Üstün Yetenekli
Çocuklarda Tanılama ve Değerlendirme
Üstün Yetenekli
Çocuklarda Tanılama
ve Değerlendirme
• Zeka kavramı soyut olan akıl yürütme, deneyimden yararlanma ve değişen çevresel bağlamlara uyum gösterme becerilerini içermektedir. Zeka testleri de bu becerileri ölçmeyi amaçlamaktadır).
• Zeka 1900’lü yıllardan beri sözel ve performansa dayalı zeka katsayısı (Intelligence Quotient-IQ) ile ölçülmektedir.
• Zihinsel yeterlilikler toplumda çan eğirisi olarak değerlendirilmektedir ve 120 puan ve üzeri alanların toplumda %2-3’lük kesimi oluşturan üstün yeteneklilerden oluştuğu ifade edilmektedir.
3
Üstün Zekalı ve Yetenekli Çocukların Değerlendirilmesi
Zeka Ölçekleri
• Bireylerin temel zihinsel fonksiyonlarını ölçmektedir.
• Alt ölçekleri bireysel performansı ortaya çıkarak alt ölçeklerin toplam puanları genel zihinsel kapasiteyi belirlemektedir.
• Zeka testleri, gerçek zeka potansiyelini derinlemesine ölçememektedir ancak zeka puanını belirlemektedir
Zeka Ölçekleri
• IQ testleri olarak da adlandırılan zeka ölçekleri ortama 100 puandır ve 130 ve üzerinde puan alan bireyler üstün zekalı olarak belirlenmektedir
5
Bireysel Zeka Testleri Bireysel
Zeka Testleri
Grup Zeka Testleri
Grup Zeka Testleri
Zeka
Testleri Zeka
Testleri
Bireysel Zeka Testleri
• Çocuk ile birebir uygulanan ölçeklerdir.
• Değerlendirme yapan uzman ve çocuk yalnız bir ortamda masaya karşılıklı oturarak uygulanır Testi uygulayan kişi çocuğun bedensel durumu, yönergeyi anlayıp anlamadığı gibi konularda da fikir sahibi olmaktadır
• Genelde 1-2 saat sürmektedir.
7
Bireysel Zeka Ölçekleri
� En yaygın olarak kullanılan bireysel zeka ölçekleri:
Wechsler Zeka Ölçeği WISC-IV Wechsler Zeka Ölçeği WISC-IV
Standford-Binet Zeka Ölçeği (SB-5)
Standford-Binet Zeka Ölçeği (SB-5)
Wechsler Zeka Ölçeği WISC-IV
• Genel zihinsel kapasiteyi ölçen ölçek David Wechsler (1930) tarafından geliştirilmiştir.
• Günümüzde Wisc-R ve Wics-IV versiyonları kullanılmaktadır.
• 6-16 yaş arasında çocuklara uygulanmaktadır.
• Bir-bir buçuk saat arasında uygulanmaktadır.
• Uygulama materyalleri standarttır ve yönergeler uygulama kitabında verildiği gibi çocuğa verilmektedir
9
Wechsler Zeka Ölçeği WISC-IV
• Ölçek sadece toplam zeka bölümü puanı vermemektedir. Çocuğun güçlü ve zayıf alanları konusunda da bilgi sağlamaktadır.
• Testteki beş alan sözel kavrama endeksini içermekte ve sözel becerilere dayanmaktadır.
• Diğer testlerde ise algısal muhakeme endeksi, bilgi işleme hızı endeksi ve çalışan bellek endeksinden oluşmaktadır
� *Sayılar ve labirentler alt testleri yardımcı ek testlerdir. 11 Sözel
Sözel
1- Genel Bilgi 2- Benzerlikler
3- Aritmetik 4- Sözcük Dağarcığı 5- Yargılama 6- Sayı Dizisi
Performans Performans 1-Resim Tamamlama
2-Resim Düzenleme
3-Küplerle Desen 4-Parça Birleştirme
5-Şifre 6-Labirentler
Wechsler Zeka Ölçeği WISC-IV Alt Ölçekleri
Standford-Binet Zeka Ölçeği (SB-5)
• Genel zihinsel kapasiteyi ölçen ilk modern ölçek Binet ve Simon (1905) tarafından Fransa’da geliştirilmiştir
• Okulda zorluk yaşayabilecek çocukların belirlenmesi amacıyla kullanılmıştır. Bu nedenle de sözcük dağarcığı, ilişkilerin kavranması, matematik ve sözel akış yürütme gibi okulda kullanılan görevleri içermektedir
Standford-Binet Zeka Ölçeği (SB-5)
• Lewis Terman (1916) Amerika’da Standford Üniversitesinde ölçeğin geçerlik güvenirlik çalışmalarını yaparak adını Standford-Binet Zeka Ölçeği olarak yayınlamıştır.
