Nüfus Özellikleri: Şehrin 19. yüzyıl sonlarından itibaren, Türkiye’de ilk düzenli sayımın yapıldığı 1907 yılına kadar geçen süre içindeki nüfusu, genellikle Osmanlı Vilayet Salnamelerinden (yıllık) öğrenilmektedir. Ankara-İstanbul yolunun inşasıyla (1940-1942) kasaba nüfusundaki ilk dalgalanmalar 1940-1950 yılları arasında olmuştur.
Bunun sonucu olarak şehirlere göç başlamıştır. 1950’den sonra 1960’a kadar köylerin nüfusu sabittir. Bu zaman dilimi içinde ilçe nüfusunda bir artış gözlenir. 1953’de master planı uygulanması ve sonrasında ilçenin eğitim ve sağlık organizasyonlarının gelişimi
31 köyden ilçeye göçle sonuçlanmıştır. Sonuç olarak, bu dönemde Beypazarı’ndan diğer şehirlere az göç olmuştur. 1960 yılında, özel bir firma tarafından kömür ocağının kurulması da ilçenin nüfusunda artışa neden olmuştur. Fakat hızlı bir artış maden ocaklarının Türkiye Kömür İşletmeleri’ne geçişinden sonra 1966-1980 arasındaki nüfusta görülmektedir. Beypazarı İlçesinin Çayırhan’a yakınlığı, Nallıhan’a kıyasla daha gelişmiş bir ilçe olması diğer kasabalardan ve şehirlerden insanları çekmiştir.
1935-1980 yılları arasında mahalle (köy) nüfusları ilçe ve bucak merkezlerinin nüfuslarından fazladır (Tablo 1). Ancak nüfusun mahalleler genelinde gerilemesi, ilçelerde artması ile bu durum 1985 sayımında tersine dönmüştür. 1975-1985 yılları arasındaki dönemde Beypazarı ilçesinin nüfusu %38, Türkiye nüfusu ise %23 oranında artmıştır.
Beypazarı halkı, Çayırhan linyit işletmeleri ve Çayırhan termik santralinin kurulmasına kadar sosyal yapı itibariyle kapalı ve yöre insanlarından oluşan bir topluluktu. Bu durum işletmelerin kuruluş aşamasında çalışmak üzere yurt dışından, işeltme aşamasında ülkemizin değişik il ve ilçelerinden ayrıca Beypazarı köylerinden çalışanların ilçe merkezine yerleşmeleri ile değişime uğramıştır. İlçe merkezinin nüfus yapısı ve kültür dokusu, dışarıdan gelenlerin taşıdığı çeşitli yöresel özelliklerin etkisi ile farklılık kazanmaya başlamıştır. Halk, bu değişim ve gelişime paralel olarak dışarı açılmaya başlamış, tarımın yanı sıra, çeşitli ticaret ve sanayi dallarında da faaliyet göstermeye başlamıştır (Kurt, 2009: 33).
Tablo 2: Beypazarı İlçesi’nin Nüfusu
Kaynak: (Beypazarı Nüfus İdaresi, 2013; Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), http://tuikapp.tuik.gov.tr/adnksdagitapp/adnks.zul, 2017;
https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=95&locale=tr, 2017).
2017 itibariyle toplam nüfusun %79’u ilçe merkezinde %21’i ise kırsal mahallelerde yaşamaktadır. İlçenin nüfus yoğunluğu ise km²`ye 27 kişidir. İlçe sınırları içinde 100 km²’ye ortalama olarak 3 mahalle düşmektedir. Kırsal yerleşmeler büyük oranda Ankara-Haymana yolunun kuzeyinde yoğunlaşmıştır. Bu yolun güneyinde kalan ve ilçe topraklarının yarısından fazlasını oluşturan alanda kırsal mahallelerin ancak beşte biri yer almaktadır.
33 Nüfus artış hızı dikkate alındığında Beypazarı ilçe merkezi ve kırsal nüfusa ait sayının göreceli olarak azaldığı görülmektedir. Azalmanın nedeni olarak Beypazarı ve mahallelerinden Başkent Ankara’ya nüfus akımı vardır. Özellikle kırsal mahallelerinden; orman mahallelerindeki tarlaların yetersiz ve verimsiz olması, meralara bağımlı hayvan mevcudunun azalması, makinalı tarımın artması, çocuklarını daha iyi yetiştirmek ve onlara daha iyi bir gelecek sağlamak ve ayrıca geçimini temin etmek amacıyla Beypazarı merkezine, Ankara’ya ve başka şehirlere (Polatlı, Eskişehir, Ankara, Bolu, Çubuk, Yenikent’e) göç olmuştur. Göç edenler gittikleri yerde işçilik ve esnaflıkla geçinmektedirler. İlçenin kuzeyindeki dağlık mahallelerindeki nüfus eski yıllara nazaran gittikçe azalmış çocukların azlığından bazı köy (mahalle) okulları kapanmak zorunda kalmıştır. Çünkü Beypazarı kırsal mahalleleri çok dağınık ve ufak yerleşim birimleri olduğundan öğrenci nüfusu kapasitenin altında kalmıştır (Şener, 1997: 43).
