Kıl, Yün Temizleme, Yıkama ve Durulama

Kireçlenip bekletilen derilerin yünleri ve kılları bu aĢamada el yordamıyla temizlenir ve derinin kirecinden arındırılması sağlanır.

Deri üzerinde parçalanan kılların artıkları ve kirecin deriden uzaklaĢtırılması gerekir. Yıkama ve durulama iĢlemi dolaplara su konulup, dolapların 5-10 dakika döndürülmesi ile yapılır (Cinköse, 1993, s.65).

33

ġekil 15: Derinin yünlerinden ġekil 16: Kireçlenen derinin

arındırılması yıkanması

2.5.5. Etleme

Alt deri bağ dokusunun ve buna yapıĢmıĢ et ve yağ dokularının giderilmesi amacı ile kireçlik iĢleminden sonra uygulanan iĢlemdir.

Yavuz ÖZTAġ usta bu konuda; "Ġhtiyaç varsa etleme yapılır yoksa kavaleta yapılır. Ben genelde etleme yaparım çünkü yağ olan bölgeye verdiğimiz zırnık ve kireç homojen bir biçimde girmez. Etleme ayrı kavaleta ayrı, etleme dediğimiz iĢlem deri çiğ iken yapılır, ıslatmadan sonra baĢka bir iĢlem olmaz. Etleme yapıldıktan sonra bulaması yapılıp kirece atılır, ikinciyi yapmak ister isek yapılabilir, ama gerek yok. Etleme yapılmamıĢ ise kireç ve zırnık verdikten sonra kavaleta yapılır. Bu iĢlemde leĢleri alır. Ama sağlıklı olan etleme yapmaktır, çünkü yağ olan bölgeden su, kireç ve zırnık geçmez. Bunlar iĢin incelikleridir. Zırnık keratin, ölü doku ve kılları eritir. Zırnık öyle bir madde ki derinin üstünde kılı ölü dokuyu ne varsa alır, davul derisi gibi bembeyaz çıkarır ama bir gram zarar vermez." demektedir.

34 2.5.6. Kireç Giderme ve Sama

Kireç vasıtasıyla (ph) değeri yükselmiĢ olan derinin gözeneklerinin kapanmayarak debagat malzemelerini iyi almasını sağlamak maksadıyla derinin (ph) seviyesinin düĢmesi için yapılan iĢlemlere denir. Önce formik sonrasında da sülfirik asitin belli oranlarda verilerek (ph) değerini düĢürmek Yalvaç'ta uygulanan bir yöntem.

Kireçleme iĢlemi sırasında, sonrada iĢlemi zorlaĢtıran hatta engelleyen (ph) 12-13 gibi kuvvetli alkali ortamlar olabilmektedir. Ayrıca kireçlenme sırasında ĢiĢen liflerin arasındaki boĢluklar azalır ve tabaklamada ki büyük moleküller lifler arasına giremez. Bu nedenle boĢlukların arasının geniĢletilmesi için kireç giderme iĢlemi yapılır. Sama iĢlemi ile de deri dokusunun açılması, liflerin kendi içindeki hareketlerinin arttırılması sırça yüzünden epidermis ve pigment kalıntıları ile yağların uzaklaĢtırılması amaçlanır (Cinköse, 1993, s.229).

(Ph) değeri düĢürülen derinin kıl köklerinden temizlenmesi için sama iĢlemine tabi tutulması gerekmektedir. Yani verilen zırnık ve kireç derileri sinek kaydı tıraĢ yapmıĢ olmasına rağmen kıl kökü içinde kalır, hayvan ölü olduğu için çıkmaz ama kök içerdedir. Sama maddesi olarak eskiden köpek pisliği, kuĢ gübresi kullanılırken Ģimdiki modern sama maddesi domuz pankreasından yapılan oropon denilen malzemedir. Bunlar kıl kökündeki yağları eriterek gözeneğin açılmasını sağlar. Bu iĢlemden sonra kıl kökündeki yağlar erir ve kök çıkar böylelikle pürüzsüz bir yüzey elde edilir. Sama yapılmadığı takdirde derinin yüzeyinin pürüzsüz olması sağlanamaz.

ġekil 19: Derinin kirecinden arındırılması

2.5.7. Tabaklama

Temizlenen ve tola haline getirilen deriler daha iĢlenmemiĢ olduklarından çiğ deri sayılmaktadırlar. Bu deri sıcak bir yerde bırakıldığı zaman sert bir tabaka teĢkil eder,

35

kuruma yavaĢ olursa da bozulma meydana gelir. Derinin bu Ģekilde kullanıĢsız olmasını engellemek için tola haline getirilen bazı maddeler çeĢitli iĢlemlere tabi tutulur. Bu iĢleme ¨Tabaklama iĢlemi¨ denmektedir (Cinköse, 1993, s. 255).

Bu iĢlemin sağlıklı gerçekleĢmesi için asit verilerek (ph) düĢmüĢ derinin (ph) değerinin 4,5-5,5 seviyesine gelmesi arzu edilir. Asit verilen deri sıklaĢır ve sertleĢir. Deriye bu aĢamadan sonra formiyat (Sodyum Formiyat, tekstil ve deri sektöründe yoğun kullanılmakta beraber, yapı kimyasalları ve gıda üretiminde (E237) kullanımı da olan bir kimyasaldır.) verilerek derinin ph'ı yükseltilir.

