KARAKTER VE
DEĞERLER EĞİTİMİ
FİLOLOJİ GRUBU 7. HAFTA II. DERS
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Değerleri sınıflandırılması konusundaki çalışmalar iki grup altında toplanabilir.
• Bunlardan bir grubu, evrensel düzeyde bütün kültürler için geçerli olabilecek bir sınıflandırma yapmaya yöneliktir” (Doğan,2007)
• Birinci gruplandırmada değerler evrensel düzeyde ele alınırken tek bir kültürün etkisi yerine bütün kültürler açısından incelenir.
• Böylece dünyanın hangi ülkesinde yaşadığına yada hangi kültürün etkisi altında olduğuna bakılmaksızın tüm insanlar için geçerli olan
değerlerin üzerinde durulur
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Değerleri evrensel düzeyde ele alan çalışmalardan bir kısmı değerleri nitelikleri itibari ile sınıflandırmaya yöneliktir.
• Bunlar arasında en başta gelen Parsons ve Shils’ın 1951
yılında ve Kluckhohn ve Strodtbeck’in 1961 yılında yapmış oldukları çalışmalarda tanımlanmış olduğu değer boyutlarıdır.
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Parsons ve Shils (kutupsal) değer boyutlarını,
• duygusal-duygusal olmayan,
• bireye ve gruba yönelim,
• evrensele ve yerele yönelim,
• başarıya yönelim,
• özele ve genele yönelim biçiminde ele alır,
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Kluckhohn ve Strodtbeck ise değer boyutları olarak
• insan doğasına ilişkin iyi-kötü;
• insan ile doğa arasındaki ilişkilerin niteliğine yönelik olarak eylemlerin niteliğini doğaya boyun eğme ve doğa üzerinde hâkimiyet;
• zamana yönelik olarak geçmiş ve gelecek;
• eylemlerin amaçlarına yönelik olarak araç ve amaç ile
• insan ve toplum ilişkilerine ilişkin olarak da uyma ve bireysel özerklik olarak tanımlamışlardır.
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Değerleri genel düzeyde sınıflandırmaya ilişkin diğer bir grup çalışma ise değerleri ilgili oldukları toplumsal yaşamın
farklı alanlarını esas alarak yapılan sınıflandırma çalışmalarıdır.
• Bu grupta yer alan çalışmaların başlıcaları Allport, Vernon ve Lindzey ile Graves’in yapmış oldukları çalışmalardır
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Değerlerin sınıflandırılmasına ilişkin ikinci grupta yer alan
çalışmalar ise değerleri kültürel boyutları (değişkenleri) esas alarak sınıflandıran çalışmalardır.
• Bu çalışmalarda, amaç öncelikle kültürel değişkenleri kuramsal olarak tanımlamak ve değişkenleri esas alarak değerleri
tanımlamak ve açıklamaktır.
ALLPORT, VERNON VE LİNDZEY’İN
DEĞERLER
SINIFLANDIRMASI
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Allport, Vernon ve Lindzey sınıflaması
• Allport , Vernon Lindsey (1960) değere yönelik teorik bir temel oluşturulması ve sınıflandırılmasında insan merkezli yaklaşımın benimsenmesinin daha verimli olacağını
belirtmektedirler.
• Bu bakış açısına göre ; her insanın kendine özgü kabul ettiği, önemsediği bir veya birden fazla değer vardır ve bu değerler insanın yaşamını belirler.
• Bir birey için önemli olan değer bir diğer birey için önem arz etmeyebilir.
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Allport, Vernon ve Lindzey sınıflaması
• Allport, Vernon ve Lindzey, değerlere, film seyretmek, gazete okumak, oy vermek gibi olağan davranışlarla ilişkilendirerek daha somut, yaşama ait anlamlar yükleyen ilk bilim
adamlarıdırlar.
• Bu araştırmacılar, bireylerin tüm özel ve toplumsal davranış tercihlerinin sıralandığı bir değerler tipolojisinden söz
etmişlerdir.
• Zamanla, tipoloji fikri yerini, her insanın varolan değerlerden kendine has, kişisel ve esnek hiyerarşiler oluşturduğu
düşüncesine bırakmıştır.
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Allport, Vernon ve Lindzey sınıflaması
• Allport, Vernon ve Lindzey’in değer sınıflaması,
benimsenmesi bireyler arası farklılık gösteren, kimisine
göre önemli fakat kimisine göre de daha önemsiz olan altı boyutlu bir değerler sistemidir.
