KISALTMALAR LĠSTESĠ
1.6. Tanımlar
Açkı: Bir cismin yüzeyi üzerinde sert bir madde veya bir araç sürterek onu düzleĢtirip parlatma, perdah (Türk Dil Kurumu [TDK], 2013).
Derileri yumuĢatmak, sırça yüzeyini düzeltmek ve parlatmak için kullanılan kör bıçaklı dönen silindirleri olan bir alettir (Koyunlu, 1986, s.28).
Ak deri: Üzerine yazı yazılabilecek Ģekilde ponza taĢıyla özenle perdahlanmıĢ ceylan, koyun, keçi derisidir. Özellikle yazı yazmak ve resim yapmak için kullanılır (Koyunlu, 1986, s.28).
Aksesuar: Giysiyi bütünleyen çanta, kemer, Ģapka, eldiven, mücevher vb. eĢya (TDK, 2013).
6
Detay ayrıntı anlamına gelen bu terim, tamamlayıcı objeler olarak kullanılan ev ve giyim eĢyası üzerine resim, yazı, toka, kapsül, pul boncuk ve benzeri süs malzemeleridir (Turanî, 1993, s.9).
Altlık: Eski hattatların sol dizlerini kıvırıp oturdukları minderde, sağ dizlerini dikerek yazı yazmak için kullandıkları, kaba kâğıtların üst üste tutturulmasından oluĢan ve her iki yüzden meĢin veya ebru ile kaplanarak hazırlanan bir araçtır (Acar, 1997, s.102).
Anilin: Benzenden türeyen bir amin (TDK, 2013).
Çoğu sıvı boyaların yapımında kullanılan hoĢ kokulu yağlı sıvı (Gökçesu, 2002, s.205). Aplike: Düz veya desenli bir kumaĢtan kesilmiĢ motiflerin bir baĢka kumaĢa iĢlenmiĢ durumu (TDK, 2013).
Bir malzemenin üzerine aynı ya da farklı özellikteki diğer bir malzemenin kesilerek, yapıĢtırılarak elde ve makinede çeĢitli iĢleme teknikleri ile tutturulmasıdır (Gökçesu, 2002, s.77).
Astarlık deri: Ham koyun ve keçi derilerinden türlü yöntemlerle sepilenerek elde edilen tabii renkte veya boyanmıĢ ince, yumuĢak, elastiki deri (Akalın, 1993, s.30).
Bağ: Bir Ģeyi baĢka bir Ģeye veya birçok Ģeyi topluca birbirine tutturmak için kullanılan ip, sicim, Ģerit, tel vb. düğümlenebilir nesne (TDK, 2013).
Bazı metal ayakkabılarda tarak çizgisinin üst bölümünde yer alan gamba uçlarının ya da düz parçaları birbirine bağlamak için kullanılan Ģerit halindeki malzemelerdir (Kastan, 1993, s.60).
Banjo: Amerika zencilerinin çaldığı gitar biçiminde, madenî gövdesi olan beĢ veya daha çok telli bir müzik aleti (TDK, 2013).
Deri kaplı düzleme oturtturulmuĢ ve telleri tutan köprüsü bulunan telli bir çalgıdır (Koyunlu, 1986, s.28).
Barutluk: Barut kabağı (TDK, 2013).
Tüfek ve tabanca gibi ateĢli silahları çalıĢtıran barutu koymak için çeĢitli maden, kemik, ahĢap, boynuz, deri, kumaĢ, kağıt ve fildiĢinden yapılan kaplardır (Çoruhlu, 1991).
Başmak: Ayakkabı (TDK, 2013).
Daha çok kadınların giydiği yumuĢak deriden yapılmıĢ üzeri desenlerle süslü veya sırım iĢlemeli pabuçtur (Önder, 1998, s.30).
Bazubent: Ġçinde yazılı nüsha, muska veya kimlik niĢanı altın veya mücevher taĢınan sahtiyan ve kumaĢtan yapılan muhafazadır (Koçu, 1962, s.30).
7
Sanat eserlerinin yüzeyine desen ve motiflerle süslemedir (Önder, 1998, s.34).
Bitkisel motifler: Süslemenin en yaygın kolu olup zengin ayrıntılar halinde bulunan motiflerden oluĢur. Grupları; çiçek, ağaç, yaprak, yemi ve meyvelerdir (Özdemir, 2004, s.10).
