TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
SOSYAL ÇEVRE BİLİMLERİ ANABİLİM DALI
KÜLTÜREL TURİZM KONUSUNDA BİR ARAŞTIRMA: BEYPAZARI ÖRNEĞİ
Doktora Tezi
Nihat DEMİRTAŞ
Ankara-2017
TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
SOSYAL ÇEVRE BİLİMLERİ ANABİLİM DALI
KÜLTÜREL TURİZM KONUSUNDA BİR ARAŞTIRMA: BEYPAZARI ÖRNEĞİ
Doktora Tezi
Nihat DEMİRTAŞ
Tez Danışmanı
Prof. Dr. Mehmet SOMUNCU
Ankara-2017
III TÜRKİYE CUMHURİYETİ
ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
SOSYAL ÇEVRE BİLİMLERİ ANABİLİM DALI
Nihat DEMİRTAŞ
KÜLTÜREL TURİZM KONUSUNDA BİR ARAŞTIRMA: BEYPAZARI ÖRNEĞİ
Doktora Tezi
Tez Danışmanı: Prof. Dr. Mehmet SOMUNCU
Tez Jürisi Üyeleri
Adı Soyadı İmzası
Prof. Dr. Mehmet SOMUNCU ………..
Prof. Dr. Nevin AKPINAR ………..
Prof. Dr. Orhan BATMAN ………..
Prof. Dr. Yüksel ÖZTÜRK ………..
Doç. Dr. Mutlu YILMAZ ………..
Tez Sınav Tarihi: 17.11.2017
TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜNE
Bu belge ile, bu tezdeki bütün bilgilerin akademik kurallara ve etik davranış ilkelerine uygun olarak toplanıp sunulduğunu beyan ederim. Bu kural ve ilkelerin gereği olarak, çalışmada bana ait olmayan tüm veri, düşünce ve sonuçları andığımı ve kaynağını gösterdiğimi ayrıca beyan ederim. (17/11/2017)
Tezi Hazırlayan Öğrencinin Adı ve Soyadı Nihat DEMİRTAŞ
İmzası .……….
V ÖNSÖZ
Bu tezin hazırlanmasında her türlü desteği gösterip değerli zamanlarını esirgemeyen başta tez danışmanım Prof. Dr. Mehmet SONMUNCU ve tez jürimde bulunan Prof. Dr.
Nevin AKPINAR ve Doç Dr. Mutlu YILMAZ’a sonsuz şükranlarımı sunarım.
Doktora derslerini aldığım hocalarım Prof. Dr. Erdoğan AKKAN (ışıklar içinde yatsın), Prof. Dr. Cevat GERAY, Prof. Dr. Berna ALPAGUT, Prof. Dr. Çelik ARUOBA, Prof.
Dr. Can HAMAMCI, Prof. Dr. Ruşen KELEŞ, Prof. Dr. Koray HAKTANIR ve Araştırmacı Gürbüz EVREN hocalarıma teşekkürlerimi sunarım.
Anket sorularının hazırlanmasında deneyim ve birikimiyle yardımcı olan Sosyolog Mehmet YILMAZ’a ve istatistik çalışmalar sırasında yol gösterici çabalarından dolayı Prof. Dr. Ensar BAŞPINAR ve Dr. Mustafa Cumhur AKBULUT’a teşekkürlerimi sunarım.
Çalışmamın çeşitli aşamalarındaki katkılarından dolayı dolayı Yrd. Doç. Dr. Ali BAŞARAN’a ve anket çalışmalarım sırasında yardımlarımlarından dolayı Beypazarı halkına ayrıca teşekkürlerimi sunarım.
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ ... V
KISALTMALAR ... 10
TABLOLAR LİSTESİ ... 11
ŞEKİLLER LİSTESİ ... 16
FOTOĞRAFLAR LİSTESİ ... 17
GRAFİKLER LİSTESİ ... 18
1. GİRİŞ ... 19
1.1. Araştırma Alanının Yeri, Sınırları ve Başlıca Özellikleri ... 23
1.1.1. Doğal Özellikler ... 23
1.1.2. Beşeri Coğrafya Özellikleri ... 30
1.2. Araştırmanın Amacı ve Kapsamı ... 37
1.3. Araştırmanın Önemi ... 41
1.4. Araştırma Problemi ... 44
1.5. Araştırmanın Yöntemi ... 46
1.6. Araştırmanın Hipotezleri ... 49
2. KAVRAMSAL VE KURAMSAL ÇERÇEVE ... 51
2.1. Kültür Kavramı ... 51
2.2. Turizm Kavramı ... 52
2.2.1. Dünyada ve Türkiye’de Turizmin Gelişimi ... 54
2.3. Ziyaretçi ... 66
2.4. Turist ... 67
VII
2.5. Günübirlikçi (Ekskürsiyonist) ... 68
2.6. Çevre ... 69
2.7. Turizm ve Çevre ... 70
2.8. Sürdürülebilir Turizm ... 74
2.9. Kültürel Turizm ... 77
2.9.1. Dünya’da ve Ayrupa’da Kültürel Turizm ... 83
2.9.2. Türkiye’de Kültürel Turizm ... 85
2.10. Kültürel Turist ... 90
2.11. Kültürel Turizmin Etkileri ... 92
2.12. Sürdürülebilir Kültürel Turizm ... 96
3. BEYPAZARI’NDA KÜLTÜREL TURİZM VE KAYNAK DEĞERLERİ ... 100
3.1. Beypazarı İlçesinin Tarihi ve Kültürel Özellikleri ... 100
3.1.1. Tarihi Süreç ve Özellikler... 100
3.1.2. Kültürel Özellikler ... 104
3.1.2.1. İnözü Vadisi Doğal ve Kültürel Kaynakları ... 108
3.1.3. Sivil Mimari ... 110
3.1.4. Anıtsal Yapılar ... 111
3.1.5. El Sanatları ... 136
3.1.6. Giyim Kuşam ... 145
3.1.7. Geleneksel Mutfak (Gastronomi) ... 149
3.1.8. Anma Günleri, Festival ve Şenlikler ... 152
3.1.9. İnançlar ve Töresel Yapı... 154
3.1.10. Turizm Talebi ve Altyapı ... 159
3.1.10.1. Ulaşım (Erişilebilirlik) ... 166
3.1.10.2. Konaklama ve Yeme-İçme Olanakları ... 168
3.2. Kuramsal Çerçeve... 171
4. ARAŞTIRMANIN MODELİ VE VERİLERİN ANALİZİ ... 184
4.1. Araştırmanın Modeli ... 184
4.2. Evren ve Örneklem ... 187
4.3. Verilerin Toplanması ... 192
4.4. Verilerin Analizi ... 197
4.4.1. Nicel Araştırma Sonuçları ve Elde Edilen Bulgular ... 198
4.4.1.1. Araştırmaya Katılan Ziyaretçilerden Elde Edilen Bulgular ... 198
4.4.1.1.1. Ziyaretçilerin Demografik Özellikleri ... 199
4.4.1.1.2. Ziyaretçilerin Seyahat Özellikleri ... 202
4.4.1.1.3. Ziyaretçilerin Beypazarı İlçesini Tercih Özellikleri ... 206
4.4.1.1.4. Ziyaretçilerin Altyapı ve Çevreye Ait Görüşleri ... 211
4.4.1.1.5. Ziyaretçilerin Gözünde Beypazarı İlçesine Ait İmaj Özellikleri .. 213
4.4.1.2. Araştırmaya Katılan Yerel Halktan Elde Edilen Bulgular ... 214
4.4.1.2.1. Yerel Halkın Demografik Özellikleri ... 215
4.4.1.2.2. Yerel Halka Göre Ziyaretçilerin Gezi Süresi ve Etkinlikleri ... 217
4.4.1.2.3. Beypazarı Halkının Yerel Ürün Üretimi ... 218
4.4.1.2.4. Yerel Halkın Gözünde Beypazarı’na Ait Değerler ... 219
4.4.1.2.5. Beypazarı Halkına Göre Turizmin Etkileri ... 221
IX
4.4.1.2.6. Turizmin Geliştirilmesine Yönelik Yerel Halkın Görüşleri ... 226
4.4.1.3. Araştırmaya Katılan Beypazarı Esnafından Elde Edilen Bulgular ... 228
4.4.1.3.1. Beypazarı Esnafının Demografik Özellikleri ... 229
4.4.1.3.2. Beypazarı İlçesindeki İşyerlerine Ait Özellikler ... 230
4.4.1.3.3. Esnafa Göre Turizmin Beypazarı İlçesindeki Fiziksel – Ekonomik ve Sosyo-Kültürel Etkileri ... 236
4.4.2. Nicel Bulgular ve Değerlendirme ... 243
4.4.3. Nitel Araştırma Sonuçları ve Elde Edilen Bulgular ... 261
SONUÇ VE ÖNERİLER ... 278
KAYNAKÇA ... 294
EKLER ... 310
Ek 1. Beypazarı Ziyaretçi Anketi ... 310
Ek 2. Beypazarı Esnaf Anketi... 316
Ek 3. Beypazarı Yerel Halk Anketi ... 320
Ek-4. Beypazarı İlçesi Tescilli Eserler Listesi... 325
ÖZET ... 327
ABSTRACT ... 329
KISALTMALAR AB : Avrupa Birliği
AIT : Uluslararası Turizm Birliği
AKTOB : Akdeniz Turistik Otelciler ve İşletmeciler Birliği ADNKS: : Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi
AIEST : Uluslararası Bilimsel Turizm Uzmanları Birliği DİE : Devlet İstatistik Enstitüsü
DPT : Devlet Planlama Teşkilatı DSİ : Devlet Su İşleri
G.E.E.A.Y.K : Kültür Bakanlığı Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu ICOMOS: Uluslararası Anıtlar ve Sitler Konseyi
IUCN : Uluslararası Doğal Hayatı ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği KGM : Karayolları Genel Müdürlüğü
MTA : Maden Tetkik Arama ÖDA : Önemli Doğa Alanı
SPSS : Statistical Package for the Social Sciences TAYDM : Turizm Alanlarının Yaşam Döngüsü Modeli TÜRSAB : Türkiye Seyahat Acenteleri Birliği
TÜİK : Türkiye İstatistik Kurumu
UNESCO : Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü UNWTO : Birleşmiş Milletler Dünya Turizm Örgütü
11 TABLOLAR LİSTESİ
Tablo 1: Beypazarı İlçesi’nin Nüfusu ... 32
Tablo 2: Beypazarı İlçesi’nde Arazi Kullanım Durumu ... 35
