YALVAÇ'TA DERİ İŞLEMECİLİĞİNİN İNCELENMESİ
Meltem GÜLER
YÜKSEK LİSANS TEZİ
EL SANATLARI EĞİTİMİ ANA BİLİM DALI
GAZİ ÜNİVERSİTESİ
EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
i
TELĠF HAKKI ve TEZ FOTOKOPĠ ĠZĠN FORMU
Bu tezin tüm hakları saklıdır. Kaynak göstermek koĢuluyla tezin teslim tarihinden itibaren üç (3) ay sonra tezden fotokopi çekilebilir.
YAZARIN Adı : Meltem Soyadı : GÜLER Bölümü : El Sanatları Ġmza : Teslim tarihi : TEZĠN
Türkçe Adı : Yalvaçta Deri ĠĢlemeciliğinin Ġncelenmesi
ii
ETĠK ĠLKELERE UYGUNLUK BEYANI
Tez yazma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyduğumu, yararlandığım tüm kaynakları kaynak gösterme ilkelerine uygun olarak kaynakçada belirttiğimi ve bu bölümler dıĢındaki tüm ifadelerin Ģahsıma ait olduğunu beyan ederim.
Yazar Adı Soyadı : Meltem GÜLER
iii Jüri onay sayfası
Meltem GÜLER tarafından hazırlanan "Yalvaç'ta Deri ĠĢlemeciliğinin Ġncelenmesi" adlı tez çalıĢması aĢağıdaki jüri tarafından oy birliği / oy çokluğu ile Gazi Üniversitesi El Sanatları Eğitimi Anabilim Dalı’nda Yüksek Lisans tezi olarak kabul edilmiĢtir.
DanıĢman: Prof. Dr. Mediha GÜLER
El Sanatları Eğitimi Ana Bilim Dalı, Gazi Üniversitesi ………
BaĢkan: Prof. Dr. Mediha GÜLER
El Sanatları Eğitimi Ana Bilim Dalı, Gazi Üniversitesi ………
Üye: Prof. Dr. Zeynep ERDOĞAN
Kültür Varlıklarını Koruma ve Onarım Bölümü,
Ankara Üniversitesi ………
Üye: Yrd.Doç.Dr.Serpil ORTAÇ
El Sanatları Eğitimi Ana Bilim Dalı, Gazi Üniversitesi ………
Tez Savunma Tarihi: 10/02/2016
Bu tezin El Sanatları Eğitimi Anabilim Dalı’nda Yüksek Lisans tezi olması için Ģartları yerine getirdiğini onaylıyorum.
Eğitim Bilimleri Enstitüsü Müdürü
iv
v
TEġEKKÜR
ÇalıĢmalarım boyunca değerli yardım ve katkılarıyla beni yönlendiren, kıymetli tecrübelerinden faydalandığım danıĢmanım Prof. Dr. Mediha GÜLER'e, manevi destekleriyle beni hiçbir zaman yalnız bırakmayan çok değerli aileme ve bilhassa derslerim devam ederken kendisi ile geçirebileceğim zamandan çokça fedakarlıkta bulunan oğlum Alp Eren'e, baĢta Eflatun HALICI olmak üzere Yalvaç'ın değerli debbağ ve deri ustalarına teĢekkürü bir borç bilirim.
vi
YALVAÇ'TA DERĠ ĠġLEMECĠLĠĞĠNĠN ĠNCELENMESĠ
(Yüksek Lisans)
Meltem GÜLER
GAZĠ ÜNĠVERSĠTESĠ
EĞĠTĠM BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ
Kasım, 2015
ÖZ
Yalvaç'ta deri iĢlemeciliği ile ilgili literatürdeki sınırlı bilgiye rağmen debbağlık ve deri sanatının Yalvaç'ta Helenistik döneme uzanan köklü bir geçmiĢi olduğu, 20. yy. baĢlarında ilçede bir deri fabrikası kurulduğu ve buharlı makinelerle deri üretimi yapıldığı tespit edilmiĢtir. Bu araĢtırmanın amacı; Yalvaç'taki tabakhanelerde geleneksel usullerle ham derinin mamul deri haline dönüĢtürülmesi aĢamalarının, çalıĢan profilinin, dericiliğin karĢılaĢtığı sorunların incelenmesidir. Bu amaç doğrultusunda Yalvaç’taki tabakhanelerden sekiz (deri üretimin değiĢik aĢamalarının incelenmesi sebebi ile) ve deri çanta üretimi yapan iki atölye araĢtırma kapsamına alınmıĢtır. Bu tabakhanelerde ham deri iĢleme sürecinin aĢamaları ve atölyelerde üretilen ürünler incelenmiĢ, tanınmıĢ debbağlar ile görüĢme yapılıp buralarda çalıĢan 50 kiĢiye anket uygulanmıĢtır. Anket ve araĢtırmalar neticesinde Yalvaç’ta dericiliğin karĢılaĢtığı bir takım sorunlar ve çözüm önerileri tespit edilmiĢtir. Yalvaç'ta deri üretimi ve deri çanta yapımı ile bunların satıĢ ve pazarlamasındaki güçlükleri bertaraf edebilmek için; öncelikle bu iĢ kolunda üretim yapan iĢletmelerin baĢta dayanıĢmasını sağlamak, girdi maliyetlerini azaltmak ve fiyatlandırma konusunda ellerini güçlendirmek maksadıyla kooperatifleĢmesinin, hammadde temin ve üretimine devlet desteği sağlanmasının, üretimde yer alan iĢ gücünün gençleĢtirilmesi ve kalifiye hale getirilmesi maksadıyla öncelikle bu iĢ kolunda çalıĢanların gelir seviyesini arttırıcı tedbirler alarak mesleğin özendirilmesi, mevcut meslek okullarının iĢler hale getirilmesinin ve farkındalığın arttırılmasının uygun olacağı değerlendirilmektedir.
vii Bilim Kodu :
Anahtar Kelimeler : Yalvaç, deri iĢlemeciliği, tabakhane, mamul deri, deri çanta, debbağlık.
Sayfa Adedi : 162
viii
STUDY OF LEATHER PROCESSING IN YALVAÇ
(M.S. Thesis)
Meltem GÜLER
GAZĠ UNIVERSITY
GRADUATE SCHOOL OF EDUCATIONAL SCIENCES
November, 2015
ABSTRACT
Despite the limited information in the literature about the leather processing in Yalvaç, It has been identified that; leatherwork and leather arts in Yalvaç have a deep-rooted history extending Hellenistic period, even a leather factory was founded in town earlier 20th century which worked with steam engines. The purpose of this study is to investigate; the leather processing stages from raw leather to finished leather with traditional methods in Yalvaç’s tanneries, profiles of the tanners and the problems of the leatherwork. In order to accomplish this purpose eight of the tanneries (since to examine various stages of leather production) and two of the handbag workshops in Yalvaç were included in the study. The stages of raw leather processing in tanneries and Products manufactured in workshops were observed, a questionnaire was implemented to fifty workers and an interview with well-known craftsmen was held by the researcher. A number of problems about the leatherwork in Yalvaç and solutions were detected as a result of questionnaire and researches. To solve these problems especially on marketing and advertising one of the foremost solutions is to establish a cooperative, another one is to provide state support for raw material procurement and production, taking measures to increase the income level and tempting the profession itself in order to rejuvenate and qualify the workforce located in leather manufacture is another one, lastly to make existing vocational schools work and to raise public awareness on this subject are also two musts for the solution.
ix Science Code :
Key Words : Yalvaç, leatherwork, tannery, finished leather, leather handbag, tanner.
