TÜRKİYE - KARADENİZ EKONOMİK İŞBİRLİĞİ İLİŞKİLERİ ALT KOMİSYONU RAPORU

T.C. BAŞBAKANLIK DEVLET PLANLAMA TEŞKİLATI MÜSTEŞARLIĞI YAYIN NO: DPT: 2379 - ÖlK: 443

DÜNYADA KÜRESELLEŞME VE BÖLGESEL ENTEGRASYONLAR (AT, NAFTA, PASİFİK) VE TÜRKİYE (AT, EFTA, KEİ,

TÜRK CUMHURİYETLERİ, EKİT (ECO), İSLAM ÜLKELERİ) İLİŞKİLERİ ÖZEL İHTİSAS KOMİSYONU

TÜRKİYE - KARADENİZ

EKONOMİK İŞBİRLİĞİ İLİŞKİLERİ ALT KOMİSYONU RAPORU

KİTAP 4

OCAK 1995

ISBN 975 – 19 – 0987-2- (basılı nüsha)

Bu Çalışma Devlet Planlama Teşkilatının görüşlerini yansıtmaz. Sorumluluğu yazarına aittir. Yayın ve referans olarak kullanılması Devlet Planlama Teşkilatının iznini gerektirmez; İnternet adresi belirtilerek yayın ve referans olarak kullanılabilir. Bu e-kitap, http://ekutup.dpt.gov.tr/ adresindedir.

Bu yayın 1000 adet basılmıştır. Elektronik olarak, 1 adet pdf dosyası üretilmiştir

Türkiye-Karadeniz Ekonomik İşbirliği İlişkileri Alt Komisyonu Raporu

ÖNSÖZ

Devlet Planlama Teşkilatı'nın Kuruluş ve Görevleri Hakkında 540 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname, iktisadi ve sosyal sektörlerde uzmanlık alanları ile ilgili konularda bilgi toplamak, araştırma yapmak, tedbirler geliştirmek ve önerilerde bulunmak yolu ile Devlet Planlama Teşkilatı'na, Kalkınma Planı çalışmalarında yardımcı olmak, plan hazırlıklarına daha geniş çevrenin katkısını sağlamak ve ülkemizin bütün olanaklarını değerlendirmek üzere sürekli ve geçici özel ihtisas komisyonlarının kurulacağı hükmünü getirmektedir.

Başbakanlığın 1.4.1993 tarih ve 93/7 sayılı Genelgesi uyarınca kurulan Özel İhtisas Komisyonlarının hazırladığı raporlar, 7. Beş Yıllık Kalkınma Planı hazırlık çalışmalarına ışık tutacak ve toplumun çeşitli kesimlerinin görüşlerini Plan metnine yansıtacaktır. Komisyonlar çalışmalarını, sözkonusu Başbakanlık Genelgesi, 29.9.1961 tarih ve 5/1722 Sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile yürürlüğe konulmuş olan tüzük ve Teşkilatımız tarafından hazırlanan Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Özel ihtisas Komisyonu Raporu genel çerçevelerini dikkate alarak yapmışlardır.

Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı ile istikrar içinde büyümenin sağlanması, sanayileşmenin başarılması, uluslararası ticaretteki payımızın yükseltilmesi, piyasa ekonomisinin geliştirilmesi, ekonomide toplam verimliliğin arttırılması, sanayi ve hizmetler ağırlıklı bir istihdam yapısına ulaşılması, işsizliğin azaltılması, sağlık hizmetlerinde kalitenin yükseltilmesi, sosyal güvenliğin yaygınlaştırılması, sonuç olarak refahın arttırılması ve yaygınlaştırılması hedeflenmekte, yirmibirinci yüzyılda dünya ile bütünleşme amaçlanmaktadır.

Ülkemizi 2000'li yıllara taşıyacak ve önemli bir dönemi kapsayacak olan 7. Beş Yıllık Kalkınma Planı çalışmalarına toplumun tüm kesimlerinin katkısı, özel ihtisas komisyonları kurularak sağlanmıştır. Planların demokratik katılımcı niteliğini güçlendiren Özel İhtisas Komisyonları çalışmalarının dünya ile bütünleşen bir Türkiye hedefini gerçekleştireceğine olan inancımla, konularında ülkemizin en yetkili kişileri olan Komisyon Başkan ve Üyelerine, çalışmalara yaptıkları katkıları nedeniyle teşekkür eder, Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı'nın ülkemize hayırlı olmasını dilerim.

Necati ÖZFIRAT Müsteşar

TÜRKİYE-KARADENİZ EKONOMİK İŞBİRLİĞİ İLİŞKİLERİ ALT KOMİSYONU ÜYELERİ

BAŞKAN:

Ercan ÖZER Dışişleri Bakanlığı RAPORTÖR:

Hasibe ÇINAR DPT DPT KOORDİNATÖRÜ

Mural KAVALALI

ALT KOMİSYON ÜYELERİ

Sema ACAR Çevre Bakanlığı

Serpil AKAN Türk İşbirliği ve Kalkınma Ajansı

Simin ALTINOK Ulaştırma Bakanlığı

Prof.Dr. Faruk ANDAÇ Erciyes Üniversitesi

M. Sedat AV Orman Bakanlığı

Serdar AYLAR Kültür Bakanlığı

Alev BAÇ Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı

Doç.Dr. Sema BARUTÇU Türk İşbirliği ve Kalkınma Ajansı

Nermin BATMAZ Turizm Bakanlığı

Ayşe Botan BERKER T.C. Merkez Bankası Başkanlığı Veli BOSTANCI Tanm ve Köyişleri Bakanlığı Dilek BOZADA T.C. Merkez Bankası Başkanlığı Gönül BÜVÜKDORA Tanm ve Köyişleri Bakanlığı Fanık CENK Hazine ve Dış Ticaret Müsteşarlığı

Mehmet F. CİN Çukurova Üniversitesi

Sabrı DALGIÇ Orman Mühendisliği Odası

İhsan DEMİR Devlet İstatistik Enstitüsü

Mehmet EFENDİOGLU Orman Gn. Md.