Tablo 3: Hayvansal Ürün ve Üretim ... 36
Tablo 4: 1950-2016 Yılları Arasında Dünya Turizmine Katılanların Sayısı ve Turizm Gelirleri ... 58
Tablo 5: 1964-2016 Yılları Türkiye Turizm Geliri ve Turist Sayısı ... 62
Tablo 6: Dönemlere Göre Çevre ve Turizm Tutumları Arasındaki İlişki ... 72
Tablo 7: Kültürel Turizm Etkinlikleri ... 80
Tablo 8: Yabancı Ziyaretçilerin Türkiye’ye Geliş Nedenlerine Göre Dağılımı ... 88
Tablo 9: Beypazarı İlçesinin Tarihi ve Kültürel Varlıkları ... 105
Tablo 10: Beypazarı’nda Turizme Yönelik İşletmeler/Girişimler/Faaliyetler ... 169
Tablo 11: Beypazarı İlçesi Turizm İşletme Belgeli Tesisler ... 170
Tablo 12: Beypazarı İlçesi Belediye Belgeli Tesisler ... 170
Tablo 13: Beypazarı İlçesi Yeme İçme Tesisleri... 170
Tablo 14: Beypazarı İlçe Nüfusu ... 188
Tablo 15 – Beypazarı ziyaretçi sayısı ... 190
Tablo 16: Araştırmaya katılan ziyaretçilerin demografik özelliklerine göre dağılımı . 199 Tablo 17: Beypazarı’nı ziyaret eden ziyaretçilerin seyahat tercihleri ... 202
Tablo 18: Ziyretçilerin Beypazarı’na geliş sayısı ... 203
Tablo 19: Ziyeretçilerin Beypazarı’na gelişte kullandıkları ulaşım aracı tercihi ... 204
Tablo 20: Ziyaretçilerin Beypazarı’na yönelik gezi organizasyonu ... 204
Tablo 21: Ziyaretçilerin Beypazarı’nda geçirdikleri süre... 205
Tablo 22: Ziyaretçilerin Beypazarı ziyaretini sağlayan bilgi kaynağı ... 205
Tablo 23: Ziyaretçilere göre Beypazarı’nı çekici kılan özellikler ... 206
Tablo 24: Ziyaretçilerin Beypazarı ziyaretleri ile ilgili tutumları ... 208
Tablo 25: Ziyaretçilerin Beypazarı’ndaki altyapı ve çevresel sorunların varlığına ait cevapları... 211
Tablo 26: Ziyaretçilere göre Beypazarı’ndaki altyapı, çevre ve diğer sorunlara yönelik olumsuzluklar ... 212
Tablo 27: Ziyaretçilerin gözünde Beypazarı ve yakın çevresine has değerler ... 213
Tablo 28: Araştırmaya Katılan Yerel Halkın Demografik Özelliklerine Göre Dağılımı ... 215
Tablo 29: Yerel halkın, ziyaretçilerin günübirlik ziyaretleri hakkındaki görüşleri ... 217
Tablo 30: Yerel halkın, ziyaretçilerin konaklamalı ziyaretleri hakkındaki görüşleri ... 217
Tablo 31: Beypazarı halkının, evlerinde yerel ürün üretip üretmedikleri hakkındaki görüşleri ... 218
Tablo 32: Beypazarı halkının, evlerinde ürettikleri yerel ürünleri satarak ekonomik olarak değerlendirmelerine yönelik görüşleri ... 219
Tablo 33: Beypazarı ve yakın çevresine has değerler ... 219
Tablo 34: Beypazarı halkının Beypazarı’ndaki turizm faaliyetlerine yönelik değerlendirmeleri ve Likert anketine verdiği cevaplar ... 221
Tablo 35: Beypazarı’nda turizmin geliştirilmesine yönelik yerel halkın görüşleri ... 226
Tablo 36: Araştırmaya Katılan Beypazarı Esnafının Demografik Özelliklerine Göre Dağılımı ... 229
Tablo 37: Beypazarı’ndaki işletmelerin faaliyet alanları ... 230
13
Tablo 39: İşletmelerin mülkiyet durumu ... 232
Tablo 40: İşyerlerinde çalışanların görev durumu ... 232
Tablo 41: İşyerlerinin mekân durumu ... 232
Tablo 42: İşyerlerinin yıl boyunca gösterdiği faaliyet sürekliliği ... 233
Tablo 43: Beypazarı’ndaki işyeri yatırımlarının hedef kitlesi ... 233
Tablo 44: Esnafa göre turizmin Beypazarı’na ekonomik katkısı ... 234
Tablo 45: Turizmin Beypazarı’ndaki işyerlerine ekonomik etkisi ... 234
Tablo 46: Altyapı yatırımlarının Beypazarı’ndaki turizm faaliyetleri için yeterliliği .. 235
Tablo 47: Esnafın Beypazarı’ndaki turizm faaliyetlerinin çevre kirliliği, gürültü, kalabalık gibi olumsuz etkiler yaratıp yaratmadığına ait görüşleri ... 236
Tablo 48: Turizm faaliyetlerinin Beypazarı üzerindeki olumsuz etkileri ... 237
Tablo 49: Turizm faaliyetlerinin Beypazarı üzerindeki olumlu etkileri ... 237
Tablo 50: Ziyaretçilerin Beypazarı esnafını memnun eden davranışları ... 238
Tablo 51: Esnafın Beypazarı’ndaki turizm faaliyetlerine yönelik değerlendirmeleri .. 240
Tablo 52- Beypazarı’na yönelik turistik ziyaretlerin teması ... 243
Tablo 53 – Ziyaretçilerin Beypazarı’ndaki kültürel özelliklere ait değerlendirmeleri . 245 Tablo 54 – Ziyaretçilerin Beypazarı tercihine yönelik devamlılığı ... 248
Tablo 55 – Yerel halkın turizmden ekonomik beklentileri... 249
Tablo 56 – Beypazarı’nda yerel ürün üretimi ... 250
Tablo 57 – Turizmin Beypazarı ekonomisine etkisi ... 251
Tablo 58 - Turizmin Beypazarı’ndaki işyerlerine ekonomik etkisi ... 252
Tablo 59 – Ziyaretçilerin Beypazarı esnafını memnun eden davranışları ... 253
Tablo 60 – Beypazarı’ndaki turizm faaliyetlerinin ilçe üzerindeki etkileri... 254 Tablo 61 – Beypazarı esnafına göre turizm faaliyetlerinin çevre üzerindeki etkileri .. 255 Tablo 62 – Yerel halka göre Beypazarı’ndaki turizm faaliyetlerinin Beypazarı
üzerindeki olumsuz etkileri ... 256 Tablo 63 – Tablo 1 – Beypazarı halkının Beypazarı’ndaki turizm faaliyetlerine yönelik çevresel değerlendirmeleri ... 257 Tablo 64 – Beypazarı halkının Beypazarı’ndaki turizm faaliyetlerine yönelik sosyal-
kültürel değerlendirmeleri ... 258 Tablo 65 – Test edilen araştırma hipotezlerinin sonuçları ... 260 Tablo 66 – Paydaşlarla Yapılan Mülakatlar ... 261
15 HARİTALAR LİSTESİ
Harita 1 : Beypazarı İlçesi’nin Yer Bulduru Haritası ... 24
Harita 2 : Beypazarı İlçesi Çalışma Alanı ... 25
Harita 3: Antik Kutsal Yol (Hac Yolu) ve Tarihi Ticaret Yollarında Beypazarı ... 102
Harita 4: Antik Bithynia Galatia Yolu ... 102
Harita 5 : Beypazarı İlçesi Anıtsal Yapılar ve Doğal Alanlar Planı ... 117
ŞEKİLLER LİSTESİ
Şekil 1: Ziyaretçi-Turist-Günübirlikçi Kavramı ... 68
Şekil 2: Sürdürülebilir Turizmin Kronolojik Gelişimi ... 75
Şekil 3: Kültürel Turizm Kaynakları ... 79
Şekil 4: Kültürel Turist Tipolojisi ... 91
Şekil 5: Butler’ın Turizm Alanları Yaşam Döngüsü Modeli ... 174
Şekil 6: Araştırmanın Kapsamı ve Yöntem Akış Şeması ... 185
Şekil 7: Araştırmanın Modeli ... 186
17 FOTOĞRAFLAR LİSTESİ
Fotoğraf 1: Sultan Alâaddin Camii (Cami-i Kebir / Paşa Camii) ... 112
Fotoğraf 2: Boğazkesen Kümbeti (Türbesi) ... 118
Fotoğraf 3: Gazi Gündüzalp Türbesi ... 121
Fotoğraf 4: Suluhan ... 122
Fotoğraf 5: Beypazarı Sultan Alaaddin ve Kurşunlu Camilerinin Duvarlarında Kuşevleri ... 132
Fotoğraf 6: Tipik Bir Beypazarı Konağı (Hacı Bostan Konağı) ve Çatı Üzerinde “Guşgana” ... 133
Fotoğraf 7: Beypazarı Telkâri İşçiliği (Gerdanlık Takımı ve Beypazarı Tılsımı)138 Fotoğraf 8: Maraş İşi Bindallılar ve Geleneksel Beypazarı Giysisi “Bürgü”... 148
GRAFİKLER LİSTESİ
Grafik 1: 1950 - 2016 Yılları Arasında Uluslararası Turist Sayısı ve Gelir ... 60 Grafik 2: Türkiye’nin Gelen Turist Sayısı ve Turizm Gelirlerinde Dünyadaki Yeri65
19 1. GİRİŞ
İlk çağlardan itibaren insanoğlu din, savaş, fetih, ticaret, göç, merak gibi değişik faktörlerin etkisiyle seyahat etmiştir. Bu faktörleri inceleyen bilim insanları seyahat etme nedenlerinin başında kültürü ilk sıralara yerleştirmiştir. 1950’li yıllardan beri, teknolojinin gelişimi, yıllık ve haftalık izin sürelerinin uzaması, kitle iletişim araçlarının yaygınlaşması, tatil bilincinin yerleşmesi gibi etkenler turizm endüstrisini geliştirmiştir.
