OS MAN LI SA RAY DÜ ĞÜN LE Rİ ve ŞENLİKLERİ 6-7 HAŞMET S RN MESİ MELEK İBR HİM S RN MESİ N Fİ S RN MESİ MÜELLİFİ BİLİNMEYEN S RN MELER

OS MAN LI

SA­RAY­DÜ­ĞÜN­LE­Rİ­ve­ŞENLİKLERİ

HAŞMET­S�RN‰MESİ MELEK­İBR‰HİM­S�RN‰MESİ

N‰Fİ‘­S�RN‰MESİ

MÜELLİFİ­BİLİNMEYEN­S�RN‰MELER

Sarayburnu Kitaplığı Serisi: 1

Bütün­Hakları­Sarayburnu­Kitaplığı’na­aittir.­

Editör Ömer Faruk YILMAZ

Tashih­ve­Kontrol Selman SOYDEMİR

Grafik­/­Tasarım

Çamlıca Basım Yayın ve Tic. A.Ş.

Baskı­ve­Cilt Fazilet Neşriyat ve Tic. A.Ş.

ISBN: 978-605-4421-97-8

Sarayburnu Kitaplığı*

İnciliçavuş Sok. No: 27 Kat: 1 Sultanahmet - İSTANBUL Tel-Faks: (0212) 512 41 01 www.sarayburnu.com.tr / www.camlicabasim.com

bilgi@camlicabasim.com

* © Sarayburnu Kitaplığı bir Çamlıca Basım Yayın ve Tic. A.Ş. markasıdır.

OS MAN LI

SA RAY DÜ ĞÜN LE Rİ ve ŞENLİKLERİ

6-7 HAŞMET­S�RN‰MESİ MELEK­İBR‰HİM­S�RN‰MESİ

N‰Fİ‘­S�RN‰MESİ MÜELLİFİ­BİLİNMEYEN­S�RN‰MELER

HA ZIR LA YAN:

Prof.­Dr.­Meh­met­ARS­LAN

İstanbul 2011

OSMANLI

SARAY DÜĞÜNLERİ ve ŞENLİKLERİ

6-7

HAŞMET­S�RN‰MESİ MELEK­İBR‰HİM­S�RN‰MESİ

N‰Fİ‘­S�RN‰MESİ

MÜELLİFİ­BİLİNMEYEN­S�RN‰MELER

Prof. Dr. Mehmet ARSLAN

1953­yılında­doğdu.­İlk,­orta­ve­lise­öğrenimini­Amasya’da­yaptı.­1978­yılında­Atatürk­Üniversitesi­

Edebiyat­ Fakültesi­ Türk­ Dili­ ve­ Edebiyatı­ Bölümü’nden­ mezun­ oldu.­ Sekiz­ yıl­ muhtelif­ liselerde­

“Edebiyat­ Öğretmeni”­ olarak­ görev­ yaptıktan­ sonra­ 1986­ yılında­ Sivas­ Cumhuriyet­ Üniversitesi­

Fen‑Edebiyat­Fakültesi­Türk­Dili­ve­Edebiyatı­Bölümü’nde­“Araştırma­Görevlisi”­olarak­göreve­başla- dı.­1987­yılında­aynı­üniversitenin­Sosyal­Bilimler­Enstitüsü’nde­“Yüksek­Lisans”ını,­1990­yılında­Gazi­

Üniversitesi­ Sosyal­ Bilimler­ Enstitüsü’nde­ Doktora­ eğitimini­ tamamladı.­ Cumhuriyet­ Üniversitesi­

Fen‑Edebiyat­Fakültesi­Türk­Dili­ve­Edebiyatı­Bölümü’nde­1991­yılında­Yrd.­Doç.­Dr.,­1994­yılında­

Doç.­Dr.,­1999­yılında­Prof.­Dr.­oldu.­Halen­Cumhuriyet­Üniversitesi’nde­Sosyal­Bilimler­Enstitüsü­

Müdürü­ve­Türk­Dili­ve­Edebiyatı­Bölüm­Başkanı­olarak­görev­yapmaktadır.