• Çocuk önce kendi yaş grubundan küçük çocuklar için olan soruları başlar ve daha sonra birer yaş yükseltilerek devam eder
13
Sözel IQ Sözel IQ
Akıcı
Kristalize
Sayısal
Uzamsal
Sözel Olmayan IQ
Sözel Olmayan IQ
Akıcı
Kristalize
Sayısal
Uzamsal
Standford-Binet Zeka Ölçeği (SB-5) Alt Ölçekleri
Standford-Binet Zeka Ölçeği (SB-5)
• Çocukların testteki performansı zeka bölümü olarak adlandırılarak puanlanmaktadır.
• Çocuğun kronolojik yaşı, doğru olarak yanıtladığı soruların düzeyini tanımlayan zeka yaşı ile karşılaştırılarak hesaplanır
• Günümüzde beşinci versiyonu kullanılmaktadır.
• 2-85 yaş arasında kullanılmaktadır
15
Standford-Binet Zeka Ölçeği (SB-5)
Örneğin; Takvim yaşı 4 olan bir çocuk 6 yaşındaki çocuklara yönelik soruları yanıtlayabilmekte ve 7 yaşındaki çocuklara yönelik soruları yanıtlayamamaktadır. Dolayısı ile çocuğun zeka yaşı 6 olarak belirlenmektedir.
Çocuğun zeka bölümü kaçtır?
� Zeka Bölümü (ZB) = x 100
Standford-Binet Zeka Ölçeği (SB-5)
17
• 140+ Zeka Bölümü: Dahi
• 120-140 Zeka Bölümü: Çok Üstün Zeka
• 110-120 Zeka Bölümü: Üstün Zeka
• 90-110 Zeka Bölümü: Normal Zeka
• 80-90 Zeka Bölümü: Sınır üstü ya da tutuk normal zeka
• 70-80 Zeka Bölümü: Donuk Zeka
• 0-70 Zeka Bölümü: Zihinsel Yetersizlik
150 ZB
Bebeklere Uygulanan Testler
• Standfor—Binet ve Weschsler testleri 3 yaşından küçük çocuklara uygulanmamaktadır.
• Zeka testleri genel olarak zeka bölümünü belirlerken dilsel becerileri temel almaktadır.
Bebeklerde ise zekanın ölçülmesi bu açıdan zordur.
Bu amaçla Bayley Bebek Gelişimi Ölçeği sıklıkla kullanılmaktadır
•
Bebeklere Uygulanan Testler
• Bebeklerin gelişimsel değerlendirmeleri sonucunda kendi ay aralığındaki gelişimsel becerileri yerine getirmesi beklenmektedir.
• Gelişim alanlarında çocuğun uygun becerileri yerine getirip getiremediğinin değerlendirilmesi çocukların ileriki dönemlerde IQ puanları ya da okul başarısında yordayıcı olabilmektedir.
• Bu amaçla da Bayley Bebek Gelişimi Ölçeği, Denver Gelişim Tarama Testi gibi gelişimsel değerlendirme araçları kullanılabilir.
19
Grup Zeka/Yetenek Testleri
• Aynı anda birden fazla kişiye uygulanmaktadır.
• Çoğunlukla çoktan seçmeli testlerdir.
• Testteki sorulardan doğru olanı işaretleyerek yanıt verilir Öğretmenin gözlemleri ile bir araya geldiğinde amacına ulaşmaktadır.
• İlköğretim kademesinde uygulanması daha uygundur
Grup Zeka/Yetenek Testleri
• Uygulaması ve değerlendirmesi pratiktir ve çocukların kendi akranları arasında kolay bir değerlendirme yapılmasını sağlamaktadır.
• Sınıf ve çocuk özelinde alınacak kararların alınmasına imkan sağlamaktadır.
21
Grup zeka testi örnekleri:
• Bilişsel Yetenek Testleri,
• The Henmon-Nelson Zihinsel Yetenek Testi
• 5-7 Temel Kabiliyet Testi,
• 7-11 Temel Kabiliyet Testi,
• Otis Alfa/Otis Beta Testleri,
• Kuhlman Anderson Testleri,
• Cattell Zeka Testi
• Thurstone Sürat Kavrayış Testi
Raven’in İlerlemeli Matrisler Testi
• John Raven (1936) tarafından geliştirilmiştir.
• Test maddeleri çeşitli matrislerden oluşmaktadır.
• Boş bırakılan şekillerin belirlenmesi istenmektedir.
• Testte sözel sorular yer almamaktır tüm sorular şekillerden oluşmaktadır.