Seçim ELMAS Gümrük Müsteşarlığı

Nejla GONCA Hazine ve Dış Ticaret Müsteşarlığı

Haluk A. GÜMÜŞ TASAD

Hüsnü GÜMÜŞ Turizm Bakanlığı

Servet GÜRCAN Türk İşbirliği ve Kalkınma Ajansı Doç.Dr. Ahmet İNCEKARA İstanbul Üniversitesi

Nilüfer KARACA Hazine ve Dış Ticaret Müsteşarlığı Nilüfer KARARAYA Türkiye Elektrik Kurumu

Kemal KETENCİ TEKEL Gn. Md.

Ayşen KULAKOĞLU Hazine ve Dış Ticaret Müsteşarlığı

Dr. Şule KUT Marmara Üniversitesi

Sevinç KUZU TÜRKEXIMBANK

Şerefnur OKTAY İçişleri Bakanlığı

Nur ONART T. Gübre San. A.Ş.

Şennur ONUR Devlet İstatistik Enstitüsü

Gurkun ÖNBİLGİN KOSGEB

Ahmet ÖZERDİM DEĞERE A.Ş.

Cevdet ÖZMEN Türk Standartları Enstitüsü

Prof.Dr. Cihat ÖZÖNDER Hacettepe Üniversitesi

Saime POSTLU BOTAŞ

Vasia SADE Hazine ve Dış Ticaret Müsteşarlığı

Timuçin SAVAR Turizm Bakanlığı

Ulvi SUVARİOĞLU Ram Dış Ticaret A.Ş.

Arzu TOKDEMİR Devlet İstatistik Enstitüsü Doç.Dr. Yusuf TUNA İstanbul Üniversitesi

Cemalettin TÜNEY TÜBİTAK

Suphi VARİM İzmir Ticaret Odası

Bülent VARLIK TÜRK EXIMBANK

Halil YALÇIN PTT Genci Müdürlüğü

A.Filiz YENER KEİ Konseyi (DEİK)

Süleyman YILMAZ Türk Standartları Enstitüsü

İ Ç İ N D E K İ L E R

İÇİNDEKİLER Sayfa

KARADENİZ EKONOMİK İŞBİRLİĞİ, AMACI VE MODELİ 1

1. GELİŞMELER VE DURUM 2

1.1. Kurumsal İlişkiler 12

1.1.1. Karadeniz Ekonomikİişbirliği(KEİ) 12

1.1.2. Karadeniz Ekonomikİişbirliği Parlamenter Asamblesi (KEİPA) 13

1.1.3. Karadeniz Ekonomik İşbirliği Konseyi (KEİK) 15

1.1.4. KEİ İstatistik Veri ve Ekonomik Bilgi Değişimi Eşgüdüm Merkezi 16

1.1.5. KEl Ticaret ve Kalkınma Bankası 16

1.2. Ekonomikİilişkiler 18

1.2.1. Dış Ticaret. 18

1.2.2. Standardizasyon 22

1.2.3. Serbest Bölgele 24

1.2.4. Bankacılık ve Finans 28

1.2.5. Yabancı Sermaye Yatırımları 34

1.2.6. Tarım ve Tarıma Dayalı Sanayiler 40

1.2.7. Madencilik 45

1.2.8. Enerji 48

1.2.9. Ulaşim-İletişİm 57

1.2.10. Turizm 66

1.2.11. Müteahhitlik Hizmetten 70

1.2.12. Küçük ve Orta Ölçekli Sanayiler 73

1.2.13. Teknik Yardım 75

1.3. Sosyal ve Kültürel İlişkiler 76

1.3.1. Sağlık 76

1.3.2. Bilim ve Teknoloji 79

1.3.3. Çevre 86

1.3.4. Kültür 91

2 DEĞERLENDİRME VE SONUÇ 94

2.1. Genel Sorunlar 94

2.2. Mevcut Politikaların Değerlendirilmesi 99

2.3. VII. Plan Döneminde Beklenen Gelişmeler 101

2.4. VII. Plan Dönemi için Hedef ve Politika önerileri 103

EKLER 108

I. Tablolar 109

II. İstatistiki Bilgiler 141

III. Belgeler 167

IV. Notlar 200

TÜRKİYE VE KARADENİZ EKONOMİK İŞBİRLİĞİ İLİŞKİLERİ

KARADENİZ EKONOMİK İŞBİRLİĞİ, AMACI VE MODELİ

Karadeniz Ekonomik İşbirliği (KEİ), dünyada küreselleşme ve bölgesel düzeyde uluslararası bütünleşme yönünde siyasal ve ekonomik alanda yeniden yapılanma sürecinin bir ürünüdür. 1980'li yılların sonunda Doğu Avrupa'da, ekonomik boyutta serbest piyasa ekonomisine ve siyasal boyutta çoğulcu demokrasiye geçiş sürecinin yarattığı ortamda, konumunu ve zamanlamasını bulan KEİ fikri, öncülüğünü Türkiye'nin yaptığı bir bölgesel ekonomik işbirliği girişimidir.

KEİ'nden, üye ülkelerin coğrafi yakınlıklarından ve ekonomilerinin birbirlerini tamamlayıcı özelliklerinden yararlanılarak, aralarındaki ekonomik, ticari, bilimsel ve teknolojik işbirliğini geliştirmelerini ve Karadeniz havzasının bir barış, istikrar ve refah bölgesine dönüştürülmesi amaçlanmaktadır. Bu temel amaç doğrultusunda, kısa dönemde bölge ülkeleriyle işbirliği için uygun ortam oluşturulması, mal ve hizmet ticaretinin artırılması öngörülmüş, uzun dönemde, kişilerin, malların, sermayenin ve hizmetlerin daha serbest dolaşımı hedeflenmiştir.