Turizmin önemi küresel düzeydedir. Dünya Turizm Örgütü’nün 1980 yılındaki Manila Bildirgesi’nde turizmin sosyal, kültürel, çevresel, ekonomik, eğitici ve politik değerlerini tüm yönleriyle ortaya koymuştur. Turizm bölgesel ve yerel gelişmenin itici gücüdür. Ekonomik gelişme ve mekânın yeniden yapılanması için pozitif bir kuvvettir.
Çevre faktörü yeni turizm çeşitlerinin sayısının artmasına neden olmaktadır (Dinçer ve Ertuğral, 2000).
Turizm, tüm dünyada ekonomik, sosyal ve kültürel açıdan en önemli sektörlerden birisi olmuştur. 20. yüzyılda, dünyada yaşanan bir takım değişimler, çalışma hayatının giderek zorlaşmaya başlaması, kişilerin daha stresli ve daha zor iş ortamları yaşanması gibi sebeplerle tatile ve dinlenmeye verilen önem artmıştır. Çünkü üretimde devamlılığın sağlanmasında tatil ve dinlenme en önemli faktör olmaktadır. Bu ihtiyacın karşılanmasında ise turizm, gelişmekte olan ülkeler için gerçekleştirilebilir ve tercih edilebilir gelir kaynağı durumundadır (Holjevac, 2003: 129).
Günümüzde turizmin yarattığı ekonomik, sosyal, kültürel ve politik etkiler, özellikle uluslararası ekonomik ve politik ilişkilerde oynadığı rol giderek önem kazanmaktadır.
Bu durum, yalnız uluslararası turizm hareketlerinden büyük pay alan gelişmiş ülkelerde değil, aynı zamanda gelişmekte olan ülkelerde de turizme verilen önemi artırmaktadır (Emekli, 2005: 100).
Özellikle gelişmekte olan ülkeler tarafından bir kurtarıcı sektör olma rolünde olan turizmde, günümüzde yaşanan gelişmelere bağlı olarak tüketicilerin tercihlerinde değişiklikler meydana gelmektedir. Müşterilerin tatil seçenekleri konusunda daha bilinçli oldukları görülmekte; seçecekleri ürünlere ait beklentileri de gittikçe yükselen bir trend göstermektedir. Değişen turist profiline göre turizm ürünü oluşturulması konusu Türkiye Turizm Stratejisi 2023’te de belirtildiği gibi önem kazanmaya başlamıştır (Tunç ve Uygur, 2002: 11).
Turizm 20. yüzyılın sonunda sosyal, ekonomik ve kültürel yönden önemli bir olgu durumuna gelmiştir. Önceleri sadece ekonomik katkısı ön planda iken bugün ekolojik, sosyal ve kültürel zenginlikler de turizme kaynak oluştuduğu için bu yönleriyle de ön plana çıkmaktadır. Kum – deniz – güneş temeline dayalı ve yoğun turist sayılarıyla ifade bulan kitle turizminin neden olduğu sorunlar ve farklı arayışlar sonucunda turizmde ilgi alternatif olarak doğal, tarihi ve kültürel zenginliklere yönelmiştir. Bu kapsamda kültürel turizm tüm dünyada önemi gittikçe artan bir turizm türü olarak yaygınlaşmaktadır. Ancak kültürel turizmin gelişmesi mevcut doğal, kültürel ve sosyal kaynakların korunarak günümüze kadar gelen kısmına ve bunların çeşitliliğine bağlıdır (Aklanoğlu, 2010: 125).
Modern turizm özellikle II. Dünya Savaşından sonra önem kazanmıştır ve günümüzde dünyanın en büyük ekonomik sektörlerinden biri olarak kabul edilmektedir. Son yıllarda dünyada yaşanan ekonomik, sosyal ve teknolojik değişimlerle birlikte turizm sektörü farklı boyutlar kazanmıştır. Bu değişiklikler uluslararası seyahatleri gerek nitelik ve gerekse nicelik yönünden etkilemiştir. 1960 ve 1970’li yıllarda yaygın olan, standart kitlesel ve ana motivasyonu kum – deniz ve güneşten fazla bir şey olamayan geleneksel turizm, bugün yerini daha çok kültür ve doğa eğilimli turizm çeşitlerine bırakmıştır.
Böylece 1970’li yıllardan sonra alternatif turizm çeşitleri ortaya çıkmıştır. Ülkemizin
21 dünya turizm piyasasından istenilen payın elde edilmesi ve turizmin tüm yıla yayılması alternatif turizm çeşitlerinin geliştirilmesine bağlıdır (Aliağaoğlu, 2004: 1).
Turizmin ekonomik kalkınma için gerekli olan döviz açıklarını kapatması, dış ödemeler bilançosunu aktif hale getirmesi ve istihdam gibi ekonomik katkılarının yanı sıra toplumların ve ülkelerin sosyal ve kültürel açıdan yakınlaşmalarına da katkı sağlamıştır.
Bunun sonucu olarak da turizm olgusu günümüzde ekonomik, sosyal, kültürel ve siyasi fonksiyonlarıyla daha çekici hale gelmiştir (Berber ve Ünüvar, 2000: 312).
1990’lardan itibaren deniz kıyısında tatile odaklı kitle turizminden alternatif turizm türlerine geçiş Akdeniz çanağı’nda bulunan ülkelerin öncelikli politikaları haline gelmektedir. Kitle turizmine alternatif arayan politika oluşturucular ve sektör profesyonelleri kültürün daha çok turizme kazandırılmasının önemine değinmektedirler.
Ulaştırma, iletişim, güvenlik, çalışma yaşamının düzenlenmesi, serbest zaman artışı, eğitim düzeyinin yükselmesi, gelirlerin artması turizmin küreselleşmesine katkıda bulunmaktadır. Turizmin genişlemesi ekonomik boyutundan ayrı bir kültürel boyut içermektedir. Çağımızda teknolojik yenilikler, özellikle ulaştırma, iletişim, bilgi teknolojilerinde gözlemlenen ilerlemeler küresel bir kültürü üretmektedir. Turizm bu noktada diğer toplumsal dönüştürücülerle işbirliği içinde yerel ve gelenekselden küresel ölçekli bir toplumsallaşmaya yönelimi hızlandırmaktadır. Turizm ve kültür içiçe geçen kavramlara dönüşmektedir.
Öter ve Özdoğan’a göre (2005) turizm ve kültürün yaklaşmasına yol açan süreçler iki grupta toplanabilir. Birincisi, günlük yaşamda önceden ayrı değerlendirilen sosyal ve kültürel alanlar benzeşmektedir. Semboller ekonomisinin ortaya çıkması, üst ve alt kültürler ile sanat ve yaşam arasındaki yakınlaşma, insanların ve nesnelerin artan hareketliliği ve kültürler arası sınırların kaybolması bu gelişimi hızlandırmaktadır.
İkinci olarak, turist deneyimleri kültürleşmekte, kültürün yeni biçimlerini oluşturmaktadır. Kültürel turizmin gelişimi ve turizm merkezlerinin geliştirilmesinde sembollere daha fazla yer verilmesi bu süreci hızlandırmaktadır. Seyahatle ilgili kültürel semboller sadece turistler tarafından tüketilmemekte, aynı zamanda diğer kültürel endüstrilerin de tüketimine konu olmaktadır
21. yüzyıl uluslararası turizm pazarında kum - deniz - güneş ağırlıklı dinlence turlarının dışında yeni ve farklı turizm arayışının şekillendiğine dair göstergeler vardır. Bu yeni arayışlar içinde özellikle kültürel motiflere doğru bir eğilim varolup, turizm pazarının değişikliğe uğraması sonucunda yeni destinasyonlar ortaya çıkmaktadır. Talepleri farklı olan kültürel motiflere eğilimli turist profili, deneyim kazanmayı ve macerayı sevmekte, yerel ve otantik ortamda konaklamayı, yerel halk ve kültürle kaynaşmayı tercih etmektedir (Genceli vd., 2002: 33).
Kültürel turizmi diğer turizm çeşitlerinden ayıran en önemli fark onun öğrenme fonksiyonlu oluşudur. Kültür, insanların düşündüğü (tavır, inanç, fikir ve değerler), yaptığı (davranış ve yaşayış biçimleri) ve oluşturduğu (sanat eserleri, el sanatları, diğer kültürel ürünler) unsurları kapsamaktadır. Dolayısıyla kültür, süreçler (insanların düşünceleri ve yaşama biçimleri) ve bu süreçler sonunda oluşan ürünleri (binalar, el sanatları, sanat ve gelenekler) kapsamaktadır. Bu açıdan ele alınırsa, kültürel turizm, sadece mekân ve anıtların ziyareti değil, ziyaret edilen alandaki yaşam tarzının öğrenilmesidir. Böylece bilgi ve deneyim elde edilmiş olunur. Dolayısıyla kültürel turizm sadece geçmiş kültürlere ait mekân ve anıtların ziyareti değil, aynı zamanda bir bölge veya ülkedeki insanların yaşam biçimi üzerine de kuruludur (Aliağaoğlu, 2004:
2).