Page Number : 162
x
ĠÇĠNDEKĠLER
TEġEKKÜR v ÖZ vi ABSTRACT viii ĠÇĠNDEKĠLER x TABLOLAR LĠSTESĠ xvġEKĠLLER LĠSTESĠ xvii
KISALTMALAR LĠSTESĠ xxiv
BÖLÜM I. GĠRĠġ 1 1.1. Problem Durumu 1 1.2. AraĢtırmanın Amacı 4 1.3. AraĢtırmanın Önemi 4 1.4. Sayıltılar 5 1.5. Sınırlılıklar 5 1.6. Tanımlar 5
BÖLÜM II. KAVRAMSAL ÇERÇEVE 19
2.1. Yalvaç 19
2.1.1. Coğrafi Konumu, Nüfusu, Ġklimi, Ekonomisi 19
2.1.2. Tarihi 20
xi 2.2. Sanat 24 2.2.1. Tanımı 24 2.2.2. Tarihi 24 2.3. El Sanatları 25 2.4. Deri 26 2.4.1. Tanımı 26 2.4.2. Derinin Yapısı 26
2.4.3. Derinin Kimyasal Yapısı 28
2.4.4. Deri Kalitesini Etkileyen Faktörler 28
2.5. Yalvaç'ta Derinin ĠĢlenmesi 29
2.5.1. Derinin Tabaklanmaya Hazırlanması 29
2.5.2. YumuĢatma 31
2.5.3. Kireçleme 31
2.5.4. Kıl, Yün Temizleme, Yıkama ve Durulama 32
2.5.5. Etleme 33
2.5.6. Kireç Giderme ve Sama 34
2.5.7. Tabaklama 34
2.5.8. Yağlama 37
2.5.9. TabaklanmıĢ Derinin Mamul Deriye DönüĢtürülmesi 37
2.6. Yalvaç'ta Üretilen Mamul Deri ÇeĢitleri 41
2.7. Deri Teknikleri 43
2.7.1. Yüzey Süsleme Teknikleri 43
2.7.2. BirleĢtirme Teknikleri 51
2.8. Türk Dericiliğinin Tarihsel GeliĢimi 52
2.8.1. Orta Asya’da Dericilik 52
xii
2.8.3. Osmanlı Döneminde Dericilik 54
2.8.4. Günümüzde Dericilik 58
2.8.5. Yalvaç'ta Dericilik 59
2.9. Dericiliğin Dünyadaki Yeri 62
2.10. Dericiliğin Türkiye'deki Yeri 63
2.11. Deri Çanta Hakkında Genel Bilgi 64
2.12. Deri ĠĢlemede Kullanılan Araç ve Gereçler 64
2.12.1. Kesim ve TıraĢlama Araçları 64
2.12.2. Oyma ve Delme Araçları 66
2.12.3. Makineler 69
2.12.4. Diğer El Araçları 72
2.12.5. Mamul Deriyi ĠĢlemede Kullanılan Gereçler 77
2.13. Yalvaç'ta Deri Bir Çanta Yapımının Analizi 91
2.13.1. Modele Uygun Kalıplar Vasıtasıyla Derinin Kesilmesi 91 2.13.2. Derinin Islatılarak Kapaklarına ġekil Basımı 92
2.13.3. Derinin Boyanması 93
2.13.4. Çantanın Ön Kapağına Tokaların Takılması 93
2.13.5. Ön Kapak ve Körüğün BirleĢtirilmesi 94
2.13.6. Parçaların YapıĢtırıldığı Yerden Delik Açılması ve Deri Sırımlar
ile BirleĢtirilmesi 95
2.13.7. Çantanın Ġç Ayıracının ve Ġkinci Körüğün YapıĢtırılması 95 2.13.8. YapıĢtırılan Kenarların Deri Sırım ile BirleĢtirilmesi 96 2.13.9. El Tutamağının ve Toka Yerlerinin Hazırlanması 96 2.13.10. Hazırlanan Kapağın Ana Gövdeye YapıĢtırılması 97 2.13.11. YapıĢtırılan Kenarların Delinip BirleĢtirilmesi 98
xiii
2.13.12. Toka Demir Aksamının ve Omuz Askı Halkasının Takılması, Boya RötuĢlarının ve Parlatma ĠĢleminin Yapılması 98
2.13.13. Çantanın BitmiĢ Hali 99
2.14. Ġlgili AraĢtırmalar 100
BÖLÜM III. YÖNTEM 103
3.1. AraĢtırmanın Modeli 103
3.2. Evren ve Örneklemi 103
3.3. Veri Toplama Tekniği 103
3.4. Verilerin Analizi 104
BÖLÜM IV. BULGULAR VE YORUM 105
4.1. Deri Üretiminde ÇalıĢanların Demografik Özelliklerine ĠliĢkin Bulgu ve
Yorumlar 105
4.2. Deri Üretimi Yapılan Tabakhane ve Atölyelerin Özellikleri ile Ġlgili Bulgu
ve Yorumlar 107
4.3. ĠĢlenen ve Üretilen Deriye Ait Bulgu ve Yorumlar 109 4.4. ĠĢlenmiĢ Derinin Kullanımına Dair Bulgu ve Yorumlar 111 4.5. Deri ĠĢlemeciliğinde Kullanılan Tanen Malzemesine Dair Bulgu ve
Yorumlar 112
4.6. ĠĢlenmiĢ Derinin SatıĢ ve Pazarlamasına Dair Bulgu ve Yorumlar 113 4.7. Yalvaç'ta Deri ĠĢlemeciliğinde ÇalıĢanların Gelir Durumuna Dair Bulgu ve
Yorumlar 115 BÖLÜM V. SONUÇ VE ÖNERĠLER 117 5.1.Sonuç 117 5.2.Öneriler 119 KAYNAKLAR 121 ÖZGEÇMĠġ 129
xiv
EKLER 131
EK-1. Anket formu 132
xv
TABLOLAR LĠSTESĠ
Tablo 1: Dünya Deri ve Deri Ürünleri Ġhracatçıları 62
Tablo 2: Deri Üretiminde ÇalıĢanların YaĢ Dağılımı 105
Tablo 3: Deri Üretiminde ÇalıĢanların Eğitim Durumu 106
Tablo 4: Deri Üretiminde ÇalıĢanların Meslek Seçme Nedeni 106 Tablo 5: Deri Üretimi ve Deri Çanta Yapımında ÇalıĢanların Statü Dağılımı 106
Tablo 6: Atölye ve Tabakhanelerdeki ÇalıĢan Sayısı 107
Tablo 7: Atölye ve Tabakhanelerin Faaliyet Süreleri 107
Tablo 8: Deri Üretiminde ÇalıĢanların Tecrübe Durumları 108 Tablo 9: Deri Üretimi ve Deri Çanta Yapımında ÇalıĢanların Sağlık Durumu 108 Tablo 10: Atölye ve Tabakhanelerin Araç-Gereç Yeterlilik Durumu 108 Tablo 11: Atölye ve Tabakhanelerin Fiziki ġartlarının Yeterlilik Durumu 109
Tablo 12: ĠĢlenen Ham Deri Türü 109
Tablo 13: Üretilen Mamul Deri Türü 110
Tablo 14: Ham Derinin Temin Edildiği Yerler 110
Tablo 15: YaĢ, Ġklim, Cins ve Beslenme ġeklinin Deri Kalitesine Etkisi 110
Tablo 16: Mamul Derinin Kullanıldığı Üretim Kolları 111
Tablo 17: Üretilen Mamul Derinin ĠĢlendiği Yerler 111
Tablo 18: Ürün Tanıtım Metotları 112
xvi
Tablo 20: Kullanılan Organik Tanen Türü 113
Tablo 21: SipariĢ Alınan Ġller 113
Tablo 22: Yapılan Ödeme Türü 114
Tablo 23: SatıĢta Güçlük YaĢanma Durumu 114
Tablo 24: SatıĢta YaĢanan Güçlük Türü 115
Tablo 25: SatıĢta YaĢanan Güçlüğü Bertaraf Etmeye Yönelik Öneriler 115
Tablo 26: Deri Üretiminde ÇalıĢanların Gelir Durumları 116
xvii
ġEKĠLLER LĠSTESĠ
ġekil 1: Yalvaç ilçe haritası 20
ġekil 2: Keçe tezgâhı 21
ġekil 3: Yer yaygısı 21
ġekil 4: Model yaylı araba 22
ġekil 5: Küçük yaylı arabalar 22
ġekil 6: Tarihi deri fabrikası 23
ġekil 7: Çırçır topu imal eden usta 23
ġekil 8: Derinin yapısı 27
ġekil 9: Derinin kimyasal yapısı 28
ġekil 10: Ham deriyi tabaklamaya hazırlama 30
ġekil 11: Derinin havuzda bekletilmesi 31
ġekil 12: Derinin dolaplarda yumuĢatılması 31
ġekil 13: Derinin kireçlenmesi 32
ġekil 14: Kireçlenen derinin beklemeye alınması 32
ġekil 15: Derinin yünlerinden arındırılması 33
ġekil 16: Kireçlenen derinin yıkanması 33
xviii
ġekil 18: Etleme iĢlemi 33
ġekil 19: Derinin kirecinden arındırılması 34
ġekil 20: Derinin bitkisel tanenlerle tabaklanması 35
ġekil 21: Derinin yağlama iĢlemi 37
ġekil 22: Kurutma 38
ġekil 23: Derinin yumuĢatılması 39
ġekil 24: Derinin yüzeyinin düzleĢtirilmesi 39
ġekil 25: Derinin prese girmesi 39
ġekil 26: Boyama tüneli 40
ġekil 27: Tünelin giriĢi ve kullanılan boyalar 40
ġekil 28: Boyanacak derinin giriĢi 40
ġekil 29: Tünelden çıkan deri 40
ġekil 30: Gerdirme 41
ġekil 31: Derinin yüzeyinin zımparalanması 41
ġekil 32: Aplike tekniği ile yapılmıĢ deri yastık 43
ġekil 33: Aplike tekniği ile yapılmıĢ deri yastık 43
ġekil 34: Kabartma (Rölyef) tekniği ile çalıĢılmıĢ pano 44
ġekil 35:. Kabartma (Rölyef) tekniği ile çalıĢılmıĢ pano 44
ġekil 36: Oyma tekniği ile yapılmıĢ deri yastık 45
ġekil 37:. Deri üzerine yapılmıĢ diĢi ve erkek oyma desenleri 45
ġekil 38: GümüĢ savatlı eğer 45
ġekil 39: Kakma tekniği ile yapılmıĢ Kur’an mahfazası 45
ġekil 40: Siyah deri kaplama üzerine gümüĢ sırma iĢlemeli deri tirkeĢ ve detayı 46
ġekil 41: DikiĢ tekniği ile yapılmıĢ mestli çizme 47
ġekil 42: Yakma tekniği ile yapılmıĢ deri çömlek 47
xix
ġekil 44: Baskı tekniği ile yapılmıĢ deri bardak altları 48
ġekil 45: Baskı tekniği ile yapılmıĢ deri çanta 48
ġekil 46: Boyama tekniği ile yapılmıĢ harita 49
ġekil 47: Keserek iĢleme ve boyama deri tekniği ile yapılmıĢ deri tabak 49
ġekil 48: Keserek iĢleme tekniği ile yapılmıĢ çanta 50
ġekil 49: Keserek iĢleme tekniği ile yapılmıĢ çanta 50
ġekil 50: Islatarak Ģekil verme tekniği ile yapılmıĢ masklı saat 50 ġekil 51: Islatarak Ģekil verme tekniği ile yapılmıĢ mask 50
ġekil 52: Craft tekniği kullanılarak yapılan deri tablo 51
ġekil 53: BirleĢtirme tekniği kullanılarak yapılmıĢ sandık 52
ġekil 54: BirleĢtirme tekniği ile yapılmıĢ deri kutular 52
ġekil 55: Deri kesim bıçağı 64
ġekil 56: Deri kesim makinesi 65
ġekil 57: Deri tıraĢ makinesi 65
ġekil 58: Makas 66
ġekil 59: Maket bıçağı 66
ġekil 60: Biz 67
ġekil 61: Çarklı zımba 68
ġekil 62: Çarklı zımbalar 68
ġekil 63: Linol bıçağı 68
ġekil 64: Delgi zımba 69
ġekil 65: Deri dikiĢ makinesi 69
ġekil 66: ġerit makinesi 70
ġekil 67: ġerit makinesi 70
ġekil 68: Pres makinesi 71
xx
ġekil 70: Kapsül çakma makinesi 72
