Yalvaç'ta Dericilik

Yalvaç ilçesinde geliĢmiĢ en önemli sanayi kollarından biri deri iĢlemedir. Yalvaç‟ta deri iĢlemenin tarihi geliĢimi çok eskilere uzanmaktadır. 1929‟da kurulan Deri Fabrikası, 1949‟a kadar Ġstanbul Beykoz Deri Fabrikası‟na bağlı olarak faaliyette bulunmuĢtur. Bir süre sonra ise kapanmıĢtır. Ama dericilik faaliyetleri küçük atölyeler tipinde geleneksel yöntemlerle devam ede gelmiĢtir (Batı Akdeniz Kalkınma Ajansı (BAKA), 2012).

Günümüzde 30‟un üzerinde iĢyerinin faaliyet gösterdiği tabakhanede, üretim geleneksek yöntemlerle devam etmektedir. Yalvaç‟ta hem büyükbaĢ hem de küçükbaĢ hayvan derisi iĢlenmektedir. Yalvaç Ticaret ve Sanayi Odası verilerine göre bu iĢyerlerinde 1.536 ton büyük baĢ hayvan derisi, 462 ton küçük baĢ hayvan derisi üretim kapasitesi bulunmaktadır. ĠĢyerlerinin kapasite kullanım oranları %70-80 düzeyindedir. Atölyeler gereken ham deriyi Konya, Kayseri, Samsun, Ankara ve Ġstanbul illerinden sağlamaktadırlar (BAKA, 2012). Yalvaç ekonomisinde önemli bir yere sahip olan dericilik sektörü, Türkiye‟de bu alanda geliĢmiĢ en önemli merkezlerden biri olması bakımından önem taĢımaktadır. Yalvaç‟ta deri üretimi kimyasal yöntemlerle yapılabildiği gibi kimyasal maddelerin kullanılmadığı bitkisel tabaklama yöntemi ile de yapılmaktadır. MeĢe palamudu tozu kullanılan bu yöntemle deri doğallığını korumaktadır. Ayrıca deri iĢlemede önemli bir girdi olan su yönünden ilçe kaynak

60

suyu mineral açısından en uygun minerallere sahiptir. Üretilen ürünler Ġstanbul, Ankara, Konya, Ġzmir gibi büyük Ģehirlere pazarlanmaktadır (BAKA, 2012).

Üretilen ürünler arasında en önemlisi büyükbaĢ hayvan derisinden imal edilen çırçır rölesidir. Çırçır rölesi, pamuğu çekirdeğinden ayırmada kullanılmaktadır. Pamuğun liflerini, koparmadan ve hatta hiç deforme etmeden çekirdeğinden ayırabilen tek üründür. Türkiye Çırçır rölesi üretiminin %80‟i Yalvaç‟ta yapılmaktadır. Yılda 15.000 adet çırçır rölesi üretimi yapılmaktadır. Üretilen çırçır rölesi Adana, Mersin, Gaziantep, Diyarbakır, Urfa, Hatay, Antalya ve Ġzmir illerine satılmaktadır (BAKA, 2012).

Yalvaçta üretilen ürünlerden bir diğeri de vaketadır. BüyükbaĢ ve küçükbaĢ hayvan derilerinin iĢlenmesi ile elde edilen vaketadan bay, bayan çantaları, deriden imal süs eĢyaları, kemer, cüzdan, taban astarı üretilmektedir.

Ayrıca vardela, kösele, pres balatası Yalvaç‟ta deriden üretilen diğer ürünler arasında yer almaktadır.

Derici esnafı ata mesleklerini yürütürken,bilimsel metotlar yanında kendi irade güçlerine,meslek sevgilerine,bu sanatı kendinden sonraki kuĢaklara aktarma gayretlerine güvenirler.

Yalvaç ilçesinde yer alan Antiocheia Antik Kenti Kazı Alanı sorumlusu Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü öğretim üyesi Prof.Dr. Mehmet ÖZHANLI ile 07 Temmuz 2015 tarihinde gerçekleĢtirilen görüĢmelerden Yalvaç'ın ve Yalvaç'ta dericiliğin tarihi seyri ile aĢağıda yer alan bilgiler elde edilmiĢtir.

