Girifl
Bu¤day ›slah ve yetifltirme tekni¤i çal›flmalar›, daha yüksek verim potansiyeli olan çeflitlerin gelifltirilmesi ve birim alandan en yüksek tane verimi sa¤layacak kültürel uygulamalar›n belirlenmesi üzerine yo¤unlaflm›flt›r. Tane verimi, çeflidin vejetasyon süresinde birbirini izleyen farkl›
fenolojik dönemler ile bu dönemlerdeki fizyolojik ve morfolojik karakterlerin karfl›l›kl› etkileflimleri sonucu oluflmaktad›r. Yüksek verimli genotiplerin ›slah›, bu faktörlerin verimi nas›l ve ne ölçüde etkiledi¤inin bilinmesine ve belli bir çevre için, tane verimindeki varyasyonun nedenlerinin tan›nmas›na ba¤l›d›r.
Bu¤dayda verimi art›rmaya yönelik ›slah ve araflt›rma
programlar›nda, tane verimi ile do¤rudan ya da dolayl›
iliflkili olan çok say›da karakter vard›r. Temel verim ögelerinden m2'deki baflak say›s› ve baflaktaki tane say›s›n›n verime do¤rudan etkilerinin; k›fll›k bu¤daylarda (s›ras›yla P = 0.976 ve P = 0.718) ve makarnal›k bu¤daylarda (s›ras›yla P = 0.51 ve P = 0.73) olumlu ve önemli oldu¤u saptanm›flt›r (1,2). Buna karfl›l›k tane a¤›rl›¤›n›n verim üzerindeki do¤rudan etkisi, baz›
araflt›rmalarda olumlu ve önemli (2), baz›lar›nda ise öteki iki temel verim ögesine göre daha zay›f ya da önemsiz bulunmufltur (3,4). Vejetatif dönem, potansiyel tane verim kapasitesini; tane dolum süresi ve tane dolum oran›
ise oluflan tanelere asimilat birikimini etkileyerek tane
K›fll›k Bu¤dayda Baz› Morfofizyolojik Karakterler ve Tane Verimine Etkileri
Ali ÖZTÜRK, fiahin AKTEN
Atatürk Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarla Bitkileri Bölümü, Erzurum-TÜRK‹YE
Gelifl Tarihi: 09.04.1997
Özet: Bu¤day›n tane verimi, vejetasyon dönemindeki geliflme süreçleri ve çeflili morfofizyolojik karakterlerden etkilenmektedir.
Erzurum koflullar›nda, 1993-94 ve 1994-95 ürün y›llar›nda yürütülen bu araflt›rmada, 5 k›fll›k bu¤day genotipine (Yayla-305, Do¤u- 88, SXL/VEE “S”, BEZ/CAL//BB, Turkey-13) farkl› 4 azot dozu (0, 4, 8, 12 kg/da) ve 3 ekim s›kl›¤› (350, 475, 600 tohum/m2) uygulanm›flt›r. Çal›flmada toplam 29 karakter üzerinde durulmufl ve bu karakterler aras›nda korelasyonlar hesaplanm›flt›r. Ayr›ca, verimle ilgili 10 temel karakterin tane verimi üzerindeki etkileri path katsay›s› analizleri ve diyagramlar yard›m›yla incelenmifltir.
Tane verimindeki varyasyon genel olarak baflaktaki tane say›s› ile m2’deki baflak say›s›ndan kaynaklanm›flt›r. Bin tane a¤›rl›¤›n›n, tane verimine katk›s› çok zay›f olmufltur. Metrekaredeki baflak say›s›n›n baflaktaki tane say›s› ve 1000 tane a¤›rl›¤›n› olumsuz etkilemesi;
bitki s›kl›¤› ile baflaktaki tane say›s› ve tane a¤›rl›¤› aras›nda dinamik bir iliflkinin oldu¤unu göstermifltir. Bin tane a¤›rl›¤›; tane dolum oran› ve yeflil alan süresinin ortak bir fonksiyonu olmufltur. Sonuçlar, yüksek verim için, birim alandaki tane say›s›n› art›rmaya yönelik çabalar›n tane a¤›rl›¤›na göre daha etkili olabilece¤ini göstermifltir.
Some Morpho-Physiological Characteristics of Winter Wheat and Their Effects on Grain Yield
Abstract: The grain yield of wheat is influenced by several morpho-physiological characteristics and also by developmental processes in the vegetation period. Five winter wheat genotypes (Yayla-305, Do¤u-88, SXL/VEE “S”, BEZ/CAL//BB, Turkey-13) were evaluated in respect to N doses (0, 40, 80, 120 kg/ha) and seeding rates (350, 475, 600 seed/m2) under the conditions present in Erzurum in the crop seasons of 1993-94 and 1994-95. A total of 29 characteristics were investigated and all the correlations between these characteristics were calculated. The effects of the 10 main characteristics on grain grain yield were investigated using path coefficient analysis and diagrams.
Grain yield variations were mainly due to the number of kernels per spike and the number of spike per m2. Thousand kernel weight had a negligible effect on grain yield. An increase in the number of spike per m2appeared to be accompanied by fewer kernels per spike and lighter kernels. These results indicate the existence of a dynamic balance in these characters. Thousand kernel weight was a function of grain-filling rate and green area duration. This study shows that future attempts to improve grain yield must focus on increasing the number of kernels per unit area rather than manipulating kernel weight.
verimi ile iliflkili olmaktad›r (2, 4, 5, 6). Temel verim ögelerinden baflka, üzerinde yayg›n olarak durulan karakterlerden biri de bayrak yaprak bo¤umu üzerindeki organlard›r. Baflak, bayrak yaprak ayas›, bayrak yaprak k›n› ve baflak sap› gibi organlar›n büyüklük ve aktif fotosentez süreleri ile verim aras›nda olumlu iliflkiler bulunmufl ve bu karakterlerin, verimi belirleyen faktörler olduklar›na dikkat çekilmifltir (7, 8, 9, 10).
Tane dolum süresindeki potansiyel fotosentez, çiçeklenmedeki yaprak alan› indeksinin bir yans›mas›
oldu¤undan, yeterli yaprak alan› indeksi, çiçeklenme sonras› asimilasyon yönünden önemlidir (11, 12).
Optimum yaprak alan› indeksinin genotiplere ve çevre koflullar›na göre farkl› oldu¤una dikkat çeken araflt›r›c›lar, bu konuda 3 ile 10 aras›nda de¤iflen de¤erler bildirmifllerdir (13, 14, 15). Yaprak alan› süresi, verim farkl›l›klar›n›n aç›klanmas›nda temel faktörlerden birisi olarak kabul edilmekte ve bu karakter ile verim aras›ndaki iliflkinin (P = 0.62, r = 0.52) olumlu ve önemli oldu¤una dikkat çekilmektedir (14, 16). Ancak, fotosentez alan› ile tane verimi aras›ndaki iliflkinin tan›mlanmas›nda yaln›zca yaprak alan› karakterlerinin dikkate al›nmas› yeterli olmamaktad›r (17). Çünkü bu durumda, yaprak d›fl›
fotosentez ihmal edilmektedir. Bu nedenle, verime önemli katk›lar› olan baflak, sap ve yaprak k›n› gibi organlar›n da dikkate al›nmas› gerekmektedir. Konuyla ilgili araflt›rmalar, tane veriminin yeflil alan indeksi (r = 0.87) ve yeflil alan süresi ile (r = 0.81) yak›n iliflkili oldu¤unu ortaya koymufltur (18, 19).