ġekil 71: Biley taĢı 72
ġekil 72: Çelik cetvel 73
ġekil 73: Çekiç 73
ġekil 74: Eğe 74
ġekil 75: Çelik kalem (craft) 74
ġekil 76: Kargaburun 75
ġekil 77: Pense ve keski 76
ġekil 78: Metal KliĢeler 76
ġekil 79: Deri parçaları 77
ġekil 80: Pamuklu iplikler 78
ġekil 81: Naylon iplikler 78
ġekil 82: Koton iplikler 79
ġekil 83: Sırımlar 79
ġekil 84: Deri boyaları 80
ġekil 85: Deri parlatıcı 80
ġekil 86: YapıĢtırıcı 81
ġekil 87: Solüsyon (Denlaks T-28) 81
ġekil 88: Beyaz tutkal 82
ġekil 89: Çok amaçlı yapıĢtırıcılar (UHU, Peligom, Pritt) 82
ġekil 90: Çift taraflı bantlar 83
ġekil 91: Astarlık kumaĢ 83
ġekil 92: Salpa 84
ġekil 93: Ped 84
ġekil 94: Mukavva 85
xxi
ġekil 96: Tela 86
ġekil 97: Tokalar 86
ġekil 98: Klipsler 87
ġekil 99: Fermuarlar 87
ġekil 100: Metal zımbalar ve fermejuplar 88
ġekil 101: Boncuklar 88
ġekil 102: Aydınger kağıt 89
ġekil 103: ParĢömen kağıt 89
ġekil 104: Karbon kağıdı 90
ġekil 105: GümüĢ kalem 90
ġekil 106: Kauçuk silgi 91
ġekil 107: Kalıplar vasıtasıyla derinin kesilmesi 91
ġekil 108: Kalıplar vasıtasıyla derinin kesilmesi 91
ġekil 109: Kalıplar vasıtasıyla derinin kesilmesi 91
ġekil 110: Kalıplar vasıtasıyla derinin kesilmesi 91
ġekil 111: Metal KliĢeler 92
ġekil 112: ġekil verilecek bölgenin ıslatılması 92
ġekil 113: Pres makinesi ile kalıbın tatbiki 92
ġekil 114: Desenin deri üzerindeki görünümü 92
ġekil 115: Desenin deri üzerindeki görünümü 92
ġekil 116: Desenin deri üzerindeki görünümü 92
ġekil 117: Derinin dıĢ yüzeyinin boyanması 93
ġekil 118: Derinin iç yüzeyinin boyanması 93
ġekil 119: Toka yerlerinin iĢaretlenmesi 93
ġekil 120: ĠĢaretli yerlerden delinmesi 93
xxii
ġekil 122: Mıknatıslı mekanizmanın yerleĢtirilmesi 94
ġekil 123: Ön kapağa yapıĢtırıcı sürülmesi 94
ġekil 124: Körüğe yapıĢtırıcı sürülmesi 94
ġekil 125: YapıĢtırıcının bekletilmesi 94
ġekil 126: Parçaların yapıĢtırılması 94
ġekil 127: Kenarların belirlenen yerlerinden çarklı zımba ile delinmesi 95
ġekil 128: Deri sırımların örülmesi 95
ġekil 129: Körüğe yapıĢtırıcı sürülmesi 95
ġekil 130: Körüğe yapıĢtırıcı sürülmesi 95
ġekil 131: Parçaların yapıĢtırılması 96
ġekil 132: YapıĢtırılan parçaların bekletilmesi 96
ġekil 133: Sırım yerlerinin açılması 96
ġekil 134: Deri sırımların örülmesi 96
ġekil 135: Tokanın yapıĢtırılması 97
ġekil 136: Zımba ile güçlendirilmesi 97
ġekil 137: Tokanın ön kapağa sırımla iliĢtirilmesi 97
ġekil 138: Ön kapak ve arka yüzün görünümü 97
ġekil 139: Gövde ve kapak bölümünün yapıĢtırılması 97
ġekil 140: Sırım yerlerinin açılması 98
ġekil 141: Deri sırımların örülmesi 98
ġekil 142: Metal aksamın takılması 98
ġekil 143: Askı halkasının takılması 98
ġekil 144: Ġç bölümlerin boyanması 99
ġekil 145: Dolgu malzemesi konulması 99
ġekil 146: Çantanın dıĢ yüzeyinin cilalanması 99
xxiii
ġekil 148: Çanta arkadan görünüm 99
ġekil 149: Omuz askısının takılması 100
xxiv
KISALTMALAR LĠSTESĠ
BAKA Batı Akdeniz Kalkınma Ajansı ĠGM Ġhracat GeliĢtirme Merkezi
ĠSMEK Ġstanbul BüyükĢehir Belediyesi Sanat ve Meslek Eğitimi Kursları MEGEP Mesleki Eğitim ve Öğretim Sistemini Güçlendirme Projesi pH Power of Hydrogen (Ġngilizce), Hidrojenin Gücü (Türkçe) TDK Türk Dil Kurumu
1
BÖLÜM I
GİRİŞ
1.1. Problem Durumu
Ġnsanoğlu var olduğu günden itibaren ihtiyaçlarını kendi geliĢtirdiği yöntemlerle temin etmiĢ, temel ihtiyaçları olan korunma, beslenme ve barınmaya iliĢkin tedbirleri çevresinden edindiği hammaddelerle giderme yoluna gitmiĢtir. Zaman ilerledikçe yerleĢik hayata geçmiĢ evler, mahalleler, Ģehirler ve ülkeler kurmuĢ, avcılık ve tarımla uğraĢmıĢ av aletleri ve tarımda kullanılacak gereçleri keĢfetmiĢ, ticaret yapmıĢ, üretmiĢ, üretim teknikleri geliĢtirmiĢ ve evirilmiĢtir.
Temel ihtiyaçların karĢılanmasından sonraki aĢamada birikimini sonraki nesillere intikal ettirme ve kendini ifade etme ihtiyacı ile beraber yazmıĢ, çizmiĢ, form vermiĢ ve boyamıĢtır. Ġnsan nüfusunun çoğalması, ĢehirleĢme, buna bağlı ihtiyaçların artması ve çeĢitlenmesine bağlı olarak üretimin artması, sanayileĢme ve akabinde üretim maliyetlerini düĢürüp sağlık, kalite ve estetikten ödün veren üretim teknolojilerinin geliĢmesi ile birlikte temel ihtiyaçları karĢılamak üzere insanın hayatına giren bu kavramlar sanat ve alt dalı el sanatları olarak tanımlanmıĢtır.
Bir milletin dil, edebiyat, sanat, fen ve sosyal teĢkilat gibi elde etmiĢ olduğu çeĢitli müesseseler kadar o milletin hayat felsefesi, inançları, ananeleri gibi ruhun akislerini bulabileceğimiz tutum ve davranıĢlar o milletin kültürünü meydana getirdiğine göre bugün bizim için gerekli olan Türk kültürünün kaynaklarına inmek, belge ve bulguları ortaya çıkarmak, sınıflandırmak ve yorumunu yapmak olmalıdır. Bu sebeple maddi ve manevi kültür yadigarlarımızı, kültür kaynaklarımızı yeni nesillere tanıtmak her Türk bilim adamının görevi olmalıdır (Çay, 1990, s.5).
2
Sanat, bazen düĢüncelerin, amaçların, durumların, olayların, beceri ve düĢünce gücünün kullanılarak ifade edilmesine ya da baĢkalarına iletilmesine yönelik yaratıcı bir etkinliktir (Keskiner, 1987, s.25).
Türk plastik sanatları arasında hem güzel hem yararlı parçalardan oluĢan el sanatlarının önemli bir yeri vardır. Zaman zaman güzel sanatlar düzeyinde eserler verilen bu dalda zanaatçının, ustanın, sanatçının amacı, günlük ve tören eĢyaları yapmak, bu eĢyaları süslemek bu yolla kazanç sağlamanın yanı sıra doğadaki güzellikleri yansıtmak, iç dünyalarını aktarmak ve bazı mesajlar vermektir.Hem bir iĢ hem bir uğraĢ hem de artistik bir çalıĢma alanı olan el sanatlarının verilen ürünler doğrultusunda kategorileri bulunmaktadır. Gerek yapılan iĢ ve gerekse yapılan eĢya için kullanılan bir tamlama olan el sanatlarının, sanatın yanı sıra ekonomik ve sosyal hayatta da, daha baĢka deyiĢle kültür içinde de ayrı bir yeri vardır (BarıĢta, 1998, s.9).
El sanatları bir milletin kültürünü simgeleyen ve tanıtan en önemli unsurdur. El sanatlarını temsil eden ürünler o ülkenin kültürel kimliğinin en canlı belgeleridir (Yazıcıoğlu, 1977, s.31).
El sanatları, tarihi ve turistik değer taĢıması, geleneksel özellikler bulundurması,kiĢinin zevk, duygu, düĢünce ve yaratıcılığını yansıtması açısından önemli bir kültür öğesi özelliği taĢımaktadır. Yüzyıllardır sürdürülen, geçmiĢte ve günümüzde uygulanan el sanatlarımızdan biri de dericiliktir (Özdemir ve KayabaĢı, 2007, s.15).
Hiç Ģüphe yoktur ki ilk insanlar yaĢamak için evvela besin maddelerine ve fakat aynı zamanda vücutlarını dıĢ tesirlerden, soğuk ve sıcaklardan koruyabilmek için etini yedikleri veya avlandıkları hayvanların post ve derilerine ihtiyaç duymuĢlardır (Öncü, 1967, s.1). Böylece insanların muhtaç oldukları maddelerin baĢında deri ve postların gelmesi sebebiyledir ki, dericilik sanatı da en eski sanatlardan biri olmuĢtur (Öncü,1967, s.1).
Eskiden kendine özgü nitelikler taĢıyarak yapılmıĢ deri ürünlerin yanı sıra günümüzde de deri ürünler insanların yaĢadığı mekandan, günlük kullanım eĢyasına ve giyimine kadar her alana girmiĢtir. Bunlar, çanta, kemer, fotoğraf çerçevesi, büro malzemesi,yastık, tablo, duvar, duvar panosu gibi aksesuar dıĢında fonksiyonel eĢya olarak; saat, ĢiĢe ve bardak zarfı, vazo,ve saksı kılıfı, abajur, mask ve heykel, hem heykel hem ofis hem de ev dekorasyonuna uygun mobilyalar v.b. gibi örneklerdir (Özdemir ve KayabaĢı, 2007, s.15)
Ülkemizde yukarıda bahsi geçen geliĢmelerden nasibini almıĢ, son dönemde daha da artan ĢehirleĢme, ĢehirleĢmeye bağlı nüfusun artan ihtiyaçları ve bu ihtiyaçların çeĢitliliği sosyal ve kültürel değiĢimleri beraberinde getirmiĢtir. Ġnsanların ihtiyaçları, yaĢantısı, beğenileri, kullandıkları materyaller değiĢmiĢtir.