KEİ, zamanımızın ve bölgenin gereksinimlerine cevap veren, Katılan Devletlerin aralarındaki mevcut ekonomik ilişkilerin geliştirilmesi ve çeşitlendirilmesi esasına dayanan; coğrafi yakınlık, tarihsel bağlar, ekonomik tamamlayıcılık özelliklerini dikkate alan, somut projelere dönük, esnek, pragmatik, işlevsel ve çağdaş, özel sektör ağırlıklı kendine özgü bir modeldir. Büyük Avrupa mimarisinin bir parçasını oluşturan bu işbirliği şeması, Avrupa Birliği'nin ya da Avrupa'daki diğer gruplaşmaların bir alternatifi değil, tamamlayıcı bir alt sistemidir. Görünürdeki ilişki biçimi ekonomik işbirliğidir. Ekonomik bütünleşme apriori bir yükümlülük değildir.

Bununla beraber, gelişmeler o noktaya götürdüğü takdirde ekonomik bütünleşmeye açık bir yaklaşıma sahiptir.

1. GELİŞMELER VE DURUM

1. Karadeniz Ekonomik İşbirliği (KEİ) ile ilgili ilk temaslar 1990 yılında gerçekleştirilmiştir. Bu temaslar sonucu sağlanan ilke mutabakatı çerçevesinde ilk toplantı, 19-21 Aralık 1990 tarihlerinde Ankara'da düzenlenmiştir. Bunu, 12-13 Mart 1991 tarihlerinde Bükreş'te, 23-24 Nisan 1991 tarihlerinde Sofya'da ve nihayet 11-12 Temmuz 1991 tarihlerinde Moskova'da yapılan toplantılar izlemiştir. Bu toplantılar sonunda, işbirliğine temel oluşturacak metin üzerinde uzlaşmaya varılmıştır. Bu metin, dört bölümden oluşmuştur:

a. Amaçlar ve İlkeler:

Avrupa'daki değişim sürecinin önemi ve Karadeniz projesinin buna katkısı, üye ülkeler arasındaki ekonomik ilişkilerin geliştirilmesi ve çeşitlendirilmesi, projenin uygulanmasında gözönünde bulundurulacak ilkeler gibi hususları kapsamıştır.

b. Hükümetlerarası İşbirliği:

Bu çerçevede Hükümetlerin geliştirebilecekleri ortak projeler için ulaştırma ve haberleşme, istatistik, ekonomik ve ticari bilgi teatisi, enerji, madencilik ve anamaddelerin işlenmesi, turizm, tarım ve tarımsal sanayii, veteriner ve sağlık korunması, ilaç sanayii, çevre gibi işbirliği alanları örnek olarak gösterilmiştir.

c. Hükümetler-dışı İşbirliği:

İşbirliğine doğrudan taraf olan firmalar ve işadamları arasındaki işbirliği üzerinde durulmuş ve bu işbirliğinin hükümetlerce nasıl kolaylaştırabileceği belirlenmiştir (Vize ve ikamet rejimleri, küçük ve orta ölçekli işletmelere destek, mal ve hizmet ticaretindeki tüm engellerin giderek kaldırılması, yatırımlar için uygun koşulların sağlanması, ihalelerde ve serbest bölgelerde işbirliğinin teşvik edilmesi, bir Dış Ticaret ve Yatırımlar Bankası kurulması imkanlarının araştırılması vs.).

d. Kurumsal Yapı ve Üyelik:

Bu çerçevede Dışişleri Bakanlarının yılda en az bir kez toplanmaları ve kurulacak ad hoc veya sürekli çalışma gruplarının faaliyette bulunmaları öngörülmüştür. Üyelik konusunda İse, KEİ'nin bütünü için ve ortak projeler açısından ayrı koşullar tesbit edilmiştir.

2. Türkiye'nin KEİ girişimi ve hazırlanan metin şu etkenlere dayandırılmıştır:

-Günümüzde "bölgeselleşme hareketi" uluslararası düzeyde hız kazanırken, bunları, birbirlerini tamamlayan girişimler olarak algılamak gerekmektedir Bu bağlamda, anılan sürecin giderek yaygınlaştığı bir ortamda Türkiye, Avrupa Birliği(AB), EFTA, Balkan ve Karadeniz ülkeleri ile

tamamlayıcısı olarak ve sonuçta Avrupa genelinde bütünleşme sürecine katkı şeklinde değerlendirmiştir.

-Bölge ülkeleri arasında esasen mevcut ekonomik işbirliğinin çok taraflı bir mekanizma ile tamamlanması halinde, bölge halklarının sağlayacağı yararların daha da artacağı ve yaygınlaşacağı öngörülmüştür.

-Böyle bir gelişmenin sağlanmasında sadece hükümetlere değil, özel sektöre, işadamlarına ve şirketlere de önemli görevler düşmektedir. Dolayısıyla yeni işbirliği şemalarının belirlenmesinde, iş dünyasının hareket kabiliyetini arttıracak önlemler temel amacı oluşturmaktadır. Bu çerçevede KEİ, hükümetlere, özellikle altyapı projelerinde katkıda bulunmak ve mal, hizmet ve sermayenin giderek serbest dolaşımını sağlamak konularında görev yükleyecek bir yaklaşımla biçimlendirilmiştir.

-İşbirliğinin etkinliğini arttıracak yeni kurumsal mekanizmalara ve yasal düzenlemelere gereksinim vardır. KEİ bu gereksinime de cevap veren özellikler taşımaktadır.

-Eski SSCB ve Doğu Avrupa ülkelerinin geçmiş deneyimlerinde karşılaştıkları sıkıntıları ve SSCB'nin dağılmasından sonra bağımsızlıklarını ilan eden Cumhuriyetlerin halen içinde bulundukları koşullan göz önünde bulundurmak gerekmektedir. Dolayısıyla, ülkeler üstü bir düzenleme değil, ikili ve çok taraflı işbirliği ağından oluşacak bir sistem ve adım adım gelişecek bir süreç öngörülmüştür.

