğnenin patenti ilk olarak 1856 senesinde Leicesterli Jeacock tarafından alınmıştır. 1960‟ların başlarında oldukça sancılı bir dönemden geçtikten sonra günümüzde çözgülü örme endüstrisini domine etmiştir.
Ancak çeşitlilik ve iğne seçiminin en az örme hızı kadar önemli olduğu atkılı örmecilikte bir prototip olmaktan öteye geçememiştir.
25
Şekil 1. 12. Sürgülü iğnenin temel kısımları (Offermann ve Tausch-Marton, 1981)
Sürgülü iğne ayrı ayrı kontrol edilen iki farklı parçadan oluşmaktadır: çengel ve kapatma elemanı (dil, piston vb.). bu iki ünite tek bir parçaymış gibi yükselip alçalırlar fakat yükselişin en üst noktasında çengel açılmak için, inişin başlangıcında ise kapanmak için daha hızlı hareket eder.
Çözgülü örme makinelerinde iki tip sürgülü iğne kullanılır. Dilin çengel tüpünün içinde hareket ettiği tüp boru şeklinde iğne 1938 yılında tanıtılmıştır ve 1940 ve 1950‟lerde James Morton‟un yüksek hızlı FNF trikot çözgülü örme makinesinde esnek uçlu iğneyle çalışan makinelere rakip olarak başarılı bir şekilde kullanılmıştır.
İkinci tip ise, kapatma kablosunun düz çengel elemanının düz çengel elemanının yüzeyindeki bir yiv boyunca bir tüpün içinde değil de dışarıda kaydığı, açık gövde iticili sürgülü iğne tipidir ve günümüzde yaygın olarak kullanılır. İticili tipi üretmek daha kolay ve daha ucuzdur, bu iğnenin iki parçası ayrı ayrı yerleştirilebilir ve boyutları daha sıkı ilmeklere sahip örgüler yapmaya olanak verecek şekilde daha küçüktür.
26
Sürgülü iğnenin maliyeti diğer iğnelere göre daha fazladır. Örme işlemi esnasında her parça bir kam sistemi tarafından ayrı olarak kontrol edilmelidir. İplik besleme de son derece kritik olabilir. Örneğin dilli iğnede dilin üzerine beslenen iplik çengele girmeyecektir hâlbuki sürgülü iğnede dil kayacağı için dilin üstüne besleme yapılsa bile her koşulda çengele düşecektir.
Sürgülü iğne dil ya da çenenin atalet problemlerinin olmadığı basit, kısa ve sorunsuz bir harekete sahiptir ve açılıp kapanmak için örülmüş ilmeğe dayanmaz. İnce konstrüksiyonu ve kısa çengeli, onu yüksek hızlarda örülen düz ve ince çözgülü örmeler için özellikle uygun kılar. Zincir ilmekleri, iğneler tarafından ilmekler yükseltilmeksizin sürekli yapabilir ve dayanıklı yapısı elastik iplikler ya da eğrilmiş ipliklerdeki kalın kısımlar tarafından meydana gelecek eğilmelere karşı koyabilir.
Ayrıca pamuk birikintileri kapatma elamanı tarafından hareket esnasında çengelden atılabilir (Spencer, 1998).
1.5.3.1. Sürgülü iğnede örme hareketi
1. Başlangıç pozisyonunda ilmek iğne ve sürgü arasında hapsedilmiştir ve iğne hareket etmeye başlar.
2. İğne üst, sürgü alt konumdayken kılavuz tarafından iplik yatırılır. Önceki sıraya ait olan ilmek iğne gövdesindedir.
3. İğne aşağı inerken sürgü yükselir.
4. İğnenin aşağı hareketi devam ederken kanca tamamen kapanır ve yeni yatırılan iplik kancada tutulmuş olur.
5. İğne daha da aşağı çekildiğinde aşırtma gerçekleşir ve yeni ilmek sırası oluşur (Bayazıt Marmaralı, 2004).