Biye: Genellikle giysinin yaka, kol, etek çevresine kendi kumaĢından veya baĢka kumaĢtan geçirilen ince Ģerit (TDK, 2013).
Çanta, kemer ve benzeri deri ürünlerin kenarlarına konulan çoğunlukla değiĢik renk ve desende ince Ģerit (Gökçesu, 2002, s.60).
Boyunduruk: Çift süren veya arabaya koĢulan hayvanların birlikte yürümelerini sağlamak için boyunlarına geçirilen bir tür ağaç çember (TDK, 2013).
Çekme iĢlemi yapan hayvanların boynuna konan meĢin kaplı takımdır (Koyunlu, 1986, s.28).
Börk: Genellikle hayvan postundan yapılan baĢlık (TDK, 2013).
Eskiden kullanılan post veya keçeden yapılan bir çeĢit baĢlık (Koyunlu, 1986, s.28). Burun: Ayakkabı giyildiğinde sayada öne gelen uç taraftır (Kastan, 1993, s.21). Celük: Bir tür ayakkabıdır (Akalın, 1993, s.48).
Ceylan kağıt: Kağıt olarak kullanılan ceylan derisidir (Önder, 1998, s.43).
Cıvata: Birbirine bağlanmak istenen ağaç veya demir parçalarının üzerinde hazırlanmıĢ olan deliklerden geçirilerek ucuna somun takılıp sıkıĢtırılan iri baĢlı vida (TDK, 2013). Birbirine bağlanacak ağaç ya da demir parçaların hazırlanmıĢ olan deliklerden geçirilerek ucuna somun takılıp sıkıĢtırılan iri baĢlı vida (Gökçesu, 2002, s.205).
Cilbent: Klasör (TDK, 2013).
Her tür resim ve kâğıtları korumakta kullanılan meĢin, deri, kumaĢ ve mukavvadan yapılan kitap kabına benzer dosyadır (Önder, 1998, s.44).
Cilt: Formaları, yaprakları birbirine dikerek veya yapıĢtırarak kitap, defter, dergi vb.ne geçirilen deri, bez veya kâğıtla kaplı kapak (TDK, 2013).
Kitaba geçirilen deri, bez, plastik ya da kâğıtla kaplı bulunan mukavva koruyucu kap (Gökçesu, 2002, s.205).
Cümbüş: Maden gövdeli, tambura benzer bir saz (TDK, 2013).
Gövdesi bakır ya da alüminyum olan ve tellerin takıldığı köprünün dayandığı kısım titreĢim yapan gergin deriden telli sazdır (Koyunlu, 1986, s.28).
8
Cüz kesesi: Osmanlı devrinde okul çocuklarının boyunlarına astıkları içerisinde “Elifba” adı verilen alfabe ya da Kur‟an‟ın “Tebareke”, “Amme” gibi cüzlerin (fasıllarının) bulunduğu, deriden kumaĢtan yapılmıĢ, sırma iĢlemeli kesedir (Önder, 1998, s.44).
Çapula: Kaba deriden yapılmıĢ ucu sivri ve kıvrık ayakkabı (TDK, 2013).
Kaba deriden yapılan ve yazın giyilen sivri uçlu ayakkabıdır (Büngül, 1939, s.78).
Çarmuk: Türkmenlerin giydiği deriden uzun konçlu ayakkabılardır (Özdemir ve KayabaĢı, 2007, s.234).
Çedik/Edik/Edük: Mesh üzerine giyilen sarı pabuç (TDK, 2013).
Eskiden kadınların mes gibi giydikleri sarı sahtiyan olan kısa bol konçlu içi ve dıĢı desenlerle süslü ayakkabıdır (Özdemir ve KayabaĢı, 2007, s.234).
Çihar: Kitapların aĢınmasını önlemek için kenarlarından deri geçirilerek, ortasının kumaĢ ya da ebru ile kaplandığı cilttir (Koyunlu, 1986, s.29).
Çirpi: Islak derinin iĢaretlenmesinde kullanılan kırmızı toprak boyaya batırılmıĢ, uzun kıl iplik ( Özen, 1989, s.28).