2016 yılı Türkiye İstatistik Kurumu Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) sonuçlarına göre Beypazarı’nda 50.431 kişi yaşamaktadır. Bunun 37.097 kişisi ilçe merkezinde, 9.641 kişisi ise kırsal mahallelerde yaşamaktadır. Toplam nüfusun (50.431) 25.211’i erkek ve 25.220’si kadınlardan oluşmaktadır. İlçedeki kadın ve erkek nüfus arasında anlamlı bir farklılık (kadın nüfus 9 kişi fazla) bulunmamaktadır. Yapılan bir araştırmada Beypazarı’nın 2020 yılındaki nüfus sayısının 80.000 olması öngörülmektedir (Kuntay ve Gültekin, 1996; 11).
Ekonomik Faaliyetler: Beypazarı ekonomisi tarım, sanayi, ticaret, hayvanclık, el sanatları, madencilik ve turizme dayanmaktadır (Kuntay ve Gültekin, 1996; Çalışkan, 2009: 36). Beypazarı ilçesinin ekonomisi ağırlıklı olarak tarım sektörüne dayanmaktadır. Daha sonra sanayi ve ticaret alanları gelmektedir. İlçe genelinde çalışan nüfusun %60’ı tarım ve ilgili kollarında, %13’ü sanayide, %27’si de hizmetler
sektöründe çalışmaktadır (Beypazarı Belediyesi, 2003: 40). Beypazarı’nda serbest piyasa ekonomisinin kendiliğinden oluşmuş bir hali olduğu görülmektedir. Halkın devletten hemen hemen hiçbir beklentisi olmadan yatırımlarını kendisi yapmaktadır (Er, 2002: 10).
Sanayi: Beypazarı Ticaret Odası’na 1000 üyesi bulunan Beypazarı’nda büyük ve orta ölçekli firmalar hem Beypazarı hem de Türkiye için önemli üretimler gerçekleştirmektedir. Yatırım kolları olarak şu yatırımlar bulunmaktadır:
Karoser sanayi: Bir zamanlar ‘saltanat arabası’ imalatıyla Osmanlı sarayının gözdesi olan Beypazarı karoser imalatında Türkiye’de önemli bir konumundadır. (Uzunoğlu, 2011: 66).
Diğer sanayi kolları;
- Yem sanayi (Orta ölçekli) - Süt ürünleri (Orta ölçekli)
- Maden suyu üretimi: (Büyük ölçekli işletme). Saatte 252.000 şişe dolum kapasitesiyle yurt içi ve yurt dışına yaptığı satışla ilçe ticaretinde önemli bir konumdadır.
- Madencilik sanayi: Beypazarı’nda 1979 yılında MTA tarafından kömür arama sondajları yapılırken bulunan doğal soda (trona) madeni, 240 milyon ton ile dünyanın en büyük üçüncü rezervine sahiptir. Bu maden 1998 yılından beri Eti Soda A.Ş. ve Ciner Holding ortaklığıyla işletilmektedir (Eken vd., 2006: 44).
- Turizm Yatırımları: Termal tesis ve devremülk yatrırımları (Büyük ölçekli yatırımlar).
- Altın ve gümüşçülük (20 atölye).
- Gıda sanayi (Beypazarı kurusu, lokum ve şekerleme; 17 atölye).
35 Kalkınma Bakanlığı verilerine göre Beypazarı gelişmişlik göstergeleri bakımından Türkiye’deki 872 ilçe arasında tarımsal üretimde 44. sırada yer almaktayken, Türkiye ilçeleri genel sıralamasında 158. sırada ve Ankara’nın çevre ilçeleri arasında 4. sırada bulunmaktadır (TC. Kalkınma Bakanlığı, 2013).
Tarım: Beypazarı ilçesi jeolojik ve morfolojik özellikleri ile olduğu kadar iklim ve toprak yapısı bakımından da farklılıklar göstermektedir. Bu nedenle değişik tarım tekniklerinin uygulanmasıyla ürün çeşitliliği sağlanmaktadır (Beypazarı Belediyesi, 2003: 46).