27
28
Şekil 1. 13. Sürgülü iğnede örme hareketi (Groz Beckert, 2011)
1.5. Platin
Şekil 1. 14. Örme platinleri (Santeks Makine, 2011)
Platin birbirinden bağımsız olarak tek tek veya topluca hareket eden, her iğne aralığında bir tane bulunacak şekilde yer alan ince metal plakalardır. Makine üzerinde iğnenin kancasının bulunduğu tarafta ve iğne ile dik açı yapacak şekilde yer alır.
Esnek uçlu iğneli atkılı örme makinelerinde kullanılan platinler, iğnelerin esnek ucunun altına düz bir şekilde yatırılan ipliğin iğnenin etrafına sarılmasını sağlayarak ilmek oluşumuna yardımcı olur. Platinlerin, esasen iki görevi vardır. Birincisi, iğnelerin yükselmesi sırasında ileri çıkarak kumaşın iğnelerle birlikte yükselmesini engellemek, ikincisi ise iğnelerin aşağı hareketi sırasında geri çekilerek aşırtmaya yardımcı olmaktır (Bayazıt Marmaralı, 2004).
29 2. KAYNAK ÖZETLERİ
Giriş bölümüne ilave olarak bu bölümde örme makineleri ile ilgili literatür çalışmaları kapsamında günümüze kadar yapılan çalışmalar incelenmiştir. Ancak ilgili literatür ışığında araştırılan konu ile ilgili direkt bir çalışmaya rastlanamamıştır.
Araştırmalar daha çok örme makinelerinin tasarımından ziyade örme makineleri hakkında tanıtıcı genel bilgiler ve örme makinelerinin sınıflandırılması gibi konular üzerine yoğunlaşmıştır.
Bu yüzden bu bölümde daha önce bu konularda yapılan çalışmalara değinilecektir.
2.1. Örme Makineleri Hakkında Tanıtıcı Bilgiler
2.1.1. Makine inceliği (E)
İğne yatağı üzerinde 1 " (=25,4 mm) mesafede bulunan iğne sayısına incelik denir ve
“E” ile gösterilir. Elde edilecek örgünün kalınlığı makine inceliğine bağlıdır. Örneğin düz makine inceliğine bağlıdır.
Örneğin düz örme makinelerinde kullanılan incelikler;
El örgüsü görünümünde çok kalın giysiler için E 2-5
Kalın giysiler için E 5-7
İnce giysiler için E 7-10
Çok ince giysiler için E 10-12 dir.
Yuvarlak örme makinelerinde kullanılan incelikler ise;
Tek yataklı makinelerde:
Dış giysilikler için E 7-34
İç giysilikler için E 18-32
30
Jakarlı yapılar için E 5-32
3-iplik futter için E 12-28
Havlu yapılar için E 7-28
Uzun havlı yapılar için E 5-22
Erkek-bayan-çocuk çorapları için E 13-24
İnce bayan çorapları için E 26-36
Çift yataklı makinelerde:
Dış giysilikler için E 7-42
İç giysilikler için E 10-22
Jakarlı yapılar için E 5-30
Transfer desenli yapılar için E 12-16
Erkek-bayan-çocuk çorapları için E 6-21
İnceliğin belirtilmesinde çok seyrek olarak kullanılan diğer bir terim olan taksimat (t) ise, bir iğnenin çalışması için gerekli olan mesafenin milimetre olarak ifadesidir. Bir iğne yatağı üzerinde yanyana duran iki iğnenin merkezleri arasındaki mesafe olarak da tanımlanabilir.
İncelik; üretimde kullanılacak ipliğin numarası, makinenin çalışma hızı, örgü cinsi, elde edilecek dokunun eni ve en büzülmesini direkt olarak etkiler. İnceliği yüksek olan makinelerde daha ince, daha düzgün ve stabil yapılar elde edilir (Bayazıt Marmaralı, 2004).
2.1.2. Makine çapı (D)
Yuvarlak örme makinelerinde çıkacak dokunun enini belirleyen bir ölçüdür.