Dağlama: Türk El Sanatlarında özellikle ahĢap iĢlerinde yüzeyleri yakarak süslemedir. ÇeĢitli eĢyaların yüzeyi perdahlandıktan sonra kalemle resim ve desenler çizilir (Önder, 1998, s.61).
Debbağ: Sepici (TDK, 2013).
Deriyi iĢleyen kimse (Kanbay, 1993, s.86).
Debbahlama/Tabaklama: Tabaklamak iĢi (TDK, 2013). Ham deriyi iĢleme (Kanbay, 1993, s.86).
Dekoratif: Dekor olarak kullanılan, süslemeye yarayan, süsleyici, tezyinî (TDK, 2013). Dekor olarak kullanılan süslemeye yarayan süsleyici (Gökçesu, 2002, s.205).
Dereke: ÖrülmüĢ sepet üzerine gerilmiĢ deriden ya da pöstekiden yapılmıĢ kalkandır (Koyunlu, 1986, s.29).
Deri: Ġnsan ve hayvan vücudunu kaplayan tüy, kıl veya pulla kaplı tabaka, cilt, ten (TDK, 2013).
Hayvan vücudunu tüy, kıl ve pulla kaplayan örtüdür (Gökçesu, 2002, s.15). Dimişki: Deri üzerine yapılmıĢ bezemelerdir (Koyunlu, 1986, s.29).
Dizgin: Gemin uçlarına bağlanarak hayvanı yöneltmeye yarayan kayıĢ (TDK, 2013). Bir ucu gemlerine bağlanarak hayvanları yönetmeye yarayan kayıĢtır (Koyunlu, 1986, s.29).
9
Binek hayvanların sırtına yerleĢtirilen, deriden yapılmıĢ, üstün oturulan yerdir (Koyunlu, 1986, s.29).
Finisaj: Derinin sırça veya süet kısmına özel etkiler verilerek veya görünümü iyileĢtirmek için yapılan iĢlemlere verilen genel addır (ToptaĢ, 2000, s.1806).
Gamba (arka ve yan parçalar): Denizcilik Ġyi toplanmamıĢ halat veya zincirlerde ortaya çıkan dolaĢıklık (TDK, 2013).
Sayanın arka kısmını oluĢturan yüzü tamamlayan parça ya da parçalardır (Kastan, 1993, s.21).
Gön: ĠĢlenmiĢ deri (TDK, 2013). SepilenmiĢ deri (Kanbay, 1993, s.86).
Gerdel: Süt vb. Ģeyler koymaya, hayvanlara yem vermeye yarayan kova biçiminde tahta veya deriden kap (TDK, 2013).
Köseleden yapılmıĢ kova (Özdemir ve KayabaĢı, 2007, s.236).
Göğüslük: Elbisenin kirlenmemesi için göğse takılan önlük veya giyilen bir gömlek türü (TDK, 2013).
Eskiden savunma silahı olarak kullanılan ve sadece göğüs kısmını örten meĢinden yapılmıĢ bir çeĢit yelek (Koyunlu, 1986, s.29).
Grifon: Kartal baĢı, kanatları ve pençesiyle aslan vücudunun birleĢtirilmesinden meydana gelen hayali varlıktır (Turanî, 1993, s.48).
Hamut/Havut: Deve semeri (TDK, 2013).
Araba koĢumunda hayvanların boynuna geçirilen meĢindir (Yazıcı, 1993, s.32).
Hayal: Aydınlatılan bir perde arkasında deri veya kartondan yapılmıĢ, hareket edebilen resimler ve bunlarla oynatılan oyun (TDK, 2013).
Deve derisinin yarı saydam tabakalandıktan sonra kesilerek Ģekillendirilen ve boyanan nesnelerin arkadan aydınlatılarak sopalarla kumanda edilmesiyle oynanan oyundur (Özdemir ve KayabaĢı, 2007, s.236).
Hayvansal motif: Hayvanlardan ilham alınarak yapılan süslemelerdir, bunlar hayal ürünü, efsanevi hayvan motifleri ve tabiat kaynaklı üsluplandırılmıĢ hayvan motifleri olmak üzere iki gruba ayrılır (Özdemir, 2004, s.16).
Histoloji: Doku bilimi (TDK, 2013).
Canlıların dokularını inceleyen bilim dalı (Ağakay, 1974, s.383).
