Sistem

makinelerinde sistem sayısı arttıkça bir devirde üretilen sıra sayısı da artacaktır.

Ancak düz örme makinelerinde kullanılabilecek maksimum sistem sayısı 6 ile sınırlıdır. Bugün ise genellikle 3-4 sistemli makineler üretilmektedir. Bunun iki nedeni vardır:

 Örme işlemi, sistemlerin gidip gelme hareketleri ile sağlandığından kesikli bir çalışma vardır. Çok sayıda sistemden oluşan kafanın ağırlığı da fazla olacağından, her seferinde kafanın hızını sıfırdan başlayarak arttırmak çok enerji gerektirecektir.

 Her sıra sonunda sistemlerin örme bölgesi dışına çıkma zorunluluğu vardır. Sistem sayısı arttıkça kafanın genişliği de artacağından, iğne yatağının yanlarında fazladan geniş yer bırakmak gerekecektir.

Yuvarlak örme makinelerine örme işlemi iğne yatağının hep aynı yöne hareketi ile sağlandığından kesiksiz bir çalışma vardır. İğne yatağı çevresine çok sayıda sistem yerleştirilebildiği ve kesiksiz çalışma sağlanabildiği için bu makinelerin üretimi çok

32

yüksektir. Bir yuvarlak örme makinesindeki sistem sayısı; makine çapına, makinenin çalışma prensibine (düz, rib, haroşa), desenlendirme kapasitesine ve makine inceliğine bağlıdır. Sistem sayısı genellikle çift sayı olur ve jakarlı makinelerde temel yapıların yanında 2, 3, 4 renkli desenlerin örülebilmesi için iki ve üçe tam olarak bölünebilecek değerde olması istenir. Günümüzde yuvarlak örme makinelerinde iğne yatağının çevresine 136 sistem yerleştirmek mümkün olmuştur.

Yuvarlak örme makineleri için tanımlanan sistem yoğunluğu, sistem sayısının makine çapına oranıdır.

ğ ğ ı ı

İ ç ı (2.2)

Bazı makinelerin sistem yoğunluğu değerleri şöyle sıralanabilir (Bayazıt Marmaralı, 2004):

Sistem yoğunluğu Dış giysilik için tek yataklı yuvarlak örme makinesi 4.8‟e kadar İç giysilik için tek yataklı yuvarlak örme makinesi 3‟e kadar Jakarlı tek yataklı yuvarlak örme makinesi 4‟e kadar 3-iplik futter için tek yataklı yuvarlak örme makinesi 3‟e kadar Havlu kumaşlar için tek yataklı yuvarlak örme makinesi 2‟ye kadar Uzun havlı kumaşlar için tek yataklı yuvarlak örme makinesi 0.5-0.7 Dış giysilik için çift yataklı yuvarlak örme makinesi 4.8‟e kadar İç giysilik için çift yataklı yuvarlak örme makinesi 3‟e kadar Jakarlı çift yataklı yuvarlak örme makinesi 3.2‟ye kadar İğne transferli çift yataklı yuvarlak örme makinesi 1.6‟ya kadar

33 2.2. Örme Makinelerinin Sınıflandırılması

2.2.1. Atkılı örme makineleri

2.2.1.1. RL-tek raylı düz atkılı örme makinesi (cotton makinesi)

Şekil 2. 1. RL-tek raylı düz atkılı örme makinesi (Cotton makinesi) (Offermann ve Tausch-Marton, 1981)

Cotton makinelerinde, tek bir iğne yatağı vardır ve bu yatakta dilli iğnelerin desen çeşidine göre birlikte ya da ayrı ayrı hareketi ile arka yüzünde iplik atlamaları olmaksızın renkli desenli örme yapılar elde etmek mümkündür.

Bu makinede üretilen örme kumaşlara RL- düz örgü denir. Genellikle kalın kazak üretiminde kullanılırlar.

2.2.1.2. RR-çift raylı ( v yataklı ) düz atkılı örme makinesi

Şekil 2. 2. RR-çift raylı (V yataklı) düz atkılı örme makinesi (Offermann ve Tausch- Marton, 1981)

34

Cotton makinelerinden farklı olarak bu makinelerde ekstra bir yatak daha bulunmaktadır. Bu makinede yataklar birbirine 45°‟lik açıyla pozisyonlanmıştır ve dilli iğneler birbiri arasından geçerek herhangi bir çarpma olmaksızın hareket ederler.