3. Türkiye, 3 Şubat 1992 tarihinde KEİ Dışişleri Bakanlarını İstanbul'da bir araya getirmiştir. Bu toplantının asıl amacını, Sovyetler Birliği'nin dağılmasıyla bağımsızlıklarını kazanan yeni Cumhuriyetlere, sürece katılım taahhütlerini yenileme ve "Karadeniz Ekonomik İşbirliği Deklarasyonunun imza tarihi ve usulünü saptamak oluşturmuştur. Bu toplantının önem taşıyan sonuçları şunlar olmuştur:

-KEİ sürecine başından beri eski SSCB şemsiyesi altında katılan yeni Cumhuriyetlerin tamamı, Deklarasyonu parafe ederek Karadeniz Ekonomik İşbirliği'ne olan taahhütlerini yenilemişlerdir.

-Deklarasyonun, Haziran 1992 sonunda veya Temmuz 1992 başında, Devlet veya Hükümet Başkanları düzeyinde imzalanması kararlaştırılmıştır.

-Moskova toplantısına gözlemci olarak katılmış olan Yugoslavya ve Yunanistan'ın, Mayıs 1992 sonuna kadar Türkiye Dışişleri Bakanlığına resmen başvurmaları halinde, kurucu üye olarak Deklarasyonun imza törenine katılabilecekleri kararı alınmıştır (İstanbul Bildirisi).

4. Yunanistan 28 Şubat 1992 tarihinde kurucu üyelik başvurusunu yapmıştır. "İstanbul Bildirisi" gereğince, bu başvuru diğer üye ülkelere duyurulmuş ve Yunanistan'ın kurucu üye olması kabul edilmiştir. Daha sonra Arnavutluk da kurucu üyeler arasında yer almıştır.

5. Karadeniz Ekonomik İşbirliği Zirve Deklarasyonu 25 Haziran 1992 günü İstanbul'da düzenlenen Zirve Toplantısı'nda Katılan Devletlerin Devlet veya Hükümet Başkanları tarafından imzalanmıştır. Böylece Karadeniz Ekonomik İşbirliği resmen işlerlik kazanmıştır.

6. Zirve Toplantısı'nda ayrıca, KEİ'nin ilk altı aylık dönem başkanlığının Türkiye tarafından ve sekretarya faaliyetlerinin de Türkiye Dışişleri Bakanlığı'nca yürütülmesi; banka ve finans, ticaret ve sınai işbirliği, ulaşım ve iletişim, istatistiki veri ve ekonomik bilgi değişimi, tarım ve tarımsal sanayii, çevre korunması gibi öncelikli alanlarda çalışma grupları kurulması karara bağlanmıştır.

7. İlk altı aylık dönemde şu çalışmalar yapılmıştır:

- Özel sektörler arası işbirliği alanında, Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK) tarafından 30-31 Ağustos 1992 tarihlerinde İstanbul'da bir toplantı düzenlenmiştir. Bu toplantıda taraf ülkeler, özel sektörler arası bir mekanizma kurulması ve İstanbul'da bir sekretarya oluşturulmasını kararlaştırmışlardır. Bu toplantının ikincisi 6-7 Aralık 1992'de, Antalya'da yapılmış ve katılan ülkelerin özel sektörlerini temsilen KEİ Konseyi (KEİK) kurulmuştur.

- Karadeniz Ekonomik İşbirliği ile ilgili örgütsel konuların ele alındığı uzmanlar toplantısının birincisi 23-24 Eylül 1992'de ikincisi de 23-24 Şubat 1993 tarihlerinde İstanbul'da yapılmıştır. Bu toplantılarda, KEİ'nin iç tüzüğü ve KEİ Uluslararası Sekretaryası'nın çalışma yöntemlerine ilişkin konular ele alınmıştır.

- İstatistiki veri ve ekonomik bilgi değişimi alanında, Devlet istatistik Enstitüsü öncülüğünde 1-2 Ekim 1992 tarihlerinde Ankara'da üye ülkelerin uzmanlarını bir araya getiren bir toplantı düzenlenmiştir. Bu toplantıda, bölge çapında istatistik metodlarının tanım ve tasniflerinin bir örnek hale getirilmesi, istatistik veri ve ekonomik bilgi değişimine girişilmesi, teknik yardım programı oluşturulması ve uluslararası alanda KEİ başlığı altında temsil olanağının araştırılmasına karar verilmiştir. Türkiye Devlet İstatistik Enstitüsü'nün, tüm bu hususlardaki bölgesel işbirliği çalışmalarını yürütmek üzere, kendi içinde bir birim oluşturması yönündeki önerisi kabul edilmiştir. Üye ülkeler ayrıca, Devlet İstatistik Enstitüsü'nden bir çalışma programı taslağı ile ortak organın statü taslağını hazırlaması da istenmiştir.

Bankacılık alanında, bölgede ticaret ve yatırımları finanse edecek bir

"Karadeniz Dış Ticaret ve Yatırım Bankası" kurulması konusunda T.C.

Merkez Bankası, Hazine ve Dış Ticaret Müsteşarlığı ve Eximbank tarafından ortaklaşa yapılan çalışmalar sonucunda, taraf ülkelere ayrıntılı bir anlaşma taslağı sunulmuştur, İstanbul'da 15-16 Ekim 1992 tarihleri arasında yapılan Bankacılık ve Finans Çalışma Grubu Toplantısı'nda sözkonusu taslak ele alınmış, Banka sermayesine iştirak oranları ve banka işlemlerinde ulusal paraların da kullanılması hususlarındaki bazı temel konular dışında taslak

Kalkınma Bankası olarak değiştirilmiştir.