Hurç: Genellikle yelken bezinden veya meĢinden yapılmıĢ büyük heybe (TDK, 2013). Yük taĢımak için meĢinden ya da tutamakları meĢinden, tümü branda bezinden, doldurulunca dikdörtgen prizma Ģeklinde olan bir tür sandıktır (Koyunlu, 1986, s.29).
10
İrkip: Deri ve kösele dikiĢinde kullanılan iptir (Akalın, v.d., 1993, s.84). İskarpin: Ökçeli, konçsuz ayakkabı (TDK, 2013).
Bileği kapatmayan zarif ayakkabıdır (Koyunlu, 1986, s.30).
İskarta: Bazı iskambil oyunlarında kullanılması gerekmediğinden bir yana bırakılan kâğıtlar (TDK, 2013).
Tespit edilmiĢ kaliteye göre değersiz post, ham deri veya derilerdir (ToptaĢ, 2000, s.3919). İyileme: Derinin kimyasal iĢlemine denir (Kastan, 1993, s.20).
Kaftan: Çoğu ipekten yapılan, bir tür uzun, süslü üst giysisi (TDK, 2013).
Kadife (çatma-kemha) gibi kalın kumaĢlardan dikilen uzun etek ve genellikle kısa kollu önü yırtmaçlı, kaytanlarla tutturulan üst giyimdir. Osmanlı Ġmparatorluğu döneminde PadiĢahların çok kullandığı bu kaftanların bazıları kürk ve deriden yapılmıĢtır (Önder, 1998, s.119).
Kakma: Ağaç üzerinde veya diğer ahĢap malzemede, mobilyada, belirlenmiĢ desen ve çizimlere göre oyulmuĢ yuvalara gümüĢ, sedef vb. süs maddeleri kakılıp oturtularak yapılan iĢ (TDK, 2013).
Maden, ahĢap, cam, deri vb. malzemeler üzerine açılan yiv ve yuvaların içine ya da zemine tel lehimleyerek elde edilen gözelere baĢka cins ve renkte malzemeler doldurularak yapılan süslemelerdir (Erginsoy, 1993, s.350).
Kalemdan: Ġki ucundan tutulup çekilen sandık Ģeklinde deri, tahta ve gümüĢten yapılmıĢ kalem koymaya yarayan kutudur (Özen, 1987, s.10).
Kalkan: Ok, kılıç vb.nden korunmak için savaĢçıların kullandığı korunmalık (TDK, 2013). AteĢli silahların icadından önce savaĢçıların kendilerini ok, gürz, kılıç, mızrak vb. saldırı silahlarına karĢı korumak için sol kollarına taktıkları ve siper olarak kullandıkları yuvarlak veya köĢeli biçimlerde demir, çelik, ahĢap, bakır, deri, jüt vb. gibi dayanıklı ve elastiki maddelerden yaptıkları koruma silahlarından biridir (Çoruhlu, 1990, s.19).
Kalpak: Kesik koni biçiminde deri, kürk veya kumaĢtan yapılmıĢ baĢlık (TDK, 2013). BaĢa geçirilen silindir Ģeklinde kürk Ģapkadır (Koyunlu, 1986, s.30).
Karçın: Yüzü, topuğu geçecek biçimde yapılmıĢ önden bağlı siyah renkli ve ince gönden yapılan taban astarsız ayakkabıdır (Güzelbey, 1963, s.78).
Katıa/Kaatı: Ġnce ve zarif bir yazıyı en küçük bir iĢaretini bile bozmadan oyup çıkararak diğer bir kağıdın üzerine yapıĢtırıp yeni baĢtan bir levha oluĢturması iĢlemine verilen addır, Oyulup çıkarılan kısmına “erkek” ve oyuk kalan kısmına “diĢi” denmektedir (Büngül, 1939, s.154).
11
Kavaleta: Derilerin et, yağ ve keselerinden temizlenmesidir (ToptaĢ, 2000, s.1873). Kaytan: Pamuk veya ipekten sicim (TDK, 2013).
Köseleden kare prizma ölçülerinde kesilmiĢ uzun sırımdır (Koyunlu, 1986, s.30). Kelik: Eski ayakkabı (TDK, 2013).