Bu makine ile her türlü desende kumaş üretimi mümkündür.

Bu makinelerde üretilen kumaşlara RR ya da başka bir deyişle rib örgü adı verilir. Bu örgüler enine elastikiyetlerinin çok yüksek olması nedeniyle lastik örgü olarak da adlandırılırlar. İğne eksiltme yöntemi ile çok farklı rib yapılar elde edilebilir. Her yatakta istenilen sayıda iğne iptal edilebileceği gibi istenildiği takdirde bir yataktaki tüm iğneler de iptal edilebilir.

Sanayide en çok kullanılan örme makinesi tipidir.

2.2.1.3. LL-haroşa düz atkılı örme makinesi

Şekil 2. 3. LL-haroşa düz atkılı örme makinesi (Offermann ve Tausch-Marton, 1981)

Haroşa makinelerinde aynı düzlemde bulunan iki iğne yatağı vardır ve iki ucu kancalı iğneler bir uçtan diğer uca ilmek atarak haroşa örgüyü oluştururlar. İki ucu kancalı iğnelerin sağladığı avantaj ile aynı örgü içinde hem ters hem de düz ilmek sıraları oluşturulabilir.

Rib örgülerde en basit şekliyle çubuklar boyunca bir ters bir de düz ilmekler bulunmakta ve bu da enine elastikiyeti artırmaktaydı. Haroşa yapılarda ise benzer

35

şekilde en basit şekliyle bir ters bir düz sıralar bulunduğundan, bu yapılarda da boyuna elastikiyet çok yüksektir.

En basit haroşa yapı 1x1 haroşadır. Fakat istendiği takdirde 2x1, 3x1 vb. haroşa yapılar da elde etmek mümkündür.

2.2.1.4. RL-tek raylı yuvarlak atkılı örme makinesi

Şekil 2. 4. RL-tek raylı yuvarlak atkılı örme makinesi (Offermann ve Tausch- Marton, 1981)

RL-tek raylı düz atkılı örme makinelerindekine benzer bir çalışma prensibi vardır.

Dilli iğneler ister tek tek ister hep birlikte çalıştırılarak örme yapılar elde edilir. Tek fark iğne yatağının düz değil de yuvarlak formda olmasıdır.

36

2.2.1.5. RR-çift yataklı yuvarlak atkılı örme makinesi (interlok)

Şekil 2. 5. RR-çift yataklı yuvarlak atkılı örme makinesi (İnterlok) (Offermann ve Tausch-Marton, 1981)

Bu tip örme makinelerinde iğne yatakları birbirine 90º açıyla pozisyonlanmıştır ve silindir kapak adıyla anılırlar. Aynı anda dönme hareketi yapan iki yatakta da dilli iğneler kullanılırlar ve iğneler ileri geri hareket yaparlar. İki yataktaki iğneler yükseldiğinde birbirinin arasından geçerse ribana, birbirine karşılık gelirse interlok örgüler oluşur.

2.2.1.6. LL-çift yataklı yuvarlak atkılı örme makinesi

Şekil 2. 6. LL-çift yataklı yuvarlak atkılı örme makinesi (Offermann ve Tausch- Marton, 1981)

37

İki ucu kancalı iğnelerin kullanıldığı bu tip makinelerde iğneler silindir-silindir şeklindeki iki yatak üzerinde aşağı-yukarı hareketler yaparak düz yataklı örme makinesindekine benzer şekilde haroşa örgüler oluştururlar.

Bu tip makineler genellikle çorap üretiminde kullanılırlar.

2.2.2. Kulir makineleri

2.2.2.1. RL-tek düzlemde hareket eden paget tipi düz kulir makinesi

Şekil 2. 7. RL-tek düzlemde hareket eden paget tipi düz kulir makinesi (Offermann ve Tausch-Marton, 1981)

Bu tip makinelerde esnek uçlu iğneler iğne yatağında yatay konumda bulunurlar.

İğneler topluca ve tek bir düzlemde hareket ederler, iplik hareketli bir sistemdir. Düz örme yapılar elde edilir.

2.2.2.2. RL-iki düzlemde hareket eden cotton tipi düz kulir makinesi

Şekil 2. 8. RL-iki düzlemde hareket eden cotton tipi düz kulir makinesi (Offermann ve Tausch-Marton, 1981)

38

Bu tip makinelerde esnek uçlu iğneler iğne yatağında dikey konumda bulunurlar.

