• Sonuç bulunamadı

a ı ı a a a l k ebile ek i kiler

N/A
N/A
Info
İndir
Protected

Academic year: 2021

Share "a ı ı a a a l k ebile ek i kiler"

Copied!
8
0
0

Yükleniyor.... (view fulltext now)

Şimdi indir ( 8 sayfa )

Tam metin

(1)

Yaşadığımız gezegende giderek artan dünya nüfusu, kirlilik ve plansız kalkınma doğal kaynaklar üzerinde ciddi bir baskı oluşturuyor.

Gezegenimiz üzerinde silinmez izler bırakmak ve doğal kaynakları dikkatsizce kullanmak sonucunda biyosferdeki yaşam destek sistemlerinin idame ettirilemez hâle gelecek olması dünyamızı

yaşanmaz kılabilir ve gelecekte insanlık dünya dışı ortamlarda yaşam alanları kurmak zorunda kalabilir.

i o ler

a ı ı a a a l k ebile ek i kiler

Prof. Dr. Latif Kurt, Araş. Gör. Dr. Ebru Özdeniz, Araş. Gör. Dr. Beste Gizem Özbey, Araş. Gör. Dr. Ayşenur Bölükbaşı,

[A.Ü., Fen Fakültesi, Biyoloji Bölümü, Ekoloji ve Çevre Biyolojisi Ana Bilim Dalı

(2)

Dünya dışı yaşam alanı oluşturma çalışmaları günümüzde hızla devam ediyor.

Ancak inşa edilecek yerleşkede yaşam destek ünitelerinin oluşturulması ve devamlılığı son derece önemli.

İşte tam da bu noktada henüz çok telaffuz edilmeyen ancak gelecekte dünya dışı yaşamda (egzobiyolojik) önemli yaşam desteği sağlayabilecek

jipsofitler ön plana çıkacak.

i o ler

a ı ı a a a l k ebile ek i kiler

69 Centaurea nivea-peygamber çiçeği

(3)

Acantholimon riyatguelii

(4)

71

i o leri

Farklı ıla zellikler

Jipsofitlerden önce jipsi tanımakta yarar var. Jips kurak ve yarı kurak iklime sahip bölgelerde oldukça sık görülen bir toprak çeşidi. Jipsli topraklar dünyada 100 milyon hektar yer kaplıyor. Dünya genelinde Güneybatı Sibirya, Doğu Su- riye, Orta ve Kuzey Irak ve Güneydoğu Somali’de yayılım gösteren jipsli toprakların kapladıkları alan 850.000 km2 olarak hesaplanmış. Ayrıca İspanya, Cezayir, Tunus, İran, Rusya ve Güney Avustralya’nın orta kısımlarında da jipsli topraklar var. Türkiye’de İç Anadolu Bölgesi'nde çok geniş alan kaplayan jipsli topraklar, diğer bölgelerde de adacık- lar şeklinde bulunur. Jipsli topraklar Sivas, Erzincan, Kay- seri, Malatya (Darende, Gürün), Ankara (Ayaş, Beypazarı, Polatlı, Acıkır), Eskişehir (Sivrihisar), Afyon (Emirdağ) ve Çankırı-Çorum arasında yaygın bulunurken lokal olarak da Denizli, Çanakkale (Ezine) ve Trakya’da yayılım gösterir.

Jipsli topraklar jeolojik dönemlerde aşırı buharlaşma so- nucu oluşmuş ekstrem habitatlardır. Jipsin fiziksel yapısı genellikle cam kristalleri şeklindedir. Jips, kristal hâlde su ihtiva eden kalsiyum sülfat (Ca2SO4.2H2O) ya da su ihtiva et- meyen anhidrit (CaSO4) şeklindedir. Jips, birkaç yüz metre derine gömüldüğünde suyunu kaybederek anhidrite, de- rinlerdeki anhidritler de yükselip yüzeye yakın konumlara geldiklerinde bünyelerine su alarak jipse dönüşür. Yapılan analizler jipsin içindeki suyun, hidrojen yerine hidrojenin izotopu olan döteryum içeren ağır su olduğunu gösteriyor.