Çocuklar için yapılan geleneksel ayakkabılardır (Özdemir ve KayabaĢı, 2007, s.44).
Kılaptan: Pirinç, bakır, kalay vb. madenlerden çekilerek gümüĢ ve altın yaldız vurulmuĢ ince metal iplik (TDK, 2013).
Sırma katılarak eğrilmiĢ ipliktir (Ağakay, 1974, s.483). Kın: Bıçak, kılıç vb. kesici araçların kabı (TDK, 2013).
Kılıç, bıçak, hançer ve kama gibi silahların demir, deri, deri üzeri gümüĢ kaplı olmak üzere çeĢitli biçimlerde yapılan kılıflarına verilen addır (Büngül, 1939, s.64).
Kıyılık: Sayanın kenarlarını sağlamlaĢtırmak ve güzelleĢtirmek için dikilen Ģerit biçimindeki parça (TDK, 2013).
Ayakkabıyı sağlamlaĢtırmak ve daha güzel görünmesini sağlamak için ayakkabıların kenarına deriden ince biye dikilmesidir (Sakaoğlu, 2001, s.190).
Kispet: Yağlı güreĢte pehlivanların giydikleri, belden baldıra kadar uzanan, dar paçalı meĢin pantolon (TDK, 2013).
Manda derisinden yapılan güreĢçilerin giydiği kısa ve dar pantolonlara verilen addır. Önü düĢük, arkası yüksek paçaları deri bağcıklarla bağlanan sırımdan oluĢmaktadır (Çakıroğlu, 1987, s.44).
Kuburluk: Tabanca kılıfı (TDK, 2013).
Bel kemerine veya binek hayvanlarına vurulan eyerin iki yanına asılan tabanca taĢımaya mahsus kalın kumaĢ veya deriden yapılmıĢ kılıflardır (Çoruhlu, 1992, s.32).
Kütüklük: Ġçine Ģarjöre geçirilmiĢ tüfek fiĢeği konulan ve palaska kayıĢına geçirilen kösele çanta, fiĢeklik (TDK, 2013).
Kemer köprüleriyle bir kemere takılan ve içine fiĢekler konulan deri, maden ve kumaĢtan yapılmıĢ muhafazalardır (Çoruhlu, 1991, s.9).
Körük: AteĢi canlandırmak için kullanılan ve açılıp kapandıkça içindeki havayı üfleyen araç (TDK, 2013).
Bir Ģeyin üst üste katlanmıĢ olup açıp kapanmaya elveriĢli olan kısmı (Gökçesu, 2002, s.206).
Lak: Boyacılıkta kullanılan, kırmız böceğinin üst deri bezlerinin salgıladığı madde (TDK, 2013).
12
Vernik, cila ve organik çözücüler içerisinde çözücünün buharlaĢtırılması ile ve kimyasal değiĢikliklerle hemen hemen Ģeffaf, sert, esnek, parlak bir koruyucu film oluĢturan maddedir (ToptaĢ, 2000, s.2640).
Lapçin: Tabanı meĢinden olan mest, edik (TDK, 2013).
Tabanı ve sayası yumuĢak cilalı deriden yapılmıĢ, konçlu, düğmesiz ve bağsız bir mest çeĢididir (Çoruhlu, 1995, s.30).
Mafraş: Göçlerde yatak ve Ģiltelerin taĢınmasında, içine konulan meĢin ya da çadır bezinden yapılan koruyucudur (Züber, 1971, s.99).
Mask: Genellikle ölünün yüzüne uygulanarak elde edilen yüz kalıbı (TDK, 2013).
Genellikle insan yüzünden alçı ile alınmıĢ kalıptır. Deriden yapılan masklar ıslatılarak elde Ģekil verilerek yapılır (Önder, 1998, s.169).
Matara: Yolculukta ve askerlikte kullanılan, boyna veya bele asılı olarak taĢınan, genellikle aba, deri veya metalden yapılmıĢ su kabı (TDK, 2013).
Deri maden ve seramikten yapılan su taĢımaya yarayan kaptır (Koyunlu, 1986, s.30). Mest: Üzerine mesh edilebilen, kısa konçlu, hafif ve yumuĢak bir ayakkabı türü (TDK, 2013).
Ġnce deriden yapılmıĢ iç ayakkabısıdır (Koyunlu, 1986, s.30).