3
Kaçınılmaz olarak tarihimize, değerlerimize, kültürümüze ve bize aktarılan mirasa yabancılaĢma söz konusu hale gelmiĢtir. Ulusal kültürel değerlerimizin yok olması toplumsal hafızamızın da yok olması tehlikesini beraberinde getirmektedir. Çoğunlukla el sanatı eserlerimizle aktarılan bu hafıza milli kültürümüzün, sanatımızın önemli unsurları, atalarımızın zevk ve ihtiyaçlarının ürünleridir. Tükenen zamanla beraber onlarda hızla tükeniyor ve çağa yenik düĢüp kullanım dıĢı kalınca atılıyorlar. Bu bakımdan el sanatı araĢtırmaları ve el sanatı literatürüne katkı önem taĢımaktadır.
El sanatlarının alt kollarında biri olan dericilik ve deri de tarihin her döneminde insan hayatındaki vazgeçilmez unsurlarından biri ve önde geleni olmuĢtur. Ġnsanoğlu hayatını idame için avladığı hayvanların dıĢ derisini kendi öz derisini dıĢ etkenlerden korumak için kullanmaya baĢlamıĢ, tarihin geliĢimi ile bu kullanım alanı, savaĢ araç ve gereçlerinden, ev eĢyasına ve takıya kadar çeĢitlilik göstermiĢtir.
Dericilik ya da eski tabiri ile debbağlık, ham deriyi ihtiyaçlara göre kullanılabilir mamul deri hale getirme iĢidir. Zaman içinde kullanılan deriden optimal fayda elde etmek ve üretim miktarını arttırmak için debbağlık iĢi de geliĢme göstermiĢ ve fabrikasyon üretime geçmiĢtir. Günümüzde deriye dair ikame malzemelerin artıĢ göstermesi, ham ve mamul olarak doğal derinin maliyetinin yüksek olması, doğal derinin sağlık açısından faydalarının anlaĢılamamıĢ olması sebepleri ile dericilik yurtiçinde düĢüĢ eğiliminde olsa da bilhassa el sanatlarına dair son dönemdeki geliĢmeler gelecek adına umut vericidir.
Türkiye'de tarihi geçmiĢi de bulunan deri iĢleme merkezlerinde bir tanesi de Yalvaç'tır. Ġstanbul ve UĢak gibi büyük deri iĢleme merkezlerinin yanında Yalvaç'ın deri üretimine miktar olarak katkısı az gibi görünse de deri iĢlemeciliğinin geleneksel yönünün hala yaĢatıldığı bir merkezdir.
Yapılan literatür taramasında Yalvaç'ta dericiliğin tarihi ve iĢlenmesi ile ilgili maalesef çok az bilgi vardır. Yazılı olan dokümanlarda ancak çok kısıtlı bir çevreye ulaĢabilmiĢtir. Hatta bu konuda yapılan herhangi bir bilimsel çalıĢmaya da rastlanmamıĢtır. Yapılacak bir çalıĢma Yalvaç'ta geleneksel usullerle yürütülen deri iĢlemeciliğinin Türkiye'deki yeri ve önemini göstermek açısından değer taĢıyacaktır.
Genelde Yalvaç'ta özelde de Türkiye'de dericilik ile ilgili yapılacak çalıĢmaların Yalvaç'a dair eksiği, kaynak niteliğinde toplu bilgi sunan yayınların az sayıda olmasıdır. Bu sebeplerden dolayı, literatür incelendiğinde bakir bir alan olarak ortaya çıkan Yalvaç'ta dericiliğin incelenmesi araĢtırma konusu olarak seçilmiĢtir.
4 1.2. Araştırmanın Amacı
Bu çalıĢma ile Yalvaç'ta deri üretiminin hala elle ve büyük bir emek verilerek yapıldığı tabakhanelerde ham derinin mamul deriye dönüĢtürülme izlenen aĢamaları incelenerek; tabakhane çalıĢanların demografik özellikleri, tabakhanelerde iĢlenen ve üretilen deri ürünlerinin özellikleri Yalvaç'ta deri iĢletmelerinin yaĢadığı sıkıntılar ile bunlara çözüm önerileri ortaya koymak amaçlanmıĢtır.
Bunun yanında Yalvaç'ta hizmet veren ġehzade Deri firmasının sahibi Yavuz ÖZTAġ usta tarafından yapılan bir deri çantanın üretim aĢamaları analiz edilmiĢ ve 10 adet deri çanta incelenerek kullanılan teknikler, renk ve desen özellikleri bilgi formlarına aktarılmıĢtır. ÇalıĢma kapsamında aĢağıdaki sorulara yanıtlar aranmıĢtır.
* Yalvaç ilçe merkezindeki araĢtırma kapsamındaki deri iĢlemeciliği yapılan tabakhanelerde çalıĢanların; yaĢ, cinsiyet, mesleği seçme nedenleri, gelir, sağlık ve memnuniyet durumları nelerdir?
* Deri üretimi yapılan iĢletmelerin profili ile kullanılan araç ve gereçlerin yeterliliği ve çeĢitliği nasıldır?
* ĠĢlenen ham deri çeĢitleri ile nereden temin edildikleri ve üretilen mamul deri çeĢitleri ve nerelerden sipariĢ alındığı?
* Deri üretimi ve satıĢı sırasında karĢılaĢılan güçlükler nelerdir ve nasıl aĢılmalıdır?
1.3. Araştırmanın Önemi
Dericilik ve tarihine dair kaynakların pek çoğunda bilhassa Osmanlı ve Cumhuriyet dönemi detaylı olarak iĢlenmekte, bu zaman diliminde de özellikle Ġstanbul'daki geliĢmeler aktarılmaktadır. Mevcut çalıĢmalarda Ġstanbul dıĢındaki deri üretim ve iĢleme merkezlerine dair pek az bilgi mevcuttur. Bu araĢtırmadan elde edilen bilgiler; Yalvaç'ta günümüzde yapılmaya devam eden dericiliğin incelenerek bilgi verilmesi, ayrıca; deri ıslahı sırasında tabakhanelerde ve deri çanta yapımında kullanılan yöntem, araç, gereçlerle ilgili bilgi verilmesi açısından önem taĢımaktadır. Bu vesile ile 1929 yılında kurulan Yalvaç Deri Fabrikası ile baĢlayan Yalvaç'ın dericilik hayatına dair literatüre girdi yapılması da ayrıca önemli bir husustur.
5 1.4. Sayıltılar
* AraĢtırma için verilen yöntem ve teknikler araĢtırmanın amacına hizmet eder niteliktedir.
* Dericilik ve deri sanatları hakkında literatür taraması ile elde edilen kaynaklar geçerli ve güvenilir niteliktedir.
* Belirlenen ürünlerin gözlem formları araĢtırmacının üreticilerle yaptığı bilgi alıĢveriĢine göre hazırlanmıĢtır.
*Veri toplama araçları uzman kanısına göre hazırlanmıĢtır.
1.5. Sınırlılıklar
AraĢtırma Yalvaç'ta bulunan tabakhaneler ve bu tabakhanelerde çalıĢanlar ile sınırlıdır. Ham deri iĢlenme aĢamaları ve üretimle ilgili bilgiler literatür ve Yalvaç'ta yapılan deri iĢlemeciliği ile sınırlıdır.
Ham derinin iĢlenerek mamul deri üretilmesi sırasında takip edilen iĢlemler, Yalvaç'ta uygulananlar ile sınırlıdır.
Anket sonuçları ile değerlendirmeleri, Yalvaç tabakhanelerinde deri üretiminde çalıĢan rastgele seçilmiĢ 50 kiĢiye yapılan 33 soruluk anketten elde edilen bilgilerdir.
1.6. Tanımlar
Açkı: Bir cismin yüzeyi üzerinde sert bir madde veya bir araç sürterek onu düzleĢtirip parlatma, perdah (Türk Dil Kurumu [TDK], 2013).
Derileri yumuĢatmak, sırça yüzeyini düzeltmek ve parlatmak için kullanılan kör bıçaklı dönen silindirleri olan bir alettir (Koyunlu, 1986, s.28).
Ak deri: Üzerine yazı yazılabilecek Ģekilde ponza taĢıyla özenle perdahlanmıĢ ceylan, koyun, keçi derisidir. Özellikle yazı yazmak ve resim yapmak için kullanılır (Koyunlu, 1986, s.28).
Aksesuar: Giysiyi bütünleyen çanta, kemer, Ģapka, eldiven, mücevher vb. eĢya (TDK, 2013).
6
Detay ayrıntı anlamına gelen bu terim, tamamlayıcı objeler olarak kullanılan ev ve giyim eĢyası üzerine resim, yazı, toka, kapsül, pul boncuk ve benzeri süs malzemeleridir (Turanî, 1993, s.9).
Altlık: Eski hattatların sol dizlerini kıvırıp oturdukları minderde, sağ dizlerini dikerek yazı yazmak için kullandıkları, kaba kâğıtların üst üste tutturulmasından oluĢan ve her iki yüzden meĢin veya ebru ile kaplanarak hazırlanan bir araçtır (Acar, 1997, s.102).
Anilin: Benzenden türeyen bir amin (TDK, 2013).
Çoğu sıvı boyaların yapımında kullanılan hoĢ kokulu yağlı sıvı (Gökçesu, 2002, s.205). Aplike: Düz veya desenli bir kumaĢtan kesilmiĢ motiflerin bir baĢka kumaĢa iĢlenmiĢ durumu (TDK, 2013).
Bir malzemenin üzerine aynı ya da farklı özellikteki diğer bir malzemenin kesilerek, yapıĢtırılarak elde ve makinede çeĢitli iĢleme teknikleri ile tutturulmasıdır (Gökçesu, 2002, s.77).
Astarlık deri: Ham koyun ve keçi derilerinden türlü yöntemlerle sepilenerek elde edilen tabii renkte veya boyanmıĢ ince, yumuĢak, elastiki deri (Akalın, 1993, s.30).
Bağ: Bir Ģeyi baĢka bir Ģeye veya birçok Ģeyi topluca birbirine tutturmak için kullanılan ip, sicim, Ģerit, tel vb. düğümlenebilir nesne (TDK, 2013).