23 1.1. Araştırma Alanının Yeri, Sınırları ve Başlıca Özellikleri
1.1.1. Doğal Özellikler
Coğrafi konum: Araştırmaya konu olan Beypazarı ilçesi, 4010 kuzey paraleli ile 3156 doğu meridyeninde yer almaktadır. İç Anadolu Bölgesi’nin Yukarı Sakarya Bölümü’nde bulunan Beypazarı ilçesi, Ankara iline bağlı olup, Ankara’nın 99 km kuzeybatısında yer almaktadır. 1.868 km² yüzölçümüne sahiptir. Merkeze bağlı 64 mahallesi vardır. Rakımı 675 m olup, ilçenin doğusunda Ayaş, Güdül ve Çamlıdere;
batısında Nallıhan ilçesi ve Eskişehir ili; güneyinde Polatlı ve Mihallıçcık; kuzeyinde Gerede, Seben ve Kıbrıscık ilçeleri; kuzeydoğusunda Kızılcahamam ilçesiyle çevrilmiştir (Beypazarı Belediyesi, 2003: 1; Uslu ve Kiper, 2006: 307).
Jeolojik yapısı: Beypazarı ilçe arazisinin jeolojik yaşı doğu ve kuzey kısımlarında üçüncü, batı kesiminde ise ikinci zamandır. Güney kesimi ve ilçe merkezinin bulunduğu orta kısımlar neojen yapılı araziden oluşmaktadır. En önemli özellik olarak ani yanal ve düşey geçişler arzetmeleridir. Sahanın merkez kısımlarına rastlayan volkanik kütlenin kuzey kenarlarında tüf ve lavlarla başlayan ara tabakalaşma üst üste volkanik çakıllardan ibaret serilerle örtülmüştür.
İlçedeki neojen arazi akarsu aşındırmaları ile yer yer parçalanmıştır. Başta Kirmir ve Aladağ çaylarının geçtiği vadiler alüvyonlarla kaplı olup, bu alüvyonların ana maddesi granitin parçalanmasından meydana gelmiş kildir. Bölge toprak bünyesi arızalı taşlı kısımlardan meydana gelmekte ve kireç taşı üzerine oturmuş vaziyettedir. Bu topraklar alkali kahverengi, killi tın, kumlu killi, ince ve geçit bir alt toprağa sahiptir (Torun, 2004: 1).
Harita 1 : Beypazarı İlçesi’nin Yer Bulduru Haritası
Kaynak: (Kurt, 2009: 8)
Alanın toprak yapısında miyosene ait kayaçlar yörede en fazla yeri kaplar. Başören Mahallesi civarında çakıl taşı, gre, marn, bitümlü şist ve tüfit; Sopçaalan Mahallesi civarında çakmaktaşı, Kartak ve Erenler Tepe civarında volkanik breş, anglomera, tüf ve bazalt kayaçlar görülür. Pliyosene ait Tekke Mahallesi civarında gre ve şist; Acıköy civarında kireçtaşı, marn ve jips gibi kayaçlar görülmektedir. Pleistosene ait kayaçlar Ayvaşık ve Provakaşı Tepe civarında gevşek tutturulmuş çakıl taşı ve grelerdir.
Alüvyona ait kayaçlar, İnözü Deresi boyunca uzanan yamaç molozu ve teras çakıllarıdır
25 (Beypazarı Belediyesi, 2003: 2) .
Harita 2 : Beypazarı İlçesi Çalışma Alanı
Kaynak: (Beypazarı Belediyesi, 2017).
Dağlar: Kuzeyden Işık, Aladağ ve Köroğlu dağları ile çevrili olan ilçe toprakları bu dağlardan ayrılan kollar ilçe merkezine kadar alçalarak seyreder. Bu dağlar güneye doğru da uzanarak ve yeniden yükselerek bir sürü irili ufaklı dağ ve tepeden oluşmuştur (Torun ve Torun, 2011: 86). İlçe topraklan içerisinde kalan en yüksek tepe Tepel Dağı üzerinde 1680 m rakımlı Keltepe’dir. İlçenin kuzey batısında bulunur. Kuzeyde Karaşar Mahallesi’nin doğusunda 1584 m rakımlı Kavaklı Dağı bulunur. Tekke Dağı’nın güney yönünde Kırbaşı Mahallesi’nde 1115 m rakımlı bir tepe ile Kırşıhlar Mahallesi civarında 1097 m rakımlı başka bir tepe bulunur (Şener, 1997: 2-3). Kirmir Çayı’nın
ilçe topraklarını doğu batı istikametinde katettiği orta kısımlar ilçenin en alçak sahalarını teşkil eder. Bu sahalar alçak olduğu kadar da düzdür. 500-750 metre arasmda yükseklik gösteren bu kısımlar doğu batı istikametinde takriben 14 km genişlikte bir şerit halinde uzanır (Torun, 2004: 11). İlçenin kuzey yönü çoğunlukla çamlık olduğu halde güney yönündeki dağlar çıplaktır (Şener, 1997: 3).
Ovalar: Genel olarak engebeli olan ilçe toprakları Polatlı’ya doğru ovalıktır. Karlık, Kavaklı ve Sündiken dağlık alanının ortasında, kuzeydoğu/güneybatı doğrultusunda Beypazarı Ovası yer alır. Ovayı Sakarya ırmağının kollarından Kirmir Çayı sular.
Sakarya ırmağı ise Beypazarı’nın Eskişehir iliyle sınırını çizer. Bu ırmak üzerinde kurulu Sarıyar Baraji’nın bir bölümü Beypazarı sınırları içinde kalmakladır.
Peri Bacaları: Beypazarı’nın kuzey doğusundaki Dereli Mahallesi, Süveri Çayı Vadisi çevresinde bulunan ve güzel görüntü veren bu peyzaj değerleri volkanik çökeltilerin yüzeysel etkenlerle aşınması sonucunda oluşmuştur (Ankara Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, 2007).
İklim ve Yağışlar: Denizden uzak ve etrafı dağlarla çevrili oluşu nedeniyle ilçenin iklimi yarı kuraktır. Bölgenin iklimi don olaylarının görüldüğü soğuk bir kış ile kurak devreli bir yaz mevsimi tarafından karakterize edilir (Torun, 2004: 8). Yazları sıcak ve kurak, kışları soğuk ve yağışlı geçen ilçede yaz ile kış, gündüz ile gece sıcaklıkları arasında büyük farklar görülür. Karasal iklimin yanı sıra ilçenin kuzeye yakın kesimlerinde Karadeniz iklimi de görülmektedir (Şener, 1997: 7).
Yıllık ortalama sıcaklıklar 11°C - 13°C’ler arasındadır. Ekstrem değerler olarak en yüksek sıcaklık 43.0°C ile 2000 yılının Temmuz ayında ve en düşük sıcaklık ise - 19.2°C ile 2006 yılının Ocak ayında ölçülmüştür (Torun ve Torun, 2011: 81).
Beypazarı ve çevresinde yıllık yağış miktarı 390 mm civarındadır. Buna göre bölge yarı
27 kurak olarak değerlendirilir. Yıllık yağış miktarlarının aylara ve mevsimlere göre dağılışı düzensizdir. Yaz yağışı 49.7 mm olup bölgede belirli bir yaz kuraklığı vardır.
Temmuz, Ağustos ve Eylül) aylarında yağış miktarı oldukça az düşmektedir. Diğer taraftan yağış %35 ile en çok kış aylarında, en az yağış ise %14 ile yazın yağmaktadır (Torun, 2004: 9).
Hâkim rüzgârlar; N (yıldız), NE (poyraz) ve Sakarya Vadisi’ne kanalize olan SW (lodos)’tur. Kışın zaman zaman batı rüzgârları eser. Ortalama donlu günler 19.2 gün ile en fazla Ocak ayındadır. Yıllık ortalama nısbi nem en yüksek (%77) Ocak ve Aralıktadır. Ortalama bulutluluk 6.9 gün ile Aralık ve Ocak; ortalama açık gün sayısı 19 gün ile Ağustos; ortalama bulutlu gün sayısı 22 gün ile Mayıs; ortalama kapalı gün sayısı 14.1 gündür. İç Anadolu’da günlük güneşlenme süresi ortalama 7.1 saat olup en fazla Temmuz, en az Aralıkta görülmektedir (Beypazarı Belediyesi, 2003: 3-4).
Akarsular: Türkiye akarsu rejimine uygun olup, sel rejimi gösterir. Yağışlı zamanlarda dereler, çaylar taşar; yazın suları çok azalır. Kirmir Çayı’nın kaynağı Kuzey Anadolu Dağları’nın son silsilerinden olan Işık Dağı’ndan çıktığından yazın suyu azalsa da diğer çaylara nazaran daha bol suludur. İlçe dahilinde görülen başlıca akarsular: Kirmir, İlhan, Aladağ, Süveri ve İnözü çaylarıdır. Akarsuların debileri az, rejimleri düzensizdir.
Akarsular tarım sulamalarına yetmemektedir.
Kirmir Çayı: Kızılcahamam bölgesinden gelen Kirmir Çayı Beypazarı İlçesi dahilinde Süveri ve İlhan Çayları ile ilçe merkezinden geçen İnözü Çayını aldıktan sonra Sakarya’ya karışır. Kirmir Çayı’nda bağ ve bahçelerin sulamasında faydalanıldığı gibi, setler yapılarak, arklar ve motopomplar vasıtasıyla bostanlar, sebzeler ve diğer hububatlar sulanmaktadır.
Süveri Çayı: İlçenin Karaşar Mahallesi bölgesinden doğar. Karaşar Dağlarından doğan
Dikenli Deresi ve Saray Mahallesinden gelen Saray Deresi ile birleşerek Kirmir Çayına karışmaktadır.
Aladağ Çayı: Bolu ilinde bulunan Aladağ’dan çıkar. Bazı yerlerde çeşitli derelerle birleşerek büyür. Nallıhan ve Beypazarı arasında doğal sınır görev görür. İki kıyısında uzanan geniş bağ, bahçe ve tarlaları sular ve Sarıyar Barajı’na karışır.
İnözü Deresi: Uşakgöl Mahallesi eteklerinden doğar. Çevresinden birkaç küçük dere karışır. Dar ve dik İnözü Vadisinden, Beypazarı merkezinden geçtikten sonra Kirmir Çayına karışır. Etrafında bağ, bahçe, bostan ve tarlalar vardır. İlçeye ayrı bir güzellik verir. Yaz aylarında (Temmuz-Ağustos) suyu kesilir.