* Ticari ve Sınai İşbirliği Çalışma Grubu ise 4-5 Kasım 1992 tarihinde Ankara'da toplanmış ve şu sonuçlar alınmıştır:

* "Çifte vergilendirmenin önlenmesi" ve "yatırımların teşvik ve korunması"

alanlarında ilk aşamada üye ülkelerin mevzuatlarına ve muhtemel ikili anlaşmalarına ışık tutacak bir "yönlendirici ilkeler" dizisi oluşturulması ve bu ilkelerin bölgede yaygınlık kazanmasıyla oluşacak altyapıya dayanarak ileride bir çoktaraflı anlaşmaya gidilmesi yöntemi benimsenmiştir. Çalışma Grubu, sözkonusu taslakların tartışılmasını sağlamak amacıyla her iki alanda da birer özel çalışma grubu kurulmasını KEİ Dışişleri Bakanlarına tavsiye etmiştir.

* Küçük ve Orta ölçekli işletmeler alanında Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı(KOSGEB) tarafından hazırlanan ve KEİ çerçevesinde ortak bir teşkilat kurulmasına yönelik bir protokol taslağı üye ülkelere dağıtılmıştır.

* Sınai işbirliği ve ortak işletmeler konusunda, sanayilerin yeniden yapılanmasına, özelleştirmeye ve ortak işletmeler kurulmasına yönelik olarak üye ülkelerin mevzuatı üzerinde bilgi değişimi önerilmiştir.

* Ticari işbirliğiyle ilgili olarak serbest ticaret bölgesi, gümrük sistemlerinin uyumlaştırılması, tarife ve tarife dışı engellerin azaltılması konularında çalışmalar yapılması kararlaştırılmıştır.

* Vize konusunda Dışişleri Bakanlığı tarafından hazırlanan ve KEİ çerçevesinde iş adamlarının 15 günlük seyahatlerinde vizeden muaf tutulmalarını öngören bir anlaşma taslağı üye ülkelerin incelemesine sunulmuştur. Çalışma Grubu, bu taslağı tartışmak ve gerektiğinde müzakere etmek üzere bir özel Çalışma Grubu kurulmasını Dışişleri Bakanları Toplantısı'na tavsiye etmiştir.

8. İlk altı aylık dönem içinde KEİ çerçevesinde yürütülmekte olan faaliyetlerin değerlendirilmesi, çalışma ve uzman gruplarında alınan kararların onaylanması amacıyla, KEİ Dışişleri Bakanları Birinci Toplantısı 10 Aralık 1992 günü Antalya'da yapılmıştır. Bakanlar Toplantısı sonunda, daha önce yapılmış olan çalışma grupları toplantılarının kararları onaylanmış ve Türkiye'nin önümüzdeki altı aylık dönem için de başkanlığı sürdürmesi kararlaştırılmıştır.

Toplantıda, KEİ Uluslararası Daimi Sekretaryası kurulmasına dair alınan ilke kararı, KEİ'ne kalıcı bir nitelik kazandırması açısından önem taşımıştır. Bu Sekretarya'nın çalışma yöntemlerine ilişkin temel öğeleri kapsayan belge, 23- 24 Şubat 1993 tarihlerinde İstanbul'da yapılan örgütsel Konular Çalışma Grubu Toplantısı'nda ele alınmış ve metin üzerinde büyük ölçüde mutabakat sağlanmıştır.

9. Antalya Toplantısı'nda Polonya ve KEİ Konseyi gözlemci üyeliğe kabul edilmiştir. Bu toplantıya konuk olarak katılan Avrupa İmar ve Kalkınma

Bankası(EBRD) Başkanı EBRD'nin bazı KEİ projelerine destek sağlayabileceğini belirtmiştir.

10. Dışişleri Bakanları Birinci Toplantısı'nda, işbirliğinin amaçlarına ulaşması için KEİ Ticaret ve Kalkınma Bankası'nın kurulmasının gereği ve önemi bir kez daha vurgulanmış ve Bankanın kurulmasına ilişkin anlaşma taslağı hazırlık çalışmalarının hızla sonuçlandırılması yönünde karar alınmıştır.

11. İkinci altı aylık dönemde yapılan ilk toplantı, 15-16 Aralık 1992 tarihlerinde Bükreş'te gerçekleştirilen KEİ Ulaşım ve iletişim Çalışma Grubu Toplantısı olmuştur. Anılan toplantıda, ulaşım ve iletişimin KEİ için olan önemi vurgulanmış, ülkelerin mevcut sistemleri ve altyapı tesislerinin durumu hakkında bilgi verilmiştir. Toplantıda ayrıca, Bulgaristan, Romanya, Türkiye ve Moldova arasında denizaltı fiber optik kablo sistemi kurulmasını amaçlayan KAFOS Projesi ile ilgili görüş alışverişinde de bulunulmuştur.

- 23-24 Şubat 1993 tarihlerinde İstanbul'da gerçekleştirilen Örgütsel Konular Çalışma Grubu Toplantısı'nda, KEİ dönem başkanlığının dönüşüm yöntemi ve alt organların başkanlığı konularında anlaşmaya varılmıştır.

Türkiye'den sonra KEİ dönem başkanlığını üstlenecek Bulgaristan'dan itibaren İngilizce alfabetik sıra izlenecektir. Alt organların başkanlığı ise toplantıya ev sahipliği yapan ülke tarafından üstlenilecektir Bu Çalışma Grubunun 28-30 Nisan 1993 tarihlerinde İstanbul'da yapılan ikinci toplantısında, ağırlıklı olarak KEİ'nin iç tüzüğü ele alınmış ve üzerinde mutabakata varılan metnin 17 Haziran 1993 tarihinde yapılacak KEİ Dışişleri Bakanları Toplantısı'na sunulması kararlaştırılmıştır.

- 30-31 Mart 1993 tarihlerinde Atina'da yapılan İstatistiki Veri ve Ekonomik Bilgi Değişimi Çalışma Grubu Toplantısı'nda üye ülkeler arasında sağlıklı ve hızlı bilgi akışının sağlanması amacıyla uluslararası standartlarda karşılaştırabilir bilgi sağlanmasının orta vadedeki hedefi oluşturduğu, kısa vadedeki hedefin ise ivedilikle alt sistemlerin kurularak, karar alıcılara bilgi akışının sağlanması olduğunda görüş birliğine varılmıştır. Toplantıda ayrıca, Ticari Bilgi Sistemi ile Ülke İstatistik Profilleri oluşturabilmek üzere Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü bünyesinde kurulmuş bulunan birime üye ülkelerin yardımcı olmaları da karara bağlanmıştır.