Bazı metal ayakkabılarda tarak çizgisinin üst bölümünde yer alan gamba uçlarının ya da düz parçaları birbirine bağlamak için kullanılan Ģerit halindeki malzemelerdir (Kastan, 1993, s.60).
Banjo: Amerika zencilerinin çaldığı gitar biçiminde, madenî gövdesi olan beĢ veya daha çok telli bir müzik aleti (TDK, 2013).
Deri kaplı düzleme oturtturulmuĢ ve telleri tutan köprüsü bulunan telli bir çalgıdır (Koyunlu, 1986, s.28).
Barutluk: Barut kabağı (TDK, 2013).
Tüfek ve tabanca gibi ateĢli silahları çalıĢtıran barutu koymak için çeĢitli maden, kemik, ahĢap, boynuz, deri, kumaĢ, kağıt ve fildiĢinden yapılan kaplardır (Çoruhlu, 1991).
Başmak: Ayakkabı (TDK, 2013).
Daha çok kadınların giydiği yumuĢak deriden yapılmıĢ üzeri desenlerle süslü veya sırım iĢlemeli pabuçtur (Önder, 1998, s.30).
Bazubent: Ġçinde yazılı nüsha, muska veya kimlik niĢanı altın veya mücevher taĢınan sahtiyan ve kumaĢtan yapılan muhafazadır (Koçu, 1962, s.30).
7
Sanat eserlerinin yüzeyine desen ve motiflerle süslemedir (Önder, 1998, s.34).
Bitkisel motifler: Süslemenin en yaygın kolu olup zengin ayrıntılar halinde bulunan motiflerden oluĢur. Grupları; çiçek, ağaç, yaprak, yemi ve meyvelerdir (Özdemir, 2004, s.10).
Biye: Genellikle giysinin yaka, kol, etek çevresine kendi kumaĢından veya baĢka kumaĢtan geçirilen ince Ģerit (TDK, 2013).
Çanta, kemer ve benzeri deri ürünlerin kenarlarına konulan çoğunlukla değiĢik renk ve desende ince Ģerit (Gökçesu, 2002, s.60).
Boyunduruk: Çift süren veya arabaya koĢulan hayvanların birlikte yürümelerini sağlamak için boyunlarına geçirilen bir tür ağaç çember (TDK, 2013).
Çekme iĢlemi yapan hayvanların boynuna konan meĢin kaplı takımdır (Koyunlu, 1986, s.28).
Börk: Genellikle hayvan postundan yapılan baĢlık (TDK, 2013).
Eskiden kullanılan post veya keçeden yapılan bir çeĢit baĢlık (Koyunlu, 1986, s.28). Burun: Ayakkabı giyildiğinde sayada öne gelen uç taraftır (Kastan, 1993, s.21). Celük: Bir tür ayakkabıdır (Akalın, 1993, s.48).
Ceylan kağıt: Kağıt olarak kullanılan ceylan derisidir (Önder, 1998, s.43).
Cıvata: Birbirine bağlanmak istenen ağaç veya demir parçalarının üzerinde hazırlanmıĢ olan deliklerden geçirilerek ucuna somun takılıp sıkıĢtırılan iri baĢlı vida (TDK, 2013). Birbirine bağlanacak ağaç ya da demir parçaların hazırlanmıĢ olan deliklerden geçirilerek ucuna somun takılıp sıkıĢtırılan iri baĢlı vida (Gökçesu, 2002, s.205).
Cilbent: Klasör (TDK, 2013).
Her tür resim ve kâğıtları korumakta kullanılan meĢin, deri, kumaĢ ve mukavvadan yapılan kitap kabına benzer dosyadır (Önder, 1998, s.44).
Cilt: Formaları, yaprakları birbirine dikerek veya yapıĢtırarak kitap, defter, dergi vb.ne geçirilen deri, bez veya kâğıtla kaplı kapak (TDK, 2013).
Kitaba geçirilen deri, bez, plastik ya da kâğıtla kaplı bulunan mukavva koruyucu kap (Gökçesu, 2002, s.205).
Cümbüş: Maden gövdeli, tambura benzer bir saz (TDK, 2013).
Gövdesi bakır ya da alüminyum olan ve tellerin takıldığı köprünün dayandığı kısım titreĢim yapan gergin deriden telli sazdır (Koyunlu, 1986, s.28).
8
Cüz kesesi: Osmanlı devrinde okul çocuklarının boyunlarına astıkları içerisinde “Elifba” adı verilen alfabe ya da Kur‟an‟ın “Tebareke”, “Amme” gibi cüzlerin (fasıllarının) bulunduğu, deriden kumaĢtan yapılmıĢ, sırma iĢlemeli kesedir (Önder, 1998, s.44).
Çapula: Kaba deriden yapılmıĢ ucu sivri ve kıvrık ayakkabı (TDK, 2013).
Kaba deriden yapılan ve yazın giyilen sivri uçlu ayakkabıdır (Büngül, 1939, s.78).
Çarmuk: Türkmenlerin giydiği deriden uzun konçlu ayakkabılardır (Özdemir ve KayabaĢı, 2007, s.234).
Çedik/Edik/Edük: Mesh üzerine giyilen sarı pabuç (TDK, 2013).
Eskiden kadınların mes gibi giydikleri sarı sahtiyan olan kısa bol konçlu içi ve dıĢı desenlerle süslü ayakkabıdır (Özdemir ve KayabaĢı, 2007, s.234).
Çihar: Kitapların aĢınmasını önlemek için kenarlarından deri geçirilerek, ortasının kumaĢ ya da ebru ile kaplandığı cilttir (Koyunlu, 1986, s.29).
Çirpi: Islak derinin iĢaretlenmesinde kullanılan kırmızı toprak boyaya batırılmıĢ, uzun kıl iplik ( Özen, 1989, s.28).
Dağlama: Türk El Sanatlarında özellikle ahĢap iĢlerinde yüzeyleri yakarak süslemedir. ÇeĢitli eĢyaların yüzeyi perdahlandıktan sonra kalemle resim ve desenler çizilir (Önder, 1998, s.61).
Debbağ: Sepici (TDK, 2013).
Deriyi iĢleyen kimse (Kanbay, 1993, s.86).
Debbahlama/Tabaklama: Tabaklamak iĢi (TDK, 2013). Ham deriyi iĢleme (Kanbay, 1993, s.86).
Dekoratif: Dekor olarak kullanılan, süslemeye yarayan, süsleyici, tezyinî (TDK, 2013). Dekor olarak kullanılan süslemeye yarayan süsleyici (Gökçesu, 2002, s.205).
Dereke: ÖrülmüĢ sepet üzerine gerilmiĢ deriden ya da pöstekiden yapılmıĢ kalkandır (Koyunlu, 1986, s.29).
Deri: Ġnsan ve hayvan vücudunu kaplayan tüy, kıl veya pulla kaplı tabaka, cilt, ten (TDK, 2013).
Hayvan vücudunu tüy, kıl ve pulla kaplayan örtüdür (Gökçesu, 2002, s.15). Dimişki: Deri üzerine yapılmıĢ bezemelerdir (Koyunlu, 1986, s.29).
Dizgin: Gemin uçlarına bağlanarak hayvanı yöneltmeye yarayan kayıĢ (TDK, 2013). Bir ucu gemlerine bağlanarak hayvanları yönetmeye yarayan kayıĢtır (Koyunlu, 1986, s.29).
9
Binek hayvanların sırtına yerleĢtirilen, deriden yapılmıĢ, üstün oturulan yerdir (Koyunlu, 1986, s.29).
Finisaj: Derinin sırça veya süet kısmına özel etkiler verilerek veya görünümü iyileĢtirmek için yapılan iĢlemlere verilen genel addır (ToptaĢ, 2000, s.1806).
Gamba (arka ve yan parçalar): Denizcilik Ġyi toplanmamıĢ halat veya zincirlerde ortaya çıkan dolaĢıklık (TDK, 2013).
Sayanın arka kısmını oluĢturan yüzü tamamlayan parça ya da parçalardır (Kastan, 1993, s.21).
Gön: ĠĢlenmiĢ deri (TDK, 2013). SepilenmiĢ deri (Kanbay, 1993, s.86).
Gerdel: Süt vb. Ģeyler koymaya, hayvanlara yem vermeye yarayan kova biçiminde tahta veya deriden kap (TDK, 2013).
Köseleden yapılmıĢ kova (Özdemir ve KayabaĢı, 2007, s.236).
Göğüslük: Elbisenin kirlenmemesi için göğse takılan önlük veya giyilen bir gömlek türü (TDK, 2013).
Eskiden savunma silahı olarak kullanılan ve sadece göğüs kısmını örten meĢinden yapılmıĢ bir çeĢit yelek (Koyunlu, 1986, s.29).
Grifon: Kartal baĢı, kanatları ve pençesiyle aslan vücudunun birleĢtirilmesinden meydana gelen hayali varlıktır (Turanî, 1993, s.48).
Hamut/Havut: Deve semeri (TDK, 2013).
Araba koĢumunda hayvanların boynuna geçirilen meĢindir (Yazıcı, 1993, s.32).
Hayal: Aydınlatılan bir perde arkasında deri veya kartondan yapılmıĢ, hareket edebilen resimler ve bunlarla oynatılan oyun (TDK, 2013).
Deve derisinin yarı saydam tabakalandıktan sonra kesilerek Ģekillendirilen ve boyanan nesnelerin arkadan aydınlatılarak sopalarla kumanda edilmesiyle oynanan oyundur (Özdemir ve KayabaĢı, 2007, s.236).
Hayvansal motif: Hayvanlardan ilham alınarak yapılan süslemelerdir, bunlar hayal ürünü, efsanevi hayvan motifleri ve tabiat kaynaklı üsluplandırılmıĢ hayvan motifleri olmak üzere iki gruba ayrılır (Özdemir, 2004, s.16).
Histoloji: Doku bilimi (TDK, 2013).
Canlıların dokularını inceleyen bilim dalı (Ağakay, 1974, s.383).
Hurç: Genellikle yelken bezinden veya meĢinden yapılmıĢ büyük heybe (TDK, 2013). Yük taĢımak için meĢinden ya da tutamakları meĢinden, tümü branda bezinden, doldurulunca dikdörtgen prizma Ģeklinde olan bir tür sandıktır (Koyunlu, 1986, s.29).