Yalvaç'ta tabaklama iĢlemi için genellikle valeksa, palamut, mimoza kullanılır ve tabaklama ortamının sulu ve sıcak olması sağlanır.

Bitkisel Tabaklama

Bitkisel tabaklamada gerekli olan maddeler tabiatta bol miktarda bulunmaktadır. Bunlar, bitkinin kabuğunda, odunda, kökünde, yaprağında veya meyvesinde bulunabilir. En çok kullanılan bitkiler; meĢe, çam, mimoza, palamut, mangreve, okaliptüs, kızılçam, kayın ağacı, kızılağaç, kestane, karayemiĢ ve mazıdır(Alpaut, 1957, s. 47).

Bitkisel tabaklama, tabaklamaya hazır olan tolanın artan konsantrasyonlardaki bitkisel Ģerbetleri ile muamele edilmesidir. Tabaklama maddeleri ve tabaklayıcı olmayan maddeler deri tarafından emilirler ve bağlanırlar (Cinköse, 1993, s. 267).

Deri lifleri arasında bağlanmamıĢ halde bulunan bu maddeleri deriye sabit hale getirmek için fiksasyon iĢlemi yapılır.

36 Mineral Tabaklama:

Madensel tuzlarda, bazı bitkisel maddeler gibi çiğ deriyi, iĢlenmiĢ deri haline çevirme özellikleri vardır (Öncü, 1967, s. 161).

Demir, krom ve alüminyum tuzları özellikle tabaklanmada kullanılırlar. En yaygın olanı krom tabaklamadır.

Krom tabaklamaya baĢlanmadan önce pike denilen tolaların asitli tuz çözeltileri ile ön iĢleme tabi tutulması gereklidir. Sıkı yapılı deriler için gevĢek efekt isteniyorsa tabii bazlı sülfite yağlar, normal deriler için çok yumuĢaklık istenmiyorsa tabi ve sentetik yağların sülfite karıĢımları kullanılır. Süngerimsi deriler için sülfite yağlar kullanılır.

KayıĢlık derilerde ise daha çok kükürtlü tabaklama yapılır. Beyaz tabaklama da denilen alüminyum tuzları ile tabaklamada potasyum Ģapı kullanılmaktadır. Bu Ģekilde tabaklanan deriler kuruyunca sert olur, bu nedenle tekrar yumuĢatma, yağlama ve boyama gibi iĢlemlere tabi tutulurlar.

Glose tabaklamada, kuzu ve oğlak derileri eldivenlik deri olarak iĢlenir. Glose bulamacı adı verilen su, Ģap, tuz, yumurta sarısı ve unla derinin iĢlenmesidir (Aydın, 1996, s. 50 ).

Organik (Bitkisel Olmayan) Maddeler İle Tabaklama:

Derinin iç yağı, istarn vb. gibi yağ maddeleri ile muamele edilmesidir. Bu yağlarla elde edilen deriye yağlı deri, doymamıĢ gliseridleri kapsayan yağ maddeleri ( balık yağı) ile üretilen deriye ¨ güderi ¨ denir (Öncü, 1967, s. 195).

Sapla ezilen derinin, sığır iç yağı, vazelin, parafin, beygir yağı, palm yağı gibi yağlar bulunan karıĢım maddeleri ile yağlanmasıyla yağlı deri elde edilir.

Kombine Tabaklama:

Daha güçlü bir tabaklama yapabilmek için kombine tabaklama yapılmaktadır.

En yaygın olanı krom tabaklanan bitkisel tabaklamanın bitkisel tabaklanma ile beraber iĢlenmesidir. Ayakkabıcılık yüzlük deri üretiminde çok kullanılmaktadır.

37

Köselelik derilerde, krom retenaj iĢlemi yapılarak yarı kromlu deri denilen bitkisel tabaklanma ile tabaklanmıĢ derilere oranla sürtünmelere karĢı daha dayanıklı bir deri elde edilir (Cinköse,1993, s. 307).

Nubuk denilen ve sırça yüzün hafifçe zımparalanması sonucunda kadife görünümü elde edilen derilerde, alüminyum ve krom tuzlarının kombine tabaklanması sonucu elde edilir.

2.5.8. Yağlama

Deriye yağ verilmesinin esas gayesi derinin mukavemetini arttırmaktır. Liflerin arasındaki sürtünmeyi azaltmak için yağ verilir. Verilmediği takdirde deri hem sert düĢer hem çabuk yıpranır. Yağlamada bittikten sonra serbest halde kalmıĢ bağlanmamıĢ yağlar varsa bağlanması için deriler bir iki gün istifte bekler.

Deri imalinde gerekli bulunan yardımcı maddeler arasında en önemli olanları derilerin yağlanmasında kullanılan yağ maddeleridir. Köselelik deriler dıĢında hemen bütün deriler az veya çok yağlanmak zorundadırlar. Bu yağlama iĢlemi sayesindedir ki deriler yumuĢaklıklarını, sağlamlık ve dayanıklıklarını ve bazı hallerde de suya karĢı mukavemetlerinin arttırırlar (Öncü, 1967, s.211).

ġekil 21: Derinin yağlama iĢlemi