• Bu sınıflandırma, bireylerin sahip oldukları değerler
bakımından birbirleri ile kıyasını mümkün kılması açısından önemlidir.
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Allport, Vernon ve Lindzey sınıflaması
• Allport, Vernon ve Lidzey (1960), çalışmalarında değerleri;
• estetik,
• bilimsel (teorik),
• ekonomik,
• siyasi,
• sosyal ve
• dini değerler olmak üzere altı temel kategoride incelemişlerdir
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Allport, Vernon ve Lindzey sınıflaması
• Estetik değerler
• Estetik; bir kavram olarak güzellik, genellikle
sanatsal bir nesnenin şekil, renk, ses, tasarım veya ritim gibi duyusal tezahürlerden doğup insan
zihnine bir algısal haz deneyimi, bir anlam ya da doyum sağlayan bir özelliği olarak tanımlanır.
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Allport, Vernon ve Lindzey sınıflaması
• Estetik değerler
• Gerçeği güzelde arayan değerlerdir.
• Simetri, zarafet, uyum benimsenen değerlerdir
• Her bir tecrübe zarafet, simetri veya uygunluk açısından değerlenir.
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Allport, Vernon ve Lindzey sınıflaması
• Estetik değerler
• Birey hayatı, olayların bir çeşitliliği olarak görür.
• Her bir izlenimden, onun kendi varlığı ve hatırı için zevk alınır.
• Birey yaratıcı bir artist olmak ihtiyacında değildir;
geçmişe, eskiye bağlanmak ihtiyacında da değildir.
• Başlıca ilgisini, hayatın artistik olaylarında bulur.
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Allport, Vernon ve Lindzey sınıflaması
• Estetik değerleri yüksek olan bireyler
• Estetik insan, en yüksek değeri form ve ahenkte görür.
• Simetri, uyum ve forma önem verir.
• Sanatın toplum için zorunluluk olduğunu düşünür.
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Allport, Vernon ve Lindzey sınıflaması
• Estetik değerlere örnekler
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Allport, Vernon ve Lindzey sınıflaması
• Estetik değerlere örnekler
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Allport, Vernon ve Lindzey sınıflaması
• Bilimsel (teorik) değerler
• Genel ilgi alanı gerçeğin ortaya çıkarılması olan değerlerdir.
• Bu alanda muhakeme, rasyonel düşünce, şüphe, eleştiri ve deneysel araştırmalar benimsenen değerlerdir
• Benzerlikleri ve farklılıkları araştırır.
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Allport, Vernon ve Lindzey sınıflaması
• Bilimsel (teorik) değerler
• Gerçeği önemsemeyi, bilgiyi, muhakemeyi, eleştirel düşünmeyi içerir
• Yaratıcılık, bilgiyi uygulama, merak duyma, bilimsel bilgi sahibi olmadır.
• Bireyin rasyonel düşünme becerileri
neticesinde oluşturduğu değer sistemidir.
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Allport, Vernon ve Lindzey sınıflaması
• Bilimsel (teorik) değerler
• Gözlem, eleştiri, muhakeme ön plandadır.
• Bilimsel değeri olan insan, deneysel, akılcı ve entelektüeldir
• Teorik değerleri önemseyenler bilgi ve
gerçeğe ulaşmak, düşünmek, öğrenmek, analiz etmek, sonuç çıkarmak, kanıtlamak ve
açıklamak amacıyla bilgiyi sistematik olarak düzenleme ve biriktirme isteğinde olan
bireylerdir.
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Allport, Vernon ve Lindzey sınıflaması
• Bilimsel (teorik) değerler
• Teorik insanın hakim ilgisi gerçeğin keşfidir.
• Bu amacın izlenmesinde kişi, karakteristik olarak zihni bir tutum takınır.
• Kendisini, objelerin güzelliği veya yararlılığına ilişkin yargılardan arındırır ve yalnız gözlemeyi ve
muhakemede bulunmayı arar.
• Teorik insanın ilgileri, ampirik, eleştirici ve akılcı
olduğundan, bu kimse zorunlu olarak entellektüeldir, çoğu kez bir bilim adamı veya felsefecidir
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Allport, Vernon ve Lindzey sınıflaması
• Ekonomik değerler
• İş hayatında gerekli olan servet birikimi ve başkalarını geçmeye yönelik değerlerdir.