İğneler topluca ve aşağı-yukarı hareket ederken iğne yatağı ileri-geri hareket eder.

İplik hareketli bir sistemdir. Düz örme yapılar elde edilir.

2.2.2.3. RR-iki düzlemde hareket eden çift yataklı paget tipi düz kulir makinesi

Şekil 2. 9. RR-iki düzlemde hareket eden çift yataklı paget tipi düz kulir makinesi (Offermann ve Tausch-Marton, 1981)

Bu tip makinelerde iki yatak birbirine dik vaziyette bulunur. Esnek uçlu iğneler kendi yataklarında ileri-geri ve aşağı-yukarı hareket ederler. İplik hareketli bir sistemdir.

İplik ilk olarak üst yataktaki, yatay konumdaki iğneler tarafından alınır.

2.2.2.4. RR-iki düzlemde hareket eden çift yataklı cotton tipi düz kulir makinesi

Şekil 2. 10. RR-iki düzlemde hareket eden çift yataklı cotton tipi düz kulir makinesi (Offermann ve Tausch-Marton, 1981)

39

Bu tip makinelerde iki yatak birbirine dik vaziyette bulunur. Esnek uçlu iğneler kendi yataklarında ileri-geri ve aşağı-yukarı hareket ederler. İplik hareketli bir sistemdir.

İplik ilk olarak alt yataktaki, dikey konumdaki iğneler tarafından alınır.

2.2.2.5. RR-RL iki düzlemde hareket eden çift yataklı cotton tipi düz kulir makinesi

Şekil 2. 11. RR-RL iki düzlemde hareket eden çift yataklı cotton tipi düz kulir makinesi (Offermann ve Tausch-Marton, 1981)

Bu tip makinelerde iki yatak birbirine dik vaziyette bulunur. Esnek uçlu iğneler kendi yataklarında ileri-geri ve aşağı-yukarı hareket ederler. İplik hareketli bir sistemdir.

İplik ilk olarak alt yataktaki, dikey konumdaki iğneler tarafından alınır. İğne seçimine göre düz, ribana ya da interlok yapılar elde edilebilir.

2.2.2.6. RL-tek raylı Fransız konstrüksiyonlu yuvarlak kulir makinesi

Şekil 2. 12. RL-tek raylı Fransız konstrüksiyonlu yuvarlak kulir makinesi (Offermann ve Tausch-Marton, 1981)

40

Esnek uçlu iğneler yatay konumdaki iğne yatağında bulunurlar ve dönme hareketi yaparlar. İplik hareketli bu sistemde iğneler topluca hareket ederler. Düz örme yapılar elde edilir.

2.2.2.7. RL-tek raylı İngiliz konstrüksiyonlu yuvarlak kulir makinesi

Şekil 2. 13. RL-tek raylı İngiliz konstrüksiyonlu yuvarlak kulir makinesi (Offermann ve Taush-Marton, 1981)

Esnek uçlu iğneler dikey konumdaki iğne yatağında bulunurlar ve dönme hareketi yaparlar. İplik hareketli bu sistemde iğneler topluca hareket ederler. Düz örme yapılar elde edilir.

2.2.2.8. RL-tek raylı Alman konstrüksiyonlu yuvarlak kulir makinesi

Şekil 2. 14. RL-tek raylı Alman konstrüksiyonlu yuvarlak kulir makinesi (Offermann ve Tausch-Marton, 1981)

41

Fransız konstrüksiyonuna benzer bu makinede, aynı şekilde esnek uçlu iğneler yatay konumdaki iğne yatağında bulunurlar ve dönme hareketi yaparlar. İplik hareketli bu sistemde iğneler topluca hareket ederler. Düz örme yapılar elde edilir.

2.2.2.8. RL-tek raylı Challenger tipi yuvarlak kulir makinesi

Şekil 2. 15. RL-tek raylı Challenger tipi yuvarlak kulir makinesi (Offermann ve Tausch-Marton, 1981)

Esnek uçlu iğneler dikey konumdaki iğne yatağında bulunurlar ve dönme hareketi yaparlar. Aynı zamanda iğne silindirinin aşağı yukarı hareketi de mümkündür. İplik hareketli bu sistemde iğneler topluca hareket ederler. Düz örme yapılar elde edilir.

