Ş e h i r m i m a r i s i n d e u s u l l e r
Ş e h i r yeşillikleri
M i m a r Ş a h a b e t t i n
Şehir yeşillikleri başlığı a l t ı n d a p a r k l a r ı , bahçeleri; mezarlık ve o r m a n l a r ı sayabiliriz.
P a r k l a r şehirlerde gözetilecek m ü h i m n o k t a l a r - dan biridir. Şehirler için, i n s a n l a r ı için çok f a y - daları vardır.
Şehir yeşilliklerine A v r u p a d a pek ziyade kıymet veriliyor. H a t t â bazı yerlerde yeşillik az diye bahçeli şehirler kuruluyor. Dikkati çeken bu n o k t a y a memleketimizde de e h e m m i y e t ve- rilmesi t e m e n n i y e değer. A v r u p a d a yeşillik elde etmek için büyük u ğ r a ş m a l a r vardır. Meselâ kanalizasyon ve sağlık n o k t a l a r ı n d a n şehirlerde su ihtiyacı b ü y ü k m i k t a r d a t e m i n edilmiştir.
Bizim şehirlerimizde bu u ğ u r d a kâfi bir şey yapılamamıştır. Binlerce yıl önceki Anadolu Türk şehirlerinin şehir m i m a r î s i n o k t a s ı n d a n ne şekil gösterdiğini bilmiyoruz. Hititler z a m a - nının şehir teşkilâtına ait elimizde pek az bilgi- ler vardır. Anadolu şehirlerinin su ihtiyacı Sel- çııkîler z a m a n ı n d a pek ziyade kale alındığı, k a - lan örneklerden anlaşılıyor. F a k a t Osmanlı yıl-
ları bu şehirlerin bakımsız günleridir. Yalnız Sinan t a r a f ı n d a n büyük u ğ r a ş m a l a r oldu. O n - dan sonra şehir yapıcılığı, millî n o k t a d a n oldu- ğu gibi, y ü z ü s t ü n e bırakıldı.
Bazı şehirlerimizin a k a r suyu yoktur. T a b i i . bu gibilerinde b ü y ü k ç a p t a yeşillikler y a p m a k çok lâzımdır. B u n u n için de y a k ı n d a a k a n s u l a - rı şehir içinden geçirmek icap eder. Şehirlerin bu büyük ihtiyacı e t r a f ı n d a çok güçlü ç a b a l a - malara lüzum vardır.
Şehir p l â n l a r ı n d a yeşillikleri öne koymak ilk vazifedir. Önce gözümüzü çekecek şey, ş e h - rin akar suyu var mıdır? Şehirden geçmesi kaça mal olabilir? Bu sorgulara karşılık b u l u n d u k t a n sonra plânda yeşillik yeri a r a n a b i l i r . Yeşillik, kolaysa şehrin işlek yollarından u z a k t a olacak.
Fakat bu uzaklık yürüyerek 5-10 d a k i k a d a n a r -
tık olmıyacaktır. P l â n d a bellilik ettiğimiz n o k - t a d a , sağlık için birçok ihtiyaçlarımızı o r t a y a koyabiliriz. Bir d e f a yapacağımız p a r k t a spor ve oyun yerlerini, h a v a a l m a yerlerini, gezme, o t u r - m a , eğlenme yerlerini toplıyabiliriz. İngilterede bu gibi p a r k l a r içinde h a l k ı n sığırlarını o t l a t - m a k için bile yerler vardır.
P l â n ü s t ü n d e yeşillik yerini seçtikten sonra sıra yapıcılığına gelir. B u n u n için p a r k a derli toplu biçim vermek lâzımdır. G a y e t kısa yollar, gezinti yolları, atla, a r a b a ile dolaşma yollarını, h a v a a l m a ve o t u r m a yerlerini yerliyerinde b u - lundurmalıyız. Yemek yiyecek, o t u r u l a c a k yeri c r t a y a koymak lâzımdır. Spor yerleri; meselâ tenis, ayak ve el topu; i n s a n ve a t koşu yerlerini poyraz n o k t a d a seçeriz.