• Faydacı ve pratik eylemler benimsenen değerlerdir.
• Yararlı ve pratik olana önem verir;
• Her hangi bir faaliyeti öder ve ödetir.
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Allport, Vernon ve Lindzey sınıflaması
• Ekonomik değerler
• Ekonomik insan, karakteristik olarak, yararlı olanla ilgilidir.
• Esasında, beden ihtiyaçlarının doyumu üzerine dayanır.
• İş dünyasının pratik hususlarını da içine alan, bir kendini koruma ve yararlanma ilgisi ve elle tutulur bir
zenginliğin birikimi hakimdir.
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Allport, Vernon ve Lindzey sınıflaması
• Ekonomik değerler
• Gelişmiş kişilerin ilgi alanı fayda kavramına dayanır.
• Bir mücadele olarak gördükleri yaşamda kaynakların akılcı kullanımı ve başarıya hemen dönüştürülemeyen, yararlı şeyler üretmeyen bilginin gereksizliğine inanırlar.
• Yararlılık ve etkinliği kazanç ve zenginlik ile ölçerler .
• Yani tutumlu olmak, kazancını doğru kullanma karşımıza çıkar.
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Allport, Vernon ve Lindzey sınıflaması
• Ekonomik değerler
• Tutumlu olmanın da bir çok yönü bulunur.
• Parada tutumlu olmak,malda tutumlu olmak,zamanda tutumlu olmak, konuşmada tutumlu olmak, sağlıkta tutumlu olmak gibi birçok çeşitleri sayabiliriz.
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Allport, Vernon ve Lindzey sınıflaması
• Ekonomik değerler (Tutumlu olma)
• Örneğin; kişi zamanın değerini bilmeden boşa harcarsa eline hiçbir şey geçmez.
• Ya da bir kimse eline geçen her şeyi yerse çok ve sağlıksız kilo alır ve sağlığı bozulabilir,
• bunun için sağlıkta da tutumlu olmak gerekir,
• elimizde olan sermayenin hepsini bir anda harcarsak daha sonra zor duruma düşebiliriz.
• Onun için sermayenin de kıymetini bilmeliyiz.
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Allport, Vernon ve Lindzey sınıflaması
• Siyasi değerler
• Güç elde etme ve bu gücü başkalarının
üzerinde kullanma duygularının ağır bastığı değer boyutudur.
• Politik değere sahip insanlar her şeyin üstünde kişisel güç elde etmek, otorite ve sosyal statü sahibi olmak,insanlar tarafından benimsenmek ve tanınmak isterler.
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Allport, Vernon ve Lindzey sınıflaması
• Siyasi değerler
• Hayatlarının büyük bir bölümünü rekabet ve mücadele ile geçiren bu insanlar lider olabilmenin yollarını
ararlar.
• Politik insan, esas itibariyle kuvvetle ilgilidir.
• Faaliyetleri zorunlu olarak, politikanın dar alanı içinde değildir.
• O, her şeyin üstünde kişisel güç, etki ve şöhret arar.
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Allport, Vernon ve Lindzey sınıflaması
• Sosyal değerler
• Sosyal değerler,var olduğu toplum içerisinde bireylerin ihtiyacına göre değişkenlik gösteren ve o ihtiyaç
gerekliliğinde ihtiyacın istek derecesini artıran veya azaltan, birey ve toplum menfaatinin göz önünde tutulduğu ve
fayda tercihinin ağırlık kazandığı normlar ve davranışlardır.
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Allport, Vernon ve Lindzey sınıflaması
• Sosyal değerler
• Sosyal değerlerin çıkış noktası ve ana kaynağı insan doğasıdır.
• İnsan doğası, aynı zamanda, değerlerin de
önemli bir bileşeni olduğu toplumsal hayatın ve toplumsal değişim isteğinin de esas
kaynağıdır.
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Allport, Vernon ve Lindzey sınıflaması
• Sosyal değerler
• Sevgi, insan ilişkilerini düzenlemeye yönelik değerlerdir.
• Sempati, verici olan ve kibarlık benimsenen değerlerdir.
• Başkalarını sevme, yardım ve bencil olmama esastır.
• Bu tip insan için en yüksek değer insan sevgisidir.