Yazarın­ Divan­ Edebiyatı,­ Osmanlı­ Tarihi­ ve­ Kültürü­ konularında­ muhtelif­ bilimsel­ dergilerde­

yayımlanmış­ çok­ sayıda­ araştırma­ ve­ incelemesi­ ile­ elinizdeki­ eserin­ dışında­ yirmi­ dört­ (24)­ kitabı­

bulunmaktadır.

Yayımlanmış Eserleri

1‑­Zîver­Paşa­‑­Divan­ve­Münşe’ât,­Cumhuriyet­Üniversitesi­Yayınları,­Sivas­2009,­960­s.

2‑­Osmanlı­Saray­Düğünleri­ve­Şenlikleri­IV:­Lebîb­Sûrnâmesi­(Sûrnâme‑i­Hümâyûn);­Osmanlı­Saray­

Düğünleri­ ve­ Şenlikleri­ V:­ Hâfız­ Mehmed­ Efendi­ (Hazîn)­ Sûrnâmesi,­ Abdî­ Sûrnâmesi,­

Telhîsü’l‑Beyân’ın­Sûrnâme­Kısmı,­Çamlıca­Basım­Yayın­Sarayburnu­Kitaplığı,­İstanbul­2009.

3‑­Osmanlı­Saray­Düğünleri­ve­Şenlikleri­III­‑­Vehbî­Sûrnâmesi­(Sûrnâme‑i­Hümâyûn),­Çamlıca­Basım­

Yayın­Sarayburnu­Kitaplığı,­İstanbul­2009,­407­s.

4‑­ Osmanlı­ Saray­ Düğünleri­ ve­ Şenlikleri­ II­ ‑­ İntizâmî­ Sûrnâmesi­ (Sûrnâme‑i­ Hümâyûn),­ Çamlıca­

Basım­Yayın­Sarayburnu­Kitaplığı,­İstanbul­2009,­650­s.

5‑­Sivaslı­Gulâmî­Dîvânı,­Asitan­Yayınları,­Sivas­2009,­240­s.

6‑­Osmanlı­Saray­Düğünleri­ve­Şenlikleri­I­‑­Manzum­Sûrnâmeler,­Çamlıca­Basım­Yayın­Sarayburnu­

Kitaplığı,­İstanbul­2009,­850­s.

7‑­Türk­Edebiyatında­Hamseler­ve­Subhî‑zâde­Feyzî’nin­Hamsesi,­Kitabevi­Yayınları,­İstanbul­2008,­

593­s.

8‑­Mihrî­Hâtun­Divanı,­Ankara­2007,­400­s.

9‑­Sıdkî­Paşa,­Gazavât‑ı­Sultân­Murâd‑ı­Râbi‘­(IV.­Murad’ın­Revan­Seferine­Dair),­Kitabevi­Yayınları,­

İstanbul­2006,­154­s.

10‑­Bursalı­İffet­Divanı,­Kitabevi­Yayınları,­İstanbul­2005,­130­s.

11‑­Es‘ad­Efendi,­Üss‑i­Zafer­(Yeniçeriliğin­Kaldırılmasına­Dair),­Kitabevi­Yayınları,­İstanbul­2005,­

230­s.

12‑­Antepli­Aynî­Divanı,­Kitabevi­Yayınları,­İstanbul­2004,­544­s.

13‑­Argo­Kitabı,­Kitabevi­Yayınları,­İstanbul­2004,­336+40­s.

14‑­Leylâ­Hanım­Dîvânı,­Kitabevi­Yayınları,­İstanbul­2003,­360­s.

15‑­Aynî­‑­Sâkînâme,­Kitabevi­Yayınları,­İstanbul­2003,­352­s.