Mamulün kullanım yerine göre değişik çaplarda makineler seçilir. Birim olarak inch (") kullanılır (Tekstil Mühendisleri Odası, 2011).
31 2.1.3. Çalışma hızı (V)
Düz örme makinelerinde kilit sisteminin, yuvarlak örme makinelerinde iğne yatağının m/sn olarak hızıdır. Bu hız makinenin örme prensibine (RL, RR, LL), desenlendirme durumuna, makine eni veya çapına, örgünün yapısına ve kullanılan iplik özelliklerine göre belirlenir. Yuvarlak örme makinelerinde hız:
(2.1) eşitliğinden hesaplanır (Tekstil Mühendisleri Odası, 2011).
2.1.4. Sistem
Atkılı örme makinelerinde bir iğne grubu, bir kam mekanizması ile bir iplik kılavuzundan oluşan ve bir örgü sırası meydana getiren birime sistem denir. Örme makinelerinde sistem sayısı arttıkça bir devirde üretilen sıra sayısı da artacaktır.
Ancak düz örme makinelerinde kullanılabilecek maksimum sistem sayısı 6 ile sınırlıdır. Bugün ise genellikle 3-4 sistemli makineler üretilmektedir. Bunun iki nedeni vardır:
Örme işlemi, sistemlerin gidip gelme hareketleri ile sağlandığından kesikli bir çalışma vardır. Çok sayıda sistemden oluşan kafanın ağırlığı da fazla olacağından, her seferinde kafanın hızını sıfırdan başlayarak arttırmak çok enerji gerektirecektir.
Her sıra sonunda sistemlerin örme bölgesi dışına çıkma zorunluluğu vardır. Sistem sayısı arttıkça kafanın genişliği de artacağından, iğne yatağının yanlarında fazladan geniş yer bırakmak gerekecektir.
Yuvarlak örme makinelerine örme işlemi iğne yatağının hep aynı yöne hareketi ile sağlandığından kesiksiz bir çalışma vardır. İğne yatağı çevresine çok sayıda sistem yerleştirilebildiği ve kesiksiz çalışma sağlanabildiği için bu makinelerin üretimi çok
32
yüksektir. Bir yuvarlak örme makinesindeki sistem sayısı; makine çapına, makinenin çalışma prensibine (düz, rib, haroşa), desenlendirme kapasitesine ve makine inceliğine bağlıdır. Sistem sayısı genellikle çift sayı olur ve jakarlı makinelerde temel yapıların yanında 2, 3, 4 renkli desenlerin örülebilmesi için iki ve üçe tam olarak bölünebilecek değerde olması istenir. Günümüzde yuvarlak örme makinelerinde iğne yatağının çevresine 136 sistem yerleştirmek mümkün olmuştur.
Yuvarlak örme makineleri için tanımlanan sistem yoğunluğu, sistem sayısının makine çapına oranıdır.
ğ ğ ı ı
İ ç ı (2.2)
Bazı makinelerin sistem yoğunluğu değerleri şöyle sıralanabilir (Bayazıt Marmaralı, 2004):
Sistem yoğunluğu Dış giysilik için tek yataklı yuvarlak örme makinesi 4.8‟e kadar İç giysilik için tek yataklı yuvarlak örme makinesi 3‟e kadar Jakarlı tek yataklı yuvarlak örme makinesi 4‟e kadar 3-iplik futter için tek yataklı yuvarlak örme makinesi 3‟e kadar Havlu kumaşlar için tek yataklı yuvarlak örme makinesi 2‟ye kadar Uzun havlı kumaşlar için tek yataklı yuvarlak örme makinesi 0.5-0.7 Dış giysilik için çift yataklı yuvarlak örme makinesi 4.8‟e kadar İç giysilik için çift yataklı yuvarlak örme makinesi 3‟e kadar Jakarlı çift yataklı yuvarlak örme makinesi 3.2‟ye kadar İğne transferli çift yataklı yuvarlak örme makinesi 1.6‟ya kadar
33 2.2. Örme Makinelerinin Sınıflandırılması
2.2.1. Atkılı örme makineleri
2.2.1.1. RL-tek raylı düz atkılı örme makinesi (cotton makinesi)
Şekil 2. 1. RL-tek raylı düz atkılı örme makinesi (Cotton makinesi) (Offermann ve Tausch-Marton, 1981)
Cotton makinelerinde, tek bir iğne yatağı vardır ve bu yatakta dilli iğnelerin desen çeşidine göre birlikte ya da ayrı ayrı hareketi ile arka yüzünde iplik atlamaları olmaksızın renkli desenli örme yapılar elde etmek mümkündür.