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Allport, Vernon ve Lindzey sınıflaması
• Sosyal değerler
• Sosyal değeri benimsemiş olan insan
muhtemelen teorik, ekonomik ve estetik tutumları soğuk ve gayri insani bulur.
• En saf şeklinde sosyal ilgi benliksizdir ve dini tutuma çok sıkı şekilde yaklaşmaya eğilimlidir.
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Allport, Vernon ve Lindzey sınıflaması
• Sosyal değerler
• İnsan sevgisi, bir veya bir çok kişiye ait olabilir.
• Sosyal insan bencil değildir, başka insanları araç olarak değil amaç olarak değerlendirir ve bu nedenle nazik ve sempatiktir, bencil değildir.
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Allport, Vernon ve Lindzey sınıflaması
• Sosyal değerler
• Sosyal değerler toplum içindeki niteliği, yaygınlığı ve gücü yönünden birbirine eşit değildir.
• Bu açıdan değerleri dörde ayırılır. Bunlar:
• 1-Öz değerler
• 2-Özel değerler
• 3-Seçimlik değerler
• 4-Geçici değerler
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Allport, Vernon ve Lindzey sınıflaması
• Sosyal değerler
1-Öz değerler; toplum üyelerinin büyük çoğunluğunca önemli bulunan ve kültürün özünü oluşturan güçlü, çekirdek değerlerdir.
Bu değerlerin değişmesi toplumu köklü biçimde değişime uğratır.
Örneğin dilin özünü oluşturan sözcükler
yabancı olanlarla değiştirildiğinde dil bozulur.
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Allport, Vernon ve Lindzey sınıflaması
• Sosyal değerler
• 2-Özel değerler; bir yöreye, mesleğe, ilgilenilen konuya göre önemli olan ve kullanılan değerlerdir.
• Örneğin, öğretmenler mesleğin geleneklerine ve toplumun ona yüklediği statüye ait
değerlere uygun davranmak zorundadır.
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Allport, Vernon ve Lindzey sınıflaması
• Sosyal değerler
• 3-Seçimlik değerler; toplum üyelerinin istediği zaman ve yerde kullanabildiği değerlerdir.
• Bu değerlere uyulması toplumca beklenir ama uyulmadığında kişi kınanmaz.
• Sözgelimi insanlar düğün yapmadan evlendiğinde günümüzde kınanmamaktadır.
• Bu uygulamalar daha çok şartların uygunluğu ile ilgilidir.
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Allport, Vernon ve Lindzey sınıflaması
• Sosyal değerler
• 4-Geçici değerler; belli bir süre toplumun belli bir kesimince kullanılan, uyulan moda değerlerdir.
• Bu değerler başka toplumlardan gelebilir, toplumun bir kesimince yaratılabilir.
• Toplum tarafından beğenilir, belli bir süre kullanılır ve sonra görünmez olur.
• Giysilerde görülen yıllık değişmeler gibi.
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Allport, Vernon ve Lindzey sınıflaması
• Dini değerler
• Din önemli bir kültürel değişken olup;
bireylerin değerleri, alışkanlıkları ve tutumları üzerinde kayda değer etkisi bulunmaktadır (Delener, 1994).
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Allport, Vernon ve Lindzey sınıflaması
• Dini değerler
• Değerlerin dayandığı çeşitli kaynaklar vardır ve bu kaynakların en önemlilerinden biri
dindir (Sezen,1998).
• Çünkü “tarih bilimi, insanların her yerde ve her devirde değerler sistemini bir iman
kaynağına dayandırdığını (özakpınar, vd.
1999;85) göstermektedir.’’
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Allport, Vernon ve Lindzey sınıflaması
• Dini değerler
• Dinî inançlar soysal davranışın şekillenmesinde önemli bir rol oynamaktadır.
• Dinî değerlere olan bağlılıktaki farklar
bireylerin yaşamına yön vermekle birlikte yaptığı tercihleri, ne tüketeceğini ve kiminle ilişkide bulunacağını etkilemektedir (Fam, Waller & Erdoğan, 2004).
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Allport, Vernon ve Lindzey sınıflaması
• Dini değerler
• Dini değerlere sahip bireyin zihni yapısı
devamlı olarak mutlak şekilde doyurucu en yüksek değer tecrübelerini yaratmaya
yönelmiştir.
• Bu tipteki bazı insanlar mistiktir.