Araflt›rmalar, bu¤dayda tane verimi ile iliflkili olan çok say›daki karakterin tan›nmas›na olanak sa¤lam›flt›r. Bu karakterlerin verim üzerindeki etkilerinin, genetik yap›
yan›nda, ekolojik koflullara ve kültürel uygulamalara göre de de¤iflebilmesi; bu tip araflt›rmalar›n, her yörenin kendi ekolojik koflullar›nda ve genotiplerinde yap›lmas› gere¤ini ortaya ç›karmaktad›r. Bu düflünce ile, Erzurum koflullar›nda 5 k›fll›k bu¤day genotipine farkl› 4 azot dozu ve 3 ekim s›kl›¤› uygulanm›fl, incelenen karakterlerin verime do¤rudan ve dolayl› etkileri saptanarak; yörede yap›lacak seleksiyon ve ›slah çal›flmalar› için, daha fazla verim art›fl› sa¤layabilecek karakterlerin belirlenmesine çal›fl›lm›flt›r.
Materyal ve Yöntem
Bu araflt›rma 1993-94 ve 1994-95 ürün y›llar›nda, Erzurum Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tar›msal
Araflt›rma ve Yay›m Merkezi’nin 4 Nolu kuyu deneme alan›nda ve sulamas›z koflullarda yürütülmüfltür.
Araflt›rma, flans bloklar› deneme deseninde ve faktöriyel düzenlemeye göre, 3 tekrarlamal› olarak uygulanm›flt›r. Birinci faktörü k›fll›k bu¤day genotipleri (Yayla-305, Do¤u-88, SXL/VEE"S", BEZ/CAL//BB, Turkey-13), 2. faktörü azot dozlar› (0, 4, 8, 12 kg/da), 3. faktörü ise ekim s›kl›klar› (350, 475, 600 tohum/m2) oluflturmufltur. Ekim ifllemi, kombine parsel mibzeri ile Erzurum koflullar› için önerilen zamanda (20) ve nadas üzerine yap›lm›flt›r. Her parsel 6.0 m uzunlu¤unda ve 1.2 m geniflli¤inde olmak üzere, 20 cm aral›kla 6 bitki s›ras›
içermifltir. Bütün parseller 5 kg/da P2O5 dozuyla gübrelenmifltir (21). Fosforun tamam› ile azotun yar›s›
ekimle, azotun kalan yar›s› ise sapa kalkma döneminde uygulanm›flt›r. Yabanc› ot savafl› kimyasal yöntemle yap›lm›flt›r. Olum döneminde her parselin yanlar›ndan 1'er s›ra ve bafllar›ndan 0.5 m'lik k›s›mlar at›lm›fl ve kalan bitkiler orakla hasat edilmifltir.
Öteki araflt›r›c›lar›n (2, 8, 16, 22, 23, 24, 25) uygulad›klar› yöntemler temel al›narak, her parsel için Tablo 1'de s›ralanan gözlem ve ölçümler yap›lm›flt›r.
Fotosentez organlar›, çiçeklenme bafllang›c›nda ve hasat alan›ndaki en az 3 yeflil yaprakl› rastgele 10 sap üzerinde ölçülmüfltür. Uzunluk ölçümlerinde milimetrik cetvel, genifllik ve çap ölçümlerinde ise kumpas kullan›lm›flt›r.
Varyans analizi sonuçlar›, tekrarlamalardan kaynaklanan varyasyonlar›n önemsiz oldu¤unu göstermifl, korelasyon ve path katsay›lar›n›n hesaplanmas›nda tekrarlamalar›n ortalamas› kullan›lm›flt›r. Korelasyon analizleri MSTAT, path analizleri ise korelasyon katsay›lar›n›n do¤rudan ve dolayl› etkilere parçalanmas›
yöntemi temel al›narak (2,4), EUREKA program›
yard›m›yla gerçeklefltirilmifltir. Ço¤u karakterler yönünden y›l x genotip etkileflimlerinin önemli ç›kmas›
nedeniyle, korelasyon ve path katsay›lar› ürün y›llar›na göre ayr› ayr› hesaplanm›flt›r.
Deneme Yerinin ‹klim ve Toprak Özellikleri
Araflt›rman›n yürütüldü¤ü ürün y›llar›n›n ayl›k toplam ya¤›fl ve ayl›k ortalama s›cakl›k de¤erleri Tablo 2'de verilmifltir (26). 1993-94 ve 1994-95 ürün y›llar›ndaki y›ll›k toplam ya¤›fllar s›ras›yla 318.6 ve 386.1 mm olmufltur. Ya¤›fl›n miktar› ve aylara göre da¤›l›m› ürün y›llar›na göre farkl›l›k göstermifltir. Gerek, k›fll›k bu¤day›n çimlenme ve ilk geliflmesi yönünden kritik olan Eylül-Ekim aylar›nda, gerekse verim yönünden önemli ve bitkilerin
generatif geliflme (baflaklanma, çiçeklenme, döllenme, tane dolumu) gösterdikleri Haziran-Temmuz aylar›ndaki ya¤›fl miktar› bak›m›ndan 1994-95 ürün y›l› daha ya¤›fll›
olmufltur. Çimlenme ve ilk geliflme dönemindeki s›cakl›k yönünden de 2. ürün y›l› daha elveriflli olmufltur. Ayr›ca, ikinci y›l›n Temmuz ay› tane dolum süresini olumlu yönde etkileyecek biçimde; daha düflük s›cakl›k ve daha yüksek ba¤›l nem göstermifltir.
Deneme yeri topraklar›, 0-20 cm derinli¤inden al›nan örneklerin analiz sonuçlar›na göre; pH 6.71-7.27, P2O5
miktar› 2.73-4.12 kg/da, K2O miktar› 56.3-63.8 kg/da, organik madde miktar› ise % 1.39-1.88 aras›nda de¤iflen
t›nl› topraklard›r. Bu sonuçlara göre; deneme yeri topraklar› nötr reaksiyonlu (27), organik madde ve fosfor yönünden fakir, potasyum yönünden ise yeterlidir (28).
Bulgular ve Tart›flma
Denemeye al›nan k›fll›k bu¤day genotiplerinin incelenen karakterlerine iliflkin s›n›r de¤erler, ortalama, standart sapma ve de¤iflim katsay›lar›, ürün y›llar›na göre s›ras›yla Tablo 3 ve Tablo 4'de, bu karakterler aras›ndaki korelasyon katsay›lar› ise yine s›ras›yla Tablo 5 ve Tablo 6'da verilmifltir.
Tablo 1. Araflt›rmada ‹ncelenen Karakterler ve Ölçüm Yöntemleri No Karakterler
1 Vejetatif dönem (gün): % 50 çiçeklenmeye kadar geçen gün say›s›d›r (1 Ocak = 1).
2 m2'deki sap say›s›: Çiçeklenme bafllang›c›nda her parselde 1 s›ran›n 1 m'lik k›sm›ndaki saplar (en az 3 yeflil yaprakl›) say›lm›flt›r.