- Banka ve Finans Çalışma Grubunun 8-9 Nisan 1993 tarihlerinde Atina'da yapılan toplantısında, üzerinde büyük ölçüde mutabakat sağlanan Karadeniz Ticaret ve Kalkınma Bankası Kuruluş Anlaşması taslak metninde yer alan banka sermayesi, üyelik, idari statüsü, banka sermayesine katılım ve bankanın merkezi konularında görüş alış-verişinde bulunulmuştur. Aynı çalışma grubunun 9-11 Haziran 1993 tarihlerinde Varna'da yapılan toplantısında da anlaşma taslağı tekrar ele alınmış; üyelik, sermaye katılım paylan ve ödeme şekilleri, özel fonların yönetimi, ulusal para birimlerinin bankanın işlemlerinde kullanılması, yönetim yapısı ve karar alma mekanizması gibi konulara ilişkin maddelerde mutabakat sağlanmıştır.

işadamlarının birbirlerinin ülkelerine yapacakları seyahatlerde sağlanabilecek kolaylıklar konusunda 14-15 Nisan 1993 tarihlerinde Ankara'da gerçekleştirilen Vize Ad-Hoc Çalışma Grubu Toplantısı, KEİ ülkelerinin birbirlerine uygulamakta oldukları vize rejimleri hakkında karşılıklı bilgilendirmeye imkan tanımıştır. İşadamlarına bu konuda sağlanan kolaylıkların bu aşamada tatmin edici düzeyde olduğunun belirlendiği bu toplantıda, işadamlarının daha rahat seyahat etmelerini kolaylaştırmak üzere üzerinde görüş birliğine varılan birtakım ek önlemlerin Dışişleri Bakanları Toplantısı'na sunulması kararlaştırılmıştır.

- 10-12 Mayıs 1993 tarihleri arasında Selanik'te yapılan Tarım ve Tarımsal Sanayii Çalışma Grubu Toplantısı'nda hayvancılık, veterinerlik, balıkçılık ve su ürünleri, tarım endüstrisi, tarımsal araştırmalar, ekilebilir toprak kazanımı gibi alanlarda karşılıklı bilgi değişimi gerçekleştirilmiş ve bu alanlardan tarım, hayvancılık ile balık ve su ürünlerinde birer ad hoc çalışma grubu kurulması için tavsiye kararı alınmıştır.

- 26-27 Mayıs 1993 tarihlerinde Kiev'de yapılan Ticari ve Sınai İşbirliği Çalışma Grubu Toplantısı sonunda KEİ havzasında serbest bölgeler oluşturulmasına olanak tanıyacak çok taraflı anlaşmaların imzalanabilmesi için gerekli ortak ticaret rejimlerinin yaratılması, bölge içi ticaretin geliştirilmesi ve ticaretin daha da serbestleştirilebilmesi amacıyla üye ülkelerin dış ticaret kurallarının uyumlaştırılması; yatırımların karşılıklı korunmasına ve bölge ülkelerinden yapılacak ihracattan vergi alınmamasına yönelik çok taraflı anlaşmalar için gerekli yasal zeminin hazırlanması; daha sonra tanımlanacak bazı tüketim mallarının ithalinde uygulanacak tercihli bir sistemin ihdası gibi konularda çalışmalar yapılması kararlaştırılmıştır.

- Ulaşım ve İletişim Çalışma Grubunun İkinci Toplantısı 1-2 Haziran 1993 tarihlerinde Atina'da yapılmıştır. Bu toplantıda bölge ülkeleri arasındaki sınır geçişlerinde yaşanan güçlüklere dikkat çekilerek, bunların giderilmesi için alınabilecek idari, teknik ve yasal önlemler hakkında görüş alış-verişinde bulunulmuş; bölge kara ve denizyolları trafik altyapısının geliştirilmesi ve uyumlaştırılması için olanakların araştırılması karara bağlanmıştır.

- İletişim alanında ise, uygulama aşamasına gelmiş bulunan KAFOS (Türkiye, Bulgaristan, Romanya ve Moldova arasında deniz altı Fiber-optik Sistemi) ve İTUR (İtalya, Türkiye, Ukrayna ve Rusya Federasyonu arasında Fiber-optik Sistemi) projelerinin gelişimi hakkında bilgi değişiminde bulunulmuş; Türkiye tarafından, DOKAP projesi (İstanbul-Hopa Fiber-optik, Hopa-Bakü Sayısal Radyo-link İletişim Sistemi) hakkında bilgi sunulmuştur.

Ayrıca diğer iletişim projeleri de ele alınmıştır.

12. KEİ etkinlikleri çerçevesinde ikinci altı aylık dönemde yapılan çalışmaları değerlendirmek ve çalışma grubu toplantılarında alınan kararları onaylamak amaçlarıyla, KEİ Dışişleri Bakanları İkinci Toplantısı 17 Haziran 1993 tarihinde İstanbul'da yapılmıştır. Toplantıya, üye ülke temsilcilerinin yanı sıra, Polonya ve KEİ Konseyi gözlemci olarak, EBRD ise konuk sıfatıyla hazır bulunmuşlardır. Bu toplantının önemli sonuçlan şunlardır:

-KEİ'nin içtüzüğü kabul edilmiştir

-İstanbul'daki KEİ Uluslararası Daimi Sekretaryasının çalışma usulleri ve kadrosu belirlenmiştir. Sekretarya'nın başında Direktör olarak görev yapacak kişinin 9 Aralık 1993 tarihinde Sofya'da düzenlenecek olan Dışişleri Bakanları Üçüncü Toplantısı'nda seçilmesi öngörülmüştür. Direktör görevine başlayıncaya kadar Uluslararası Sekretarya hizmetlerinin Türkiye Dışişleri Bakanlığı'nca yürütülmesi kararlaştırılmıştır.