23
Raven’in İlerlemeli Matrisler Testi-Alt Ölçekleri
Standart İlerlemeli
Matrisler Standart İlerlemeli
Matrisler
Renkli İlerlemeli
Matrisler Renkli İlerlemeli
Matrisler
İleri Matrisler
İleri Matrisler
Başarı Testleri
• Grup testleri ile benzer gibi olmakla birlikte çocukların farklı akademik alanlardaki becerilerini belirlemeyi amaçlamaktadır.
• Çocuğun başarısı ve zekası arasında ilişki kurmaya yardımcı olur
• Okullarda girilen sınavlar başarı testlerine örnektir.
• Başarı testine giren çocukların IQ puanı verilmez, çocuğun performansı, ülke çapında aynı sınıfta eğitim alan akranlarının performansları ile karşılaştırır
25
Başarı Testleri
• Bu amaçla kullanılacak başarı testlerinin standardizasyonun yapılması önemlidir.
• Bu testler tek başına yeterli değildir sadece çocuğun başarısı hakkında da bilgi sağlamaktadır.
• Farklı öğrenme yetersizlikleri, dikkat eksikliği veya motivasyonsuzluk gösteren üstün yetenekli çocuklarda yaratıcı özellikler gösteren çocukların belirlenmesinde yeterli değildir
Başarı Testlerinin IQ Testlerinden Farkı
27
IQ Testi
• IQ testi çocukların düşünüp öğrenebildiğini
ortaya koymayı amaçlamaktadır.
• IQ testi çocukların düşünüp öğrenebildiğini
ortaya koymayı amaçlamaktadır.
• IQ testinde çocuğun temel kapasitesi (yeterlilik) ölçülmek
hedeflenmektedir.
• IQ testinde çocuğun temel kapasitesi (yeterlilik) ölçülmek
hedeflenmektedir.
Başarı Testi
• Başarı testlerinden elde edilen sonuçlar ise
çocuğun önceden öğrendikleri ile ilgilidir.
• Başarı testlerinden elde edilen sonuçlar ise
çocuğun önceden öğrendikleri ile ilgilidir.
• Başarı testlerinde çocuğun öğrendiklerini
sınamak (performans) amaçlanmaktadır.
• Başarı testlerinde çocuğun öğrendiklerini
sınamak (performans) amaçlanmaktadır.
Zeka Testleri Hakkındaki Eleştiriler
• Güncel olarak kullanılan zeka testleri geliştirildikleri ilk versiyonlarından çok farklılaşmamıştır.
• Günümüz koşulları göz önünde bulundurularak kültüre uygun testlerin geliştirilmesi gerekmektedir.
• Zeka testleri standart olarak bilişsel kapasiteyi ölçmektedir ancak bireysel farklılıkları ne düzeyde ortaya çıkardıkları tartışılmaktadır
Zeka Testleri Hakkındaki Eleştiriler
• Çocuğu bir kalıba sokmaktan ve beklenti yaratmaktan kaçınılmalıdır.
• Zeka, yeterliliğin tek göstergesi değildir.
• Toplum zeka bölümünün yorumlanmasında dikkatli olunmalıdır çünkü zeka testlerinin alt ölçekleri de farklı becerileri ölçtüğü için alt ölçekler de göz önünde bulundurulmalıdır
29
Üstün Yetenekli Çocukların Değerlendirilmesi
Üstün yetenekli olmak, IQ testlerinden alınan puanlardan bağımsızdır. Bu nedenle de zeka testlerine ek olarak başarı testleri, yaratıcılık testleri, kritik düşünme testleri, resim-müzik gibi yetenek alanlarına özgü testler de kullanılabilmektedir.
Gözlemler, gelişim profili, aday gösterme, performans testleri, başarı testleri, ebeveynlerden-öğretmenlerden- akranlardan alınan bilgiler de değerlendirmede
Üstün Yetenekli Çocukların Tanılanmasında Yaşanan Sorunlar
• Değerlendirmede kullanılacak ölçme aracı, değerlendirme yapan uzman ve eğitim programı hedefleri üstün yetenekli çocukların tanılanması ve değerlendirilmesinde önemli değişkenlerdir.
31
Üstün Yetenekli Çocukların Tanılanmasında Yaşanan Sorunlar
Tek tip tanılama aracının kullanılması Tek tip tanılama aracının kullanılması
Yüzde sorunu Yüzde sorunu
Eşit olmayan temsil Eşit olmayan temsil
Tanılama sistemi ve program arasındaki uyumsuzluk Tanılama sistemi ve program arasındaki uyumsuzluk Tavan etkisi
Tavan etkisi
33
Üstün Yetenekli Çocukların Tanılanmasında Yaşanan Sorunlar
� Üstün yetenekli çocukların tanılanmasında çeşitli sorunlar yaşanabilmektedir.