Miğfer: SavaĢçıların veya itfaiyecilerin baĢlarına giydikleri demir baĢlık, tolga (TDK, 2013).
SavaĢlarda baĢa giyilen deriyle kaplı yada çelikten yapılmıĢ baĢı korumaya yarayan zırhtır (Önder, 1998, s.74).
Motif: Yan yana gelerek bir bezeme iĢini oluĢturan ve kendi baĢlarına birer birlik olan ögelerden her biri (TDK, 2013).
Süslemede bütünü oluĢturan parçalardan her birine verilen addır (Turanî, 1993, s.97). Mumlu iplik: Boyandıktan sonra dayanıklılığını arttırmak için bal mumu sürülmüĢ keten ya da pamuk iplik (Akalın, 1993, s.118).
Nakkare/Kudüm: Mehterhanede yer alan, birbirine bağlı iki yarım küre benzeri ve iki değnekle vurularak çalınan bir davul türü (TDK, 2013).
Üzeri deri gerili iki bakır kâse ve sert değnekten oluĢan çalgıya verilen addır (Akbulut, 1990, s.8).
Nihali: Sofrada sahan, tabak, tencere gibi sıcak kapların altına konulan kumaĢ veya meĢin altlıktır (Önder, 1998, s.191).
13
Nişangâh: NiĢan almayla ilgili olarak üzerinde delik ve rakamlar bulunan içi pamuk ile doldurulmuĢ üzeri deriyle kaplı hedefliklerdir (Çoruhlu, 1993, s.3).
Palaska: Askerlerin bellerine bağladıkları veya göğüslerine çaprazlama taktıkları, üzerinde fiĢek, kasatura vb. koymak için yerleri bulunan, genellikle köseleden yapılmıĢ kayıĢ (TDK, 2013).
Bir Ģey asmak için bele takılan deri kemerdir (Koyunlu, 1986, s.31).
Papirüs: Papirüsgillerden, Nil kıyılarında yetiĢen, sürüngen, çıplak saplı, otsu bir bitki (Cyperus papirus) (TDK, 2013).
Eski Mısır‟da aynı adla kâğıdı yapılan bir çeĢit bitkidir (Önder, 1998, s.198).
Parşömen: Yazı yazmak, resim yapmak için özel olarak hazırlanan deri, tirĢe (TDK, 2013).
Koyun, keçi ve ceylan derisinden yapılan üzerine yazı yazmak, resim ve harita yapmak ve buna benzer iĢlerde kullanılmak üzere özel olarak hazırlanmıĢ derilere verilen addır (Özdemir ve KayabaĢı, 2007, s.239).
Perdahlama: Perdahlamak iĢi (TDK, 2013).
Basınç altında elde yuvarlak ağızlı parlatılmıĢ bir camı derini yüzeyi boyunca çekerek deri yüzeyinde parlak bir görünüm elde etmek için yapılan iĢleme verilen addır (ToptaĢ, 2000, s.2071).
Piklaj: Özellikle krom sepilemeye hazırlamak için veya derileri korumak için kullanılan sodyum klorür ve sülfürik asitten oluĢan bir çözeltidir (ToptaĢ, 2000, s.3543).
Rak: Üzerine yazı yazmak için ince özel tabakadan hazırlanmıĢ deridir (Özen, 1987, s.11). Rumi: Anadolu Selçuklularının üsluplaĢtırdıkları filiz, yaprak ve hayvan motiflerinden oluĢmuĢ dolaĢık süsleme (TDK, 2013).
Hayvanların kanat, bacak ve bedenlerinin stilize edilmesiyle yapılan Türk süsleme biçimidir (Keskiner, 1989, s.10).
Sadak/Yay kılıfı: Ġçine ok konulan torba veya kutu biçiminde kılıf (TDK, 2013).
Genellikle deriden yapılmıĢ, üzeri sim ve kumaĢla bitkisel geometrik motiflerle süslenmiĢ yay kılıfıdır (Tekeli, 1996, s.18-33).
Sahtiyan: Tabaklanarak boyanmıĢ ve cilalanmıĢ genellikle keçi derisi (TDK, 2013). Keçi derisinden elde edilen tabaklanıp boyanıp cilalanmıĢ deridir (Akalın v.d., 1993, s.138).
