İğne çengelinin ve platinin kalınlıkları

İğne çengelinin ve platinin kalınlıklarını tek silindirli yuvarlak örme makinesi örneğinde ele alalım. Bu tip makinelerde ilmek oluşumunda iki ilmek oluşturma elemanı – 6 numaralı dilli iğne ve 5 numaralı platin – bulunmaktadır. İğne 4 numaralı iğne silindirinde platin ise 3 numaralı platin taşıyıcısında yer almaktadır.

Silindirle birlikte dönme hareketi alan iğneler, dikey doğrultuda hareketi sabit 2 numaralı kamlardan almaktadırlar. Platinlere radyal yer değiştirme ise 1 numaralı kamlar yardımıyla iletilir (Şekil 4.1).

93

Şekil 4. 1. Tek örme sistemli yuvarlak örme makinesinin konstrüksiyonu (Garbaruk, 1980)

94

İğnenin temel parametresi olarak çengel kalınlığı, d kabul edilir. Makinede kullanılan iplik ne kadar inceyse d‟nin değeri de bir o kadar küçük olacaktır. Bu mantığa dayanarak, platinin temel parametresi olarak platin kalınlığı p kabul edilmiştir. İğne çengelinin, platinin ve ipliklerin kalınlıkları arasındaki bağıntılar örme elemanlarının birbirleri arasındaki minimum uzaklıkları belirleyen önemli değerlerdir. Platinsiz örme sistemlerinde platinin görevini silindirin dişleri üstlenir. Bu durumda dişlerin arasında aynı zamanda iki iplik yer alır. Biri ilmek oluşturmak için yeni alınan iplik, diğeri ise eski ilmeğin bacaklarına ait ipliktir. Bu durumda yeni alınan iplik dişlerin aralığında gerilmeye maruz kalırken eski ilmeğe ait iplik ise dişlerin arasında asılı halde serbest kalır. Bu iki iplikten biri diğerinin üzerinde olduğunda eski ilmeğin ipliklerini dişler arasındaki mesafelerin hesaplamasında göz ardı etmek mümkündür.

Aynı durum çift silindirli örme makineleri için de geçerlidir. Platinleri hareketli olan örme makinelerinde (çorap otomatlarında) iğne için minimal ara boşluğu iğne yükseldiğinde oluşmaktadır. Bu durumda eski ilmeğin bacakları da ara boşluğunda bulunacaktır. Eğer ipliklerde olan düğüm ara boşluğuna denk gelecek olursa bu boşluk yetersiz hale geleceğinden ipliklerde kopuş meydana gelebilir. Böylelikle tüm örme makinelerinde ilmek oluşturma elemanları arasındaki uzaklığı, yeni ipliğe eğim verme durumu için hesaplamak gerekmektedir (Garbaruk, 1980).

Şekil 4. 2. İlmek oluşturma elemanları tarafından ipliğin eğim şemaları (Garbaruk, 1980)

95

Şekil 4.2a‟da tek silindirli örme makinesinde ipliğe iğnenin çengeli yardımıyla eğim verilmesi durumu, Şekil 4.2b‟de ise platin yardımıyla ipliğe eğim verme durumları çengelinin ve platinin kalınlıkları belli değerlerde yapılmaktadır. Bu üç parametre arasındaki ilişki deneyimler sonucu elde edilmiştir.

Çizelge 4.1‟de makine inceliği t, iğne çengelinin kalınlığı d, platin kalınlığı p, iplik kalınlığı F ve iğne ile platin arasındaki minimal uzaklık x‟in farklı makineler için değerleri hesaplanarak verilmiştir. Çizelgeyi kullanarak iğne adımı t bilindiğinde iğne çengelinin d ve platinin p kalınlıklarını kolaylıkla bulmak mümkündür.

Farklı örme makinelerinde iğne adımı t, iğne çengelinin çapı d, platinin kalınlığı p, iplik kalınlığı F ve iğne ile platin arasındaki uzaklık x değerleri arasındaki bağıntılar ve oranlarını araştırdığımızda birbirine yakın sınıflarda olan örme makineleri için aynı oranların seçilmesinin mümkün olduğu görülmektedir. Bundan dolayı istenilen herhangi bir yeni makine için ve parametrelerini, bu parametleri belli olan bir makinenin sınıfına göre seçmek mümkündür. Matematiksel olarak bu ifadeleri aşağıdaki denklemlerle ifade edebiliriz.