3 Baflak alan› (cm2): [(Dipten 2. baflak盤›n geniflli¤i x Uzunlu¤u) x Baflakç›k say›s› x 2]
4 Bayrak yaprak alan› (cm2) : Uzunluk x Maksimum genifllik x 0.835 5 Bayrak yaprak k›n› alan› (cm2) : (Bayrak yaprak k›n› uzunlu¤u x Çevresi)/2 6 Baflak sap› alan› (cm2): (Baflak sap› uzunlu¤u x Çevresi)/2
7 Bayrak yaprak bo¤umu üzerindeki yeflil alan (cm2): (Baflak alan› + Bayrak yaprak alan› + Bayrak yaprak k›n› alan› + Baflak sap›
alan›)
8 Yaprak alan› (cm2): Yaprak ayalar›n›n alanlar› 4. karakterdeki formül ile hesaplanm›fl ve sap bafl›na toplam yaprak alan›
bulunmufltur.
9 Yeflil alan (cm2): K›lç›klar d›fl›ndaki fotosentez organlar›n›n (yaprak ayalar›, yaprak k›nlar›, bo¤um aralar› ve tüm kavuzlar) alanlar› hesaplan›p toplanm›fl ve sap bafl›na yeflil alan bulunmufltur.
10 Bayrak yaprak bo¤umu üzerindeki yeflil alan indeksi: [Bayrak yaprak bo¤umu üzerindeki yeflil alan (m2) x m2'deki sap say›s›]
11 Yaprak alan› indeksi : [Yaprak alan› (m2) x m2'deki sap say›s›]
12 Yeflil alan indeksi : [Yeflil alan (m2) x m2'deki sap say›s›]
13 Baflak a¤›rl›¤› (g): Çiçeklenmede örneklenen saplar›n baflaklar› 70 °C'de 24 saat kurutulmufl ve 0.1 mg duyarl› terazide tart›lm›flt›r.
14 Yaprak a¤›rl›¤› (g): Çiçeklenmede örneklenen saplar›n en üst 3 yaprak ayalar› 70 °C'de 24 saat kurutulmufl ve 0.1 mg duyarl›
terazide tart›lm›flt›r.
15 Tane dolum süresi (gün): % 50 çiçeklenmeden % 50 fizyolojik olgunlu¤a kadar geçen gün say›s›d›r.
16 Bayrak yaprak bo¤umu üzerindeki yeflil alan süresi (gün): Bayrak yaprak bo¤umu üzerindeki yeflil alan indeksi x Tane dolum süresi
17 Yaprak alan› süresi (gün): Yaprak alan› indeksi x Tane dolum süresi 18 Yeflil alan süresi (gün): Yeflil alan indeksi x Tane dolum süresi
19 m2'deki baflak say›s› : Olgunluk döneminde, her parselde 1 s›ran›n 1 m'lik k›sm›ndaki baflaklar say›lm›flt›r.
20 Baflaktaki baflakç›k say›s› : Olgunluk döneminde 10 baflaktaki baflakç›klar say›larak ortalamas› al›nm›flt›r.
21 Baflaktaki tane say›s› : Olgunluk döneminde 10 baflaktaki taneler say›larak ortalamas› al›nm›flt›r.
22 Tane dolum oran› (mg/tane/gün): Her parselin olum döneminde, 10 bafla¤›n, ortadan 8 baflak盤›ndaki taneler 70 °C'de 24 saat kurutularak 0.1 mg duyarl› terazide tart›lm›fl ve ortalama tek tane a¤›rl›¤› o parsele ait tane dolum süresine bölünmüfltür.
23 Baflaktaki tane a¤›rl›¤› (g): Baflaktaki tane say›m›ndan elde edilen taneler 0.1 mg duyarl› terazide tart›lm›flt›r.
24 1000 tane a¤›rl›¤› (g): Parsel tane ürününden 4 x 100 tane say›larak tart›lm›fl ve ortalamas› 10 ile çarp›lm›flt›r.
25 Yeflil alan›n fotosentez etkinli¤i (g/m2/gün) : Tane verimi (g/m2)/Yeflil alan süresi (gün) 26 Fertil sap oran› (%): (m2'deki baflak say›s› x 100)/m2'deki sap say›s›
27 Toplam verim (kg/da): Hasat edilen bitkiler tarlada 3 gün süreyle kurutulmufl ve tart›lm›flt›r.
‹ki ürün y›l›nda da vejetatif dönem, tane dolum süresi, tane dolum oran› ve 1000 tane a¤›rl›¤› karakterlerinin alt ve üst de¤erleri aras›ndaki farklar en küçük olmufltur.
Buna karfl›l›k 1993-94 ürün y›l›nda baflak alan›, bayrak yaprak alan› ve yaprak alan› süresi, 1994-95 ürün y›l›nda ise yaprak alan› indeksi, bayrak yaprak bo¤umu üzerindeki yeflil alan süresi ve yaprak alan› süresi en fazla farkl›l›k gösteren karakterler olmufltur. Tane verimi de, yüksekçe farkl›l›k gösteren karakterler aras›nda yer alm›flt›r.
Tane Verimi, Verim Ögeleri ve Baz› Morfofizyolojik Karakterler Aras›ndaki ‹kili ‹liflkiler
Tablo 5 ve 6'n›n incelenmesinden görülece¤i gibi; yeflil alan, yeflil alan indeksi yeflil alan süresi, m2'deki baflak say›s›, baflaktaki tane say›s›, toplam verim ve hasat indeksi karakterleri ile tane verimi aras›ndaki iliflkiler olumlu ve önemli bulunmufltur. 1000 tane a¤›rl›¤› ile tane verimi aras›ndaki iliflki ise iki ürün y›l›nda da önemsiz bulunmufltur. Bu sonuçlar, benzer konulardaki öteki araflt›rma bulgular›yla uygunluk göstermektedir (16, 18, 19).
Metrekaredeki sap say›s›, yeflil alan indeksi ve yeflil alan süresi ile yeflil alan›n fotosentez etkinli¤i aras›ndaki iliflkiler olumsuz ve önemli iken; baflaktaki tane say›s› ve 1000 tane a¤›rl›¤› ile yeflil alan›n fotosentez etkinli¤i aras›ndaki iliflkiler olumlu ve önemli bulunmufltur.
Nitekim, fotosentez oran›ndaki farkl›l›klar›n bafla¤›n asimilat talebinden kaynakland›¤›n› bildiren araflt›r›c›lar da yüksek depo kapasitesine (tane/baflak) sahip genotiplerde fotosentez oran›n daha yüksek oldu¤una dikkat
çekmifllerdir (29). Bin tane a¤›rl›¤› ile tane dolum süresi ve tane dolum oran› aras›ndaki iliflkilerin olumlu, 1000 tane a¤›rl›¤› ile m2'deki sap ve baflak say›s› aras›ndaki iliflkilerin ise olumsuz oldu¤u saptanm›flt›r (2, 30).