Salamura: Peynir, et, balık, turĢu, asma yaprağı vb. yiyeceklerin, bozulmaması için içinde tutuldukları tuzlu su (TDK, 2013).
14
Zararlı etkilere karĢı koruyacak bir Ģekilde derilerin krom Ģerbetine ya da tuza bırakılması iĢlemidir (ToptaĢ, 2000, s.3728).
Sama: Önceleri kuĢ, tavuk ve köpek dıĢkılarından fakat Ģimdilerde genellikle sentetik olarak üretilen kireç giderici ve proteolitik enzimler içeren bir preparat ile kılı ve kireci giderilmiĢ derinin muamele edilmesidir (ToptaĢ, 2000, s.353).
Samalama: Deri içindeki alkalilerin temizlenmesidir (Koyunlu, 1986, s.31).
Saraciye: Deri, muĢamba vb.nden yapılan bavul, çanta cüzdan, kemer vb. ürün (TDK, 2013).
Doğal deri, suni deri çeĢitli tekstil ve plastik gibi materyalleri kullanarak kemer çanta cüzdan koĢum takımları vb. gibi ürünleri imal etme sanatıdır (MatraĢ, 2002, s.2).
Saraç: KoĢum ve eyer takımları yapan veya satan kimse (TDK, 2013). Saraciye iĢi yapan ve bezeyen zanaatkârdır (Kanbay, 1993, s.83).
Saraçhane: At takımları, araba koĢumları, meĢinden eĢya yapılan ve satılan yer (TDK, 2013).
Eyer, at takımları, araba takımları yapılan, satılan yer, çarĢı (Koyunlu, 1986, s.31).
Sarma: Beyaz renkli iplik ve kılaptanla çeĢitli dokuma ve deri üzerine yapılan kolay bir iĢleme çeĢididir (Berker, 1971, s.12).
Saya: Ayakkabının yumuĢak olan üst bölümü (TDK, 2013).
Ayakkabıların burun, arka, yan parçalarını oluĢturan astarsız ya da astarlanarak dikilmiĢ olan kalıba Ģekil verebilecek yüzlük parçaların tümü ayakkabıların üst kısmıdır (Akalın v.d., 1993, s.140).
Sele: Yayvan, geniĢçe sepet (TDK, 2013).
Köylü tabirince gergin açılan baĢ ve Ģahadet parmağı uçları arasındaki açıklıktır (AlkaĢı, 1999, s.26).
Sembol: Simge (TDK, 2013).
Bir Ģeyi tanıtan, temsil eden biçimdir, hem iĢareti hem de imgenin gizli güçlerini bir araya getiren çok geniĢ içeriğe sahip Ģekillerdir (AteĢ, 2002, s.18).
Semer: At, eĢek, katır vb. hayvanların sırtına yerleĢtirilen, üzerine yük bağlanan veya binilen, iskeleti ağaçtan araç (TDK, 2013).
Binek hayvanların sırtlarına yerleĢtirilen üzerine yük bağlanan ya da binilen iskeleti ağaçtan olan bir araçtır (Taner, 1984, s.293).
15
Ham maddeyi herhangi bir yöntemle deriye dönüĢtüren kimse için kullanılan genel bir terimdir (ToptaĢ, 2000, s.4875).
Sepileme: Sepilemek iĢi, tabaklama (TDK, 2013). Ham deriyi iĢleme (Kanbay, 1993, s.86).
Serhadlik: ġark kunduraları diye adlandırılan inek veya keçi derisinden yapılan, yandan ve ortadan tokalanan, tabanı ince bir ayakkabı çeĢididir (Lakomte, 1983, s.136).
Sfenks: Mısır'da eski Mısırlılar çağından kalma kadın baĢlı, aslan vücutlu heykel (TDK, 2013).
Eski Mısırlıların mezarlarını bekleyeceklerine inandıkları insan baĢlı aslan vücutlu ya da aslan baĢlı insan vücutlu heykellerdir (Turanî, 1993, s.126).
Sırça: Cam (TDK, 2013).
Kıl veya yün ve epidermisin uzaklaĢtırılmasıyla ortaya çıkan deri yüzeydir (ToptaĢ, 2000, s.2134).