İlhan Çayı: Kızılcahamam İlçesinden doğar. İlçe sınırları içinde doğudan Pınarkaya ve Başbereket sularını, Dastarlı Boğazını geçtikten sonra kuzeyden Çukurören suyunu alarak Kirmir Çayına karışır. Suyu tamamıyla kesilmese de yaz aylarında bir hayli azalır (Beypazarı Belediyesi, 2006).
Yeraltı Suları: Bölge Jeolojik formasyon itibariyle yer altı sularınca zengin değildir.
Yeraltı suyu bakımından kısmen zengin görünen Kuyucak Köyü Seren bölgesinde DSİ tarafından işletilmek üzere kuyu açılarak sulamaya hazır hale getirilmiştir. İlçenin sulu tarımında su kaynağı olarak yüzey sularından faydalanma esasına dayanan 10-20 m’lik keson kuyulardan yapılan pompayla sulama yer tutmaktadır. Beypazarı ilçe merkezinde ve kırsal mahallelerinde tarım amaçlı kuyular açılmış olup, meyvacılık ve özellikle sebzecilik alanında büyük ilerleme sağlanmıştır (Beypazarı Belediyesi, 2006).
Bitki Örtüsü: Beypazarı’ndaki doğal bitki örtüsü karaçamın hâkim olduğu ormanlardan ve steplerden oluşur. Kuzeydeki orman köyleri kuşağı haricinde bölgenin hemen hemen tamamında step vejetasyonu hâkimdir. Yaz yağışlarının sıcaklığa oranla daha az olduğu buharlaşmanın fazla, nemliliğin az olduğu yerlerde kuraklığa uymuş bitkiler yer
29 almaktadır. Nisan ve Mayıs’ta renk renk çiçeklerle bezenmiş step alanları Haziran’dan itibaren kurumaktadır (Beypazarı Belediyesi, 2003: 4).
Yapılan araştırmalara göre Beypazarı ve çevresini kapsayan bölgede 41 familya, 174 cins ve 313 tür tespit edilmiştir. Toplanan türlerin tamamı Spermatophyta (tohumlu bitkiler) sınıfına aittir (Torun ve Torun, 2011: 87-88). Derin topraklı, düz ve az eğimli alanlar yavşan otu ile kaplıdır. Bunun dışında kekik, deve dikeni, geven, sütleğen, elim otu, korunga, yabani badem ve sorguç görülür. İlçenin 1/5’i ormanlarla kaplı olup karaçam yaygındır. Yer yer bozuk ormanlar da görülür. Orman alanında karaçam, sarıçam, kızılçam, meşe, göknar, acı erik, akçaağaç, yabani fındık, yabani ceviz, yabani kiraz, ahlat, çınar yapraklı akçaağaç, alıç, üvez, ardıç vd. ağaçlara rastlanır. İklime bağlı olarak tüylü, dikenli, küçük yapraklı bitkiler de yetişir. Vadi tabanları söğüt, kavak, meyve ağaçları ile çevrilidir (Beypazarı Belediyesi, 2003: 4).
Fauna: Kirmir ve İnözü çayları, buzul çağlar öncesinde çok sıcak iklim koşullarında göl tabanında tortulanmış olan jips, kil, marn tortullarından, daha derinde bazalt ve andesit gibi volkanik kayaçların oluşturduğu katmana indiğinde de bulunduğu alanı aşındırmaya devam etmiş ve bugün kuşların üremesi açısından büyük önem taşıyan vadiler oluşturmuştur. Aynı zamanda İnözü Vadisi ve Güdül civarları başta olmak üzere vadilerdeki sarp kayalıklar birçok canlı türü için yuva özelliği taşımaktadır. Başta Kirmir ve 675 - 750 m rakıma sahip İnözü vadileri boyunca uzanan kayalıklarda olmak üzere bölgede karaleylek, küçük akbaba, bıyıklı doğan, puhu ve kırmızı gagalı dağ kargası üremektedir. Özellikle vadilerde kuzgun ve angıt yuvalamakta olup gece balıkçılı vardır. Aynı zamanda tospağa ve su samuru da görülür (Torun ve Torun, 2011:
92-93). Sarıyar Barajı yakınlarında bulunan Davutoğlan Kuş Cenneti’nde 179 türe ait yırtıcı ve su kuşu yılın çeşitli zamanlarında alanı üreme ya da kışlama amacıyla alanı ziyaret etmektedir (Çevre ve Orman Bakanlığı, 2006: 75-84) .
Beypazarı’nın coğrafi yapısı ve ekolojik koşulları, burada Avrupa’da rastlanan dört akbaba türünün küçük akbaba (Neophron percnopterus), sakallı akbaba (Gypaetus berbatus), kızıl akbaba (Gyps fulvus) ve kara akbaba (Aegyptus monochus) birlikte görülmesine imkan sağlamıştır (Akyol, 2012).
Beypazarı, Nallıhan, Kızılcıhamam, Çamlıdere, Çubuk ve Güdül arasındaki ormanlık alanda ayı, yaban domuzu, tilki, kurt, kızıl geyik, arap tavşanı, yabani tavşan, vaşak, çekelez gibi hayvanlara rastlanır. Ayrıca Kozalan bölgesinde ek olarak kızıl şahin, söğüt bülbülü, ibibik, porsuk gibi türler de görülebilmektedir. Beypazarı ve Nallıhan çevresinde yakın zamanlara kadar yaban koyunu görülmekte idi. Ancak Sarıyar barajının inşaatı tamamlandıktan sonra nesli tükenmiş (Torun ve Torun, 2011: 92-93) kabul edilmekle beraber, son yıllarda Orman ve Su İşleri Bakanlığı tarafından alana yaban koyunu bırakılarak çoğaltılmaya çalışılmaktadır (Kaplan, 2006).
Kirmir Çayı ve Gönen Vadisi: Süveri ve İlhan Çayları ile ilçe merkezinden geçen İnözü Çayı’nı da alarak Sakarya Nehri’ne kavuşan Kirmir Çayı; tarımda ve balıkçılıkta kullanılmaktadır. Yöre halkının mesire alanı olarak da yararlandığı Kirmir Çayı kenarları ile Gönen Vadisi yeşil alanlarla kaplıdır (Beypazarı Belediyesi, 2011: 37).
1.1.2. Beşeri Coğrafya Özellikleri
Nüfus Özellikleri: Şehrin 19. yüzyıl sonlarından itibaren, Türkiye’de ilk düzenli sayımın yapıldığı 1907 yılına kadar geçen süre içindeki nüfusu, genellikle Osmanlı Vilayet Salnamelerinden (yıllık) öğrenilmektedir. Ankara-İstanbul yolunun inşasıyla (1940-1942) kasaba nüfusundaki ilk dalgalanmalar 1940-1950 yılları arasında olmuştur.
Bunun sonucu olarak şehirlere göç başlamıştır. 1950’den sonra 1960’a kadar köylerin nüfusu sabittir. Bu zaman dilimi içinde ilçe nüfusunda bir artış gözlenir. 1953’de master planı uygulanması ve sonrasında ilçenin eğitim ve sağlık organizasyonlarının gelişimi
31 köyden ilçeye göçle sonuçlanmıştır. Sonuç olarak, bu dönemde Beypazarı’ndan diğer şehirlere az göç olmuştur. 1960 yılında, özel bir firma tarafından kömür ocağının kurulması da ilçenin nüfusunda artışa neden olmuştur. Fakat hızlı bir artış maden ocaklarının Türkiye Kömür İşletmeleri’ne geçişinden sonra 1966-1980 arasındaki nüfusta görülmektedir. Beypazarı İlçesinin Çayırhan’a yakınlığı, Nallıhan’a kıyasla daha gelişmiş bir ilçe olması diğer kasabalardan ve şehirlerden insanları çekmiştir.
1935-1980 yılları arasında mahalle (köy) nüfusları ilçe ve bucak merkezlerinin nüfuslarından fazladır (Tablo 1). Ancak nüfusun mahalleler genelinde gerilemesi, ilçelerde artması ile bu durum 1985 sayımında tersine dönmüştür. 1975-1985 yılları arasındaki dönemde Beypazarı ilçesinin nüfusu %38, Türkiye nüfusu ise %23 oranında artmıştır.
Beypazarı halkı, Çayırhan linyit işletmeleri ve Çayırhan termik santralinin kurulmasına kadar sosyal yapı itibariyle kapalı ve yöre insanlarından oluşan bir topluluktu. Bu durum işletmelerin kuruluş aşamasında çalışmak üzere yurt dışından, işeltme aşamasında ülkemizin değişik il ve ilçelerinden ayrıca Beypazarı köylerinden çalışanların ilçe merkezine yerleşmeleri ile değişime uğramıştır. İlçe merkezinin nüfus yapısı ve kültür dokusu, dışarıdan gelenlerin taşıdığı çeşitli yöresel özelliklerin etkisi ile farklılık kazanmaya başlamıştır. Halk, bu değişim ve gelişime paralel olarak dışarı açılmaya başlamış, tarımın yanı sıra, çeşitli ticaret ve sanayi dallarında da faaliyet göstermeye başlamıştır (Kurt, 2009: 33).
Tablo 2: Beypazarı İlçesi’nin Nüfusu Yıllar İlçe Merkezi Belde ve Köy
(Mahalle)
Toplam
1927 5.294 15.901 21.195
1935 5.757 19.786 25.543
1940 5.268 20.703 25.871
1945 5.387 22.678 28.035
1950 5.913 24.561 29.948
1955 7.419 24.504 32.823
1960 8.854 24.143 32.997
1965 9.860 24.437 34.297
1970 12.830 23.605 36.435
1975 14.963 22.177 37.140
1980 16.971 21.597 38.568
1985 21.672 20.336 42.005
1990 26.225 19.752 45.977
1997 32.141 14.991 46.903
2000 37.897 12.258 48.523
2007 34.496 12.388 46.884
2008 34.319 12.449 46.768
2009 35.080 11.434 46.514
2010 35.775 10.718 46.493
2011 36.334 10.684 47.018
2012 37.097 9.641 46.738
2013 36.913 10.321 47.234
2014 38.093 9.553 47.646
2015 38.601 8.981 47.582
2016 40.042 10.389 50.431
Kaynak: (Beypazarı Nüfus İdaresi, 2013; Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), http://tuikapp.tuik.gov.tr/adnksdagitapp/adnks.zul, 2017;
https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=95&locale=tr, 2017).
