Üstün Yetenekli Çocuklarda
Tanılama ve
Değerlendirme
● Üstün yetenekli çocukların erken
dönemlerde belirlenmesi ve
yeteneklerinin hedeflenen amaçlar
doğrultusunda desteklenmesi oldukça
önemlidir
● Okul öncesi dönemden daha büyük
çocukların üstün yetenekliliğinin
tanımlamalar yeterli çeşitlilik gösterirken
bebeklik veya okul öncesi dönem çocukları
için ise erken tanılama ve müdahale
programı uygulama olanağı daha güçtür
● Üstün zekalı ve yetenekli çocukların
tanılanması; zeka, yetenek, yaratıcılık ve
başarı gibi bireysel özellikler hakkında
bilgilerin toplanması ve toplanan bilgiler
doğrultusunda çocukların yeteneklerini ve
potansiyelleri hakkında eğitimsel kararların
alınması süreçlerini içermektedir
Tanılamanın Amacı
● Tanılamanın temel amacı; çocuğun
gelişimsel özelliklerini belirleyerek
bireysel olarak gelişimsel destek
programı hazırlamayı, çocuğa ve
ailesine rehberlik ve danışmanlık
yapmayı sağlamaktadır.
Tanılama İlkeleri
● Yararlılık: Çocuğun yararı için olmalıdır.
● Bilimsellik: Kanıtlanmış modeller kullanılarak yapılmalıdır.
● Kapsamlılık: Çocuğun tüm gelişim alanlarını ve yeteneklerini değerlendirmelidir.
● Eşitlik: Tüm çocuklara eşit haklar verilerek yapılmalıdır.
● Erken Tanı: Gelişimin hızlı olduğu erken dönemlerde yapılması önemlidir.
● Süreklilik: Faklı dönemlerde farklı ortamlarda değerlendirmenin yapılması gerekmektedir.
● Uygun Araç Kullanımı: Çocuğun üstün olan yeteneğine uygun olarak bir araç seçilmelidir.
● Ortak Karar: Farklı disiplinlerden çocuk ile teması olan
Çocuğu çevresi ile birlikte bir bütün olarak
ele almak Çocuğu çevresi ile birlikte bir bütün olarak
ele almak Farklı
disiplinlerden uzmanlar
Farklı disiplinlerden
uzmanlar
Farklı değerlendirme
araçları Farklı değerlendirme
araçları
Çocuğun Gelişim Profili
● Çocuğun gelişiminin bilinmesi ve gelişimsel
durumunun içinde bulunduğu kültürdeki
çocukların gelişimlerine kıyasla
değerlendirilerek gelişimsel profilinin
çıkarılması çocuk hakkında detaylı bilgi
sağlamaktadır
Çocuğun Gelişim Profili Devamı
● Çocuğun bilişsel, dil, motor, sosyal ve
duygusal gelişim alanlarının
değerlendirilerek her bir gelişim alanına özgü
olarak profilinin çıkarılması değerlendirme
sürecinde oldukça önemli bir süreçtir. Bunun
için standardize gelişimsel değerlendirme
araçlarından yararlanmak gerekmektedir
Aileden Alınan Bilgiler
● Çocuk hakkında detaylı bilgiye sahip olan en önemli kişiler ebeveynlerdir.
● Bebeklikten itibaren çocukları hakkında
yaptıkları gözlemler, çocukların
tanılanmasında önemli bilgi kaynağı
oluşturmaktadır
Aileden Alınan Bilgiler Devamı
● Ebeveynler bazen kendi çocuklarının yeteneklerini olduğundan fazla (abartılı) ya da tam tersine eksik görebilmektedirler.
● Ebeveynlerden alınan bilgiler mutlaka diğer
değerlendirme yöntemleri de kullanılarak
desteklenmelidir
Öğretmenden Alınan Bilgiler
● Ebeveynlerden sonra çocuğu en iyi tanıyan kişiler öğretmenlerdir.