Achillea ketenoglui

(5)

Jipsli topraklar, kurak ve yarı kurak iklim şartlarıyla bera- ber, bitki yaşamı için fiziksel ve kimyasal stres faktörüdür.

İşte bu aşırı stres koşullarına uyum sağlayarak sadece jipsli topraklarda yetişen bitkiler jipsofit diye adlandırılır.

Hem jips hem de jips dışı topraklarda yetişen bitkilere ise jipsovag denir.

(6)

73

Jips içeriği %25’i aşan topraklarda, jipsten dolayı meyda- na gelen sertleşme sebebiyle kökler derinlere inme olana- ğı bulamaz. Ayrıca, bu topraklar düşük potasyum (K) ve magnezyum (Mg) değerlerine sahip olduğundan ve bitki köklerince topraktan düzenli besin alınamadığından ürün verimi düşük olur.

Jips kristal

Alyssum niveum

Tüm dünyadaki jipsli topraklarda yaşayan jipsofit bitkileri tespit etmek ve küresel ölçekte biyogenetik analizler yapılarak bu türlerin uyum stratejilerinin araştırılması için

AB Çerçeve Programı HORİZON 2020 kapsamında, 2017 Aralık ayında bir proje başlatıldı.

Marie Skłodowska-Curie Research and Innovation Staff Exchange (H2020-MSCA-RISE-2017)

GYPWORLD “A global initiative to understand gypsum ecosystem ecology” başlıklı projede aralarında Türkiye’nin de bulunduğu 11 ülkeden 18 enstitü yer alıyor (http://gypworld.com/).

Proje kapsamında 4 yıl boyunca 11 ülkede yetişen jipsofitlerin tespit edilmesinin yanı sıra

bu türlerin ekstrem yani uç koşullara

uyum stratejilerinin açıklanması da amaçlanıyor.

İşte tam da bu noktada jipsofitlerin dünya dışı yaşam için öncü olabileceği gündeme geliyor.

(7)

Çoğu jipsli toprak organik maddece fakirdir. Toprakta jips içeriği arttıkça katyon değişim kapasitesi azalır. Katyon de- ğişim kapasitesi genellikle toprağın organik madde içeriği- ne ve toprak dokusuna bağlıdır. Ca, Mg, K gibi makro besin elementleri arasındaki ilişkide Ca konsantrasyonu yüksek olduğu zaman Mg ve K emilimi engellenir ve bitki dokula- rında Ca:Mg oranı artar. Ayrıca jipsten kaynaklanan yük- sek kalsiyum içeriği Ca-Mg antagonizmine neden olabilir.

Jipsli topraklar, Türkiye’de olduğu gibi, kurak ve yarı ku- rak enlemlerdeki ülkelerde biyolojik çeşitlilik açısından son derece önemli ekosistemlerdir. Jipsli topraklarda ya- şanan izolasyon sonucu hızlı bir değişim meydana gel- miş ve bu topraklar endemik bitkiler açısından son dere- ce zengin biyogenetik rezerv alanlarına dönüşmüşlerdir.

Bilindiği gibi bitkiler topraktaki serbest suyu kolayca ala- bilir. Ancak kurak koşullarda su bitkiler için en önemli stres faktörüdür. Su stresinin aşırı yaşandığı jipsli top- raklarda, serbest su bulunmadığı zamanlarda, jipsofitler kristalize hâlde bulunan ağır suyu jips kristallerinden söküp alarak bu ekstrem koşullarda yaşamlarını sürdü- rebilirler. n

(8)

75 Kaynaklar

Food and Agriculture Organization (FAO), ”Management of gypsiferow soils”, FAO Soils Bulletin, Cilt 62. Rome, Italy, 1990.

Herrero J, Porta J, “The terminology and the concepts of gypsum-rich soils”, Geoderma, Cilt 96, s. 47-61, 2000.

Meyer SE,“The ecology of gypsophile endemism in the Eastern Mojave desert”, Ecology, Cilt 67, Sayı 5, s.1303-1313, 1986.