2017 itibariyle toplam nüfusun %79’u ilçe merkezinde %21’i ise kırsal mahallelerde yaşamaktadır. İlçenin nüfus yoğunluğu ise km²`ye 27 kişidir. İlçe sınırları içinde 100 km²’ye ortalama olarak 3 mahalle düşmektedir. Kırsal yerleşmeler büyük oranda Ankara-Haymana yolunun kuzeyinde yoğunlaşmıştır. Bu yolun güneyinde kalan ve ilçe topraklarının yarısından fazlasını oluşturan alanda kırsal mahallelerin ancak beşte biri yer almaktadır.
33 Nüfus artış hızı dikkate alındığında Beypazarı ilçe merkezi ve kırsal nüfusa ait sayının göreceli olarak azaldığı görülmektedir. Azalmanın nedeni olarak Beypazarı ve mahallelerinden Başkent Ankara’ya nüfus akımı vardır. Özellikle kırsal mahallelerinden; orman mahallelerindeki tarlaların yetersiz ve verimsiz olması, meralara bağımlı hayvan mevcudunun azalması, makinalı tarımın artması, çocuklarını daha iyi yetiştirmek ve onlara daha iyi bir gelecek sağlamak ve ayrıca geçimini temin etmek amacıyla Beypazarı merkezine, Ankara’ya ve başka şehirlere (Polatlı, Eskişehir, Ankara, Bolu, Çubuk, Yenikent’e) göç olmuştur. Göç edenler gittikleri yerde işçilik ve esnaflıkla geçinmektedirler. İlçenin kuzeyindeki dağlık mahallelerindeki nüfus eski yıllara nazaran gittikçe azalmış çocukların azlığından bazı köy (mahalle) okulları kapanmak zorunda kalmıştır. Çünkü Beypazarı kırsal mahalleleri çok dağınık ve ufak yerleşim birimleri olduğundan öğrenci nüfusu kapasitenin altında kalmıştır (Şener, 1997: 43).
2016 yılı Türkiye İstatistik Kurumu Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) sonuçlarına göre Beypazarı’nda 50.431 kişi yaşamaktadır. Bunun 37.097 kişisi ilçe merkezinde, 9.641 kişisi ise kırsal mahallelerde yaşamaktadır. Toplam nüfusun (50.431) 25.211’i erkek ve 25.220’si kadınlardan oluşmaktadır. İlçedeki kadın ve erkek nüfus arasında anlamlı bir farklılık (kadın nüfus 9 kişi fazla) bulunmamaktadır. Yapılan bir araştırmada Beypazarı’nın 2020 yılındaki nüfus sayısının 80.000 olması öngörülmektedir (Kuntay ve Gültekin, 1996; 11).
Ekonomik Faaliyetler: Beypazarı ekonomisi tarım, sanayi, ticaret, hayvanclık, el sanatları, madencilik ve turizme dayanmaktadır (Kuntay ve Gültekin, 1996; Çalışkan, 2009: 36). Beypazarı ilçesinin ekonomisi ağırlıklı olarak tarım sektörüne dayanmaktadır. Daha sonra sanayi ve ticaret alanları gelmektedir. İlçe genelinde çalışan nüfusun %60’ı tarım ve ilgili kollarında, %13’ü sanayide, %27’si de hizmetler
sektöründe çalışmaktadır (Beypazarı Belediyesi, 2003: 40). Beypazarı’nda serbest piyasa ekonomisinin kendiliğinden oluşmuş bir hali olduğu görülmektedir. Halkın devletten hemen hemen hiçbir beklentisi olmadan yatırımlarını kendisi yapmaktadır (Er, 2002: 10).
Sanayi: Beypazarı Ticaret Odası’na 1000 üyesi bulunan Beypazarı’nda büyük ve orta ölçekli firmalar hem Beypazarı hem de Türkiye için önemli üretimler gerçekleştirmektedir. Yatırım kolları olarak şu yatırımlar bulunmaktadır:
Karoser sanayi: Bir zamanlar ‘saltanat arabası’ imalatıyla Osmanlı sarayının gözdesi olan Beypazarı karoser imalatında Türkiye’de önemli bir konumundadır. (Uzunoğlu, 2011: 66).
Diğer sanayi kolları;
- Yem sanayi (Orta ölçekli) - Süt ürünleri (Orta ölçekli)
- Maden suyu üretimi: (Büyük ölçekli işletme). Saatte 252.000 şişe dolum kapasitesiyle yurt içi ve yurt dışına yaptığı satışla ilçe ticaretinde önemli bir konumdadır.
- Madencilik sanayi: Beypazarı’nda 1979 yılında MTA tarafından kömür arama sondajları yapılırken bulunan doğal soda (trona) madeni, 240 milyon ton ile dünyanın en büyük üçüncü rezervine sahiptir. Bu maden 1998 yılından beri Eti Soda A.Ş. ve Ciner Holding ortaklığıyla işletilmektedir (Eken vd., 2006: 44).
- Turizm Yatırımları: Termal tesis ve devremülk yatrırımları (Büyük ölçekli yatırımlar).
- Altın ve gümüşçülük (20 atölye).
- Gıda sanayi (Beypazarı kurusu, lokum ve şekerleme; 17 atölye).
35 Kalkınma Bakanlığı verilerine göre Beypazarı gelişmişlik göstergeleri bakımından Türkiye’deki 872 ilçe arasında tarımsal üretimde 44. sırada yer almaktayken, Türkiye ilçeleri genel sıralamasında 158. sırada ve Ankara’nın çevre ilçeleri arasında 4. sırada bulunmaktadır (TC. Kalkınma Bakanlığı, 2013).
Tarım: Beypazarı ilçesi jeolojik ve morfolojik özellikleri ile olduğu kadar iklim ve toprak yapısı bakımından da farklılıklar göstermektedir. Bu nedenle değişik tarım tekniklerinin uygulanmasıyla ürün çeşitliliği sağlanmaktadır (Beypazarı Belediyesi, 2003: 46).
Tablo 3: Beypazarı İlçesi’nde Arazi Kullanım Durumu Kullanım Türü Alan (ha) Yüzde (%)
Tarım Arazisi 60265 %29
Çayır-Mera 69293 %40
Orman 26414 %16
Tarıma elverişsiz alan 30828 %15
Toplam 186800 %100
Kaynak: (Beypazarı Belediyesi, 2003: 46; Akkol C., 2017)
Beypazarı İlçesinin (tamamı 1.868 km²) %29’u tarım arazisi olup ilçe yüzölçümünün
%6,17’si sulanan arazilerdir. Kısmen orman içi ve kısmen orman kuşağını teşkil eden bu dağlık bölgede tarla arazileri ve meralar ancak yaz aylarında sürülerin otlatılmasına ve zengin florası ile arıcılığa elverişlidir.
Toprakların verimli olması nedeniyle nüfusun %60’ı tarım alanında çalışmaktadır.
Türkiye havuç ihtiyacının %60’ını Beypazan’nda yetiştirilen havuç karşılamaktadır.
Havucun yanı sıra üretilen diğer tarım ürünleri şunlardır: Domates, ıspanak, salatalık, marul, biber, brokoli, ıspanak, turp, yer elması, soğan, armut, elma, kavun, karpuz yetiştirilmektedir (Yurdakul vd., 2012: 60-61). Karaşar beldesi dağlık olduğundan mera arazisi olarak kullanılmaktadır (Uzunoğlu, 2011: 70; Akkol C., 2017).
Hayvancılık: Beypazarı ilçesine ait arazi kullanım durumuna göre mera-çayırlık alan toplamı ilçe arazisinin %40’nı oluşturmaktadır. İlçenin sahip olduğu doğal ve coğrafi koşullar her türlü hayvansal üretim için uygundur. Bu duruma bağlı olarak, Beypazarı ilçesi önemli bir hayvancılık merkezidir. Arıcılık, küçük ve büyükbaş hayvancılık önemli olarak artmıştır. İlçe, kaliteli tiftik veren Ankara keçisi ile ün yapmıştır.
(Beypazarı Belediyesi, 2003: 50).
Tablo 4: Hayvansal Ürün ve Üretim
Hayvansal Ürün Üretim (2006) Üretim (2016)
Et 480 ton 384 ton
Süt 15.800 ton 18.000 ton
Peynir 545 ton 300 ton
Tiftik yapağı 110 ton 38,5 ton
Yumurta 21 milyon adet 75 milyon adet
Deri 6.750 ton 28,5 ton
Bal 50.000 kg 103.305 kg
Kaynak : (Torun ve Torun, 2011: 135; Akkol C., 2017)
Ticaret: İlçe nüfusunun %6’sı ticaretle uğraşmaktadır (Çalışkan, 2009: 36). Tarihte İpekyolu üzerinde bulunan Beypazarı, bütün çevre kasaba ve köylerinin alışveriş ettikleri ve hatta Ankara esnafının bile mal almaya ve mal satmaya geldiği bir ticaret merkeziydi. Cumhuriyetten önce ilçede ticaret ve sanayi ileri durumdaydı. Beypazarı tüccarları doğrudan Londra ve Avrupa’nın birçok şehrine ticaret, başta tiftik ve yapağı olmak üzere çeşitli mal ihraç etmekteydi. Geçmişteki ticari canlılıkta Ankara-İstanbul yolunun Kızılcahamam’a kayması ile ticaret ve ekonomi alanında bir gerileme olmuştur. Ancak son yıllarda küçük esnaf ve sanayinin kalkınması, tavukçuluk, sebzecilik, arıcılık, sütçülük ve meyvecilikte ilerleme olması sebebiyle ticarette gözle görülür bir gelişme ve hareketlenme gözlenmektedir (Torun ve Torun, 2011: 114).