● Öğretmenlerin çocukların gelişimlerine ve
performanslarına dayalı gözlemleri oldukça
önemli bilgi kaynaklarıdır
Öğretmenden Alınan Bilgiler Devamı
● Öğretmenlere üstün yetenekli çocukları aday
göstermelerini sağlamak için çocukların
gelişimsel ve davranışsal özelliklerini
değerlendirmeyi amaçlayan kontrol listeleri
hazırlanmalıdı
Akranlarından Alınan Bilgiler
● Çocukların oyun arkadaşlarından alınan bilgiler değerlendirme sürecinde önemli bilgi kaynaklarını oluşturmaktadır
● Çocuğun akranlarından alınan bilgiler sırasında
çok dikkatli olunmalıdır. Çocuğun
etiketlenmesine neden olmadan uzmanlar
tarafından hazırlanan sorular ve yürütülen bilgi
alma süreci oldukça önemlidir
Gözlemler
● Çocuğun doğal ortamında yapılan gözlemler
ve anekdot kayıtları çocukların performansı
hakkında önemli bilgi sağlamaktadır
Standart Testler
● Bireysel ve grup zeka testleri, başarı testleri ve yetenek testleri çocukların tanılanmasında
kullanılmaktadır
● Erken çocukluk döneminde kullanılan ölçme
araçları daha sınırlıdır
Performans Testleri
● Çocuğun yeteneği olduğu alana özgü olarak değerlendirmeyi sağlamaktadır (Baykoç, 2018).
● Okul dönemindeki çocukların yeteneklerini
farklı performans testleri ile ölçme şansı
varken okul öncesi dönem çocukları için
genellikle gözlemler ve davranış örnekleri
Bireysel Çalışmalar
● Erken çocukluk döneminde çocuklarla
yapılan çalışmalar, üstün yetenekliliğin
belirlenmesinde önemli bilgi kaynağını
oluşturmaktadır
Üstün Zekalı ve Yetenekli
Çocukların Belirleme Modelleri
Bireysel eğitim plan modeli, Genel zeka yeteneği modeli,
Özel akademik tutum modeli,
Döner kapı modeli,
Bireysel Eğitim Plan Modeli
● Her öğrencinin belirli ihtiyaçlarını karşılamak
için sunulacak olan bireysel eğitim programı
geliştirmeyi amaçlamaktadır
Genel zeka yeteneği modeli
● Zeka bölümünü belirlemek için yapılır.
● Bireysel veya grup yetenek testleri ile yapılabilir.
● Belirli bir zeka bölümünün üzerinde puan
alan çocuklar uygun eğitim modeline
yönlendirilir
Özel akademik tutum modeli,
● Konuya bağlı olarak eğitim programını
hızlandırma ya da zenginleştirme gibi uygun
eğitim yöntemini belirlemeyi amaçlamaktadır
Döner kapı modeli,
● Yapılan test sonucunda yüksek puan alan çocuk programa katılmak için aday olan bütün öğrencilerin listesi bir yetenek havuzunda toplanır.
● Yetenek havuzunda bulunan çocuk herhangi bir
yetenek alanında yüksek bir potansiyel
gösterirse yetenek havuzundan üstün yetenekli
Üstün yetenek davranış modeli
● Çocukların uygun konu ve yetenek alanlarında
sergiledikleri ürünleri değerlendirerek seçim
yapmayı kapsamaktadır
Tanılama Yöntemleri
Norm Tabanlı Değerlendirme Norm Tabanlı Değerlendirme
Örneklem Tabanlı Değerlendirme
Örneklem Tabanlı Değerlendirme
Ölçüt Tabanlı Değerlendirme
Ölçüt Tabanlı Değerlendirme
1. Norm Tabanlı Değerlendirme
● Çocuğun zeka düzeyi, tanılamada kullanılan ölçme aracının norm grubunun ortalama zeka ve performans düzeyi ile karşılaştırılmaktadır.
● Ülke genelindeki çocuklar ile karşılaştırma imkanı vermektedir.
● Norm ve standardizasyon çalışmaları
tamamlanmış ölçme araçları kullanılmaktadır
2. Örneklem Tabanlı Değerlendirme
● Çocukların zeka düzeyleri veya performansları bir norm grup ile karşılaştırılmak yerine yalnızda örneklem içinde yani programa başvuran çocuklar arasında karşılaştırma yapılmaktadır.
● Kriter örneklemdir.
2. Örneklem Tabanlı Değerlendirme (Devamı)
● Örnek: 300 çocuk eğitim programına alınmak için adaydır ve sadece 30 kişi alınacaktır. Mevcut örneklem grubuna uygulanan standart ya da standart olmayan ölçme yöntemleri sonucunda bir sıralama yapılarak hedef sayıda çocuk belirlenebilir.
● Norm tabanlı ve örneklem tabanlı değerlendirme
3. Ölçüt Tabanlı Değerlendirme
● Kullanılan ölçme aracının belirlediği sabit puana göre tanılama yapılmaktadır.
● Çocuğun üstün zekalı veya performanslı olduğunu belirlemek için ölçme aracında belirtilen minimum puanı alması gerekmektedir.