2.2.2.9. RR-çift silindirli Fransız tipi yuvarlak kulir makinesi

Şekil 2. 16. RR-çift silindirli Fransız tipi yuvarlak kulir makinesi (Offermann ve Tausch-Marton, 1981)

42

Esnek uçlu iğneler hem yatay hem dikey konumlanmışlardır. Yatay pozisyondaki iğneler dönme hareketi yaparken dikey pozisyondaki iğneler aşağı-yukarı hareket ederler. Atkılı örme makinesindeki çalışmaya benzer iğnelerin birbiri arasından geçtiği bu çalışma biçimi ile ribana yapılar elde etmek mümkündür.

2.2.3. Çözgülü örme makineleri

2.2.3.1. RL-esnek uçlu iğne kullanan düz çözgülü örme makinesi

Şekil 2. 17. RL-esnek uçlu iğne kullanan düz çözgülü örme makinesi (Offermann ve Tausch-Marton, 1981)

Birbirine dik iki yatağın bulunduğu bu örme makinesinde esnek uçlu iğneler kullanılır. Örmeye yardımcı olarak makinede iplik kılavuzları bulunur. Alttaki iğne yatağı sadece salınım hareketi yaparken üstteki iğne yatağı hem salınım hem de ileri-geri hareket edebilmektedir.

43

2.2.3.2. RL-dilli iğne kullanan düz çözgülü örme makinesi

Şekil 2. 18. RL-dilli iğne kullanan düz çözgülü örme makinesi (Offermann ve Tausch-Marton, 1981)

Birbirine dik iki yatağın bulunduğu bu örme makinesinde dilli iğneler kullanılır.

Örmeye yardımcı olarak makinede iplik kılavuzları bulunur. Alttaki iğne yatağı salınım hareketi ve aşağı-yukarı hareket ederken üstteki iğne yatağı ileri-geri hareket etmektedir.

2.2.3.3. RL-sürgülü iğne kullanan düz çözgülü örme makinesi

Şekil 2. 19. RL-sürgülü iğne kullanan düz çözgülü örme makinesi (Offermann ve Tausch-Marton, 1981)

44

Birbirine dik iki yatağın bulunduğu bu örme makinesinde sürgülü iğneler kullanılır.

Örmeye yardımcı olarak makinede iplik kılavuzları bulunur. Alttaki iğne yatağı sadece aşağı-yukarı hareket ederken üstteki iğne yatağı hem salınım hem de ileri-geri hareket edebilmektedir.

2.2.3.4. RL-tek raylı düz çözgülü örme makinesi (Milan tipi)

Şekil 2. 20. RL-tek raylı düz çözgülü örme makinesi (Milan tipi) (Offermann ve Tausch-Marton, 1981)

Birbirine dik iki yatağın bulunduğu bu örme makinesinde esnek uçlu iğneler kullanılır. Örmeye yardımcı olarak makinede iplik kılavuzları bulunur. Alttaki iğne yatağı sadece aşağı-yukarı hareket ederken üstteki iğne yatağı hem salınım hareketi hem de ileri-geri hareket edebilmekte, aynı zamanda dönüşe yakın bir hareket de sağlayabilmektedir.

2.2.3.5. RL-tek raylı düz çözgülü örme makinesi (Sope tipi)

Şekil 2. 21. RL-tek raylı düz çözgülü örme makinesi (Sope tipi) (Offermann ve Tausch-Marton, 1981)

45

Tek ve yatay konumdaki bir iğne yatağının bulunduğu bu basit makinede esnek uçlu iğneler kullanılır. İğneler iğne yatağında ileri-geri hareket ederler.

2.2.3.6. RR-dilli iğne kullanan düz çözgülü örme makinesi (Raşel tipi)

Şekil 2. 22. RR-dilli iğne kullanan düz çözgülü örme makinesi (Raşel tipi) (Offermann ve Tausch-Marton, 1981)

Biraz daha karmaşık yapılara sahip bu örme makinelerinde dilli iğneler daha fazla sayıda iğne yatağında daha fazla harekete imkân verilerek hareket ettirilir. Alttaki yataklar düz değil birbirine belli bir açıyla konumlandırılmıştır. Aynı şekilde kullanılan iplik kılavuzu sayısı da arttırılmıştır.