16‑­Mehmed­Cemâleddin,­Osmanlı­Tarih­ve­Müverrihleri,­Kitabevi­Yayınları,­İstanbul­2003,­150­s.

17‑­Şeref­Hanım­Dîvânı,­Kitabevi­Yayınları,­İstanbul­2002,­XI­+­560­s.

18‑­Osmanlı­Edebiyat­‑­Tarih­‑­Kültür­Makaleleri,­Kitabevi­Yayınları,­İstanbul­2000,­636­s.

19‑­Gelibolulu­‰lî,­Riyâzü’s‑Sâlikîn­Mesnevîsi,­(İ.­H.­Aksoyak­ile),­Sivas­1998,­229­s.

20‑­Letâ’if‑i­Hoca­Nasreddin,­(B.­Paçacıoğlu­ile),­Sivas­1996,­210­s.

21‑­Haşmet­Külliyâtı­(Divan,­Senedü’ş‑Şu‘arâ,­Vilâdet‑nâme,­İntisâbü’l‑Mülûk)­(İ.­H.­Aksoyak­ile),­

Sivas­1994,­474­s.

22‑­Zâtî­Süleymân­Efendi,­Dîvân­ve­Sevânihu’n‑Nevâdir­Fî­Ma‘rifeti’l‑Anâsır­Mesnevîsi,­Sivas­1994,­

175­s.

23‑­Pendnâme‑i­Zarîfî,­Sivas­1994,­101­s.

24‑­Mehmed­Sirâceddîn,­Mecma‘‑ı­Şu‘arâ­ve­Tezkire‑i­Üdebâ,­Sivas­1994,­124­s.

OS MAN LI

SA­RAY­DÜ­ĞÜN­LE­Rİ­ve­ŞENLİKLERİ

HAŞMET­S�RN‰MESİ MELEK­İBR‰HİM­S�RN‰MESİ

N‰Fİ‘­S�RN‰MESİ

ÖNSÖZ­... 9

A- HAŞMET SÛRNÂMESİ (VİLÂDET-NÂME-İ HÜMÂYUN) ...13

1‑­VİL‰DETN‰MELER­...15

2‑­SÏRN‰ME­(VİL‰DETN‰ME)­MÜELLİFİ­HAŞMET­...28

3‑­HAŞMET’İN­SÏRN‰MESİ­(VİL‰DET‑N‰ME‑İ­HÜM‰YUN)­...31

4‑­HAŞMET­SÏRN‰MESİ’NİN­ÖZETİ­...32

5‑­NÜSHA­TAVSİFLERİ­...42

HAŞMET­SÏRN‰MESİ’NİN­METNİ­...45

GENEL­İNDEKS­...75

B- MELEK İBRÂHİM SÛRNÂMESİ ...81

1‑­MELEK­İBR‰HİM­ve­SÏRN‰MESİ...83

2‑­SULTAN­BİRİNCİ­ABDÜLHAMİD...85

3‑­HAD∞CE­SULTAN­...86

4‑­MELEK­İBR‰HİM­SÏRN‰MESİ’NİN­ÖZETİ­...86

5‑­NÜSHA­TAVSİFİ­...95

MELEK­İBR‰HİM­SÏRN‰MESİ’NİN­METNİ­...97

GENEL­İNDEKS­...115

C- NÂFİ‘ SÛRNÂMESİ - PEYÂM-I SÛR ...121

1‑­N‰Fİ‘­S�RN‰MESİ­‑­PEY‰M‑I­SÏR­...123

2‑­N‰Fİ‘­(Abdunnâfi‘­İffet­Efendi)­...125

3‑­CEMİLE­SULTAN­...126

4‑­MÜNİRE­SULTAN­...127

5‑­NÜSHA­TAVSİFLERİ­...128

N‰Fİ’­SÏRN‰MESİ’NİN­METNİ­...129

GENEL­İNDEKS­...153

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ

Osmanlı­Saray­Düğünleri­ve­Şenlikleri­serisinin­altıncı­cildi­üç­ayrı­eserden­

meydana­gelmektedir­ki­şunlardır:

Birincisi­ 1768­ yılında­ vefat­ eden­ şâir­ Haşmet­ tarafından­ yazılan­ ve­

“Vilâdet‑nâme‑i­ Hümâyûn,­ Sûr‑nâme‑i­ Hümâyûn,­ Vilâdet‑nâme‑i­ Hibetullâh­

Sultân”­ adlarıyla­ da­ anılan,­ Sultan­ Üçüncü­ Mustafa’nın­ 1759­ (1172)­ yılında­

doğan­ kızı­ Hibetullah­ Sultan’ın­ doğumu­ üzerine­ yapılan­ şenlikleri­ anlatan­

Sûrnâme’dir.

Sultan­Birinci­Mahmud­ve­Üçüncü­Osman’ın­çocukları­olmadığı­için­nere- deyse­otuz­senedir­Topkapı­Sarayı­hareminde­ve­İstanbul’da­doğum­şenlikleri­

yapılmamaktaydı.­ Bu­ itibarla­ Sultan­ Üçüncü­ Mustafa,­ ilk­ doğacak­ çocuğunun­

şenliğine­ çok­ büyük­ önem­ vermekteydi.­ Sarayın­ dâmadı­ olan­ Koca­ Râgıb­

Mehmed­Paşa­da­şair­Haşmet’e­bu­muhteşem­doğum­eğlencelerini­anlatan­bir­

eser­yazmasını­emretmiştir.­Belirttiğimiz­gibi­Haşmet­tarafından­yazılan­bu­eser- de­ çeşitli­ eğlencelere,­ esnaf­ alaylarının­ gösterilerine,­ verilen­ hediyelere,­ beşik­

alayına,­bazı­kıyafetlerin­ve­özellikle­beşiğin­anlatımına­ağırlık­verilmiştir.­Bu­

eser,­evlenme­ya­da­sünnet­düğünü­için­yazılmış­olmayıp­padişah­kızının­doğu- mu­ üzerine­ yazılmış­ mensur­ bir­ viladetnâmedir.­ Eserde­ olaylar­ günlere­ göre­

değil­fıkralara,­makalelere­ve­yapılan­eğlencelere­göre­gruplandırılarak­anlatıldı- ğından­yazılış­sebebi­ve­tertip­itibariyle­de­diğer­“Sûrnâmeler”den­ayrılır.­Ayrıca­

eser­ emsalleri­ arasında­ en­ süslü­ ve­ ağır­ lisanla­ yazılmış­ olanlardan­ birisidir.­

Haşmet’in­Sûrnâmesi,­olayların­anlatılışı­açısından­altı­makaleye­ayrılmıştır.

Yurt­dışında­da­nüshaları­bulunan­“Haşmet­Sûrnâmesi”nin­Türkiye­kütüpha- nelerinde­yedi­nüshasını­tespit­ettik.­Biz­incelediğimiz­bu­nüshalardan­İstanbul­

Üniversitesi­Kütüphanesi,­TY.­1940­numaralı­nüshanın­diğerlerinden­daha­düz- gün­ve­tam­olduğunu­gördük­ve­metne­bu­nüshayı­esas­aldık.­Bazı­problemli­yer- lerde­ ise­ “Topkapı­ Sarayı­ Müzesi­ Kütüphanesi,­ Hazine­ No:­ 1603”­ ve­ “Fatih­

Millet­ Kütüphanesi,­ Ali­ Emiri,­ Tarih­ No:­ 626”­ künyeli­ nüshalara­ başvurduk.­

Haşmet­ Sûrnâmesi­ bir­ “Vilâdet‑nâme”­ olduğu­ için­ bu­ çalışmanın­ baş­ kısmına­

Vilâdet‑nâmeler­ve­padişah­çocuklarının­doğumları­üzerine­yapılan­şenlikler­ve­

törenler­ konusunda­ geniş­ bir­ inceleme­ ekledik.­ Metnin­ sonuna­ da­ bir­ genel­

indeks­koyduk.