Antiocheia (Yalvaç'ta antik dönemde kurulan kentin adı) tarihsel yerleĢimi neolitik dönem ile baĢlıyor ancak yazılı kaynaklarda M.Ö. 280'li yıllarda Selevkoslar (Makedonya Ġmparatorluğu parçalandıktan sonra ortaya çıkan dört Helenistik imparatorluktan biridir.) tarafından Helenistik dönemde kentin kurulduğu yazılmaktadır.

Roma döneminde yani kent Roma yönetimine geçtikten sonra burasının Ġç Anadolu'dan Ege'ye ve Akdeniz'e geçiĢ noktası olarak stratejik bir nokta da yer alması sebebi ile Ġmparator Augustus buraya çok önem vermiĢtir. Bu dönemde Roma, emekli etmiĢ olduğu lejyonlardan iki tanesini 5 ve 7. lejyonları buraya veteran olarak yerleĢtirmiĢtir. Her lejyonda yaklaĢık olarak 4000 ila 6000 arası asker bulunmakta ve dolayısıyla 12000 asker buraya yerleĢtirilmiĢ olmaktadır.

61

Her ne kadar yazılı kaynaklarda bu yer alamasa da birçok tarihi kabartmalarda Yalvaç'ta Antik dönemde, Helenistik dönemde ve daha öncesinde dericiliğin burada var olduğuna dair kesin deliller mevcuttur. Bu kabartmalarda deriyle ilgili bezemeler vardır. Ancak Ģu söylenebilir, Helenistik dönem sonrası özellikle Romanın askerleĢtirmeye baĢladığı dönemle birlikte buradaki deri iĢçiliği daha da artmıĢ olmalıdır çünkü 12000 askerin çizmesi, zırhı, bilekliği vb. gibi teçhizatlarının deriden yapılmaktadır.

Sonrasında dericiliğin Selçuklu döneminde de devam ettirilmiĢ olduğunu, aynı Ģekilde Osmanlı döneminde de devam ettirilmiĢ olduğunu zaten günümüz modern yazılı kaynaklarından bulmak mümkün.

Prof.Dr. Mehmet ÖZHANLI dericiliğin tarihinden bahsederken Ģunları da ilave etmiĢtir; "Almanların kurmuĢ olduğu deri fabrikasının kurulduğu yerde muhtemelen antik dönemin tabakhanesinin olduğu yerdir. Tesadüfen orası seçilmemiĢtir. Çünkü kent orada kurulurken kuzey rüzgarına dikkat edilmiĢtir, kent bilhassa kuzeyden rüzgar almaktadır ve güneyden karayel almaktadır. ĠĢte tabakhanenin kurulduğu bu nokta ikisinin de dıĢında kalıyor. Tabakhanenin kötü kokusunu kente yaymayacak Ģekilde bir yer tercih edilmiĢtir. Almanların buraya gelmesi çok önemli buraya yörenin dericilikle ilgili geçmiĢini bilip geliyorlar. 1826'da buraya bir Ġngiliz papaz geliyor, kentin keĢfi için aslında gelen kiĢilerden biri o, onun bilgilerinden sonra Avrupa ve Amerika Michigan Üniversitesi. 1908'den sonra burada kazılara baĢlıyor. Hıristiyan dünyası Saint Paul'dan dolayı burayı çok iyi biliyor. O sebeple buradaki deri imalatını da Almanlar, antik dönemden haberdar olarak gelmiĢ ve yapmıĢ olmalılar."

GörüĢülen kiĢilerden Akademi Derinin sahibi Eflatun HALICI usta Yalvaç ilçesinin dericiliğe uygunluğu konusunda; "Yalvaç dericilik açısından çok uygun bir ortam, biliyorsun dericilikte su çok önemli, (ph) önemli. Yalvaç'taki bizim kuyu sularımız olsun, çeĢmeden akan dereden akan su olsun, içtiğimiz suların (ph) değeri dericilik için çok uygun. Ġstanbul'da KazlıçeĢme vardı, 80'li yıllardan önce kösele satmaya gittiğimizde, tankerlerle su gelirdi tabakhanelere, çünkü oranın suyu uygun değildi, bir yerlerden su gelirdi. Yani insan için su hayatsa deri içinde öyle, su çok önemli. Suyun özellikle (ph) kalitesinden dolayı derinin kalitesi farklı çıkar." demektedir. Ustanın da değindiği üzere suyun varlığı ve kalitesi deri iĢlemeciliğinde de bir hayli sahiptir.