10
İrkip: Deri ve kösele dikiĢinde kullanılan iptir (Akalın, v.d., 1993, s.84). İskarpin: Ökçeli, konçsuz ayakkabı (TDK, 2013).
Bileği kapatmayan zarif ayakkabıdır (Koyunlu, 1986, s.30).
İskarta: Bazı iskambil oyunlarında kullanılması gerekmediğinden bir yana bırakılan kâğıtlar (TDK, 2013).
Tespit edilmiĢ kaliteye göre değersiz post, ham deri veya derilerdir (ToptaĢ, 2000, s.3919). İyileme: Derinin kimyasal iĢlemine denir (Kastan, 1993, s.20).
Kaftan: Çoğu ipekten yapılan, bir tür uzun, süslü üst giysisi (TDK, 2013).
Kadife (çatma-kemha) gibi kalın kumaĢlardan dikilen uzun etek ve genellikle kısa kollu önü yırtmaçlı, kaytanlarla tutturulan üst giyimdir. Osmanlı Ġmparatorluğu döneminde PadiĢahların çok kullandığı bu kaftanların bazıları kürk ve deriden yapılmıĢtır (Önder, 1998, s.119).
Kakma: Ağaç üzerinde veya diğer ahĢap malzemede, mobilyada, belirlenmiĢ desen ve çizimlere göre oyulmuĢ yuvalara gümüĢ, sedef vb. süs maddeleri kakılıp oturtularak yapılan iĢ (TDK, 2013).
Maden, ahĢap, cam, deri vb. malzemeler üzerine açılan yiv ve yuvaların içine ya da zemine tel lehimleyerek elde edilen gözelere baĢka cins ve renkte malzemeler doldurularak yapılan süslemelerdir (Erginsoy, 1993, s.350).
Kalemdan: Ġki ucundan tutulup çekilen sandık Ģeklinde deri, tahta ve gümüĢten yapılmıĢ kalem koymaya yarayan kutudur (Özen, 1987, s.10).
Kalkan: Ok, kılıç vb.nden korunmak için savaĢçıların kullandığı korunmalık (TDK, 2013). AteĢli silahların icadından önce savaĢçıların kendilerini ok, gürz, kılıç, mızrak vb. saldırı silahlarına karĢı korumak için sol kollarına taktıkları ve siper olarak kullandıkları yuvarlak veya köĢeli biçimlerde demir, çelik, ahĢap, bakır, deri, jüt vb. gibi dayanıklı ve elastiki maddelerden yaptıkları koruma silahlarından biridir (Çoruhlu, 1990, s.19).
Kalpak: Kesik koni biçiminde deri, kürk veya kumaĢtan yapılmıĢ baĢlık (TDK, 2013). BaĢa geçirilen silindir Ģeklinde kürk Ģapkadır (Koyunlu, 1986, s.30).
Karçın: Yüzü, topuğu geçecek biçimde yapılmıĢ önden bağlı siyah renkli ve ince gönden yapılan taban astarsız ayakkabıdır (Güzelbey, 1963, s.78).
Katıa/Kaatı: Ġnce ve zarif bir yazıyı en küçük bir iĢaretini bile bozmadan oyup çıkararak diğer bir kağıdın üzerine yapıĢtırıp yeni baĢtan bir levha oluĢturması iĢlemine verilen addır, Oyulup çıkarılan kısmına “erkek” ve oyuk kalan kısmına “diĢi” denmektedir (Büngül, 1939, s.154).
11
Kavaleta: Derilerin et, yağ ve keselerinden temizlenmesidir (ToptaĢ, 2000, s.1873). Kaytan: Pamuk veya ipekten sicim (TDK, 2013).
Köseleden kare prizma ölçülerinde kesilmiĢ uzun sırımdır (Koyunlu, 1986, s.30). Kelik: Eski ayakkabı (TDK, 2013).
Çocuklar için yapılan geleneksel ayakkabılardır (Özdemir ve KayabaĢı, 2007, s.44).
Kılaptan: Pirinç, bakır, kalay vb. madenlerden çekilerek gümüĢ ve altın yaldız vurulmuĢ ince metal iplik (TDK, 2013).
Sırma katılarak eğrilmiĢ ipliktir (Ağakay, 1974, s.483). Kın: Bıçak, kılıç vb. kesici araçların kabı (TDK, 2013).
Kılıç, bıçak, hançer ve kama gibi silahların demir, deri, deri üzeri gümüĢ kaplı olmak üzere çeĢitli biçimlerde yapılan kılıflarına verilen addır (Büngül, 1939, s.64).
Kıyılık: Sayanın kenarlarını sağlamlaĢtırmak ve güzelleĢtirmek için dikilen Ģerit biçimindeki parça (TDK, 2013).
Ayakkabıyı sağlamlaĢtırmak ve daha güzel görünmesini sağlamak için ayakkabıların kenarına deriden ince biye dikilmesidir (Sakaoğlu, 2001, s.190).
Kispet: Yağlı güreĢte pehlivanların giydikleri, belden baldıra kadar uzanan, dar paçalı meĢin pantolon (TDK, 2013).
Manda derisinden yapılan güreĢçilerin giydiği kısa ve dar pantolonlara verilen addır. Önü düĢük, arkası yüksek paçaları deri bağcıklarla bağlanan sırımdan oluĢmaktadır (Çakıroğlu, 1987, s.44).
Kuburluk: Tabanca kılıfı (TDK, 2013).
Bel kemerine veya binek hayvanlarına vurulan eyerin iki yanına asılan tabanca taĢımaya mahsus kalın kumaĢ veya deriden yapılmıĢ kılıflardır (Çoruhlu, 1992, s.32).
Kütüklük: Ġçine Ģarjöre geçirilmiĢ tüfek fiĢeği konulan ve palaska kayıĢına geçirilen kösele çanta, fiĢeklik (TDK, 2013).
Kemer köprüleriyle bir kemere takılan ve içine fiĢekler konulan deri, maden ve kumaĢtan yapılmıĢ muhafazalardır (Çoruhlu, 1991, s.9).
Körük: AteĢi canlandırmak için kullanılan ve açılıp kapandıkça içindeki havayı üfleyen araç (TDK, 2013).
Bir Ģeyin üst üste katlanmıĢ olup açıp kapanmaya elveriĢli olan kısmı (Gökçesu, 2002, s.206).
Lak: Boyacılıkta kullanılan, kırmız böceğinin üst deri bezlerinin salgıladığı madde (TDK, 2013).
12
Vernik, cila ve organik çözücüler içerisinde çözücünün buharlaĢtırılması ile ve kimyasal değiĢikliklerle hemen hemen Ģeffaf, sert, esnek, parlak bir koruyucu film oluĢturan maddedir (ToptaĢ, 2000, s.2640).
Lapçin: Tabanı meĢinden olan mest, edik (TDK, 2013).
Tabanı ve sayası yumuĢak cilalı deriden yapılmıĢ, konçlu, düğmesiz ve bağsız bir mest çeĢididir (Çoruhlu, 1995, s.30).
Mafraş: Göçlerde yatak ve Ģiltelerin taĢınmasında, içine konulan meĢin ya da çadır bezinden yapılan koruyucudur (Züber, 1971, s.99).
Mask: Genellikle ölünün yüzüne uygulanarak elde edilen yüz kalıbı (TDK, 2013).
Genellikle insan yüzünden alçı ile alınmıĢ kalıptır. Deriden yapılan masklar ıslatılarak elde Ģekil verilerek yapılır (Önder, 1998, s.169).
Matara: Yolculukta ve askerlikte kullanılan, boyna veya bele asılı olarak taĢınan, genellikle aba, deri veya metalden yapılmıĢ su kabı (TDK, 2013).
Deri maden ve seramikten yapılan su taĢımaya yarayan kaptır (Koyunlu, 1986, s.30). Mest: Üzerine mesh edilebilen, kısa konçlu, hafif ve yumuĢak bir ayakkabı türü (TDK, 2013).
Ġnce deriden yapılmıĢ iç ayakkabısıdır (Koyunlu, 1986, s.30).
Miğfer: SavaĢçıların veya itfaiyecilerin baĢlarına giydikleri demir baĢlık, tolga (TDK, 2013).
SavaĢlarda baĢa giyilen deriyle kaplı yada çelikten yapılmıĢ baĢı korumaya yarayan zırhtır (Önder, 1998, s.74).
Motif: Yan yana gelerek bir bezeme iĢini oluĢturan ve kendi baĢlarına birer birlik olan ögelerden her biri (TDK, 2013).
Süslemede bütünü oluĢturan parçalardan her birine verilen addır (Turanî, 1993, s.97). Mumlu iplik: Boyandıktan sonra dayanıklılığını arttırmak için bal mumu sürülmüĢ keten ya da pamuk iplik (Akalın, 1993, s.118).
Nakkare/Kudüm: Mehterhanede yer alan, birbirine bağlı iki yarım küre benzeri ve iki değnekle vurularak çalınan bir davul türü (TDK, 2013).
Üzeri deri gerili iki bakır kâse ve sert değnekten oluĢan çalgıya verilen addır (Akbulut, 1990, s.8).
Nihali: Sofrada sahan, tabak, tencere gibi sıcak kapların altına konulan kumaĢ veya meĢin altlıktır (Önder, 1998, s.191).
13
Nişangâh: NiĢan almayla ilgili olarak üzerinde delik ve rakamlar bulunan içi pamuk ile doldurulmuĢ üzeri deriyle kaplı hedefliklerdir (Çoruhlu, 1993, s.3).
Palaska: Askerlerin bellerine bağladıkları veya göğüslerine çaprazlama taktıkları, üzerinde fiĢek, kasatura vb. koymak için yerleri bulunan, genellikle köseleden yapılmıĢ kayıĢ (TDK, 2013).
Bir Ģey asmak için bele takılan deri kemerdir (Koyunlu, 1986, s.31).
Papirüs: Papirüsgillerden, Nil kıyılarında yetiĢen, sürüngen, çıplak saplı, otsu bir bitki (Cyperus papirus) (TDK, 2013).
Eski Mısır‟da aynı adla kâğıdı yapılan bir çeĢit bitkidir (Önder, 1998, s.198).
Parşömen: Yazı yazmak, resim yapmak için özel olarak hazırlanan deri, tirĢe (TDK, 2013).