İkincisi­ yine­ bir­ Vilâdet‑nâme­ olan­ ve­ Sultan­ Birinci­ Abdülhamid’in­ kızı­

Hadîce­Sultan’ın­1776­(1189)­yılında­doğumu­münasebetiyle­yapılan­şenlikleri­

edebi­bir­lisanla­ve­ayrıntılarıyla­anlatan,­Melek­İbrahim­tarafından­yazılmış­olan­

Sûrnâmedir.­Bu­sûrnâme­“Vilâdet‑nâme‑i­Hadîce­Sultan”­adıyla­da­bilinmekte- dir.­ Hadîce­ Sultan,­ Birinci­ Abdülhamid’in­ padişah­ iken­ doğan­ ilk­ çocuğudur.­

Bundan­dolayı­doğum­için­büyük­bir­şenlik­yapılması­emredilmişti.­Bu­şenliğin­

hazırlığı,­mahiyeti­ve­sonuna­kadar­yapılacak­şeyleri­anlatması­için­de­Silahdar­

Mehmed­ Ağa­ tarafından­ Melek­ İbrahim­ görevlendirilmişti.­ Belirttiğimiz­ gibi­

Melek­ İbrâhim­ bu­ eseri­ Silahdâr­ Mehmed­ Ağa’nın­ emriyle­ yazmıştır.­

Araştırdığımız­ kaynaklarda­ bu­ Sûrnâme’nin­ yazarı­ Melek­ İbrâhim­ hakkında­

bilgi­bulamadık.­Eserdeki­bilgilerden­ve­eserin­genelinden­yola­çıkarak­Melek­

İbrâhim’in­ saraydaki­ resmi­ görevlilerden­ biri,­ belki­ de­ Silahdâr­ Mehmed­

Ağa’nın­kâtibi­olduğu,­teşrifat­usullerini­iyi­bildiği­kanaatine­varabiliriz.­Fakat­

asıl­görevi­ve­mesleği­hakkında­kesin­bir­hükme­varmak­için­maalesef­elimizde­

yeterli­bilgi­ve­belge­yoktur.

Melek­İbrahim’in,­Birinci­Abdülhamid’in­kızı­Hadîce­Sultan’ın­1776­(1189)­

yılında­doğumu­üzerine­yapılan­şenlikleri­anlattığı­Vilâdet‑nâme­adlı­eseri­bir- çok­açıdan­Haşmet’in­“Vilâdet‑nâme”­adını­taşıyan­ve­yine­bir­doğum­şenliğini­

anlatan­eseriyle­büyük­benzerlikler­taşımaktadır.­Özellikle­beşiğin­hazırlanması- nın­ve­beşik­alayının­anlatımında;­eserin­sonundaki­fişek­şenliğinin­anlatımında­

her­ iki­ eserde­ ortak­ olan­ birçok­ cümle­ kullanılmıştır.­ Öyle­ zannediyorum­ ki­

Melek­İbrâhim,­eserini­yazarken­kendisinden­16‑17­yıl­kadar­önce­bu­tür­bir­eser­

yazmış­olan­Haşmet’in­eserini­örnek­almıştır.­Ancak­Haşmet’in­eseri­daha­edebi­

bir­ üslupla­ yazılmıştır.­ “Vilâdet‑nâme‑i­ Hadîce­ Sultan”­ adıyla­ bilinen­ bu­

Sûrnâme’nin­Türkiye­kütüphanelerinde­tek­nüshası­bulunmaktadır.­Metin,­top- lam­31­varak­olan­ve­Topkapı­Sarayı­Kütüphanesi,­Hazine­No:­1631’de­bulunan­

bu­nüshadan­verilmiştir.