Yeflil alan indeksi, yeflil alan süresi, m2'deki baflak say›s› ve baflaktaki tane say›s› ile tane dolum oran›
aras›nda olumsuz iliflkiler bulunmufltur. Baflaktaki tane say›s› ile vejetatif dönem, yeflil alan, yeflil alan indeksi, yeflil alan süresi ve baflakç›k say›s› aras›ndaki iliflkiler olumlu ve önemli bulunmufltur. Baflak sap› alan› ile incelenen öteki karakterler aras›ndaki iliflkilerin iki ürün y›l›nda da olumsuz ç›kmas› dikkat çekmifltir. Bu iliflkiler, baflak sap› uzunlu¤unun bir yans›mas› olarak görülmüfltür. Çünkü, baflak sap› uzunlu¤unun ayn›
karakterlerle iliflkileri, baflak sap› alan›na göre daha yüksek derecede olumsuz ç›km›flt›r. Sonuçlar›m›z, baflak sap› uzunlu¤unun tane verimi ile olumsuz iliflkili oldu¤u yönündeki öteki araflt›rma bulgular›yla benzerlik göstermifltir (5, 9, 22).
Tane Verimi
Tane verimine uygulanan path katsay›s› analizinin sonuçlar› Tablo 7'de gösterilmifltir. Tane verimi; m2'deki baflak say›s›, baflaktaki tane say›s› ve 1000 tane a¤›rl›¤›n›n bir fonksiyonu olarak düflünülmüfl ve elde edilen düflük kal›nt› de¤erlerinden de anlafl›laca¤› gibi, tane verimindeki de¤iflimin önemli bir k›sm› aç›klanabilmifltir.
Metrekaredeki baflak say›s›n›n tane verimi üzerindeki do¤rudan etkisi olumlu ve önemli bulunmufltur. Bu sonuç, benzer çal›flmalardaki m2'deki baflak say›s›n›n tane verimi üzerindeki etkisine iliflkin bulgularla uyum göstermifltir
Tablo 2. Erzurum ‹linin Ürün Y›llar› ve Uzun Y›llar Ortalamas› Toplam Ya¤›fl ve Ortalama S›cakl›k De¤erleri
AYLAR
A¤ustos Eylül Ekim Kas›m Aral›k Ocak fiubat Mart Nisan May›s Haziran Temmuz
Y›llar Toplam Ya¤›fl (mm) Toplam
1993-94 13.6 6.6 2.3 31.6 9.1 9.3 23.6 31.6 57.5 104.7 14.7 14.0 318.6
1994-95 13.9 8.6 28.8 38.3 36.8 18.1 10.0 35.3 54.0 39.3 72.5 30.5 386.1
1929-92 18.9 24.7 44.2 36.1 23.4 25.3 29.6 36.4 53.8 73.1 53.1 29.1 447.7
Ortalama S›cakl›k (°C) Ortalama
1993-94 18.3 13.8 6.5 -5.7 -6.9 -7.9 -9.9 -2.1 8.2 10.7 14.1 19.1 4.9
1994-95 18.6 15.8 9.6 -1.0 -11.4 -9.3 -8.3 3.8 4.4 11.7 14.4 17.9 5.5
1929-92 19.5 14.9 8.4 1.6 -5.0 -8.3 -6.9 -2.7 5.3 10.8 15.4 19.2 6.0
(1, 2, 3, 4). Metrekaredeki baflak say›s› 1993-94 ürün y›l›nda daha düflük olmas›na karfl›n etkisinin daha yüksek ç›kmas›, bu ürün y›l›n›n daha kurak geçmesinden kaynaklanm›flt›r. Çünkü, m2'deki fertil baflak say›s›n›n tane veriminin belirlenmesindeki rolü, kurak y›llarda daha belirgindir (31, 32). Baflak say›s›n›n 1000 tane a¤›rl›¤›
yoluyla tane verimine dolayl› etkisi olumsuz ve çok zay›f ç›km›flt›r. Ancak, baflak say›s›n›n baflaktaki tane say›s›na do¤rudan etkisi olumsuz olmas›na karfl›l›k (Tablo 9), bu karakter yoluyla tane verimine dolayl› etkisinin olumlu ç›kmas› dikkat çekmifltir. Bu durum, m2'deki baflak say›s›n›n tane verimine olumlu etkisini güçlendirdi¤inden, iki karakter ile de olumlu iliflkide bulunan yeflil alan indeksinin bir yans›mas› olarak de¤erlendirilebilir. Ayr›ca,
azotlu gübrelemenin her iki karakter üzerinde olumlu etkide bulunmas› ve genotip x azot dozu aras›ndaki etkileflimler de böyle bir sonucun ortaya ç›kmas›na yard›mc› olmufl olabilir (33).
Baflaktaki tane say›s› ile tane verimi olumlu ve önemli iliflkili bulunmufl ve bu karakterin tane verimi üzerindeki do¤rudan etkisi, iki ürün y›l›nda da oldukça yüksek ç›km›flt›r. Buna karfl›l›k, baflaktaki tane say›s›n›n di¤er iki verim ögesi vas›tas›yla olan dolayl› etkileri çok düflük olmufltur. Bu bulgular, konuyla ilgili di¤er araflt›rma sonuçlar›yla benzerlik göstermifltir (2, 3, 4).
Bin tane a¤›rl›¤› ile tane verimi aras›ndaki iliflkinin 1.
ürün y›l›nda olumlu ve önemsiz, 2. ürün y›l›nda ise
Tablo 3. Denemeye Al›nan K›fll›k Bu¤day Genotiplerinde ‹ncelenen Karakterlerin 1993-94 Ürün Y›l›ndaki S›n›r De¤erleri, Ortalama, Standart Sapma ve De¤iflim Katsay›lar›
Standart De¤iflim
Ortalama Sapma Katsay›s›
Karakterler S›n›r De¤erler (x–
) (Sx–
) (%)
Vejetatif dönem (gün) 163.0-168.7 165.4 0.50 0.30
m2'deki sap say›s› 475.0-943.3 724.8 63.40 8.75
Baflak alan› (cm2) 8.8-29.2 18.0 3.12 17.39
Bayrak yaprak alan› (cm2) 7.4-26.7 16.8 4.38 26.13
Bayrak yaprak k›n› alan› (cm2) 6.0-9.7 8.0 0.91 11.35
Baflak sap› alan› (cm2) 4.5-10.1 7.3 1.83 25.10
Bay.yap.bo¤umu üzerindeki yeflil alan (cm2) 29.6-67.0 49.8 6.18 12.41
Yaprak alan› (cm2) 27.5-64.7 45.8 6.97 15.23
Yeflil alan (cm2) 76.2-133.5 103.0 9.09 8.83
Bay.yap.bo¤umu üze.yeflil alan indeksi 2.15-4.94 3.60 0.52 14.36
Yaprak alan› indeksi 1.77-4.73 3.31 0.57 17.15
Yeflil alan indeksi 4.90-10.29 7.45 0.91 12.23
Baflak a¤›rl›¤› (g) 0.150-0.363 0.233 0.03 13.60
Yaprak a¤›rl›¤› (g) 0.097-0.283 0.176 0.02 12.64
Tane dolum süresi (gün) 27.0-32.3 29.2 0.68 2.32
Bay.yap.bo¤.üze.yeflil alan süresi (gün) 58.6-151.2 105.4 15.29 14.50
Yaprak alan› süresi (gün) 48.4-147.9 97.2 16.70 17.17
Yeflil alan süresi (gün) 134.1-296.5 218.2 26.70 12.24
m2'deki baflak say›s› 308.3-668.3 497.4 47.63 9.58
Baflaktaki baflakç›k say›s› 10.1-16.0 13.5 0.83 6.15
Baflaktaki tane say›s› 16.6-31.4 25.3 2.18 8.62
Tane dolum oran› (mg/tane/gün) 0.948-1.175 1.049 0.05 4.43
Baflaktaki tane a¤›rl›¤› (g) 0.599-1.080 0.824 0.06 7.60
1000 tane a¤›rl›¤› (g) 28.7-36.9 33.0 0.87 2.63
Yeflil alan›n fotosentez etkinli¤i (g/m2/gün) 1.400-2.049 1.658 0.25 15.41
Fertil sap oran› (%) 58.6-79.6 68.9 8.48 12.31
Toplam verim (kg/da) 884.2-1724.0 1382.1 134.70 9.75
Hasat indeksi (%) 19.9-30.4 25.7 2.36 9.16
Tane verimi (kg/da) 203.5-501.9 356.9 37.83 10.60
olumsuz ve önemsiz oldu¤u saptanm›flt›r. Bu karakterin tane verimine do¤rudan etkisi ise iki ürün y›l›nda da olumlu ve çok düflük olmufltur. Tane verimindeki de¤iflime 1000 tane a¤›rl›¤›n›n bu derece zay›f bir etki göstermesi, bu karakterdeki düflük de¤iflim katsay›s›n›n yans›mas› olabilir. Bin tane a¤›rl›¤›n›n m2'deki baflak say›s›
ile dolayl› etkisi olumsuz, baflaktaki tane say›s› ile dolayl›
etkisi ise olumlu ç›km›flt›r. Borojevic ve Williams (16), 1000 tane a¤›rl›¤›n›n verime etkisinin genotiplere göre de¤iflti¤ini bildirmifller ve genotiplerin ortalamas› olarak olumlu ve önemsiz bir de¤er (P=0.198) elde etmifllerdir.