- Tunus'a gözlemci statüsü tanınmıştır.

-Karadeniz Ticaret ve Kalkınma Bankası'nın kuruluşuna ilişkin çalışmaların Romanya'da yapılacak Banka ve Finans Çalışma Grubunun Dördüncü Toplantısı'nda sonuçlandırılmasına karar verilmiştir.

- KEİ üyesi ülkeler özel sektörlerini biraraya getiren ve sekretaryası İstanbul'da kurulan KEİ Konseyi'ne, üye ülkelerin, yatırım projelerini saptama ve geliştirme alanında yardımcı olması ve KEİ Konseyi'nin söz konusu projelerle ilgili olarak çeşitli uluslararası kuruluşlarla yapacağı temaslara KEİ katılan ülkelerinin destek vermesi yönünde tavsiye kararı alınmıştır.

- 1993'ün ilk altı ayında toplanmış bulunan yedi çalışma grubunun sonuçları gözden geçirilmiş ve bu grupların gelecek dönem çalışmalarına yön verilmiştir. Bu çerçevede, Ankara'daki Devlet istatistik Enstitüsü bünyesinde kurulan KEİ istatistik veri biriminin işlerliğinin artırılması üzerinde durulmuş;

Ticari ve Sınai işbirliği Çalışma Grubu'na bir serbest ticaret bölgesi kurulması olanaklarının araştırılması görevi verilmiş; işadamlarının bölge içindeki seyahatlerinin kolaylaştırılmasına yönelik olarak ilgili ülkeler arasında çok taraflı bir anlaşmanın müzakereye açılması kararlaştırılmış; ayrıca, işadamlarına vize kolaylıklarını içeren bir tavsiye kararı benimsenmiştir.

13. 17 Haziran toplantısında Türkiye, KEİ Zirvesi'nden bu yana üstlenmiş bulunduğu dönem başkanlığını Bulgaristan'a devretmiştir.

14. Yine Türkiye'nin öncülüğünde, Bulgaristan ve Yunanistan'ın dışındaki KEİ ülkeleri Parlamento Başkanlarının katılımıyla 26 Şubat 1993 tarihinde İstanbul'da yapılan toplantıda Karadeniz Ekonomik İşbirliği Parlamenter Asamblesi (KEİPA) kurulmuştur. KEİ'nin yeni bir boyutunu teşkil eden KEİPA ile, KEİ'nin amaç ve ilkelerinin gerçekleştirilmesi için ihtiyaç duyulan hukuki düzenlemelerin sağlanmasına yönelik gerekli yasal zemin de oluşturulmuştur.

KEİPA 1. Genel Kurulu, 16-18 Haziran 1993 tarihlerinde İstanbul'da toplanmıştır. Bu toplantıda Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı Hüsamettin Cindoruk KEİPA'nın dönem başkanlığına seçilmiştir. Ayrıca, İstanbul'da faaliyet gösterecek olan KEİPA Uluslararası Sekretaryasının ilk Genel Sekreterliği'ne de TBMM Dış ilişkiler ve Protokol Müdürü Faik Kaytancı getirilmiştir. KEİPA Uluslararası Sekretaryası 1 Eylül 1993'den itibaren İstanbul'da çalışmaya başlamıştır.

15. Bulgaristan ve Yunanistan dışındaki KEİ üyesi ülkeler ile Beyaz Rusya Kültür Bakanlarının 6 Mart 1993 tarihinde İstanbul'da bir araya gelerek Kültür, Eğitim, Bilim ve Enformasyon Alanlarında İşbirliğine İlişkin Karadeniz Sözleşmesi'ni imzalamaları da Karadeniz bölgesindeki işbirliğinin kültür boyutunu oluşturmuştur.

16. 1 Temmuz-31 Aralık 1993 tarihlerini kapsayan üçüncü altı aylık dönemdeki gelişmeler aşağıda belirtilmiştir:

- Bu dönemde yapılan altı çalışma grubu toplantılarından ilki İstatistiki Veri ve Ekonomik Bilgi Değişimi Çalışma Grubu toplantısı olmuştur. 5-6 Ekim 1993 tarihinde Ankara'da yapılan bu toplantıda, Devlet İstatistik Enstitüsü bünyesinde kurulmuş bulunan KEİ istatistik biriminin adının "KEİ istatistik Veri ve Ekonomik Bilgi Değişimi Eşgüdüm Merkezi" olması kararlaştırılmıştır. Bu toplantıda ayrıca, bu Merkez'in hazırlamış olduğu "ülke dosyalan" dağıtılmış ve üye ülkelerin bu dosyalarla ilgili soru kağıtlarının yeniden gözden geçirip gerekli düzeltmeleri yaptıktan sonra Merkeze göndermeleri; ayrıca, üye ülkelere ilişkin verilerin daha sağlıklı bir biçimde karşılaştırılabilmesi amacıyla soru kağıtlarındaki tanımların, sınıflandırılmaların, metodoloji ve ölçü birimlerinin uluslararası standartlar dikkate alınarak uyumlu hale getirilmesi karara bağlanmıştır. Buna ilaveten, bilgisayarlı ticaret bilgi sistemiyle ilgili Merkezin yaptığı çalışmalar olumlu karşılanmış ve üye ülkeler sistemin geliştirilmesi ve işlerlik kazanması amacıyla işbirliğine hazır olduklarını teyid etmişlerdir. Bu Çalışma Grubunun KEİ'nin diğer alt organları ile eşgüdüm ve işbirliği içinde çalışması, bunların istatistiki veri ve ekonomik bilgi taleplerini mümkün olduğu ölçüde karşılaması konularında da görüş birliğine varılmıştır.