Bu makinede üretilen örme kumaşlara RL- düz örgü denir. Genellikle kalın kazak üretiminde kullanılırlar.
2.2.1.2. RR-çift raylı ( v yataklı ) düz atkılı örme makinesi
Şekil 2. 2. RR-çift raylı (V yataklı) düz atkılı örme makinesi (Offermann ve Tausch- Marton, 1981)
34
Cotton makinelerinden farklı olarak bu makinelerde ekstra bir yatak daha bulunmaktadır. Bu makinede yataklar birbirine 45°‟lik açıyla pozisyonlanmıştır ve dilli iğneler birbiri arasından geçerek herhangi bir çarpma olmaksızın hareket ederler.
Bu makine ile her türlü desende kumaş üretimi mümkündür.
Bu makinelerde üretilen kumaşlara RR ya da başka bir deyişle rib örgü adı verilir. Bu örgüler enine elastikiyetlerinin çok yüksek olması nedeniyle lastik örgü olarak da adlandırılırlar. İğne eksiltme yöntemi ile çok farklı rib yapılar elde edilebilir. Her yatakta istenilen sayıda iğne iptal edilebileceği gibi istenildiği takdirde bir yataktaki tüm iğneler de iptal edilebilir.
Sanayide en çok kullanılan örme makinesi tipidir.
2.2.1.3. LL-haroşa düz atkılı örme makinesi
Şekil 2. 3. LL-haroşa düz atkılı örme makinesi (Offermann ve Tausch-Marton, 1981)
Haroşa makinelerinde aynı düzlemde bulunan iki iğne yatağı vardır ve iki ucu kancalı iğneler bir uçtan diğer uca ilmek atarak haroşa örgüyü oluştururlar. İki ucu kancalı iğnelerin sağladığı avantaj ile aynı örgü içinde hem ters hem de düz ilmek sıraları oluşturulabilir.
Rib örgülerde en basit şekliyle çubuklar boyunca bir ters bir de düz ilmekler bulunmakta ve bu da enine elastikiyeti artırmaktaydı. Haroşa yapılarda ise benzer
35
şekilde en basit şekliyle bir ters bir düz sıralar bulunduğundan, bu yapılarda da boyuna elastikiyet çok yüksektir.
En basit haroşa yapı 1x1 haroşadır. Fakat istendiği takdirde 2x1, 3x1 vb. haroşa yapılar da elde etmek mümkündür.
2.2.1.4. RL-tek raylı yuvarlak atkılı örme makinesi
Şekil 2. 4. RL-tek raylı yuvarlak atkılı örme makinesi (Offermann ve Tausch- Marton, 1981)
RL-tek raylı düz atkılı örme makinelerindekine benzer bir çalışma prensibi vardır.
Dilli iğneler ister tek tek ister hep birlikte çalıştırılarak örme yapılar elde edilir. Tek fark iğne yatağının düz değil de yuvarlak formda olmasıdır.
36
2.2.1.5. RR-çift yataklı yuvarlak atkılı örme makinesi (interlok)
Şekil 2. 5. RR-çift yataklı yuvarlak atkılı örme makinesi (İnterlok) (Offermann ve Tausch-Marton, 1981)
Bu tip örme makinelerinde iğne yatakları birbirine 90º açıyla pozisyonlanmıştır ve silindir kapak adıyla anılırlar. Aynı anda dönme hareketi yapan iki yatakta da dilli iğneler kullanılırlar ve iğneler ileri geri hareket yaparlar. İki yataktaki iğneler yükseldiğinde birbirinin arasından geçerse ribana, birbirine karşılık gelirse interlok örgüler oluşur.
