İkamete mahsus tipik sahalar için tip plânlar evvelden hazırlanabilir. Vakıa bu suretle bir apartımanda aile- lerin vaziyetine göre bazı tadilâtın yapılması lâzım gelir ve bu baptaki hususî icabat ve ihtiyacat ko- layca tatmin edilebilir ise de hususî bir inşaat saha- sında yapılacak bina yerlerinin tesbiti fazlaca karışık bir mesele teşkil eder. Her sahanın kendisine ait bir husu- siyeti ve bu sebepten dolayı da bunlardan her birinin ayrı ayrı bir hâil, tarzı vardır. İkinci derecedeki binalar ile oyun yerlerinin inşa tarzı ise inşaat yerlerinin muhtelif mahiyet- lerine göre pek ziyade değişir.
Yukarıda gösterilmiş olan etüd tipleri hususî bir inşaat sahasının plânını hazırlamak keyfiyetini kolaylaştıracak ma- hiyettedir. Bu etüd meselenin tamamile hallini temin etmese bile hiç değilse onun nakıs surette hallolunmasına meydan vermez. Resimler meselenin ana hatlarını tahlil suretinde gös- termekte olup son plânlar onların üzerinden tanzim ve bi- lâhare de kontrol olunabilir.
Yukarıdaki etüdlerin birinci meziyeti şudur ki; kolayca kontrol edilebilen âmilleri tesbit etmekte ve bunları sara- haten göstermektedri.
1— En evvel nazarı dikkate alınacak nokta binaların inşa edileceği mahal ile havalisi keyfiyetidir. I numaralı resim inşaat mahallini ihata eden arazinin yapılacak bina- ların yüksekliği ile muhtelif hususlar için kullanılmak üzere tayin edilmiş olan sahalar ve yanındaki bina hatları üze-
rine tesir edecek olan vaziyeti gösterir. Bundan maada nak- liyata mahsus yerleri de tesbit eder, ve inşaat mahallini bu noktalardan itibaren muhtelif sahalara ayırmıştır. İn- şaat mahallinin etraftaki araziye müntehi olan kısımlar mek- teplere ve çarşılara hasredilmiştir. Ancak bunların işgal e- deceği yer projede gösterilen sahadan daha geniş olsa ge- rektir.
2— Bu resim bizzat inşaat mahalli ile bunun taksima- tını, tadilâtını ve sokakları gösteriyor. Bunlardan başka bo- zulan sokaklar ile evler ve sair binalar da gösterilmiştir.
2— 1 ve 2 numaralı resimlerde görüldüğü veçhile arazi- nin topoğrafik ahvaline dair yapılan tetkikler neti- cesinde inşaat mahalli ayrı ayrı sahalara ayrılmıştır ve bu husus tanzim edilecek olan plâna esas teşkil edecektir.
Gerek mektep ve gerek ticarethanelere ve Halkevine mah- sus binalar için olduğu gibi muhtelif yüksekliklerde ikamete münhasır binalar için de ayrı ayrı sahalar tesbit olunmuş- tur. İkamete elverişli olmıyan sahalar da parka tahsis edil- miştir.
4— Yapılacak binaların plânları, onların güneşe maruz ve şiddetli rüzgârlardan masun bulunması ve odalarının da- hi ona göre tertip edilmesi suretlle tanzim olunmuştur. Her halde güneş ile rüzgârın izafî ehemmiyetine göre her iki- sinin arasını bulmak icap eder.
5— İkamete mahsus binalara tahsis edilen sahalarda mutad inşaat şekilleri tesbit olunmuş ve binaların istika-
meti yukarıdaki fıkrada gösterilmiş olduğu veçhile tayin edilmiştir. Bu sahalar inşaatın arzu edildiği veçhile inkişafı- nı teminen tertip olunmuşlardır ve etüdlere esas teşkil eder- ler. Matlûp olan garaj sahaları tesbit edilmiş ve tahminî olarak inşaata mahsus dört ana sahası arasında taksim olunmuştur.