(4.4)

(4.5)

96

Çizelge 4. 1. Farklı makineler için makine inceliği E, iğne çengelinin kalınlığı d, platin kalınlığı p, iplik kalınlığı F ve iplikle platin arasındaki mesafe x arasındaki

bağıntılar (Garbaruk, 1980)

97 4.1.5. İğne adımı ve makine sınıfı

parametresini yeniden ele alalım. Görüldüğü kadarıyla ‟in değerine bağlı olarak makinede kullanılabilecek ipliğin kalınlığı seçilir. Eğer makine inceliği önceden biliniyor olsaydı değerini 4.3 denkleminden hesaplamak mümkün olurdu.

(4.6)

Örneğin, orta sınıf tek silindirli dilli iğne kullanan yuvarlak örme makineleri için , ve olduğundan oranı olacaktır.

Önceki bölümlerde ‟in iplik kalınlığı ‟ten mutlaka büyük olması gerektiği vurgulanmıştır. Çünkü aralığından düğümlerin kolay geçmesi için bu şartın sağlanması gerekir. İplikler genelde dokuma düğümleriyle düğümlenirler (Şekil 4.3).

Şekilden de görüldüğü gibi düğüm alanında ipliğin toplam kalınlığı tek ipliğin kalınlığının en azından 2 katı kadar olmaktadır. ‟in değeri seçilirken ancak düğüm kalınlığını göz önünde bulundurmak yetersizdir. Bunun dışında iğnelerin rijitliğini ve iğne çengelinde olan iplik sayısını da dikkate almak gerekir.

Şekil 4. 3. Dokuma düğümü (Garbaruk, 1980)

İğneler rijitlik açısından iki gruba bölünürler:

 1.grup örme makinelerinde iğnelerin rijitliği düğümlerin geçmesini engeller.

Dilli iğneler kullanan makineler bu gruba aittirler.

98

 2. grup örme makinelerinde ise iğnelerin rijitliği düğümlerin kolay geçmesine olanak sağlar. Bundan dolayı bu tip makinelerde ‟in değerini belli oranda küçültmek mümkündür.

Öte yandan iplikler aralığından geçtiğinde belli bir ezilmeye maruz kaldıklarından ‟in değerini bu oranda küçültmek mümkün sayılmaktadır. Deneyler ezilme sonucu iplik kalınlıklarının %25‟e kadar azaldığını gösterir. Bunu göz önünde bulundurduğumuzda rijit iğneli makinelerde ‟ değeri aşağıdaki denklemler ile hesaplamak mümkündür.

(4.7)

İğnelerin elastikliği aralığının yaklaşık %25 azalmasına imkân sağladığından 3.14 denkleminden bulunan değer %25 düşürülebilir.

(4.8)

Bazı örme makinelerinde aralığından aynı anda iki iplik geçebilir (Örneğin; çorap makineleri, çözgülü örme makineleri). Bu makinelerde iğne çengelinden aynı anda

4.2 – 4.10 denklemlerini kullanarak makine inceliği ile iplik kalınlığı arasındaki bağıntı bulunur. Örneğin; tek silindirli yuvarlak örme makinesi için:

99

(4.11)

Buradan da;

(4.12)

İğne adımı bulunduktan sonra denkleminden makinenin sınıfını bulmak mümkündür.

Örnek:

İplik kalınlığı mm olsun. mm.

3.18 denkleminden ise mm elde edilir.

100 5. TARTIŞMA VE SONUÇ

Bu tez çalışmasında, öncelikle literatür taraması yapılarak örme makinelerinin sınıflandırılması ele alınıp detaylı bir şekilde yeniden oluşturulmuştur.

İğnelerin farklı makinelerdeki yer değişmeleri ve ipliklerin hareketiyle bu yer değişme miktarının nasıl etkilendiği hesaplanmıştır.