2.2.1.6. LL-çift yataklı yuvarlak atkılı örme makinesi
Şekil 2. 6. LL-çift yataklı yuvarlak atkılı örme makinesi (Offermann ve Tausch- Marton, 1981)
37
İki ucu kancalı iğnelerin kullanıldığı bu tip makinelerde iğneler silindir-silindir şeklindeki iki yatak üzerinde aşağı-yukarı hareketler yaparak düz yataklı örme makinesindekine benzer şekilde haroşa örgüler oluştururlar.
Bu tip makineler genellikle çorap üretiminde kullanılırlar.
2.2.2. Kulir makineleri
2.2.2.1. RL-tek düzlemde hareket eden paget tipi düz kulir makinesi
Şekil 2. 7. RL-tek düzlemde hareket eden paget tipi düz kulir makinesi (Offermann ve Tausch-Marton, 1981)
Bu tip makinelerde esnek uçlu iğneler iğne yatağında yatay konumda bulunurlar.
İğneler topluca ve tek bir düzlemde hareket ederler, iplik hareketli bir sistemdir. Düz örme yapılar elde edilir.
2.2.2.2. RL-iki düzlemde hareket eden cotton tipi düz kulir makinesi
Şekil 2. 8. RL-iki düzlemde hareket eden cotton tipi düz kulir makinesi (Offermann ve Tausch-Marton, 1981)
38
Bu tip makinelerde esnek uçlu iğneler iğne yatağında dikey konumda bulunurlar.
İğneler topluca ve aşağı-yukarı hareket ederken iğne yatağı ileri-geri hareket eder.
İplik hareketli bir sistemdir. Düz örme yapılar elde edilir.
2.2.2.3. RR-iki düzlemde hareket eden çift yataklı paget tipi düz kulir makinesi
Şekil 2. 9. RR-iki düzlemde hareket eden çift yataklı paget tipi düz kulir makinesi (Offermann ve Tausch-Marton, 1981)
Bu tip makinelerde iki yatak birbirine dik vaziyette bulunur. Esnek uçlu iğneler kendi yataklarında ileri-geri ve aşağı-yukarı hareket ederler. İplik hareketli bir sistemdir.
İplik ilk olarak üst yataktaki, yatay konumdaki iğneler tarafından alınır.
2.2.2.4. RR-iki düzlemde hareket eden çift yataklı cotton tipi düz kulir makinesi
Şekil 2. 10. RR-iki düzlemde hareket eden çift yataklı cotton tipi düz kulir makinesi (Offermann ve Tausch-Marton, 1981)
39
Bu tip makinelerde iki yatak birbirine dik vaziyette bulunur. Esnek uçlu iğneler kendi yataklarında ileri-geri ve aşağı-yukarı hareket ederler. İplik hareketli bir sistemdir.
İplik ilk olarak alt yataktaki, dikey konumdaki iğneler tarafından alınır.
2.2.2.5. RR-RL iki düzlemde hareket eden çift yataklı cotton tipi düz kulir makinesi
Şekil 2. 11. RR-RL iki düzlemde hareket eden çift yataklı cotton tipi düz kulir makinesi (Offermann ve Tausch-Marton, 1981)
Bu tip makinelerde iki yatak birbirine dik vaziyette bulunur. Esnek uçlu iğneler kendi yataklarında ileri-geri ve aşağı-yukarı hareket ederler. İplik hareketli bir sistemdir.
İplik ilk olarak alt yataktaki, dikey konumdaki iğneler tarafından alınır. İğne seçimine göre düz, ribana ya da interlok yapılar elde edilebilir.
2.2.2.6. RL-tek raylı Fransız konstrüksiyonlu yuvarlak kulir makinesi
Şekil 2. 12. RL-tek raylı Fransız konstrüksiyonlu yuvarlak kulir makinesi (Offermann ve Tausch-Marton, 1981)
40
Esnek uçlu iğneler yatay konumdaki iğne yatağında bulunurlar ve dönme hareketi yaparlar. İplik hareketli bu sistemde iğneler topluca hareket ederler. Düz örme yapılar elde edilir.