Bununla birlikte, 1000 tane a¤›rl›¤›n›n verime do¤rudan etkisini olumlu ve önemli bulan araflt›r›c›lar yan›nda (2,3), bu etkiyi olumsuz bulan araflt›r›c›lar da vard›r (4).
Bu çal›flmada, tane verimi iki ürün y›l›nda da baflaktaki tane say›s› ile m2'deki baflak say›s›n›n bir fonksiyonu olmufltur (fiekil 1 ve 2). Metrekaredeki tane say›s› ile tane verimi aras›ndaki yüksek olumlu iliflki bu sonucu do¤rulam›flt›r (1. ve 2. ürün y›llar›nda s›ras›yla r = 0.904 ve r = 0.827). Benzeri baflka araflt›rmalarda da tane verimine en yüksek katk› sa¤layan temel verim ögesinin, ya baflaktaki tane say›s› (2, 16) veya m2'deki baflak say›s›
(1, 3, 4) oldu¤u belirlenmifltir. Ayr›ca tane veriminin, tane a¤›rl›¤›ndan çok, çiçeklenme öncesi dönemde farkl›laflan tohum tasla¤› ve dolay›s›yla birim alandaki tane say›s›nca belirlendi¤ine dikkat çeken baflka araflt›rma sonuçlar› da (34, 35) bulgular›m›z› desteklemektedir.
Tablo 4. Denemeye Al›nan K›fll›k Bu¤day Genotiplerinde ‹ncelenen Karakterlerin 1994-95 Ürün Y›l›ndaki S›n›r De¤erleri, Ortalama, Standart Sapma ve De¤iflim Katsay›lar›
Standart De¤iflim
Ortalama Sapma Katsay›s›
Karakterler S›n›r De¤erler (x–
) (Sx–
) (%)
Vejetatif dönem (gün) 163.3-170.7 166.0 0.53 0.32
m2'deki sap say›s› 485.0-975.0 748.1 56.26 7.52
Baflak alan› (cm2) 10.5-25.3 18.6 1.48 7.97
Bayrak yaprak alan› (cm2) 10.3-19.1 14.2 2.27 16.03
Bayrak yaprak k›n› alan› (cm2) 3.5-7.7 6.0 0.73 12.06
Baflak sap› alan› (cm2) 4.4-9.0 6.4 1.53 23.84
Bay.yap.bo¤umu üzerindeki yeflil alan (cm2) 34.5-55.9 45.6 4.21 9.23
Yaprak alan› (cm2) 31.0-68.1 45.6 4.94 10.84
Yeflil alan (cm2) 74.3-128.9 100.0 7.21 7.20
Bay.yap.bo¤umu üze.yeflil alan indeksi 1.81-4.84 3.41 0.43 12.51
Yaprak alan› indeksi 1.89-5.12 3.40 0.45 13.17
Yeflil alan indeksi 4.10-10.29 7.47 0.76 10.12
Baflak a¤›rl›¤› (g) 0.167-0.347 0.252 0.03 11.65
Yaprak a¤›rl›¤› (g) 0.113-0.273 0.181 0.03 15.62
Tane dolum süresi (gün) 33.0-38.7 35.4 0.71 2.01
Bay.yap.bo¤.üze.yeflil alan süresi (gün) 62.2-173.6 121.2 15.53 12.82
Yaprak alan› süresi (gün) 66.6-192.7 121.0 16.50 13.64
Yeflil alan süresi (gün) 140.7-378.5 265.2 28.20 10.63
m2'deki baflak say›s› 356.7-765.0 582.3 53.62 9.21
Baflaktaki baflakç›k say›s› 9.1-16.7 13.8 0.89 6.42
Baflaktaki tane say›s› 18.7-35.5 28.6 1.16 4.06
Tane dolum oran› (mg/tane/gün) 0.818-1.036 0.919 0.14 5.20
Baflaktaki tane a¤›rl›¤› (g) 0.619-1.291 1.002 0.05 5.78
1000 tane a¤›rl›¤› (g) 34.8-38.8 36.7 0.61 1.67
Yeflil alan›n fotosentez etkinli¤i (g/m2/gün) 1.287-2.440 1.810 0.26 14.23
Fertil sap oran› (%) 68.1-85.3 77.8 5.94 7.64
Toplam verim (kg/da) 1146.3-1910.3 1595.2 116.64 7.31
Hasat indeksi (%) 21.2-33.1 29.3 2.10 7.17
Tane verimi (kg/da) 276.2-615.5 468.7 39.99 8.53
Karakter Numaras› KarakterlerNo234567891011121314151617181920 Vejetatif dönem1-.094.242.613.470-.433.454.471.463.267.311.046.175.568.303.288.316.237-.012.066 Sap/m22-.016-.196-.070-.100-.136-.089-.091.665.608.669.070-.114-.216.577.524.694.893-.093 Baflak alan›3.531.316-.038.912.850.796.663.666.401.820.677.803.749.726.598-.003.872 Bayrak yaprak alan›4.410-.368.715.709.676.381.438.228.468.717.485.423.459.312-.205.422 Bayrak yaprak k›n› alan›5-.380.381.426.419.342.398.311.336.462.315.371.401.357-.128.150 Baflak sap› alan›6-.032-.282-.176-.051-.164-.052-.130-.438-.213.009-.193-.063-.061-.147 Bayrak yap.bo¤.üz. yeflil alan7.886.885.643.619.375.760.762.753.718.672.545-.140.806 Yaprak alan›8.896.580.728.426.789.866.798.671.786.589-.057.756 Yeflil alan9.581.649.510.705.801.719.658.695.635-.068.748 Bay.yap.bo¤.üz.yefl.al. ind.10.927.791.601.463.463.984.900.937.574.662 Yaprak alan› indeksi11.802.659.605.554.938.987.946.554.665 Yeflil alan indeksi12.420.377.298.768.770.863.765.470 Baflak a¤›rl›¤›13.751.770.699.732.604.065.711 Yaprak a¤›rl›¤›14.708.559.668.501-.024.536 Tane dolum süresi15.600.660.511.008.691 Bay.yap.bo¤.