Örme esnasında meydana gelen eğim derinliğinin hesabı yapılmış, teknolojik ve mekanik eğim açıları incelenmiş, iğnelerin yer değişmeleri ile birlikte bu parametreler değerlendirilerek ilmek oluşturma elemanlarının boyutlarının seçilmesinde dikkat edilecek hususlar ortaya konmuştur.

Örme makinelerinin sınıfı incelenerek iğne tipinin, iplik kalınlığının ve platin kalınlığının neye göre seçileceği açıklanmıştır.

Sonuç olarak elde edilen denklemlere ve verilere dayanarak istenilen örme makinesinin tasarım parametreleri hesaplanabilir.

101 6. KAYNAKLAR

Atasayan, S., 2005. Dikişsiz örme “seamless” teknolojisinde üretimde karşılaşılan kumaş çekme sorunları ve çekmenin optimizasyonu. Marmara Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 108 s, İstanbul.

Bayazıt Marmaralı, A., 2004. Atkı Örmeciliğine Giriş. Bornova/İzmir, E.Ü. Tekstil ve Konfeksiyon Araştırma-Uygulama Merkezi Yayını, Yayın No:9, 158 s, İzmir.

Budun, S., 2007. Dikişsiz örme makinelerinde iplik beslemesinin kumaşın boyutsal değişimi üzerine etkileri. Marmara Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 90 s, İstanbul.

Garbaruk, V. N., 1980. Örme Makinelerinin Tasarımı. 472 s, Moskova.

Groz Beckert, 2011. İnternet Sitesi. http://www.groz-beckert.com/website/media/tr/media_master_360_low.pdf. Erişim Tarihi:

06.05.2011.

Groz Beckert, 2011. İnternet Sitesi. http://www.groz-beckert.com/website/media/tr/media_master_361_low.pdf. Erişim Tarihi:

06.05.2011.

Knowledge for Innovation, 2011. İnternet Sitesi.

http://www.knitepedia.co.uk/browse/knit_tech/knit_tech/Warp_Knitting/Tric ot_knitting_1_of_2.htm. Erişim Tarihi: 06.05.2011.

Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1993, Tekstil Teknolojisi, Bölüm 3 ve 4.

Moiseenko, F. A., 1989. Örme Makinelerinin Tasarımı. 168 s, Moskova.

Raz, S., 1993, Flat Knitting Technology, Universal Maschinenfabrik Heidenheim, Germany.

Santeks Makine, 2011. İnternet Sitesi.

http://www.santeksmakine.com/omplatin.html. Erişim tarihi: 10.05.2011.

Spencer, D. J., 1998, Knitting Technology: a comprehensive handbook and practical guide, Woodhead Publishing, Cambridge.

Soydan, A. S., 2011. Küçük çaplı yuvarlak örme kumaşlar ve üretim makinaları hakkında bazı çalışmalar. Dokuz Eylül Üniversitesi, Doktora Tezi, 180s, İzmir.

102

Tekstil Mühendisleri Odası, 2011. İnternet Sitesi.

http://www.tmo.org.tr/download.php?pid=44e8f33a358&ext=pdf&fn=ajanda

%20teknik%20bilgi%202011.pdf. Erişim Tarihi: 09.05.2011.

Tekstil Okulu, 2010. İnternet Sitesi.

http://www.tekstilokulu.net/smfforum/index.php?topic=9.0. Erişim tarihi:

21.03.2010.

Wikipedia, 2011. İnternet Sitesi. http://en.wikipedia.org/wiki/Stocking_frame. Erişim Tarihi: 06.05.2011.

Yakartepe M., Yakartepe, Z., 1995, Tekstil Teknolojisi Elyaf‟tan Kumaş‟a, 1. Baskı, İstanbul, Cilt:8, 2225-2236s.

103 ÖZGEÇMİŞ

Adı Soyadı : Duygu ERDEM

Doğum Yeri ve Yılı: Çivril, 1988

Medeni Hali : Bekar Yabancı Dili : İngilizce

Eğitim Durumu (Kurum ve Yıl)

Lise : Denizli Lisesi 2001-2005

Lisans : Süleyman Demirel Üniversitesi 2005-2009 Yüksek Lisans: Süleyman Demirel Üniversitesi 2009-