62 2.9. Dericiliğin Dünyadaki Yeri

Deri ve kürk sanayisinin temel girdisi ham deridir. Hammadde kaynağını teĢkil eden ham deri hayvancılık sektörü ile doğrudan ilgilidir.

Ham deri üretimi, kullanım ya da tüketime değil, hayvancılığın durumuna ve kesim oranına bağlıdır. Ekonomileri tarıma dayalı, az geliĢmiĢ ülkelerde hayvancılık yoğun olarak yapıldığı için dünya ham deri stokunun yarısından fazlası bu ülkelerden karĢılanmaktadır. Bu ülkelerin baĢında Hindistan gelir. Brezilya, Arjantin, Pakistan, Meksika takip eder. Rusya, Amerika ve Batı Avrupa ülkelerinde ise bu oran çok daha düĢüktür (DPT,Özel Ġhtisas Komisyonu Raporu, 1984, s. 330).

Dünya deri sektörünün son otuz yılda gösterdiği en büyük karakteristik özellik, üretimde yer değiĢtirme olarak görülmektedir. Deri ve Deri ürünleri sanayinde geliĢmiĢ ülkelerin yüksek iĢgücü maliyetleri ve çevre kirliliği nedeniyle sektörü terk ediĢ süreci devam etmekte ve üretim gerilemektedir.

Sektörde kalitesiyle ve Ģöhretiyle tartıĢmasız lider olan Ġtalya‟da daha düĢük hızda olmak üzere ABD, Almanya, Ġngiltere, Fransa vb. ülkelerde bu sanayide gerileme yaĢanmaktadır. Buna karĢın sektörde geleneksel üretim kültürüne, bol hammadde ve ucuz iĢgücüne sahip Uzak Doğu ülkeleri baĢta olmak üzere geliĢmekte olan ülkelerde sektör büyümesini sürdürmektedir AĢağıdaki tabloda dünyada belli baĢlı deri ve deri ürünleri ihracatçısı ülkeler ve pazar payları yer almaktadır (Kalkınma Bakanlığı Tekstil-Deri-Hazır Giyim ÇalıĢma Grubu, 2014).

Tablo 1: Dünya Deri ve Deri Ürünleri Ġhracatçıları (Bin Dolar)

Birim:1.000 $ 2008 2009 2010 2011 2012 2012 PAY 12-08 DEĞĠġĠM ÇĠN _{47.992.986 44.678.644 58.879.549 71.667.108 78.566.414 34,0 63,7} ĠTALYA _{22.785.403 17.734.029 19.931.766 24.329.354 23.720.601 10,3 4,1} HONG KONG 16.248.576 13.113.844 15.258.255 16.571.558 16.160.447 7,0 -0,5 VĠETNAM _{5.751.489 4.977.800 6.334.287 8.124.256 12.361.440 5,3 114,9} FRANSA _{7.583.257 6.792.972 7.790.814 9.871.612 10.262.660 4,4 35,3} TÜRKĠYE _{1.058.400 837.498 1.057.412 1.261.668 1.391.905 0,6 31,5} DÜNYA TOPLAM DERĠ VE DERĠ ÜRÜNLERĠ ĠHRACATI 178.219.178 151.812.418 186.671.744 222.561.942 231.355.546 100,0 29,8

63 2.10. Dericiliğin Türkiye'deki Yeri

Deri sanayimiz çok eski köklü bir yapıya sahip olmasına rağmen, Cumhuriyet‟in ilk yıllarında çok geri kalmıĢtır. Belirlenen kalkınma programları ve özendirici çabalar sayesinde geliĢmeye baĢlamıĢtır.

1970‟de pek çok sanayi çok emek, iĢgücü ve ayrıca çevre kirliliğine yol açtığı için geliĢmiĢ ülkelerden, geliĢmekte olan ülkelere kaymıĢtır. Bu yıllarda Türkiye daha bilinçli üretime baĢlamıĢtır.

1980‟lerde pek çok sorunu çözen deri sanayi dünya piyasasında tekstilden sonra ikinci bir sektör olarak kendini duyurmuĢtur.