6— Matlûp olan teneffüs yerleri aile efradının adedine göre tesbit olunmuştur.
7— Bu resim mektep ile çarşıya ve Halkevine mün-
tehi olup nakliyata mahsus bulunan ana sokakları ve ikinci derecedeki yolları gösterir. Büyük daireler büyük apart- manların yerlerini tayin ederler.
8— Bu etüdlerden istihraç edilen plân bizzarur muhte- lif bir mahiyeti haiz olacaktır. Mamafih en mühim nokta- ları muhafaza edecek meselenin rasyonal hallini teşkil eyli- yecek ve tam bir ikamet muhiti meydana getirecektir. 8 nu- maralı resim bu metod üzerine müesses inşaat sahası plânı için iptidaî bir etüd göstermektedir.
" T i p b i n a g r u p l a r ı , , Architectural Forum ) dan
1— Meyilli bir arazi üzerinde basit şerit halinde tip plân tanzimi. Bu binalar etraflarındaki yollara muvazî ayni istikamete müteveccih olarak kolaylıkla yokuşa intibak ede- bilirler. Ayni tarzda, meyilli araziye uyması itibarile ideal basit bir tiptir.
2— Şerit binalar tanzimine başka bir misal: Bu halde her apartımanı teşkil eden bina kısımları (ünite) ler tulânî ola- rak birleşerek yokuş aşağı tanzim edilir.
Bu vaziyette meyil, birinci misaldekinden daha fazla- dır. Fakat binaların alçak kısımlarına daireler ilâve etmek mümkündür. Her dairenin ayni derecede aydınlık alması için şeritler cenubu şarkî ve cenubu garbîye müteveccih ola- rak konulur.
3— (L) şeklinde bir bina şeriti ve T şeklinde tertibatı:
Bu binaların ekserisi cenuba müteveccihtir ve önünde geniş bir manzara vardır. T şeklindeki (ünite) leri şerit şeklindeki bina kısımları ile ayırmak suretile dar meydancıklar ber- taraf edilmiştir.
4— Z ve T şeklindeki binalar ekseriya meyilli arazide daha çok kullanılır. T (ünite) leri sadece Z lerin istikametini değiştirmek için kullanılır. Sondaki (ünite) ler yarım kat eksik yapılır. Bu suretle tertip edilen binalar karşılarındaki manzaraya teveccüh eder. Binaların her biri ya sabah veya akşam güneş alır.
5— L ve T şeklindeki binalar ile haç vücude getirerek daha sık küme teşkili: Bütün çıkıntılı kenarlar şerit şeklin- de binalarla ayrılmıştır. Köşeler de haricî zaviye teşkil eder- ler. Salip şeklindeki binalar altı katlı olup diğer alçak bi- naları gölgelememesi için şimale doğru konulmuşlardır ve salip şeklindeki bina kısımları umumiyetle diğer bloklarm nihayetlerine konulmuş olduklarından, avlu gibi sıkışık yer- ler bırakmazlar.
6— Yukarıda isimleri geçen (5) şekildeki (ünite) lerin tertibi ile meydana gelen (PĞrimetrik) bir plânlı blok. Bu- nun garp cihetinde avlular hasıl olmadığı için şark cihe- tinden daha iyidir.
7— Bunda da 5 şekil kullanılmıştır. Z ler, bir T ile ayrılmış, nihayetlerine salip şeklindeki üniteler konulmuş ve diğer binalar şerit şeklinde sıralanmışlardır.
Bütün binalar o şekilde tertip edilmişlerdir ki apartı- manların hemen hepsi ayni derecede güneş almaktadırlar.
8— Bu tertipte, üç katlı bloklam arasında haç şeklinde 6 katlı binalar yapılmıştır. Ancak bu tarzdaki inşaatın bir çok müşkülâtı vardır. Yüksek kısımlar alçak binaların üze- rinden aydınlık alır ve manzara temin ederler.