üz.yefl.al.süresi16.936.943.524.727 Yaprak alan› süresi17.931.497.709 Yeflil alan süresi18.652.631 Baflak / m219.021 Baflakç›k / Baflak20 Tane / Baflak21 Tane dolum oran›22 Baflaktaki tane a¤›rl›¤›23 1000 tane a¤›rl›¤› 24 Yeflil al. fotos. etkinli¤i25 Fertil sap oran›26 Toplam verim27 Hasat indeksi28 Tane 2122232425262728Verimi .592-.140.071.149-.076.230.233.090.192 .170-.459.069-.389-.308.112.667.110.545 .863.038.874.259.325.045.596.694.738 .423-.096.302-.063.109-.069.343.262.350 .173.037.177.125-.058.152.332.221.338 -.092-.124-.141-.166-.140-.296-.012-.023-.219 .788.023.745.158.233-.031.542.583.647 .761.074.675.245.185.074.550.597.652 .731.031.624.168.002.049.513.576.619 .705-.320.602-.178-.081.045.910.508.892 .712-.230.577-.066-.090.114.886.539.883 .440-.323.314-.213-.339.105.729-.363.695 .700.112.759.335.247.279.589.634.705 .518.085.442.196.051.187.467.421.512 .738-.330.788.543.296.250.426.723.631 .769.085.695-.041-.017.096.896.602.925 .750-.133.644.053-.044.143.853.603.888 .722-.674.566-.052-.196.165.880.556.892 .157-.598.117-.218-.212.542.623.185.545 .911-.024.830.145.298-.101.596.726.755 -.428.893.179.393.046.664.807.841 .182.816.148.188-.424.292-.252 .425.482.146.549.835.777 .318.240-.240.514.076 .099.073.460.261 .153.205.200 .404.898 .758
Tablo 5. Denemeye Al›nan K›fll›k Bu¤day Genotiplerinde ‹ncelenen Karakterler Aras›ndaki 1993-94 Ürün Y›l› Korelasyon Katsay›lar› (r)* * sd= 58; 0.255'den büyük r de¤erleri % 5, 0.331'den büyük r de¤erleri % 1 düzeyinde önemlidir.
Karakter Numaras› KarakterlerNo234567891011121314151617181920 Vejetatif dönem1-.157.456.161.305-.336.433.636.530.098.301.102.549.608.214.167.341.223-.060.451 Sap/m22-.020-.016-.279-.124-.008-.082-.122.850.733.841.027-.034-.171.777.651.758.962-.066 Baflak alan›3.109.324-.274.796.816.857.436.581.484.834.790.734.537.643.582-.032.944 Bayrak yaprak alan›4.650-.281.575.377.309.272.229.159.286.387.303.308.261.194-.049.175 Bayrak yaprak k›n› alan›5-.196.696.488.485.131.113.028.353.503.450.197.175.105-.279.334 Baflak sap› alan›6.057-.313-.224-.009-.242-.139-.190-.207-.304-.061-.268-.183-.124-.167 Bayrak yap.bo¤.üz. yeflil alan7.812.839.513.546.456.793.817.725.605.612.550-.038.794 Yaprak alan›8.926.346.605.420.804.874.855.473.688.540.050.733 Yeflil alan9.325.526.419.756.847.803.445.607.531-.008.802 Bay.yap.bo¤.üz.yefl.al. ind.10.914.959.523.454.315.986.879.939.844.474 Yaprak alan› indeksi11.956.648.617.522.945.990.974.798.558 Yeflil alan indeksi12.534.493.367.960.926.986.868.505 Baflak a¤›rl›¤›13.857.773.620.708.630.089.813 Yaprak a¤›rl›¤›14.762.556.681.592-.116.744 Tane dolum süresi15.458.626.512.025.614 Bay.yap.bo¤.üz.yefl.al.süresi16.930.996.791.549 Yaprak alan› süresi17.965.726.601 Yeflil alan süresi18-802.575 Baflak / m219.140 Baflakç›k / Baflak20 Tane / Baflak21 Tane dolum oran›22 Baflaktaki tane a¤›rl›¤›23 1000 tane a¤›rl›¤› 24 Yeflil al. fotos. etkinli¤i25 Fertil sap oran›26 Toplam verim27 Hasat indeksi28 Tane 2122232425262728Verimi .591-.009.264.227.204.316.167.478.336 .098-.646.049-.568-.766.112.652-.106.401 .866-.270.776.191.236.397.551.814.827 .039-.416-.123-.345-.113-.145.280-.037.175 .149-.165.011.032.106-.070.154.155.196 -.192-.151-.418-.521-.117-.355-.094-.393-.282 .627-.455.452-.070.053.151.567.514.677 .621-.304.586.211.148.465.576.600.738 .727-.331.633.159.185.378.548.647.739 .409-.786.278-.513-.627.181.847.176.692 .501-.717.432-.301-.504.410.902.330.820 .474-.773.375-.441-.602.298.886.252.762 .691-.441.589-.017.120.263.660.644.812 .570-.423.522.029.042.305.596.545.711 .649-.379.566.207.123.344.554.527.685 .485-.801.355-.442-.563.232.884.256.764 .544-.713.478-.234-.439.425.906.379.851 .544-.748.447-.360-.529.339.913.328.825 .179-.696.134-.439-.712.375.717-.033.490 .865-.310.718.009.234.275.548.812.818 -.393.814.035.273.320.555.785.816 -.159.698.571-.068-.784.041-.535 .235.315.327.441.763.719 .532.324-.381.341-.074 .002-.368.535.025 .392.234.415 .269.858 .722
Tablo 6. Denemeye Al›nan K›fll›k Bu¤day Genotiplerinde ‹ncelenen Karakterler Aras›ndaki 1994-95 Ürün Y›l› Korelasyon Katsay›lar› (r)* * sd= 58; 0.255'den büyük r de¤erleri % 5, 0.331'den büyük r de¤erleri % 1 düzeyinde önemlidir.
Bin Tane A¤›rl›¤›
Bin tane a¤›rl›¤›; m2'deki baflak say›s›, yeflil alan süresi, baflaktaki tane say›s› ve tane dolum oran›n›n ortak bir fonksiyonu olarak kabul edilmifl ve buna iliflkin analiz sonuçlar› Tablo 8'de verilmifltir.