Beypazarı ticaretinde gümüş işlemeciliğinin de önemli bir yeri vardır. Gümüşçüler,
37 ulusal ve uluslararası etkinliklere ve çeşitli kurslara katılarak Beypazarı gümüşlerinin tanıtımı ve pazarlanması faaliyetlerinde etkin rol almışlardır. Gümüşler, başta Suudi Arabistan olmak üzere 18 ülkeye ihraç edilmektedir (Beypazarı Belediyesi, 2013).
Tekke Dağı Yaylası: Yayla, 10 km düzgün bir yolla ilçeye bağlıdır. Tekke Yaylası, piknik ve mesire alanı olarak kullanılmaya elverişli olması nedeniyle orman içi parkı şeklinde düzenlenmiştir Her yıl geleneksel olarak ‘Piknik ve Güveç’ günü kutlanan yayla; temiz havası ve suyuyla, şehir gürültüsünden uzak kalmak isteyenler için doğal bir güzellik sunmaktadır. Orman İşletmesi tarafından park şeklinde düzenlenmiştir (Beypazarı Belediyesi, 2011: 36)
1.2. Araştırmanın Amacı ve Kapsamı
Araştırmanın temel amacı, Beypazarı ilçesine yönelik turizm talebi kapsamında kültürel turizm faaliyetlerinin yapısının belirlenmesidir. Turizm ve rekreasyon hareketleri için ortamlar sağlayan alanlarda, baskı yaratılarak bozulma sürecinin yaşanmaması için doğru ve yerinde planların yapılması gereklidir. Bu aşamada sürdürülebilirlik ilkelerinin göz önüne alınarak alanların sahip olduğu doğal, sosyal ve kültürel özelliklerine bağlı olarak yapılan potansiyel tespit çalışmalarında doğru alanların seçilmesi ve değerlendirilmesi önemlidir. Bu bağlamda;
- Bütün coğrafi mekânlar turizm arzına uygun mudur?
- Turizmin her yere nüfuz etmesi gerekli midir?
- Turizm için hangi yerler seçilmeli ve ayrım nasıl yapılmalı?
Sorularının irdelenmesi gerekmektedir.
Araştırma alanını Beypazarı ilçe merkezi ve yakın çevresi oluşturmaktadır. Mekânsal ve alansal kapsam olarak 3000 geleneksel konutla birlikte han, hamam, cami gibi tarihi
yapılarla eski çarşının bütünlük oluşturduğu Beypazarı tarihi kent dokusu ile İnözü Vadisi Arkeolojik ve Doğal Sit Alanı’ndan oluşmaktadır. Ayrıca mevcut fiziksel çevrenin yanı sıra yörenin sosyokültürel özellikleri de çalışmanın kapsamını oluşturmakta olup, bu kapsamda ilçede yaşayanlar, turizmden doğrudan ya da dolaylı kazanç sağlayanlar ile Beypazarı’nı ziyaret eden ziyaretçiler araştırma kapsamındadır.
İlçenin idari yüzölçümü 1.868 km² ve rakımı 675 m dir. Kent merkezi ise 11 mahalleden oluşmaktadır. Merkez dışında büyükşehir yasasından önce 3 beldesi (Karaşar, Kırbaşı ve Uruş) ve 65 köyü olmak üzere toplam 68 kırsal mahallesi vardır.
Beypazarı’nın İç Anadolu ile Batı Karadeniz Bölgesi arasında geçiş konumunda olması iklim ve vejetasyonda da etkili olmuştur. Kuzeyinde yer alan dağlık bölge, Karadeniz ikliminin tam olarak hüküm sürmesine izin vermemekte, ancak buna karşın bozkır olan güney bölümünde ise İç Anadolu iklim özellikleri görülmektedir. Bu nedenle yerleşimde hem İç Anadolu hem de Batı Karadeniz Bölgeleri’nin bitki örtüsüne rastlanmaktadır. İstanbul-Bağdat yolunun Beypazarı’ndan geçmesi ve Beypazarı’nın İpek Yolu üzerinde bulunması tarih boyunca kentin ticari bakımdan canlı kalmasını ve yerleşimin kesintisiz olmasını sağlamıştır. Ayrıca mevcut fiziksel çevrenin yanı sıra yörenin sosyokültürel özellikleri de çalışmanın materyalini oluşturmaktadır.
Beypazarı ilçesinde turizm olgusunu incelemek için turizmin gelişim sürecini incelemek gerekmektedir. 1994 yılından itibaren hazırlık evresi geçiren Beypazarı ilçesinde turizmin ortaya çıkış süreci 2000 yılına denk gelmektedir. 1994 yılında dönemin belediye başkanı olan İbrahim Demir Kültür Bakanlığı ile ortak bir proje hazırlamışlardır. Proje kapsamında Alaaddin Sokaktaki konak tarzındaki Beypazarı evlerinden 14 tanesine yönelik bir çalışma yapılmıştır. Kültür Bakanlığı 14 konağı baştan sona restore ederek Beypazarı’na kazandırmıştır. Restore edilen konaklar sonraki çalışmalara örnek olmuştur. Proje çalışmaları sonucunda sokağın çehresi tamamen
39 değişmiş, cazibe kazanmış ve hoş bir görselliğe sahip olmuştur. Hatta tanıtım çalışmalarındaki katalog çekimlerinde Beypazarı evlerinin tanımında bu sokak sembol olmuştur.
1999 yılındaki seçimde Beypazarı Belediye Başkanlığı el değiştirerek Mansur Yavaş belediye başkanı olmuş ve çalışmalara kaldığı yerden devam etmiştir. Daha önceki çalışmalara ilaveten özel firmalarla sponsorluk anlaşmaları yaparak çalışmaları sürdürmüştür. Bu kapsamda Çayırhan’da termik santral ve maden işletmeciliği yapan Ciner Holding grubundan destek alınmıştır. Restore edilen mekân sayısı 500’e ulaşmıştır. Esasen sınırlı kullanımı ve âtıl durumdaki konaklar lokanta, pansiyon, gıda ve hediyelik eşya satan mekânlara dönüştürülmüş ve turizme kazandırılmıştır.
Dönemin Belediye Başkanı Mansur Yavaş ayrıca bilim insanları, bürokratlar, Ankara’da bulunan yabancı misyon temsilcilerini Beypazarı’na davet ederek ilçenin tanınırlığını artırmıştır. ÇEKÜL Vakfı gibi vakıflarla çalışılmış ve Tarihi Kentler Birliği’ne üyelik gerçekleştirilmiştir. Özellikle medya desteğini arkasına alarak ilçenin tanınırlığı yüksek düzeyde tutmaya çalışmıştır.
Beypazarı Belediye Başkanının çalışmaları yanında Beypazarı Kaymakamı Nevzat Daştan da çalışmalara destek vermiş ve özellikle el sanatlarının geliştirilmesine katkı sağlamıştır. Daha önce görev yaptığı Siirt’in Kurtalan ilçesindeki halı - kilim atölyelerinin benzerini Beypazarı’na taşımıştır. Bu alanda başta halı - kilim dokumacığı olmak üzere telkâri işlemeciliği, yün battaniye, tekstil dokumacılığı, bindallı, telkırma gibi yerel el sanatlarına yönelik kurslar açarak ustaların çoğalmasını sağlamıştır.
Alanında zaten belli bir marka olmasına rağmen ancak sınırlı bir üretimi olan telkâri sanatı daha da gelişerek hakettiği konuma ulaşmıştır.
Festival organizasyonları, sergiler, davetler ve folklor gösterileri gibi etkinliklerle
Beypazarı’nın yerel yöneticileri gündemi sürekli olarak canlı tutmaya çalışarak Beypazarı’na yönelik ziyaretleri arttırmışlardır.
Mekânsal gelişmelerin yanı sıra yeme içme alanında da önemli gelişmeler olmuştur. İlçe halkının kendi ihtiyaçları için ürettikleri kuru, güveç, tarhana, yaprak sarma, lokum ve reçel gibi yiyeceklerin üretimi ekonomik değer kazanarak ziyaretçilere satılmaya başlanmıştır. Yaşanan gelişmeler sonucunda turizmin varlığı pek çok kişi için geçim kaynağı haline gelmiştir.
Turizm alanındaki yaşanan gelişmeler sonucunda Beypazarı’nda yaşayanlar, paydaşlar ve ziyaretçiler de dahil olmak üzere turizmden beklentiler artmıştır. Bu beklentiler doğrultusunda Beypazarı’na ait kaynakların bilinmesi ve amaçlar doğrultusunda en ideal oranda yönlendirilmesi gereği ortaya çıkmıştır. Bu kapsamda;
- Beypazarı ilçesindeki turizmdeki konumunun tam olarak ortaya konması açısından mevcut durumun belirlenmesi,
- İlçedeki kültürel turizm potansiyelinin tespiti açısından mevcut kaynakların neler olduğunun belirlenmesi,
- Gerekli önlemler alınmadığı takdirde turizm var olduğu ortamı tüketen, kirleten ve neticede ortamı terkedebilen bir olguya sahiptir. Bu nedenle gerekli önlemlerin alınması ve sürdürülebilirliğinin sağlanması son derece önemlidir.
Fiziksel alandaki sürdürülebilir gelişime ait ilkelerin ortaya konması,
- Turizmin fiziksel boyutu yanında kültürel boyutu da çok önemlidir. Otantik yapısının korunarak sürdürülmesi kültürel turizmin devamlılığı için elzemdir.
Kültürel turizme ait sürdürebilirlik ilkelerin ortaya konması ve korunması, - Gelecek için, alanı oluşturan tüm değerlerin kültürel turizm yapısı içinde yerini
nasıl alabileceğinin irdelenmesi de çalışmanın amacını belirlemede önemlidir.
41 Yukarıdaki sorgulamalar ışığında, Beypazarı ilçesindeki doğal, sosyal ve kültürel turizm kaynaklarına yönelik potansiyelin tespit edilmesi, turizm kaynaklarına yönelik sorgulamanın yapılarak turistler, yerel halk ve paydaşlara yönelik optimum kullanım olanaklarına yönelik önerilerde bulunulması çalışmanın amacını oluşturmaktadır.