Özdeniz E., Bölükbaşı A., Kurt L., Özbey B.G. “Jipsofil Bitkilerin Ekolojisi”, Toprak Bilimi ve Bitki Besleme Dergisi, Cilt 4, Sayı 2, s. 57-62, 2016.

Palacio S, Escudero A, Montserrat-Marti G, Maestro M, Milla R, Albert MJ,

“Plants living on gypsum: beyond the specialist model”, Annals of Botany, Cilt 99: s. 333-343, 2007.

Palacio, S.,l Montserrat-Martí, G., Pedro Ferrio, J.,

“Water use segregation among plants with contrasting root depth and distribution along gypsum hills”, Journal of Vegetation Science, Cilt 28, Sayı 6, DOI: 10.1111/jvs.12570, 2017.

Parsons RF, “Gypsophily in plants A review”, American Midland Naturalist, Cilt 96, Sayı 1, s. 1-20, 1976.

Muscari sivrihisardaghlarensis

Referanslar

Şimdi indir ( PDF - 8 sayfa - 2.89 MB )

Benzer Belgeler

a g o r a k i t a p l ı ğ ı

Buna rağmen film de her şey daha huzurlu olabilirmiş gibi geliyor.. Öyle bir izlenim mi

B o d r u m k a t t a g a r a j , k a p ı c ı o d a s ı , ç a m a ş ı r - lık, k a l o r i f e r o d a s ı v e k ö m ü r d e p o l a r i l e iki o d a , bir m u t f a k , b i r h a l â d a n i b a r e t a y r ı - k ü ç ü k b i l d a i r e v a r d ı r

[r]

B a l ı k ç ı k o y u s i t e s i - T u z l a Mimari Proje:

Kesitte'de görülece- ği gibi dairelerin dar ve uzun oluşları, ışık sisteminde bir araştırmayı gerektir- miş, ve Mimar Blok'u ortadan ikiye bö- lerek, Deniz tarafına

A s ı l y a p ı n ı n p l â n k a r a k t e r i k a r e y e y a k ı n d ı r , d u v a r l a r t a ş v e t u ğ l a i l e ö r ü - l ü d ü r . S a ç a k l a r v e b i n a y ı ö r t e n sakıf bir- ç o k l a r ı g i b i d e v r i n d e ç o k

[r]

(1)l a r m a ait v e k a y a l a r ı n a basit ş e k i l d e a v r e s i m l e - r i k a z ı l m ı ş m a ğ a r a l a r ı n d a n , M a d ı r b u r c u g i b i e h - r a m l a r l a b o y ö l ç ü ş e c e k k a d a r i h t i ş a m l ı h a r a b e l e - r i

Özel anıtlarımızı ve bize tarih- ten mal olan mimarlık ve diğer sa- nat eserlerini daha bilimli ve daha esaslı koruyabilmek için; bir çok kollarda çalışan ayrı ayrı

Bu baca ta- m a m l a n ı n c a etrafına önceden h a z ı r l a n m ı ş bir ev k u r u l a c a k - tır

Bu sahada, hükümetin yapacağı iş birliğiyle Amerika ev inşaatçılığında geçmiş senelerdeki ic- raatları kat kat geçecek bir faaliyet belireceği gi- bi, işsizlik

M i m a r Sabri şehircilik b a k ı m ı n d a n H a l k e v i için K o n y a ' n ı n meşhur A l â a d d i n k ö ş k ü harabelerinin eteklerini m u v a f ı k b u l m a k t a d ı r . B u n u n sebeplerini raporunda u z u n uzadıya izah etmektedir.

Bir çok iş- lenmeğe müsait taş cinsleri mevcut olan b u yurt kö- şesinde ne için çimento ve iskelet binalar inşa edil- mesi icap etsin.. Döşemeler gayet tabiî ola-

B i r n c i c i l d d ö r t l i r a y a s a t ı l m a k t a d ı r . K i t a p y a l n ı z ( B i r - l i k ) t a r a f ı n d a n s a t ı l d ı ğ ı için a l m a k i s t i y e n l e r i n şu a d r e s e m e k t u p l a m ü r a c a a t l a r ı

Zeki üayâr - Neşriyat müdürü