Üçüncüsü­ise­on­dokuzuncu­yüzyılın­önemli­şair­ve­bilim­adamlarından­olan­

ve­ 1891­ yılında­ vefat­ eden­ Nâfi‘­ (Abdunnâfi‘­ İffet­ Efendi)­ tarafından­ yazılan­

Sûrnâme’dir.­“Peyâm‑ı­Sûr”­ve­“Sûrnâme‑i­Selâtîn”­adlarıyla­da­anılan­bu­eser,­

Sultan­Abdülmecid’in­kızları­Cemile­Sultan­ile­Mahmud­Celaleddin­Paşa’nın­ve­

Münire­Sultan­ile­İbrahim­İlhami­Paşa’nın­1274­(1858)­yılında­evlenmeleri­dola- yısıyla­yapılan­düğünleri­sanatlı­bir­üslupla­anlatan­mensur­bir­Sûrnâme’dir.­Bu­

mensûr­ Sûrnâme­ Osmanlı­ dönemi­ düğün­ ve­ şenlikleri­ için­ yazılan­ mensur­

Sûrnâmeler’in­son­örneği­olarak­kabul­edilmektedir.

Eser­ Allah'a­ hamd­ ü­ senâ­ ile­ başlamakta;­ Peygamber’e,­ âline­ ve­ ashâbına­

salât­ u­ selâmdan­ sonra­ Padişah­ Abdülmecid'in­ övgüsüyle­ devam­ etmektedir.­

Eserde­yer­yer­Arapça,­Farsça,­Türkçe­bazı­beyitlerle­ayet­ve­hadislerden­alıntı- lar­vardır.­Ayrıca­padişahın­köşkü­övgüsünde­yazılmış­71­beyitlik­bir­kaside­ile­

Cemile­ve­Münire­Sultanlar’ın­düğünleri­için­ayrı­ayrı­söylenmiş­10­ve­9­beyit- lik­ iki­ tarih­ kıt‘ası­ bulunmaktadır.­ Bu­ tarih­ kıt‘alarında­ damatlara­ da­ övgüler­

düzülmektedir.­ Eserin­ ağırlığını­ taşıyan­ mensur­ kısımlarda­ diğer­ bazı­ mensur­

Sûrnâmeler’de­de­(Özellikle­Vehbî­ve­Haşmet­Sûrnâmeleri)­görülen­çok­ağır­ve­

ağdalı­bir­lisan­kullanılmıştır.­Nâfi‘­Sûrnâmesi’nin­bir­yazma­bir­de­matbu­nüs- hası­bulunmaktadır.­Eserin­metni­İstanbul­Üniversitesi­Kütüphanesi,­TY.­2998­

numarada­kayıtlı­bulunan­ve­toplam­14­varak­olan­yazma­nüsha­esas­alınarak­

verilmiştir;­gerektiğinde­1274­(1858)­yılında­basılan­ve­23­sayfa­olan­matbû­nüs- haya­ da­ başvurulmuştur.­ Eserin­ ismi­ yazma­ nüshada­ da­ matbu­ nüshada­ da­

“Peyâm‑ı­Sûr”­olarak­geçmektedir.­Müelliften­bahseden­bazı­kaynaklar­ise­diğer­

Sûrnâmeler’de­olduğu­gibi­eserin­ismini­“Sûrnâme‑i­Selâtîn”­olarak­vermekte- dirler.

Üç­ bölümden­ oluşan­ elinizdeki­ eseri,­ “Sarayburnu­ Kitaplığı”­ çerçevesinde­

“Osmanlı­Saray­Düğünleri­ve­Şenlikleri”­serisinin­altıncı­kitabı­olarak­yayımla- yan­ Çamlıca­ Basım­ Yayın­ ilgililerine­ ve­ özellikle­ editör­ Ömer­ Faruk­ Yılmaz­

Bey’e­teşekkür­ediyorum.

­ ­ ­ ­ ­ Prof.­Dr.­Mehmet­ARSLAN

­ ­ ­ ­ ­ Ekim­2011­‑­SİVAS