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Allport, Vernon ve Lindzey sınıflaması
• Dini değerler
• Dini değerlere sahip hayattan çekilerek
kendisini en yüksek realite ile birleştirmeyi arar.
• Din uğruna dünyevi hazları feda eder.
• Birlik tecrübesini, kendisini inkar etme ve düşünme yolu ile bulur (Sağnak, 2003).
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Allport, Vernon ve Lindzey sınıflaması
• Dini değerler
• Evrenin bütünlüğü ve bunun tarifine yönelik değerlerdir.
• Bir insanın en yüksek değeri "birlik" olarak ifade edilebilir.
• Evreni bir bütün olarak kavramayı arar ve kendisini onun bu bütünlüğüne bağlar.
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Allport, Vernon ve Lindzey sınıflaması
• Dini değerler
• Dindarlığı içsel dindarlık (İntrinsic) ve dışsal dindarlık (Extrinsic) olarak değerlendiren
Allport, dinin kurumsallaştırılmasını, kurumsal dinin gerçek dine zarar verdiği görüşüyle
eleştirir.
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Allport, Vernon ve Lindzey sınıflaması
• Dini değerler
• Dışsal olarak motive olan birey dinini
kullanırken içsel olarak motive olan birey dinini yaşamaktadır ve din olgusu yaşamda merkezî bir yer edinmiştir (Allport & Ross, 1967).
GRAVES’İN DEĞERLER
SINIFLANDIRMASI
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Graves’in Değerler Sınıflaması
• Allport, Vernon ve Lindzey’in yapmış olduğu
sınıflandırmaya paralellik gösteren ama daha çok,
insanın sosyalleşme düzeylerini esas alıp her bir düzey değerlerini tanımlamaya çalışan bir başka
sınıflandırma ise Graves’in yapmış olduğu değerler sınıflandırmasıdır
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Graves’in Değerler Sınıflaması
• Tepkisel var olma düzeyine ilişkin değerler:
• Bu düzeyde insanlar fizyolojik ihtiyaçlarına tepki verirler.
• Acıyı gideren şeyler iyidir.
• Acıyı gidermeye yönelik davranış ve tutumlar doğru davranışlardır.
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Graves’in Değerler Sınıflaması
• Geleneksel var olma düzeyine ilişkin değerler:
• Bu düzeyde, insan var olmak için çaba harcar.
• Sürdürmek istediği var olma biçimi, atalarının yaşam biçimidir.
• Atalarının yaşam biçimine uygun tutum ve davranışlar doğru davranışlardır.
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Graves’in Değerler Sınıflaması
• Ben merkezli var olma düzeyine ilişkin değerler:
• Bu düzey, bireyin kendisini ayrı bir birey olduğunu fark ettiği düzeydir.
• Bireyi birey yapan tutum ve davranışlar doğru davranışlardır.
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Graves’in Değerler Sınıflaması
• Fedakar var olma düzeyine ilişkin değerler:
• Bu düzeyde, acı çekme, öbür dünya için yaşamak ön plandadır.
• Bireyi öteki dünyaya hazırlayan tutum ve davranışlar doğru davranışlardır.
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Graves’in Değerler Sınıflaması
• Materyalist var olma düzeyine ilişkin değerler:
• Bu düzeyde dünyanın sırlarını öğrenme, ona hükmetme ve pozitif bilimsel yöntemleri kullanma ön plana çıkar.
• Buna yönelik olarak başarı, sahip olma, statü, rekabet ve girişimciliğe yönelik tutum ve davranışlar doğru davranışlardır
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Graves’in Değerler Sınıflaması
• Var oluş düzeyine ilişkin değerler:
• Bu düzeyde temel değer bilgiye ve kozmik gerçekliğe yöneliktir.
• İnsanın kendisine olan güveni dini inancı nedeniyle değil; insani inanç nedeniyledir.
• Birey hayata, bağımsızlığa, herkesin çıkarını gözetmeye önem verir.
• Farklı değerlere insanlara saygı gösterir.
• Bunlara yönelik tutum ve davranışlar benimsenen değerlerdir”
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Bütün değerler elbette kişiseldir.
• Tam anlamıyla anlamlı olmak için bütün değerler kişisel olarak kucaklanmalıdır.
• Bu açıdan, birisinin değerleri hakkında anlaşılabilir olmak ve tutarlı olan şeylere de değer verme iddiasında olmamak önemlidir.