2.2.3.7. RR-düz çözgülü örme makinesi (Simpleks tipi)

Şekil 2. 23. RR-düz çözgülü örme makinesi (Simpleks tipi) (Offermann ve Tausch- Marton, 1981)

46

Hem alttaki hem de üstteki yataklar birbirine göre belli bir açı altında makinede yerleşmiştir. Üstteki yataklar salınım hareketi ve ileri-geri hareketler yaparken alttaki yataklar ileri-geri hareket ederler. Esnek uçlu iğneler kullanılır. İplik kılavuzları vardır.

2.2.3.8. RL-yuvarlak çözgülü örme makinesi (Maratti tipi)

Şekil 2. 24. RL-yuvarlak çözgülü örme makinesi (Maratti tipi) (Offermann ve Tausch-Marton, 1981)

Maratti tipi yuvarlak çözgülü örme makinesinde iğneler silindir şeklindeki iğne yatağı üzerinde dönme hareketi yaparak ve aşağı-yukarı hareket ederek örme yapılar oluştururlar.

47

2.2.3.9. RL-yuvarlak çözgülü örme makinesi (yuvarlak Milan tipi)

Şekil 2. 25. RL-yuvarlak çözgülü örme makinesi (yuvarlak Milan tipi) (Offermann Ve Tausch-Marton, 1981)

Milan tipi yuvarlak çözgülü örme makinesinde iğneler silindir şeklindeki iğne yatağı üzerinde dönme hareketi yaparak ve aşağı-yukarı hareket ederek örme yapılar oluştururlar. Maratti tipinden farklı olarak sürgülü iğneler kullanılır.

48 3. MATERYAL VE YÖNTEM

Literatür araştırmasında iğne, platin vb. örme elamanlarının tasarım parametreleriyle ilgili aydınlatıcı bir kaynağa rastlanmadı. Bu boşluğu gidermek için tasarım parametreleri arasındaki ilişkilerin araştırılmasına ihtiyaç duyulmuştur. Örme makinelerinin teknoloji ve tasarım parametrelerinin incelenmesi, yüksek hızlarda çalışan, kaliteli örme makinelerinin üretilmesi için büyük önem taşımaktadır.

Bu bölümde tasarım parametreleri ve bunlara etkiyen önemli örme elemanları üzerinde bilgi verilmiş ve hesaplanmıştır. Tasarım parametrelerinin incelenmesinde farklı dillerde yazılmış bazı kaynaklardan faydalanılmıştır.

3.1. İğnenin Yer Değişmesinin Belirlenmesi

Yuvarlak örme makinelerinin iki tipi vardır:

a) İğne silindiri dönme hareketi yapan, kam sistemi hareketsiz b) Kam sistemi dönme hareketi yapan, iğne silindiri hareketsiz

İğne kovanı (silindiri) sabit iken çevresel kam(lar)ın döndürülmesiyle iğneye verilen hareket doğrusaldır. Dönme hareketi yapan iğne silindirlerinde ise iğneler doğrusal hareketin yanı sıra iğne silindiri ile birlikte dönme hareketi gerçekleştirirler. Bundan dolayı bu tür makinelerde iğneler karmaşık hareket yaparlar (Şekil 3.1).

49

Şekil 3. 1. İğne kovanı (a) ve kam sistemi (b) dönme hareketi yaptığı örme makineleri (Soydan, 2011)

Kam profili belli olduğunda iğnenin yer değişmesi hesaplanabilirken, iğnenin yer değiştirme diyagramı belli iken de kamın profili bulunabilir. Yuvarlak örme makinelerinde kam sistemi ile iğnenin hareketlerini incelemek için kamın düzlemsel açılımının analizi gerçekleştirilir.

İstenilen tip örme makinesinde örme elemanları yer değiştirme ve bekleme zamanları önceden belirlenmiş kesin değerlerdedir. Yer değişmenin hareket kanunları veya şeklinde ifade edilir. Denklemde zaman makinenin ana milinin veya iğne silindirinin dönme açısıdır. Genelde iğne silindirleri sabit hızla hareket ettiklerinden elemanların hareket diyagramları doğrusaldır.

3.1.1. İğnenin yer değişme diyagramı

Şekil 3.2‟de iğnenin yer değişme diyagramının düzlemsel açılımı gösterilmiştir.