Türkiye‟de deri sanayi bölgelerinin en baĢında Ġstanbul; KazlıçeĢme, Ġzmir‟de; YeĢil Dere gelmektedir. Bu bölgeler Çorlu, Adapazarı, Çanakkale, UĢak, Antalya, Gaziantep, Bolu, Gerede gibi yerler takip etmektedir (Ġhracatı GeliĢtirme Merkezi (ĠGM), 1993, s. 8).

Güncel verilere göre Türk deri ürünleri sektörü, toplam imalat sanayii üretimi, imalat sanayii istihdamı ve toplam ülke ihracatı içinde %1‟lik paya sahiptir. Sektör knowhow ve yan sanayi bakımından oldukça geniĢ bir kapasiteye sahiptir. Dünyada küreselleĢmenin etkisiyle deri sanayiinde ülkeler arasında önemli yapılanmalar ve dönüĢümler ortaya çıkmaktadır. Üretimde küreselleĢme ve baĢta Çin, BangladeĢ, Vietnam, Endonezya, Hindistan ve Pakistan olmak üzere bu sektörde geliĢmekte olan ülkelerin payının artmasının yanında ülkemizin geliĢmesi ve buna bağlı olarak iĢçilik ücretlerinin artması da Türk deri ve deri ürünleri sanayiini değiĢime zorlamaktadır. ĠĢçilik ücretlerinin yüksekliği, enerji maliyetleri ve hammaddede dıĢa bağımlılık deri ürünleri sanayinde rekabeti güçleĢtirmektedir (Kalkınma Bakanlığı Tekstil-Deri-Hazır Giyim ÇalıĢma Grubu, 2014).

Bunun yanı sıra sektör, özellikle küçük baĢ deri iĢlemede, Avrupa‟da Ġtalya‟nın ardından 2‟nci, Dünya‟da ise Ġtalya, Çin ve Hindistan‟ın ardından 4‟üncü büyük ülke konumundadır (Kalkınma Bakanlığı Tekstil-Deri-Hazır Giyim ÇalıĢma Grubu, 2014).

Yukarıda yer alan Tablo:1 incelendiğinde; 2012 yılı verilerine göre dünya deri ürünleri ihracatının %61‟i ilk 5 büyük ülke tarafından gerçekleĢtirilmektedir. Bu ülkeler sırasıyla 78,6 milyar dolarlık ihracat ve %34‟lük pazar payı ile Çin, 23,7 milyar dolarlık ihracat ve %10,3‟lük pazar payı ile Ġtalya, 16,2 milyar dolarlık ihracat ve %7‟lik pazar payıyla Hong Kong, 12,4 milyar dolarlık ihracat ve %5,3‟lük pazar payı ile Vietnam, 10,3 milyar dolarlık ihracat ve %4,4‟lük pazar payıyla Fransa‟dır. Son beĢ yıllık dönemde ihracatını en fazla artıran ülkeler Vietnam, Endonezya ve Çin olup Türkiye ise %31,5 ihracat artıĢıyla önemli düzeyde geliĢme kaydetmiĢtir (Kalkınma Bakanlığı Tekstil-Deri-Hazır Giyim ÇalıĢma Grubu, 2014).

64 2.11. Deri Çanta Hakkında Genel Bilgi

Deri kumaĢ gibi maddelerden yapılan büyüklüğüne göre para, kitap, yiyecek vb. Ģeyleri koyup taĢımaya yarayan saplı ve sapsız türlü biçimlerde kap (Püsküllü, 1978, s.26).

TaĢıdıkları eĢyaların cinsine göre çantaların adları ve biçimleri değiĢir. Kadın çantaları daha çok 19. yy. sonlarında kadın elbisesinden ceplerin kaldırılmasından sonra kullanılmaya baĢlandı. Günün modasına göre biçimleri değiĢen çanta çeĢitleri deri, kadife, saten gibi kumaĢlardan yapılır. Gece için kullanılan küçük olur, üzeri taĢ ve boncuklarla süslenir ve genelde sapsızdır. Deri ve kumaĢ çantalar elle veya makineyle dikilir (Meydan Larousse, 1992, s.353).

2.12. Deri İşlemede Kullanılan Araç ve Gereçler