Sırım: Bazı iĢlerde sicim yerine kullanılan, ince ve uzun, esnek deri parçası (TDK, 2013). Ġnce uzun kesilmi deri Ģerittir (Koyunlu, 1986, s.31).
Sırma: Altın yaldızlı veya yaldızsız ince gümüĢ tel (TDK, 2013).
Haddeden geçirilmiĢ altın, gümüĢ ya da madensel ince tellerdir. Ġpek ipliklere sarılmıĢ olanlarına kılaptan adı verilir (Önder, 1998, s.230).
Silahlık: Bele bağlanan, kat kat meĢinden, enli kuĢak veya kemerdir (Önder, 1998, s.231). Sim: Ġpek veya renkli pamuklu ipliğin üzerine ince yassı madeni teller sarılarak yapılan ve kumaĢ üzerine iĢlemede kullanılan sarı gümüĢ renkli madeni ipliktir (Eronç, 1984, s.19). Simurg: Anka (TDK, 2013).
Halk arasında “Zümrüt_ü Anka” denilen kuĢun resmidir. Türk süslemesinde tabi ve stilize olarak yapılan bir tür motiftir (Önder, 1998, s.231).
Stilize: Hareketi kaybolmadan basitleĢtirilerek, tezyin ve Ģematik hale sokulmuĢ, biçim ya da motif üsluplaĢtırılmasına verilen addır (Birol ve Derman, 1991, s.113).
Şemse: Yazma kitapların cildine, baĢ sayfalarının üst bölümüne veya kumaĢlara, kapı, pencere vb. yerlere iĢlenen veya çizilen güneĢ biçiminde süs (TDK, 2013).
Arapçada güneĢ anlamına gelen “Ģems” kelimesinden gelmektedir. GüneĢ Ģeklinde süsleme motif demektir. Kitap kalıplarının, mıklebin üstüne kabartma sıcak soğuk baskı tarama boyama yoluyla yapılan göbeklere ve tezyine paraflara verilen addır (Özdemir ve KayabaĢı, 2007, s.242).
16
Tabakhane: Ham derinin mamul hale getirildiği fabrika (Kanbay, 1993, s.86).
Tabaklama/Sepileme: Deri, post vb. malzemeleri kullanılabilir hale getirmek için uygulanan iĢlemlerin tümüdür (Koyunlu, 1986, s.31).
Tanen: Birçok bitkisel maddede bulunan, deri tabaklamada, hekimlikte kullanılan, tadı buruk bir madde (TDK, 2013).
Debbağatta kullanılan kimyasal malzemelere verilen isim (Kanbay, 1993, s.86).
Tıraşlamak: Derinin et tarafından ince parçalar kesilerek, derinin kalınlığını azaltma ya da düzeltme iĢlemidir (ToptaĢ, 2000, s.4231).
Tirdan: Ok kuburu, sadak. Yay koymaya yarayan kap ve kılıflardır (Tekeli, 1996, s.18- 23).
Tirkeş/Kubur/Ok kalıbı: Ok ve yay koymaya yarayan genellikle deriden yapılmıĢ, uzun ve silindirik formdaki kılıf ve kaplardır (Çoruhlu, 1993, s.3).
Tirşe: YeĢil ile mavi arası renk (TDK, 2013).
Eskiden kâğıt yerine kullanılan üzerine yazı yazılan derilere ak deri veya tirĢe adı verilmiĢtir. Ceylan, koyun ve keçi derisinden yapılan ve özel atölyelerde ince ve yumuĢak olarak üretilen derilerdir (Özen, 1987, s.11).
Tola: Kılı ve yünü giderilmiĢ tabakalanmaya hazır koyun derisine verilen addır (Tekin, 1993, s.53).
Tosak: Ufak parçalar halindeki ince karın derisine denir (Sakaoğlu, 2001, s.190).
Üzengi: Eyerin iki yanında asılı bulunan ve hayvana binildiğinde ayakların basılmasına yarayan, altı düz demir halka (TDK, 2013).
Eyerin iki yanına asılı, hayvana binerken ayakla üzerine basılan, tabanı düz üzeri kulplu demir basamaktır (Önder, 1998, s.259).
Yatağan: Namlusu kavisli, iki yanı da kesici, bir tür uzun savaĢ bıçağı (TDK, 2013).