Koyun, keçi ve ceylan derisinden yapılan üzerine yazı yazmak, resim ve harita yapmak ve buna benzer iĢlerde kullanılmak üzere özel olarak hazırlanmıĢ derilere verilen addır (Özdemir ve KayabaĢı, 2007, s.239).
Perdahlama: Perdahlamak iĢi (TDK, 2013).
Basınç altında elde yuvarlak ağızlı parlatılmıĢ bir camı derini yüzeyi boyunca çekerek deri yüzeyinde parlak bir görünüm elde etmek için yapılan iĢleme verilen addır (ToptaĢ, 2000, s.2071).
Piklaj: Özellikle krom sepilemeye hazırlamak için veya derileri korumak için kullanılan sodyum klorür ve sülfürik asitten oluĢan bir çözeltidir (ToptaĢ, 2000, s.3543).
Rak: Üzerine yazı yazmak için ince özel tabakadan hazırlanmıĢ deridir (Özen, 1987, s.11). Rumi: Anadolu Selçuklularının üsluplaĢtırdıkları filiz, yaprak ve hayvan motiflerinden oluĢmuĢ dolaĢık süsleme (TDK, 2013).
Hayvanların kanat, bacak ve bedenlerinin stilize edilmesiyle yapılan Türk süsleme biçimidir (Keskiner, 1989, s.10).
Sadak/Yay kılıfı: Ġçine ok konulan torba veya kutu biçiminde kılıf (TDK, 2013).
Genellikle deriden yapılmıĢ, üzeri sim ve kumaĢla bitkisel geometrik motiflerle süslenmiĢ yay kılıfıdır (Tekeli, 1996, s.18-33).
Sahtiyan: Tabaklanarak boyanmıĢ ve cilalanmıĢ genellikle keçi derisi (TDK, 2013). Keçi derisinden elde edilen tabaklanıp boyanıp cilalanmıĢ deridir (Akalın v.d., 1993, s.138).
Salamura: Peynir, et, balık, turĢu, asma yaprağı vb. yiyeceklerin, bozulmaması için içinde tutuldukları tuzlu su (TDK, 2013).
14
Zararlı etkilere karĢı koruyacak bir Ģekilde derilerin krom Ģerbetine ya da tuza bırakılması iĢlemidir (ToptaĢ, 2000, s.3728).
Sama: Önceleri kuĢ, tavuk ve köpek dıĢkılarından fakat Ģimdilerde genellikle sentetik olarak üretilen kireç giderici ve proteolitik enzimler içeren bir preparat ile kılı ve kireci giderilmiĢ derinin muamele edilmesidir (ToptaĢ, 2000, s.353).
Samalama: Deri içindeki alkalilerin temizlenmesidir (Koyunlu, 1986, s.31).
Saraciye: Deri, muĢamba vb.nden yapılan bavul, çanta cüzdan, kemer vb. ürün (TDK, 2013).
Doğal deri, suni deri çeĢitli tekstil ve plastik gibi materyalleri kullanarak kemer çanta cüzdan koĢum takımları vb. gibi ürünleri imal etme sanatıdır (MatraĢ, 2002, s.2).
Saraç: KoĢum ve eyer takımları yapan veya satan kimse (TDK, 2013). Saraciye iĢi yapan ve bezeyen zanaatkârdır (Kanbay, 1993, s.83).
Saraçhane: At takımları, araba koĢumları, meĢinden eĢya yapılan ve satılan yer (TDK, 2013).
Eyer, at takımları, araba takımları yapılan, satılan yer, çarĢı (Koyunlu, 1986, s.31).
Sarma: Beyaz renkli iplik ve kılaptanla çeĢitli dokuma ve deri üzerine yapılan kolay bir iĢleme çeĢididir (Berker, 1971, s.12).
Saya: Ayakkabının yumuĢak olan üst bölümü (TDK, 2013).
Ayakkabıların burun, arka, yan parçalarını oluĢturan astarsız ya da astarlanarak dikilmiĢ olan kalıba Ģekil verebilecek yüzlük parçaların tümü ayakkabıların üst kısmıdır (Akalın v.d., 1993, s.140).
Sele: Yayvan, geniĢçe sepet (TDK, 2013).
Köylü tabirince gergin açılan baĢ ve Ģahadet parmağı uçları arasındaki açıklıktır (AlkaĢı, 1999, s.26).
Sembol: Simge (TDK, 2013).
Bir Ģeyi tanıtan, temsil eden biçimdir, hem iĢareti hem de imgenin gizli güçlerini bir araya getiren çok geniĢ içeriğe sahip Ģekillerdir (AteĢ, 2002, s.18).
Semer: At, eĢek, katır vb. hayvanların sırtına yerleĢtirilen, üzerine yük bağlanan veya binilen, iskeleti ağaçtan araç (TDK, 2013).
Binek hayvanların sırtlarına yerleĢtirilen üzerine yük bağlanan ya da binilen iskeleti ağaçtan olan bir araçtır (Taner, 1984, s.293).
15
Ham maddeyi herhangi bir yöntemle deriye dönüĢtüren kimse için kullanılan genel bir terimdir (ToptaĢ, 2000, s.4875).
Sepileme: Sepilemek iĢi, tabaklama (TDK, 2013). Ham deriyi iĢleme (Kanbay, 1993, s.86).
Serhadlik: ġark kunduraları diye adlandırılan inek veya keçi derisinden yapılan, yandan ve ortadan tokalanan, tabanı ince bir ayakkabı çeĢididir (Lakomte, 1983, s.136).
Sfenks: Mısır'da eski Mısırlılar çağından kalma kadın baĢlı, aslan vücutlu heykel (TDK, 2013).
Eski Mısırlıların mezarlarını bekleyeceklerine inandıkları insan baĢlı aslan vücutlu ya da aslan baĢlı insan vücutlu heykellerdir (Turanî, 1993, s.126).
Sırça: Cam (TDK, 2013).
Kıl veya yün ve epidermisin uzaklaĢtırılmasıyla ortaya çıkan deri yüzeydir (ToptaĢ, 2000, s.2134).
Sırım: Bazı iĢlerde sicim yerine kullanılan, ince ve uzun, esnek deri parçası (TDK, 2013). Ġnce uzun kesilmi deri Ģerittir (Koyunlu, 1986, s.31).
Sırma: Altın yaldızlı veya yaldızsız ince gümüĢ tel (TDK, 2013).
Haddeden geçirilmiĢ altın, gümüĢ ya da madensel ince tellerdir. Ġpek ipliklere sarılmıĢ olanlarına kılaptan adı verilir (Önder, 1998, s.230).
Silahlık: Bele bağlanan, kat kat meĢinden, enli kuĢak veya kemerdir (Önder, 1998, s.231). Sim: Ġpek veya renkli pamuklu ipliğin üzerine ince yassı madeni teller sarılarak yapılan ve kumaĢ üzerine iĢlemede kullanılan sarı gümüĢ renkli madeni ipliktir (Eronç, 1984, s.19). Simurg: Anka (TDK, 2013).
Halk arasında “Zümrüt_ü Anka” denilen kuĢun resmidir. Türk süslemesinde tabi ve stilize olarak yapılan bir tür motiftir (Önder, 1998, s.231).
Stilize: Hareketi kaybolmadan basitleĢtirilerek, tezyin ve Ģematik hale sokulmuĢ, biçim ya da motif üsluplaĢtırılmasına verilen addır (Birol ve Derman, 1991, s.113).
Şemse: Yazma kitapların cildine, baĢ sayfalarının üst bölümüne veya kumaĢlara, kapı, pencere vb. yerlere iĢlenen veya çizilen güneĢ biçiminde süs (TDK, 2013).
Arapçada güneĢ anlamına gelen “Ģems” kelimesinden gelmektedir. GüneĢ Ģeklinde süsleme motif demektir. Kitap kalıplarının, mıklebin üstüne kabartma sıcak soğuk baskı tarama boyama yoluyla yapılan göbeklere ve tezyine paraflara verilen addır (Özdemir ve KayabaĢı, 2007, s.242).
16
Tabakhane: Ham derinin mamul hale getirildiği fabrika (Kanbay, 1993, s.86).
Tabaklama/Sepileme: Deri, post vb. malzemeleri kullanılabilir hale getirmek için uygulanan iĢlemlerin tümüdür (Koyunlu, 1986, s.31).
Tanen: Birçok bitkisel maddede bulunan, deri tabaklamada, hekimlikte kullanılan, tadı buruk bir madde (TDK, 2013).
Debbağatta kullanılan kimyasal malzemelere verilen isim (Kanbay, 1993, s.86).
Tıraşlamak: Derinin et tarafından ince parçalar kesilerek, derinin kalınlığını azaltma ya da düzeltme iĢlemidir (ToptaĢ, 2000, s.4231).
Tirdan: Ok kuburu, sadak. Yay koymaya yarayan kap ve kılıflardır (Tekeli, 1996, s.18-23).
Tirkeş/Kubur/Ok kalıbı: Ok ve yay koymaya yarayan genellikle deriden yapılmıĢ, uzun ve silindirik formdaki kılıf ve kaplardır (Çoruhlu, 1993, s.3).
Tirşe: YeĢil ile mavi arası renk (TDK, 2013).
Eskiden kâğıt yerine kullanılan üzerine yazı yazılan derilere ak deri veya tirĢe adı verilmiĢtir. Ceylan, koyun ve keçi derisinden yapılan ve özel atölyelerde ince ve yumuĢak olarak üretilen derilerdir (Özen, 1987, s.11).
Tola: Kılı ve yünü giderilmiĢ tabakalanmaya hazır koyun derisine verilen addır (Tekin, 1993, s.53).
Tosak: Ufak parçalar halindeki ince karın derisine denir (Sakaoğlu, 2001, s.190).
Üzengi: Eyerin iki yanında asılı bulunan ve hayvana binildiğinde ayakların basılmasına yarayan, altı düz demir halka (TDK, 2013).
Eyerin iki yanına asılı, hayvana binerken ayakla üzerine basılan, tabanı düz üzeri kulplu demir basamaktır (Önder, 1998, s.259).
Yatağan: Namlusu kavisli, iki yanı da kesici, bir tür uzun savaĢ bıçağı (TDK, 2013). Uzun, iki yanı keskin, kabzasından ucuna doğru hafif bir kavis çizen kılıçtır (Tekeli, 1990, s.12).