İğnenin yer değişme diyagramının elde edilebilmesi için iğnenin kanalında hareketini sağlayan kamın da düzlemsel açılımının bilinmesi gerekmektedir. Şekilde kam üç parçadan oluşmaktadır. Bunlar; iğneyi HC kadar kaldıran C parçası, iğneyi HA kadar kaldıran A parçası ve iğneyi HB kadar indiren B parçasıdır.

50

Şekil 3. 2. Örme makinesinde iğnenin yer değişme diyagramının düzlemsel açılımı (Moiseenko, 1989)

Yeni örme sistemi tasarımında örme işleminin gerçekleşmesi için iğnenin gerekli yer değişmeleri , ve ‟nin ve kamların yükselme açılarının büyük bir hassasiyetle hesaplanması gerekmektedir.

En temel örme makinesinde örme sistemi yükselme ve alçalma olmak üzere iki kamdan oluşur. Tek silindirli basit yuvarlak örme makinesinde iğnenin yükselmesi kamın 1-2 yüzeyinde, alçalması 2-3 yüzeyi boyunca gerçekleşir.

51

Şekil 3. 3. Örme makinesinde iğnenin kam üzerinde izlediği yörünge (Moiseenko, 1989)

Tek silindirli basit yuvarlak örme makinesinde iğnenin yükselmesi kamın 1-2 yüzeyinde, alçalması 2-3 yüzeyi boyunca gerçekleşir (Şekil 3.3a). Bu durumda kamın yükselme ve alçalma açıları birbirine eşit alınır. Kamın profili ise ikizkenar üçgen şeklinde olur. Kamın tabanının uzunluğu aşağıdaki denklem ile hesaplanır.

(3.1)

İmkan olduğunda yükselme açısının alçalma açısından küçük olması istenilir. Bu durumda (Şekil 3.3b) kamın taban ölçüsü değişir.

(3.2)

Örme sisteminin gerçek uzunluğu teorik hesaplarda elde edilen değerden fazla olur.

Bunun nedeni iğnenin hareket ettirilmesi için ek ve mesafelerine ihtiyaç duyulmasıdır (Şekil 3.3b). ve ‟nin değerleri (1.5-3.5)t aralığında seçilir.

52

3.3.2. İlmeklerin iğneyle birlikte yer değişmelerinin sürtünme kuvvetleri göz önünde bulundurularak hesaplanması

İğne en yüksek pozisyondayken, iğnede bulunan en son ilmek sürtünme kuvvetleri etkisi ile ilmeğin aynı anda bulunduğu yerde iğneyle beraber yükselir ve iğne profilinin, düşey dikeyinde (normalinde) bir açısı ile durur.

İlmeğin silindirik çubuk üzerinde, nn normali ile δ açısı yapacak şekilde Q çekme kuvveti ile serbest bir hareket yaptığını varsayalım (Şekil 3.4a). Q kuvvetini N ve M bileşenleri olarak ayırdığımızda, iğne üzerinde ilmeğin iğneyle temas ettiği A noktasında normal ve tanjant profilleri ortaya çıkar.

53

Şekil 3. 4. İlmeğin iğnedeki denge hali (Moiseenko, 1989)

Q kuvvetinin N bileşeni ilmeğin hareketini engellemeye çalışır, M bileşeni ilmeğin çubuk boyunca aşağı yönde hareket etmesini ister fakat ilmek ve iğne arasında oluşan T sürtünme kuvveti bunu önler. M T olduğunda ilmek çubuk üzerinde aşağı hareket edecek, M T olduğunda ise ilmek sabit kalacak ve iğne yukarı hareket ettiğinde onunla birlikte hareket edecektir. M T olduğunda ilmek üzerindeki kuvvetler birbirine eşit olacak ve iğne yukarı hareket ettiğinde ilmek hareketsiz kalacaktır.

M ve T kuvvetlerini meydana getiren çekim kuvvetini ifade edelim.

burada iğne çubuğu ve ilmek arasındaki sürtünme katsayısıdır.

İlmeğe etki eden kuvvetlerin eşitliği şu şekildedir:

54

veya (3.3)

Sürtünme katsayısı ‟nün sürtünme açısının tanjantı ‟ye eşit olduğunu yani bildiğimizden, iğne yükseldiği zaman ilmek iğneyle sürtünme açısı değerinde bir açı oluşturana kadar birlikte hareket edecektir (Şekil 3.4b) (İlmeğe etki eden kuvvetin açısı sürtünme kuvvetinin açısına eşit olduğunda ilmek harekete başlar ve sürtünme ortadan kalkar).