● Örnek: Yetenek testinden 70 ve üstü alınması
halinde üstün yetenekli olduğu belirlenen bir
Tanılama Yaklaşımları
Programa Dayalı Tanılama Programa Dayalı Tanılama
Eğitim programının özellikleri ve içeriğine uygun olarak
Bireye Dayalı Tanılama Bireye Dayalı Tanılama
Çocukların kapasitelerini kapsamlı olarak belirlemek amacıyla bir ölçme aracı kullanılarak yapılmaktadır.
1. Bireye Dayalı Tanılama
1. Çocukların zihinsel düzeyleri ve performansları psikometrik ölçme araçları ile
değerlendirilmektedir.
2. Belirlenen çocuğun performansına göre eğitim programı geliştirilmekte ya da var olan
program çocuğa uyarlanmaktadır.
2. Programa Dayalı Tanılama
1. İlk olarak eğitim programı geliştirilir.
2. Programın özelliklerine uygun performansı olan çocuklar değerlendirilir.
3. Uygun performanslı çocuklar eğitim programına dahil edilir.
• Anadolu Üniversitesi Üstün Yetenekliler Eğitim
Programında bu yaklaşım kullanılmaktadır.
Avantajları ve Dezavantajları
- - Bireye dayalı
tanılama ekonomik ve pratik değildir.
- + Çocuğa özgü olduğu için bireysel olarak
faydası yüksektir.
- - Programa dayalı tanılamada ise bazı üstün zekalı
çocukların fark
edilmemesine neden
olabilir.
Tanılama Süreci
● Birinci aşama: Çocukların tarama listeleri ve davranış ölçekleri gibi araçlar ile taranmasıdır.
Öğretmen veya ebeveynin aday göstermesi de olabilir.
● İkinci aşama: Bireysel ya da grup zeka/yetenek testleri uygulanarak değerlendirme yapılır.
● Üçüncü aşama: Çocuk hakkında detaylı bilgi
toplanarak çocuğa uygun programa yerleştirmektir
Başvuru Aşaması
● Programa başvuruların kabul edilmesidir.
● Programın hedefleri, amaçlar, kazanımları gibi önemli bilgilerin duyurusu yapılır.
● Duyuların yeterli düzeyde yapılması oldukça önemlidir.
● Duyuların temel amacı, hedef kitleye
ulaşabilmektir.
Tarama/Aday Gösterme/Yönlendirme Aşaması
● Duyurular sonrasında çocukların taranması, aday gösterilmesi ya da bireysel başvuru yapılmasıdır.
● Bu aşamada çocuk hakkında olabildiğinde bilgi toplanmaya çalışılmaktadır.
● Toplanan bilgiler uzmanlar tarafından
incelenmektedir
Tarama/Aday Gösterme/Yönlendirme Aşaması
● Taramalarda bireysel ya da grup zeka testleri kullanılmaktadır.
● Yetenek testleri kullanmak yerine
ebeveynlerin ve öğretmenlerin görüşleri alınır.
● Aday gösteren öğretmen veya ebeveynden
de detaylı bilgi almak için bir form
Ölçme Aşaması
● Çocukların zeka ve performans düzeyleri uygun ölçme araçları kullanılarak belirlenmektedir.
○ Bireysel zeka testi,
○ Grup zeka testi,
○ Özel yetenek testi ve farklı ölçme araçları
kullanılarak değerlendirme yapılmaktadır.
Ölçme Aşaması (Devamı)
● Kullanılacak ölçme aracının seçimi oldukça önemlidir.
● En yaygın kullanılan zeka testleri:
○ Raven’in İlerlemeli Matrisler Testi
○ Wisc-R
○ Stanford-Binet
Karar Verme Aşaması
● Önceki aşamalarda toplanan bilgiler
birleştirilerek bir kurul/komisyon tarafından
değerlendirilmekte ve karar alınmaktadır
Kaynakça
● Aral, N. & Gürsoy, F. (2012). Özel Eğitim Gerektiren Çocuklar ve Özel Eğitime Giriş. İstanbul: Morpa Yayınevi.
● Avcıoğlu, H. (2011). Özel Gereksinim Duyan Öğrencilerin Eğitsel ve Davranışsal Değerlendirilmesi. Ankara: Vize Yayıncılık.
● Baykoç Dönmez, N. (2011). Üstün ve Özel Yetenekli Çocuklar ve Eğitimleri (Necate Baykoç Dönmez, ed.). Ankara: Eğiten Kitap.
● Baykoç Dönmez, N. (2018). Üstün Yetenekli Çocuklar. Özel Gereksinimli Çocuklar (Nilgün Metin, ed.). Ankara: Anı Yayıncılık.
● Sak, U. (2012). Üstün Zekalılar. Ankara: Vize Yayıncılık.