Tablo 3: Beypazarı İlçesi’nde Arazi Kullanım Durumu Kullanım Türü Alan (ha) Yüzde (%)
Tarım Arazisi 60265 %29
Çayır-Mera 69293 %40
Orman 26414 %16
Tarıma elverişsiz alan 30828 %15
Toplam 186800 %100
Kaynak: (Beypazarı Belediyesi, 2003: 46; Akkol C., 2017)
Beypazarı İlçesinin (tamamı 1.868 km²) %29’u tarım arazisi olup ilçe yüzölçümünün
%6,17’si sulanan arazilerdir. Kısmen orman içi ve kısmen orman kuşağını teşkil eden bu dağlık bölgede tarla arazileri ve meralar ancak yaz aylarında sürülerin otlatılmasına ve zengin florası ile arıcılığa elverişlidir.
Toprakların verimli olması nedeniyle nüfusun %60’ı tarım alanında çalışmaktadır.
Türkiye havuç ihtiyacının %60’ını Beypazan’nda yetiştirilen havuç karşılamaktadır.
Havucun yanı sıra üretilen diğer tarım ürünleri şunlardır: Domates, ıspanak, salatalık, marul, biber, brokoli, ıspanak, turp, yer elması, soğan, armut, elma, kavun, karpuz yetiştirilmektedir (Yurdakul vd., 2012: 60-61). Karaşar beldesi dağlık olduğundan mera arazisi olarak kullanılmaktadır (Uzunoğlu, 2011: 70; Akkol C., 2017).
Hayvancılık: Beypazarı ilçesine ait arazi kullanım durumuna göre mera-çayırlık alan toplamı ilçe arazisinin %40’nı oluşturmaktadır. İlçenin sahip olduğu doğal ve coğrafi koşullar her türlü hayvansal üretim için uygundur. Bu duruma bağlı olarak, Beypazarı ilçesi önemli bir hayvancılık merkezidir. Arıcılık, küçük ve büyükbaş hayvancılık önemli olarak artmıştır. İlçe, kaliteli tiftik veren Ankara keçisi ile ün yapmıştır.
(Beypazarı Belediyesi, 2003: 50).
Tablo 4: Hayvansal Ürün ve Üretim
Hayvansal Ürün Üretim (2006) Üretim (2016)
Et 480 ton 384 ton
Süt 15.800 ton 18.000 ton
Peynir 545 ton 300 ton
Tiftik yapağı 110 ton 38,5 ton
Yumurta 21 milyon adet 75 milyon adet
Deri 6.750 ton 28,5 ton
Bal 50.000 kg 103.305 kg
Kaynak : (Torun ve Torun, 2011: 135; Akkol C., 2017)
Ticaret: İlçe nüfusunun %6’sı ticaretle uğraşmaktadır (Çalışkan, 2009: 36). Tarihte İpekyolu üzerinde bulunan Beypazarı, bütün çevre kasaba ve köylerinin alışveriş ettikleri ve hatta Ankara esnafının bile mal almaya ve mal satmaya geldiği bir ticaret merkeziydi. Cumhuriyetten önce ilçede ticaret ve sanayi ileri durumdaydı. Beypazarı tüccarları doğrudan Londra ve Avrupa’nın birçok şehrine ticaret, başta tiftik ve yapağı olmak üzere çeşitli mal ihraç etmekteydi. Geçmişteki ticari canlılıkta Ankara-İstanbul yolunun Kızılcahamam’a kayması ile ticaret ve ekonomi alanında bir gerileme olmuştur. Ancak son yıllarda küçük esnaf ve sanayinin kalkınması, tavukçuluk, sebzecilik, arıcılık, sütçülük ve meyvecilikte ilerleme olması sebebiyle ticarette gözle görülür bir gelişme ve hareketlenme gözlenmektedir (Torun ve Torun, 2011: 114).
Beypazarı ticaretinde gümüş işlemeciliğinin de önemli bir yeri vardır. Gümüşçüler,
37 ulusal ve uluslararası etkinliklere ve çeşitli kurslara katılarak Beypazarı gümüşlerinin tanıtımı ve pazarlanması faaliyetlerinde etkin rol almışlardır. Gümüşler, başta Suudi Arabistan olmak üzere 18 ülkeye ihraç edilmektedir (Beypazarı Belediyesi, 2013).
Tekke Dağı Yaylası: Yayla, 10 km düzgün bir yolla ilçeye bağlıdır. Tekke Yaylası, piknik ve mesire alanı olarak kullanılmaya elverişli olması nedeniyle orman içi parkı şeklinde düzenlenmiştir Her yıl geleneksel olarak ‘Piknik ve Güveç’ günü kutlanan yayla; temiz havası ve suyuyla, şehir gürültüsünden uzak kalmak isteyenler için doğal bir güzellik sunmaktadır. Orman İşletmesi tarafından park şeklinde düzenlenmiştir (Beypazarı Belediyesi, 2011: 36)