Şekil 3.4b‟de ilmek açık dilin üzerinde gösterilmiştir. İğnenin dilin üzerindeki durumunu tespit etmek için temas noktasında dile kk teğetini sonra ise A noktasından kk teğetine n normalini indirmek gerekmektedir. Bu durumda ilmeğe etki eden Q kuvvetinin denge durumunda kalması için nn normalinden iğnenin hareketinin tersi yönünde sürtünme açısı kadar meyillenmesi gerekecektir. Bir başka deyişle normal sürtünme açısı kadarlık açıyla duracaktır.

Eğer dilin profiline çekilmiş teğetle iğne gövdesi arasındaki açıyı ile gösterirsek, ilmeğin yatayla oluşturduğu eğim ‟ya eşit olacaktır. İlmek dili geçtikten sonra kuvvetlerin eşitliği bozulur ve Q kuvvetinin M bileşeni etkisi ile ilmek yeni bir

Sonuç olarak indirgenmiş sürtünme açısı için aşağıdaki denklem elde edilmiş olur.

(3.4)

55

3.3.3. Platinsiz makinelerde iğnenin yer değişim miktarının hesaplanması

Platinsiz makinelerde platinin görevini iğne silindirleri üstlenir. İlmek oluşurken iğnenin aldığı pozisyonlar Şekil 3.5‟de gösterilmiştir.

Yukarıda belirtildiği gibi iğne yükseldiğinde Q kuvveti etkisinde olan ilmek iğne ile birlikte yükselir ve aktarma yüzeyine göre açısı ile durur. 1 durumunda ilmeğin açık dil üzerinde kalması a uzaklık değeri ile sağlanır.

İğne (2. durumda) en yüksek pozisyonda iken ilmeğin dil üzerinden geçmesinin sağlanması için ilmeğin müsaade edilen ölçülerde uzaması ve genişlemesi söz konusudur. 3. durumda iğne yeni ilmek oluşumu için alınan ipliğe h kadar eğim vermiştir.

(3.5)

(3.6)

(3.7)

Şekil 3. 5. İğnenin makine üzerindeki hareketi (Moiseenko, 1989)

56 Burada;

- dilli iğnenin temel konstrüktif boyutudur (Dil açık olduğu zaman çengelin iç kısmından dilin ucuna kadar olan uzaklıktır).

- çengelin mm cinsinden kalınlığıdır.

ve - ilmeğin yatay düzlemdeki izdüşümüdür.

ilmekten açık dilin uç kısmına kadar olan uzaklıktır.

3.6 denkleminin analizi, iğnenin tam yer değişmesinin dilli iğnenin temel konstrüktif boyutu ‟e, iğne silindirinin kalınlığına ( ), ilmek eğim yüksekliği ‟e ve sürtünme açısı ‟na bağlı olduğunu göstermektedir. Söz konusu parametrelere ait değerlerin artması ile iğnenin yer değişim miktarı artar. Tasarım sırasında bu parametrelerin minimum değerde tutulması gerekmektedir.

3.3.4. Platinli makinelerde iğne yer değişiminin hesabı

Yuvarlak örme makinelerinde platinler aşağıdaki görevleri üstlenirler:

 Döndürme yüzeyi oluşturur.

 Eski ilmekleri çeker.

 İğnelere kılavuzluk yapar.

 Eski ilmeklerin iğne ile birlikte yükselmesini engeller.

57

Şekil 3. 6. Platinli örme makinelerinde dilli iğnelerin hareketi (Moiseenko, 1989)

Şekil 3.6‟da iğne ile platinin örme işlemi sırasında oluşturduğu 3 temel durum görülmektedir. İğne iplik kılavuzu seviyesine kadar yükseldiğinde iğne üzerinde olan eski ilmek sürtünme kuvvetinin etkisiyle, platinin üst burnu ilmeği tutana kadar, hareket eder. Bu durumda ilmek belli bir miktar döner ve yatayla açısı alarak yerleşir. İğnenin diğer durumlarını Şekil 3.6‟dan çıkartmak mümkündür.

Şekle göre iğnenin hareketi aşağıdaki denklemler ile belirlenir.

Şekle göre iğnenin hareketi aşağıdaki denklemler ile belirlenir.

Belgede İlmek yüzleri İlmek düzeni Farklı ilmek yapıları... 12 (sayfa 42-0)