Metrekaredeki baflak say›s› ile tane a¤›rl›¤› aras›ndaki iliflki ve bu karakterin tane a¤›rl›¤› üzerindeki do¤rudan etkisi iki ürün y›l›nda da olumsuz ç›km›flt›r. ‹kinci ürün y›l›ndaki etkinin daha yüksek ç›kmas›, bu ürün y›l›nda baflak say›s›n›n daha yüksek oluflundan kaynaklanm›fl olabilir. Artan baflak say›s›n›n tane a¤›rl›¤›n› azaltt›¤›
biçimindeki benzer sonuçlar baflka araflt›r›c›larca da bulunmufltur (2, 3). Baflak say›s›n›n yeflil alan süresi ile dolayl› etkisinin olumlu ç›kmas›, iki karakter aras›ndaki olumlu iliflkinin sonucudur (Tablo 5 ve 6). Ancak, baflak say›s›n›n tane dolum oran› yoluyla tane a¤›rl›¤›n› dolayl›
olarak olumsuz etkilemesi, yüksek rekabet koflullar›n›n tanedeki günlük a¤›rl›k art›fl›n› s›n›rlayarak tanenin son a¤›rl›¤›n› azaltt›¤›n› göstermektedir.
Yeflil alan süresi ile 1000 tane a¤›rl›¤› aras›ndaki iliflki olumsuz iken, bu karakterin tane a¤›rl›¤› üzerindeki do¤rudan etkisi iki ürün y›l›nda da olumlu ve yüksek ç›km›flt›r. Bu sonuç, tane a¤›rl›¤› yönünden fotosentetik etkinlik süresinin, öneminin göstergesi olup, tane dolumu
süresinde tutulan günefl ›fl›¤›yla yak›ndan ilgilidir (16).
Yeflil alan süresinin m2'deki baflak say›s› yoluyla dolayl›
etkisinin olumsuz ç›kmas›, m2'deki sap say›s› ile yeflil alan ve tane dolum süresi aras›ndaki olumsuz iliflkilerden kaynaklanm›fl olabilir (Tablo 5 ve 6). Yeflil alan süresinin, tane dolum oran› ile dolayl› etkisi olumsuz ve yüksek olmufltur.
Tablo 7. K›fll›k Bu¤day Genotiplerinde Tane Veriminin Ürün Y›llar›na Göre Path Katsay›s› Analizi
1993-94 1994-95
Ba¤›ms›z De¤iflkenler Path Etki %'si Path Etki %'si
katsay›s› katsay›s›
m2'deki baflak say›s› ile tane verimi:
Do¤rudan etkisi, 0.432** 77.2 0.388** 70.3
Baflaktaki tane say›s› ile dolayl› etkisi, 0.120 21.5 0.133 24.1
1000 tane a¤›rl›¤› ile dolayl› etkisi, -0.007 1.3 -0.031 5.6
Korelasyon, 0.545** 0.490**
Baflaktaki tane say›s› ile tane verimi:
Do¤rudan etkisi, 0.768** 91.3 0.745** 91.3
m2'deki baflak say›s› ile dolayl› etkisi, 0.068 8.0 0.069 8.5
1000 tane a¤›rl›¤› ile dolayl› etkisi, 0.005 0.7 0.002 0.2
Korelasyon, 0.841** 0.816**
1000 tane a¤›rl›¤› ile tane verimi:
Do¤rudan etkisi, 0.033 12.2 0.070 26.4
m2'deki baflak say›s› ile dolayl› etkisi, -0.094 35.7 -0.170 64.0
Baflaktaki tane say›s› ile dolayl› etkisi, 0.137 52.1 0.026 9.6
Korelasyon, 0.076 -0.074
Çoklu korelasyon katsay›s› (R), 0.940** 0.890**
Kal›nt› (1-R2), 0.116 0.208
** ‹flaretli katsay›lar % 1 düzeyinde önemlidir.
0.899xx 0.721 -0.048 xx -0.190
0.576xx 0.361xx -0.118 -0.325
x
0.780 xx
-0.058x -0.310x 0.768xx 0.432 xx
0.940 xx 0.279x
-0.396xx -0,091
0.559xx 0.442
xx
0.503 0.458 xx
xx
0.285x
-0,094 0,033
TV
BTA B/m2
TDO
YAS TDS
YA
VD S/m2
YA‹ T/B
fiekil 1. K›fll›k bu¤dayda 11 karakter aras›ndaki iliflkileri gösteren 1993-1994 ürün y›l› path katsay›s› diyagram›
Çift yönlü ok korelasyon katsay›s›n›, tek yönlü oklar path katsay›lar›n› gösterir. *, ** s›ras›yla % 5 ve % 1'de önem- lidir. (VD: Vejetatif dönem, S/m2: m2'deki sap say›s›, YA:
Yeflil alan, YA‹: Yeflil alan indeksi, TDS: Tane dolum süresi, YAS: Yeflil alan süresi, B/m2: m2'deki baflak say›s›, T/B:
Baflaktaki tane say›s›, TDO: Tane dolum oran›, BTA: Bin tane a¤›rl›¤›, TV: Tane verimi).
Baflaktaki tane say›s›n›n tane a¤›rl›¤›na do¤rudan etkisi çok zay›f olmufltur. Sonuçlar›m›z, baflka araflt›r›c›lar›n, baflaktaki tane say›s›n›n tane a¤›rl›¤›n›
önemli derecede de¤ifltirmedi¤i yönündeki bulgular›yla (2,4) paralellik gestermifltir. Ayr›ca, baflaktaki tane say›s›n›n büyük ölçüde çiçeklenme öncesi geliflme süreçleri ve çevre koflullar›na (33, 35, 36), tane a¤›rl›¤›n›n ise çiçeklenme sonras› geliflme süreçleri ve çevre koflullar›na ba¤l› olmas› (6, 30, 33) bu sonucu desteklemektedir.
Yeflil alan süresinin baflaktaki tane say›s› ile olumlu iliflkisi, bu karakter yoluyla tane a¤›rl›¤›na dolayl› etkisinin olumlu ç›kmas›na neden olmufltur. Baflaktaki tane say›s› art›fl› ile asimilat paylafl›m› yönünden taneler aras›ndaki yar›fl; tane dolum oran›n› ve dolayl› olarak tane a¤›rl›¤›n› azaltm›flt›r.
Tane dolum oran› ile 1000 tane a¤›rl›¤› aras›ndaki iliflki gibi, bu karakterin 1000 tane a¤›rl›¤›na do¤rudan etkisi de olumlu ve önemli olmufltur. Bu sonuç, tane
0.980xx 0.906 -0.040 xx -0.141
0.529xx 0.474xx -0.215 -0.346
xx
0.922 xx
0,008 0.745xx 0.388 xx
0.989 xx 0.174
-0.412xx -0,107
0.685xx 0.447
xx
0.385 xx 0.524
xx
0.192
-0,157 0,070
TV
BTA B/m2
T/B
TDO
TDS YAS YA
VD S/m2
YA‹ -0.369xx
fiekil 2. K›fll›k bu¤dayda 11 karakter aras›ndaki iliflkileri gösteren 1994-1995 ürün y›l› path katsay›s› diyagram›
Çift yönlü ok korelasyon katsay›s›n›, tek yönlü oklar path katsay›lar›n› gösterir. *, ** s›ras›yla % 5 ve % 1'de önem- lidir. (VD: Vejetatif dönem, S/m2: m2'deki sap say›s›, YA:
Yeflil alan, YA‹: Yeflil alan indeksi, TDS: Tane dolum süresi, YAS: Yeflil alan süresi, B/m2: m2'deki baflak say›s›, T/B:
Baflaktaki tane say›s›, TDO: Tane dolum oran›, BTA: Bin tane a¤›rl›¤›, TV: Tane verimi).