�
� Üstün yetenekli çocuk, çeşitli nedenlerden kaynaklı olarak akademik başarısı düşük olabileceği ya da dezavantajlı çevrede yetiştiği için yeteneğini göstermek için fırsat bulaması nedeniyle keşfedilemeyebilirler.
Tek tip ölçme araçlarının kullanılması
• Üstün yetenekli çocukların tanılanmasında tek tip benzer ölçme araçları kullanılmaktadır.
• Üstün yetenekli çocukların tanılanmasında kullanılan ölçme aracına bağlı olarak elde edilen sonuçlar değişebilmektedir.
• Bu nedenle üstün yetenekli çocuğa ait olabildiğince farklı kaynaklardan bilgi toplanmalıdır
Üstün Yetenekli Çocukların Tanılanmasında Yaşanan Sorunlar
Üstün Yetenekli Çocukların Tanılanmasında Yaşanan Sorunlar
Yüzde sorunu
• Toplumun %2’lik kısmının üstün yetenekli bireylerden oluştuğu varsayımı sınırlayıcı bir ölçüt olarak değerlendirilmektedir.
• Bu sınırlama eğitim programlarına kabul ile ilgili olarak belirlenmiş olsa da ülke içerisindeki üstün yetenekli bireylerin oranı %2’den fazla ya da az olabilmektedir
35
Eşit olmayan temsil
• Üstün yetenekli çocukların ailelerinin çoğunluğunun yüksek sosyo-ekonomik düzeyden olması zeka düzeyinin aktarımı ile ilgili olarak düşünülmemelidir.
• Üst sosyo-ekonomik düzeydeki aileler çocuklarının eğitimleri ile daha fazla ilgilenip daha fazla olanak sağlayabilmektedirler.
• Toplumdaki her kesimin farkındalığının yüksek olup zeka testleri yaptırması mümkün olamaya bilmektedir
Üstün Yetenekli Çocukların Tanılanmasında Yaşanan Sorunlar
Tanılama sistemi ve program arasındaki uyumsuzluklar
• Tanılamada kullanılan ölçme araçları ile eğitim programlarının örtüşmemesi yaşanan sorunlar arasındadır.
• Tanılama sonucunda çocuğa uygun eğitim programının sunulmaması ya da programın hedefi ile uyuşmayan çocukların programa dahil edilmesi gibi sorunlara neden olabilmektedir.
37
Üstün Yetenekli Çocukların Tanılanmasında Yaşanan Sorunlar
Tavan etkisi
• Yeteri kadar zor soru içermeyen ölçme araçları çok üstün yetenekli çocukların performansının tam olarak belirlenmemesine neden olmaktadır. Bu duruma
«tavan etkisi» denilmektedir.
• Testteki sorular bazı çocuklar için çok kolay gelebilmektedir ve böyle bir durumda çocukların performanslarının benzer olduğu düşünülebilmektedir
Üstün Yetenekli Çocukların Tanılanmasında Yaşanan Sorunlar
Okul öncesi dönemden başlamak üzere yaş gruplarına göre farklı değerlendirme yöntemleri kullanılabilmektedir ancak bebeklik ve okul öncesi dönemde kullanılan ölçme araçları oldukça sınırlıdır. Erken tanılamayı sağlamak için ebeveynlerden ve okul öncesi eğitime başladığında öğretmenlerden bilgi alınması olukça önemlidir
39
• Tanılama sisteminin yanılma payı göz önünde bulundurulmalıdır.
• Çocuğun eğitim programı içerisinde düzenli olarak değerlendirilmesi ve gözlemlenmesi tanılama sisteminin doğru veya yanlış olduğunu gösterebilecek etmenlerden bir tanesidir.
Kaynakça
• Aral, N. & Gürsoy, F. (2012). Özel Eğitim Gerektiren Çocuklar ve Özel Eğitime Giriş. İstanbul:
Morpa Yayınevi.
• Avcıoğlu, H. (2011). Özel Gereksinim Duyan Öğrencilerin Eğitsel ve Davranışsal Değerlendirilmesi. Ankara: Vize Yayıncılık.
• Bee, H. & Boyd, H. (2009). Çocuk Gelişim Psikolojisi. İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Sak, U. (2012). Üstün Zekalılar. Ankara: Vize Yayıncılık.
• Saranlı, A. G. & Kurtulmuş, Z. (2018). Üstün Yetenekli ve Üstün Zekalı Çocuklar. Özel gereksinimli çocuklar ve eğitimleri içinde. (Neriman Aral & Figen Gürsoy, ed.). Ankara:
Hedef Yayıncılık.
41