Beypazarı ilçesindeki gerçekleştirilen ancak Türkiye’deki diğer alanlarda benzer nitelikteki çalışmalara yöntem ve elde edilecek sonuçlar itibariyle yeni açılımlar getireceği beklenmektedir. Araştırma sürecinde yapılan çalışmalar ve elde edilen sonuçların ulusal, bölgesel, yerel ve karar vericiler ile araştırmacılara ve uygulayıcılara yol göstereceği umulmaktadır.
1.3. Araştırmanın Önemi
Dünya Turizm Örgütü (WTO)’nün verilerine göre Türkiye 2014 yılında dünyada en çok turist çeken 6. ülke olmuştur. Türkiye İstatistik Kurumu verilerine göre ise ülkemiz ödemeler dengesinin %30’unu turizm gelirleri ile sağlamaktadır. Türkiye için bu denli büyük öneme sahip turizmin önemli ana yapısında kültürel faaliyetler olduğu bilinmektedir. Turist gönderen ve turist kabul eden ülkelerde kültürel yapıda bir takım değişikliklere neden olduğu da açıktır (Çalışkan, 2009: 2). Değişiklikler alan boyutundan başlayarak ülke boyutuna yayılmaktadır. Bu nedenle değişimlerin alanbazlı incelenerek özelden genele değerlendirilmesi önem arzetmektedir.
Modern hayatın gürültülü ve yıpratıcı ortamından uzaklaşarak zaman geçirmek isteyen ziyaretçilerin kültürel faaliyetler içerisinde bizzat yer almaları, kültürel etkinlik alanlarını tanımaları, doğal aktivitelere yönelik aktif ya da pasif çeşitli faaliyetlerde bulunmaları ve yöreye özgü kültürü (yemek, el sanatları, gelenek ve görenekler ile birlikte özgün mimari özelliklerini) tanımaları için fırsatlar yaratabilecek konumdadır.
Çalışma alanı olan Beypazarı ilçesi, özellikle Ankara ve İstanbul gibi iki büyük kentin
günübirlik veya hafta sonu tatili için ihtiyaç duyduğu rekreasyonel ve turistik faaliyetler açısından kültürel turizm merkezi niteliğindedir.
Araştırma alanının, doğal ve kültürel açıdan zengin değerlere sahip olması da kültürel turizmin uygulanabilirliği açısından araştırmanın önemini artırmaktadır. Bu doğrultuda araştırma Beypazarı’nın doğal ve kültürel değerlerinin korunması ve geliştirilmesine yönelik olarak, doğal çevre ve yerel kültürün birleştirilerek yerel halk, plancı ve yerel yönetimin katıldığı uygulanabilir bir turizm anlayışının oluşturulmasına temel olabilecek planlama ilkelerine ait önerileri de kapsamaktadır.
Bu araştırma ile Beypazarı’nın doğal ve kültürel değerlerinin envanteri çıkarılarak analiz ve değerlendirme çalışmaları tamamlanacağından uzun vadede turizm amaçlı alan kullanım önerilerinin geliştirilmesi sağlanmış olacaktır. Böylece turizmin alanda ne derece yer alacağı belirlenmiş olacaktır. Bu açıdan korunması, değerlendirilmesi gereken doğal ve kültürel kaynakların niteliğinin belirlenmesi, değerlerinin ortaya konması ve buna bağlı olarak da turizm potansiyellerinin araştırılması büyük önem taşımaktadır.
Araştırma alanı olarak Beypazarı seçilmiştir. Alanın seçilme nedenleri olarak şu özelliklere sahiptir:
Beypazarı’nın kültürel turizm çalışmaları ile ülkemizde marka ve örnek olması,
Beypazarı’nda turist sayısının, özellikle 2000 yılından itibaren birçok turizm merkezinden daha fazla artış göstermesi,
Beypazarı’nın iç ve dış turiste yönelik önemli bir cazibe alanı olarak gelişim göstermesi,
Ankara’ya yakın olması ve tarihsel-kültürel ve doğal özellikleri ile turizm hareketliliğinin yoğun olarak yaşanması,
43
Doğal, sosyal ve kültürel değerleriyle kendine has ayırdedici değerlere sahip olması,
Kültürel ve geleneksel değerleriyle korunmuş olması,
Turistler tarafından erişilebilir bir yer özelliğine sahip olması,
Sosyo - kültürel çeşitliliğe ve yeterliliğe sahip olması,
Araştırmacının Beypazarı’nda çalışması nedeniyle alanı iyi tanıması, araştırmaya konu olacak yerel bağlantıları kurarak, alana ait sınırlılıkları kaldırabilecek olması nedeniyle araştırma alanı olarak Beypazarı seçilmiştir.
Araştırma kapsamında, bölgenin doğal, sosyal ve kültürel turistik özelliklerinin ortaya koyduğu kültürel turizm potansiyeli çerçevesinde saptanan aktivitelerin, turizm içinde ne şekilde yer alması gerektiği sorgulanmaktadır. Bu bağlamda mevcut potansiyelin ortaya çıkarılabilmesi için öncelikle;
Beklentiler açısından turizm Beypazarı ilçesinde nerede bulunmaktadır?
Kaynakları nasıl kullanıyoruz ve/veya nasıl kullanmalıyız?
Sorun/sorunlar var mıdır? Varsa nelerdir?
Turizmde hedeflenen nokta neresidir?
Alandaki turizmin geleceği açısından yukarıdaki sorulara cevaplar aranmakta ve olası çözümler aranmaktadır.
Doktora çalışmasıyla hazırlanan tezin, bilime yenilik getirmesi, yeni bir bilimsel yöntem geliştirmesi ya da bilinen bir yöntemi yeni bir alana uygulama niteliklerinden en az birini yerine getirmesi yönünde ölçütler mevcuttur. Bu yönleriyle tez çalışmasının önemini arttıran ve değerli hale getiren bir takım çalışmalar olmuştur. Çalışmada üç farklı kesim olan ziyaretçiler, yerel halk ve esnaf üç farklı yönden incelenmiştir. Bu üç
farklı yön, katılımcıların alana ait ekonomik, fiziksel ve sosyal-kültürel yönden bakış açılarının ölçülmesi ve değerlendirilmesidir. Günümüze kadar yapılan benzer araştırmalarda alandaki katılımcılara yapılan sorgulamalarda ayrışmaya gidilmemiştir.
Örneğin turizmden çıkar sağlayanın bakış açısı ve beklentisiyle yerel halkın görüşü farklılık göstermektedir. Bu nedenle kesimlere ait sorgulamalarda farklılaştırmaya gidilmiş ve üç kesim farklı sorgulamalardan geçirilmiştir. Araştırmada Beypazarı ilçesine ait ziyaretçi, yerel halk ve esnafa yönelik fiziksel, ekonomik ve sosyal-kültürel açılardan bütüncül bir bakış açısıyla, yeni bir alana (Beypazarı ilçesi) uygulanması yönüyle özgün bir niteliğe sahip olup bilim literatürüne katkı sağlayacağı varsayılmaktadır.
1.4. Araştırma Problemi
2000 yılında tarihi konakların restorasyonu ile turizm sahnesine çıkan Beypazarı ilçesinde turizm talebi hızlı bir şekilde artmış ve turizm ilçede önemli bir geçim kaynağı haline gelmiştir. İlçedeki turizm sektörünün bundan sonraki durumunun ne olacağına ilişkin kapsamlı öngörülere ihtiyaç vardır.
Turistler, yerel halk ve yatırımcıların birliktelikleriyle doğal çevre ve geleneksel kültürel motiflerin ortak potada eritilmesi turizm potansiyelini saptamaya yönelik bir çalışmanın uygulanabilir ve işe yarar olmasını sağlayacaktır. Zira bu tür ilkelerin yok sayılarak ekonomik beklenti içine girilmesi alanlarda turizm etkinliklerini yoğunlaştırarak doğal, sosyal ve kültürel değerler üzerinde bozulmalara neden olacak ve zamanla kendi kendini tüketecektir.
Gelişen süreç içinde Beypazarı’na yönelik turistik talebin niteliği ne boyuttadır? Turizm alanında yaptıkları araştırmalarla önemli yer edinen araştırmacılardan olan Butler, Doxey, Murphy ve Weaver hipotezlerindeki gibi Beypazarı’ndaki turizm fayda
45 sağlamaktan öte kendini tüketen bir sistem haline mi gelmektedir/gelecektir?
Sorularının cevaplanması alandaki turizmin işleyişi bakımından oldukça önemlidir.
Araştırmanın problemi; “Beypazarı’nda var olan turizm hareketleri ile ilgili yerel halk, esnaf ve ziyaretçilerin ekonomik, sosyal ve kültürel başlıklardaki düşünceleri”olarak belirlenmiştir. Bu görüşler alınırken, turizmin bölgede oluşturduğu, birbirinden bağımsız olmayan, fiziksel, çevresel ve sosyo-kültürel konulardaki düşünceleri de sorulmaktadır. Bu görüşler Beypazarı ilçesinin kültürel turizm olgusu ile ilgili fikir verecektir.
- Alt problem: Beypazarı’nda var olan turizm hareketlerinin bölgeye olan çevresel, ekonomik, sosyal ve kültürel etkilerine ilişkin yerel halkın, esnafın ve turizm hareketlerine katılan ziyaretçilerin kanısı ne yöndedir?
- Alt problem: Yerel halkın; turizmin bölgede meydana getirdiği çevresel, ekonomik, sosyal ve kültürel değişimlere yönelik düşünceleri farklılık göstermekte midir?
- Alt problem: Karar verici ve diğer katılımcıların; turizmin bölgede meydana getirdiği çevresel, ekonomik, sosyal ve kültürel değişimlere yönelik düşünceleri farklılık göstermekte midir?
Bu problemlerin doğru bir şekilde çözümlenmesi ve alandaki kültürel turizm kavramının doğru anlaşılması turizm merkezine uygun stratejilerin geliştirilmesi açısından oldukça önemli olacaktır. İlgili bilimsel yazının incelenmesi sonucu tespit edilen ve çalışmanın konusunu içeren bilgiler, kavramsal çerçeve bölümünde ayrıntılı olarak açıklanmıştır.