2.2.2.7. RL-tek raylı İngiliz konstrüksiyonlu yuvarlak kulir makinesi
Şekil 2. 13. RL-tek raylı İngiliz konstrüksiyonlu yuvarlak kulir makinesi (Offermann ve Taush-Marton, 1981)
Esnek uçlu iğneler dikey konumdaki iğne yatağında bulunurlar ve dönme hareketi yaparlar. İplik hareketli bu sistemde iğneler topluca hareket ederler. Düz örme yapılar elde edilir.
2.2.2.8. RL-tek raylı Alman konstrüksiyonlu yuvarlak kulir makinesi
Şekil 2. 14. RL-tek raylı Alman konstrüksiyonlu yuvarlak kulir makinesi (Offermann ve Tausch-Marton, 1981)
41
Fransız konstrüksiyonuna benzer bu makinede, aynı şekilde esnek uçlu iğneler yatay konumdaki iğne yatağında bulunurlar ve dönme hareketi yaparlar. İplik hareketli bu sistemde iğneler topluca hareket ederler. Düz örme yapılar elde edilir.
2.2.2.8. RL-tek raylı Challenger tipi yuvarlak kulir makinesi
Şekil 2. 15. RL-tek raylı Challenger tipi yuvarlak kulir makinesi (Offermann ve Tausch-Marton, 1981)
Esnek uçlu iğneler dikey konumdaki iğne yatağında bulunurlar ve dönme hareketi yaparlar. Aynı zamanda iğne silindirinin aşağı yukarı hareketi de mümkündür. İplik hareketli bu sistemde iğneler topluca hareket ederler. Düz örme yapılar elde edilir.
2.2.2.9. RR-çift silindirli Fransız tipi yuvarlak kulir makinesi
Şekil 2. 16. RR-çift silindirli Fransız tipi yuvarlak kulir makinesi (Offermann ve Tausch-Marton, 1981)
42
Esnek uçlu iğneler hem yatay hem dikey konumlanmışlardır. Yatay pozisyondaki iğneler dönme hareketi yaparken dikey pozisyondaki iğneler aşağı-yukarı hareket ederler. Atkılı örme makinesindeki çalışmaya benzer iğnelerin birbiri arasından geçtiği bu çalışma biçimi ile ribana yapılar elde etmek mümkündür.
2.2.3. Çözgülü örme makineleri
2.2.3.1. RL-esnek uçlu iğne kullanan düz çözgülü örme makinesi
Şekil 2. 17. RL-esnek uçlu iğne kullanan düz çözgülü örme makinesi (Offermann ve Tausch-Marton, 1981)
Birbirine dik iki yatağın bulunduğu bu örme makinesinde esnek uçlu iğneler kullanılır. Örmeye yardımcı olarak makinede iplik kılavuzları bulunur. Alttaki iğne yatağı sadece salınım hareketi yaparken üstteki iğne yatağı hem salınım hem de ileri- geri hareket edebilmektedir.
43
2.2.3.2. RL-dilli iğne kullanan düz çözgülü örme makinesi
Şekil 2. 18. RL-dilli iğne kullanan düz çözgülü örme makinesi (Offermann ve Tausch-Marton, 1981)
Birbirine dik iki yatağın bulunduğu bu örme makinesinde dilli iğneler kullanılır.
Örmeye yardımcı olarak makinede iplik kılavuzları bulunur. Alttaki iğne yatağı salınım hareketi ve aşağı-yukarı hareket ederken üstteki iğne yatağı ileri-geri hareket etmektedir.
2.2.3.3. RL-sürgülü iğne kullanan düz çözgülü örme makinesi
Şekil 2. 19. RL-sürgülü iğne kullanan düz çözgülü örme makinesi (Offermann ve Tausch-Marton, 1981)