Yemeni: Kalıpla basılıp elle boyanan, kadınların baĢlarına bağladıkları tülbent (TDK, 2013).
Kısa kenarlı kırmızı, sarı ve siyah vb. renkte sahtiyandan (keçi derisi) yapılan kaba pabuçtur (Koçu, 1962, s.246).
Yular: Bir yere bağlamak veya çekerek götürmek için hayvanın baĢlığına veya tasmasına bağlanan ip (TDK, 2013).
17
Yüz: Ayakkabının ön kısmını oluĢturan saya parçası (Kastan, 1993, s.21). Zenne: Kadın (TDK, 2013). Bayan ayakkabısıdır (Kapucu, 1995, s.210).
19
BÖLÜM II
KAVRAMSAL ÇERÇEVE
2.1. Yalvaç
2.1.1. Coğrafi Konumu, Nüfusu, İklimi, Ekonomisi
Yalvaç, Akdeniz Bölgesinin Batı bölümünde, Göller Yöresi olarak anılan bölgenin en kuzeyinde Isparta iline bağlı bir ilçe merkezi olup, Isparta‟nın 105 km. kuzeydoğusunda bulunmaktadır. 1.415 km² yüzölçümüne sahip ilçe çok eski bir yerleĢim yeridir. 30˚ 45 dakika ve 31˚ 20 dakika doğu boylamları ile 38˚ 10 dakika ve 38˚ 35 dakika kuzey enlemleri arasında, 2530 m yükseklikteki Sultan Dağları‟nın güney ve batı eteklerinde kurulmuĢtur. Doğudan Ġç Anadolu ve batıdan Ege bölgeleriyle çevrilidir (Faydalı, 2008, s.3).
Yalvaç‟ın doğusunda AkĢehir, batısında Senirkent, kuzeyinde Çay ve Sultandağı, güneyinde ise ġarkîkaraağaç ve Gelendost bulunmaktadır. Isparta‟nın kuzey köĢesinde yer alan Yalvaç, dağlık alanlarla kaplıdır. Ġlçenin güney, batı ve kuzeydoğusunda KarakuĢ Dağları, güneydoğu ve kuzeybatısında da Sultan Dağları bulunmaktadır. Her iki dağ sırası ilçenin kuzeyinde kesiĢmektedir. Sultan Dağlarının en yüksek noktası Topraktepe (2.519 m.) ve KarakuĢ Tepesi (1.992 m.) ilçe sınırları içerisindedir. Ayrıca ilçe topraklarının güneyini Anamas Dağının (Güllüce) kuzey uzantıları, güneybatı kesimini de KiriĢli Dağı engebelendirir. Ġç kesimlerde de Hoyran ve Gelendost Ovalarının uzantıları olan ovalar yer almaktadır (Faydalı, 2008, s.3).
20
ġekil 1: Yalvaç ilçe haritası (ispartaprovince.blogspot.com.tr, 2015)
Yalvaç ilçesinin iklimi, Akdeniz iklimi ile kara iklimi arasında geçiĢ özelliği gösterir. En fazla yağıĢ kıĢ mevsiminde en az yağıĢ ise yaz aylarında görülür. Yörede hakim rüzgar poyrazdır. Yörenin tipik bitki örtüsü ise, iklime bağlı olarak, step otu topluluklarına benzeyen otluklar ile, Akdeniz Bölgesi‟nin tipik bitki örtüsü makilere benzeyen çalılıklar, çam, ardıç ve meĢeden oluĢan ağaç topluluklarıdır. (yalvac.net, 2014).
Ġlçenin ekonomisi, tarım, hayvancılık, su ürünleri, turizm ve el sanatlarına dayalıdır. YetiĢtirilen baĢlıca ürünler, buğday, arpa, Ģeker pancarı, patates, soğan, baklagiller, haĢhaĢ, elma, armut, üzüm ve kirazdır. Son yıllarda yapılan örtü altı sebzecilikte ise marul, taze soğan, ıspanak, maydanoz, domates, biber, patlıcan ve salatalık yetiĢtirilmektedir. Hayvancılıkta sığır, koyun yetiĢtirilmektedir. Ayrıca Ankara keçisi de yetiĢtirilmektedir. Sanayi çok fazla geliĢmemekle birlikte, kiremit, metal eĢya üreten, orman ürünleri iĢleyen ve dericilik üzerine kuruluĢlar bulunmaktadır. Halıcılık da ekonomide önemli bir yer tutmaktadır. Ġlçe topraklarında zengin sayılmayan linyit yatakları bulunmaktadır (yalvac.net, 2014).
2.1.2. Tarihi
Tarih öncesi devirlerden baĢlayarak Yalvaç ve çevresinin önemli bir yerleĢim merkezi olduğu görülür. Yalvaç'ta yapılan tarih öncesi araĢtırmalar sonucunda bir çok yerleĢme yeri tespit
21
edilmiĢtir. Bununla beraber Geç Neolitikten daha eskiye inen bir yerleĢme merkezi henüz bulunmamıĢtı. Teknepınar ve Kuyucak Höyüklerinden elde edilen seramikler, obsidyen ve çakmak taĢından yapılmıĢ muhtelif aletler buralarda oldukça yoğun bir Geç Neolitik Çağ yerleĢmesinin varlığına tanıklık eder. Yalvaç'ın Kalkolitik çağda iskan gördüğünü Yarıkkaya ve Kayadibi höyüklerinde göze çarpan piĢmiĢ toprak buluntular kanıtlanmaktadır (ispartakulturturizm.gov.tr, 2015).
Yalvaç bir Türk beyinin adıdır. Malazgirt SavaĢından sonra Türklerin Batı Anadolu'ya yayılmaları sırasında, Oğuz boylarından Emir Boyu Yalvaç Bey önderliğinde, Antiocheia'ya yerleĢmiĢler ve kent bundan sonra Yalvaç adını almıĢtır. 1243 Kösedağı savaĢından sonra Ġlhanlıların kontrolüne giren Yalvaç, 1280 yıllarında kurulan Hamitoğulları Beyliği sınırları içinde kalmıĢtır. 1380'de l. Sultan Murad zamanında Osmanlı Devleti egemenliğine girmiĢtir (ispartakulturturizm.gov.tr, 2015).
1840 yılında kaza olarak Konya'ya bağlanmıĢ, 1864 yılında Belediye teĢkilatı kurulmuĢtur. Yalvaç, Cumhuriyetin ilanından sonra Isparta'ya bağlanmıĢ ve her geçen gün geliĢen bir ilçe durumuna gelmiĢtir. Yalvaç‟a bağlı 13 belde ve 25 köy bulunmaktadır (ispartakulturturizm.gov.tr, 2015).
2.1.3. Yalvaç İlçesinde El Sanatları Keçecilik
Sayıları gün geçtikçe azalan keçeci esnafı,saf yünden yaptığı keçeye alın terini,emeğini nakıĢ nakıĢ renk renk iĢler. Bu sanata bağlantılı olarak yapılan kepenekler de ünlüdür. Saf yünden kepeneği sırtına alan çoban,soğuklara meydan okur (yalvacportal.com, 2013).
22 Semercilik
Binek hayvanlarının sırtına vurulan semer yapımı da,Yalvaç‟ta bir iĢkoludur. UlaĢımın elveriĢli olmadığı patika yollarda, sırtına semer vurduğu hayvanına binmek,heybesine koyduğu eĢyayı götürmek,Yalvaç‟ın kırsal kesim insanını son model arabaya binmekten daha mutlu eder. Ne yazık ki,bu sanatla uğraĢanlar da gün geçtikçe azalmaktadır (yalvacportal.com, 2013).
Bakırcılık
Türk insanı,bakır iĢletmeciliği deyince Erzincan‟ı, KahramanmaraĢ‟ı hatırlar. Oysa, Yalvaç‟ta bakır iĢlemeciliği uzun yıllardır sürmektedir. “Bakırcılar Arastası” denilen mevkideki esnaf geleneksel yöntemleriyle bakırı iĢlerler. Bu ustaların el emeği,göz nuruyla bezedikleri,güğüm,semaver gibi bakır eĢyalar, çeyizlerin vazgeçilmez parçalarıdır (yalvacportal.com, 2013).
Yaylı Araba Yapımı
Yaylı araba tabir edilen arabayla ulaĢım,bu yörede yaygındır. ĠĢte bu arabaların yapımı da baĢlı baĢına bir sanattır. Araba ustası,yılardan beri,hem tekniğe, hem ekonomik değerlere el emeğiyle karĢı durur. Ayrıca her usta arabanın altına kendi damgasını mutlaka vurur (yalvacportal.com, 2013).
23 Halıcılık
Dünyaca ünlü Isparta halısının en iyi üretildiği merkezlerden biride Yalvaç‟tır. Özellikle kırsal kesimde genç kızlar, el emeği, göz nurunu dökerek dokuduğu halılarla, hem çeyizine hem de aile bütçesine katkıda bulunur (yalvacportal.com, 2013).
Dericilik
Yalvaç,uzun yıllardan beri Türkiye‟nin dericilik merkezlerinden biridir ve Türkiye‟nin ilk deri iĢleme Ģirketlerinden biri de burada kurulmuĢtur. Yalvaç‟ta iĢlenen deriler ülkenin muhtelif yerlerinde büyük alıcı potansiyeline sahiptir.
Üretilen ürünler arasında en önemlisi büyükbaĢ hayvan derisinden imal edilen çırçır rölesidir. Çırçır rölesi, pamuğu çekirdeğinden ayırmada kullanılmaktadır. Pamuğun liflerini, koparmadan ve hatta hiç deforme etmeden çekirdeğinden ayırabilen tek üründür. Yalvaçta üretilen ürünlerden bir diğeri de vaketadır. BüyükbaĢ ve küçükbaĢ hayvan derilerinin iĢlenmesi ile elde edilen vaketadan bay, bayan çantaları, deriden imal süs eĢyaları, kemer, cüzdan, taban astarı üretilmektedir.
Ayrıca vardela, kösele, pres balatası Yalvaç‟ta deriden üretilen diğer ürünler arasında yer almaktadır.
Derici esnafı ata mesleklerini yürütürken,bilimsel metotlar yanında kendi irade güçlerine,meslek sevgilerine,bu sanatı kendinden sonraki kuĢaklara aktarma gayretlerine güvenirler.