G ü n e ş banyosu ve yüzme yerlerini de p a r k içinde b u l u n d u r m a k lâzımdır. Yollara vereceği- miz genişlik p a r k ı n b ü y ü k l ü ğ ü n e göredir. Elden geldiği k a d a r az yollar ve d a h a çok gölgeli a ğ a ç - lara k ı y m e t vereceğiz. Meyvalı ağaçlar yetiştir- miye d i k k a t v e r m e m e k lâzımdır. Bilhassa p a r - kın içinde bir n o k t a d a ayrıca çiçek ve ağaç b ü - y ü t m ı y e *yarsfr> bir yer a y ı r m a k çok faydalıdır.
P a r k ı n görünüşü, şehrin güzelliğini a r t t ı - -•T£?:eak bir bcyda olacaktır. P a r k için alacağımız
ölçüde i n s a n ç o k l u ğ u n u n büyük tesiri vardır.
A l m a n t e t i k ç i l e r i n d e n Wagner, spor, oyun yer- leri ve çay rl klar için şu ölçüleri bildiriyor ve bu yerlerin bir p a r ç a h a l i n d e n ziyade birbirin- den köşeli h a r e k e t l e r l e ayırdedilmesini tavsiye ediyor.
1. K u m l u k l a r . % 6,4 bir baş için 0,32
2. O t u r m a yeri. % 12,1 » 1,62 3. M e k t e p oyun yeri. % 6,5 » 0,32
4. Oyun yeri. % 6,5 » 8,02
% 5,5 » 6,72
% 5,5 » 8,02
% 2 » 37,02
% 1,8 » 25,02
% 0,5 » 37,02
% 1,1 10,02
5. Spor yeri. % 5,0 » 32,02
6. Gezme yeri. % 35,0 » 1,22
% 7,9 0,62
7. Parklar. % 35,0 » 4,82
% 7,9 2,42
8. Ormanlar. % 35,0 » 31,12
% 7,9 » 16,02
10,000 başlı bir şehir için bir kişiye düşen yeri gösterir başka bir incelemesi şu ölçüdedir.
1. Oyun için 1,2 ha ı ,2'2 Yer verilmesi mecbur
» M » ı , 22 „ değildir.
2 . Spor için 1 6 » 1 , 6 * 3 . Gezme » 0 , 5 » 0t5a
4. Parklar için 2,0 » 2 , 03
5 . Ormanlar » 1 3 , 0 » 1 3 , 0a
1 9 , 5 ha 1 9 , 52
Buna katılacak daha oyun, gezme, parklar için 1,23 + 1,2'- + 1,<>3'-f- 0,52 + 2,02 = <!,53
parça yer vardır.
Wolf a d ı n d a Alman araştırıcısı, y u k a r d a k i - ne benzer incelemesinde yaşları kale alır şu öl- çüyü veriyor. Erkek, kız ve o r t a m e k t e p çocuk- larını biribirinden ayırıyor, işsizler diye bir ölçü ortaya çıkarıyor.
A.
B.
C.
D.
Eı.
Ea.
Ea.
iû, F.
2 yaşına kadar çocuklar için.
2-6 » > » »
6-10 » » -» »
İÜ-14 » » » » 14-17 » erkek » » 14-17 » oıtamektep » »
14-17 » kız » 14-17 » işsiz » 17 » » »
8,6 8,2 7,7 2,2 0,7 1,5 1,5 4,5 Şehir yeşillikleri içinde B. 0,66 -f C. 2,252 çapında oyun kumlukları olacaktır. Oyun yerle- rinin b ü t ü n ü -y- + H -f- — büyüklüğünde
bulunacaktır. Bu ölçüye m e k t e p avluları katıl- mazsa topu C 2 , 5 + D 12,34+E> 40 Ei 10 + F 2 , 8 73
t u t a c a k t ı r . Mektep avlularında 6-10 yaşına k a - d a r olan çocuklar için oyun yerine çayır ekmek lâzımdır. O z a m a n C. 2,52 ölçüsü değişir ve b ü y ü k - lüğü C. 62 olur.
a. Oyun kumlukları.
b. Sıralı yerler.
c. Çayırlıklar.
d. Gezinti yolları.
e. P a r k yeri.
f. O r m a n l a r
0,082 0,12?
3,452 0,072 3,732 11,252 18,72-
Wagner, ölçüsünde şehir yeşillik yerini 19,502 üzerinden gösteriyor. Wolf ile a r a l a r ı n d a 6,502 büyüklüğünde ayrılık vardır. Bu ayrılık o r m a n l a r için verdiği ölçünün d a h a büyük ol- m a s ı n d a n ileri geliyor.