Tablo 8. K›fll›k Bu¤day Genotiplerinde 1000 Tane A¤›rl›¤›n›n Ürün Y›llar›na Göre Path Katsay›s› Analizi
1993-94 1994-95
Ba¤›ms›z De¤iflkenler Path Etki %'si Path Etki %'si
katsay›s› katsay›s›
m2'deki baflak say›s› ile 1000 tane a¤›rl›¤› : Do¤rudan etkisi,
Yeflil alan süresi ile dolayl› etkisi, Baflaktaki tane say›s› ile dolayl› etkisi, Tane dolum oran› ile dolayl› etkisi, Korelasyon,
Yeflil alan süresi ile 1000 tane a¤›rl›¤›:
Do¤rudan etkisi,
m2'deki baflak say›s› ile dolayl› etkisi, Baflaktaki tane say›s› ile dolayl› etkisi, Tane dolum oran› ile dolayl› etkisi, Korelasyon,
Baflaktaki tane say›s› ile 1000 tane a¤›rl›¤› : Do¤rudan etkisi,
m2'deki baflak say›s› ile dolayl› etkisi, Yeflil alan süresi ile dolayl› etkisi, Tane dolum oran› ile dolayl› etkisi, Korelasyon,
Tane dolum oran› ile 1000 tane a¤›rl›¤› : Do¤rudan etkisi,
m2'deki baflak say›s› ile dolayl› etkisi, Yeflil alan süresi ile dolayl› etkisi, Baflaktaki tane say›s› ile dolayl› etkisi, Korelasyon,
Çoklu korelasyon katsay›s› (R), Kal›nt› (1-R2),
* ‹flaretli katsay›lar % 5, ** iflaretli katsay›lar % 1 düzeyinde önemlidir.
-0.310*
0.364 -0.009 -0.263
0.559**
-0.202 -0.042 -0.367
-0.058 -0.049 0.404 -0.118
0.940**
0.087 -0.218 0.007
-0.218
-0.052
0.179
0.816**
0.795**
0.368
32.8 38.5 0.9 27.8
47.8 17.3 3.6 31.3
9.2 7.8 64.2 18.8
75.1 6.9 17.4
0.6
-0.369**
0.549 0.001 -0.620
0.685**
-0.296 0.004 -0.753
0.008 -0.066 0.373 -0.280
0.989**
0.232 -0.521 -0.002
-0.439**
-0.360**
0.035
0.698**
0.784**
0.385
24.0 35.6 0.1 40.3
39.4 17.0 0.3 43.3
1.1 9.1 51.3 38.5
56.7 13.3 29.9 0.1
a¤›rl›¤›n›n oluflmas›nda tane dolum oran›n›n olumlu rolüne dikkat çeken baflka araflt›rma bulgular›yla uyum göstermifltir (30, 37). Tane dolum oran›n›n yeflil alan süresi yoluyla dolayl› olumsuz etkisinin özellikle araflt›rmam›z›n ikinci y›l›nda yüksek ç›kmas›, bu y›lda tane dolum süresinin daha uzun olmas›n›n sonucudur (30).
Baflaktaki Tane Say›s›
Baflaktaki tane say›s›na iliflkin path katsay›s› analizi sonuçlar› Tablo 9'da gösterilmifltir. Vejetatif dönemin baflaktaki tane say›s› üzerindeki do¤rudan etkisi iki ürün y›l›nda da olumlu ve yüksek ç›km›flt›r. Daha uzun vejetatif dönemin, daha fazla say›da baflakç›k primordias›
oluflturarak tane say›s›n› art›rd›¤› baflka araflt›r›c›lar taraf›ndan da rapor edilmifltir (1, 2, 4, 36). Vejetatif dönemin öteki karakterler yoluyla dolayl› etkileri olumlu
ve zay›f bulunmufltur.
Yeflil alan indeksinin baflaktaki tane say›s›na do¤rudan etkisi olumlu ve önemli ç›km›flt›r. Bu durum, çiçek geliflimi döneminde kazan›lan asimilasyon miktar› ile ilgili olabilir.
Çünkü, tane ba¤lamaya, çiçeklenme öncesi yeterli vejetatif geliflmenin; fotosentez alan›na ba¤l› gerekli asimilat birikiminin önemli rol oynad›¤› bildirilmektedir (33, 38). Yeflil alan indeksinin tane dolum süresi ile dolayl›
etkisi yüksekçe ve olumlu, m2'deki baflak say›s› ile dolayl›
etkisi ise yüksekçe ve olumsuz bulunmufltur.
Tane dolum süresinin baflaktaki tane say›s›na do¤rudan etkisi olumlu ç›km›flt›r. Bu sonuç, tane dolum süresinin çiçeklenme sonras› tozlanan çiçeklerdeki kurumay› önleyerek ve olgunlaflmaya kadarki baflakç›k kay›plar›n› azaltma yoluyla baflaktaki tane say›s›n› art›rd›¤›
Tablo 9. K›fll›k Bu¤day Genotiplerinde Baflaktaki Tane Say›s›n›n Ürün Y›llar›na Göre Path Katsay›s› Analizi
1993-94 1994-95
Ba¤›ms›z De¤iflkenler Path Etki %'si Path Etki %'si
katsay›s› katsay›s›
Vejetatif dönem ile baflaktaki tane say›s›:
Do¤rudan etkisi,
Yeflil alan indeksi ile dolayl› etkisi, Tane dolum süresi ile dolayl› etkisi, m2'deki baflak say›s› ile dolayl› etkisi , Korelasyon,
Yeflil alan indeksi ile baflaktaki tane say›s›:
Do¤rudan etkisi,
Vejetatif dönem ile dolayl› etkisi, Tane dolum süresi ile dolayl› etkisi, m2'deki baflak say›s› ile dolayl› etkisi, Korelasyon,
Tane dolum süresi ile baflaktaki tane say›s› : Do¤rudan etkisi,
Vejetatif dönem ile dolayl› etkisi, Yeflil alan indeksi ile dolayl› etkisi, m2'deki baflak say›s› ile dolayl› etkisi, Korelasyon,
m2'deki baflak say›s› ile baflaktaki tane say›s›:
Do¤rudan etkisi,
Vejetatif dönem ile dolayl› etkisi, Yeflil alan indeksi ile dolayl› etkisi, Tane dolum süresi ile dolayl› etkisi, Korelasyon,
Çoklu korelasyon katsay›s› (R), Kal›nt› (1-R2),
** ‹flaretli katsay›lar % 1 düzeyinde önemlidir.
0.422**
0.017 0.152 0.001
0.361**
0.019 0.150 0.090
0.503**
0.128 0.108 -0.001
-0.118 -0.005 0.276 0.004
0.592**
0.440**
0.738**
0.157 0.872**
0.239
71.3 2.9 25.7
0.1
58.2 3.1 24.2 14.5
68.0 17.3 14.6 0.1
29.3 1.2 68.5
1.0
0.447**
0.048 0.083 0.013
0.474**
0.046 0.141 -0.187
0.385**
0.096 0.174 -0.006
-0.215 -0.027 0.411 0.010
0.591**
0.474**
0.649**
0.179 0.837**
0.300
75.6 8.1 14.1
2.2
55.9 5.4 16.6 22.1
58.3 14.5 26.3 0.9
32.4 4.1 62.0
1.5