- 14-15 Ekim 1993 tarihlerinde Sinaya'da (Romanya) yapılan Banka ve Finans Çalışma Grubu toplantısında KEİ Ticaret ve Kalkınma Bankası'nın kurulmasına ilişkin anlaşma metni tamamlanmış, Bankanın merkezinin seçimi Dışişleri Bakanları Toplantısı'na bırakılmıştır.

- 26-27 Ekim 1993'de Ankara'da yapılan Örgütsel Konular Ad Hoc Çalışma Grubu Toplantısında, KEİ'nin hükümet dışı kuruluşlarla (Non Governmental Organisations-NGOs) ilişkilerinin kriter ve yöntemleri belirlenmiş; KEİ Uluslararası Sekretaryasında çalışacakların görevleri, haklan, yükümlülükleri, işe alınmalarına ilişkin esaslar saptanmış; yine Uluslararası Sekretaryanın bütçe esasları irdelenmiş; üye ülkelerin Sekretarya'nın bütçesine yapacakları katkı payları tartışılmış ve Sekretarya belgelerinin dağıtımında bir sınıflamaya gidilip gidilmemesi görüşülmüştür. Bu toplantıda, daha önce kurulması kararlaştırılmış olan Bilim ve Teknoloji Çalışma Grubunun görev talimatı üzerinde de görüş alışverişinde bulunulmuş; Türkiye Turizm alanında işbirliği için bir Çalışma Grubu kurulmasını önereceğini belirtmiştir.

- KEİ'nin öncelikli işbirliği alanlarından birini oluşturan çevre korunmasına ilişkin çalışma grubu da ilk toplantısını 3-4 Kasım 1993'de Varna'da yapmış ve KEİ bölgesinde çevrenin korunmasıyla ilgili bazı tavsiye kararları almıştır.

- 10-11 Kasım 1993 tarihlerinde Kiev'de yapılan Ticaret ve Sınai İşbirliği Çalışma Grubu toplantısında, üye ülkelerin ticaret ve yatırım uygulamalarına ilişkin bilgi alışverişinde bulunulmuş; küçük ve ortak ölçekli işletmelerle ilgili olarak kurulmuş bulunan Balkan Merkezi'nin KEİ'ni kapsayacak biçimde genişletilmesi için bu Merkezin karar alması gerektiği belirlenmiştir. Toplantının ağırlıklı konusunu Ukrayna'nın sunduğu "Kıyı Ticareti Özel Rejimi Anlaşma Taslağı" oluşturmuştur Ukrayna ayrıca, "bölgelerarası işbirliği" konusunda bir anlaşma taslağı önermiştir.

- 23-24 Kasım 1993 tarihlerinde Atina'daki Ulaşım ve İletişim Çalışma Grubu toplantısında, Karadeniz'i çevreleyecek ve karayolu, demiryolu, iç nehir yolları, deniz yollan ile feribot bağlantılarından oluşacak "ring koridoru"

üzerinde görüşmeler yapılmış; deniz taşımacılığı konusundaki işbirliği olanakları tartışılmış; bu konuda Katılan Devletlerin diğer KEİ üyelerinde karşılaştıkları güçlükler hakkındaki bilgilerin KEİ Konseyi'nce derlenip değerlendirilmesi karara bağlanmıştır, iletişim konusundaki gelişmeler de ayrıca ele alınmıştır.

17. Bu gelişmeler, 9 Aralık 1993'de Sofya'da düzenlenen Dışişleri Bakanları Üçüncü Toplantısı'nda ve bu toplantının hazırlığı mahiyetindeki Yüksek Düzeyli Memurlar Toplantısı'nda değerlendirilmiş ve şu kararlar alınmıştır:

- KEİ'nin hükümetler dışı kuruluşlarla ilişkilerinde uygulanacak kriterler ve yöntemler kabul edilmiştir

- İstanbul'da kurulmuş bulunan KEİ Uluslararası Sekretaryası'nda görev alacaklara ilişkin esaslar benimsenmiştir.

- Bu Sekretarya'nın Direktörlüğüne Rusya'nın adayı Evgeni G. Kutovoy seçilmiştir. Direktör Yardımcılıkları, Türkiye, Romanya ve Ukrayna tarafından üstlenilecektir.

- Bu Sekretarya'nın bütçesine ilişkin usuller kabul edilmiştir. Üye ülkelerin Sekretarya'nın bütçesine yapacakları katkı payları üzerindeki çalışmalar sürdürülecektir.

- Başvuruları üzerine, İsrail, Mısır ve Slovak Cumhuriyeti'ne gözlemci statüsü tanınmıştır. Böylelikle, Polonya ve Tunus ile birlikte KEİ'de gözlemci devlet sayısı beşe çıkmıştır. Ayrıca, bir hükümet dışı kuruluş olan ve merkezi Varna'da bulunan Karadeniz Klubü'ne de gözlemci statüsü verilmiştir

Karadeniz Ticaret ve Kalkınma Bankasının kuruluşuna ilişkin anlaşma metni uygun bulunmuş ve bu metnin uluslararası hukukçularca incelenmesinden sonra imzaya açılması kararlaştırılmıştır. Bankanın merkezinin Selanik'te olmasında ve Başkanlığını Türkiye'nin, Başkan Yardımcılığını da Bulgaristan'ın üstlenmesinde mutabakata varılmıştır. Banka merkezinin Selanik olması kararında, KEİ'nin diğer kurumlarının Türkiye'de

toplanmış bulunması ve kurumların ülkeler arasında daha hakça dağıtılması yaklaşımı başlıca etken olmuştur.

- Türkiye'nin önerisi üzerine bir Turizm İşbirliği Çalışma Grubu kurulması kabul edilmiştir.

- KEİ Sekretaryasının belgelerinin metnin sahipleri tarafından talep edildiği takdirde "hizmete özel" olarak sınıflandırılması, aksi halde üçüncü şahıslara dağıtıma açık olması kabul edilmiştir.

- KEİ üyesi 11 ülkenin özel sektörlerini temsil eden ve Sekretaryası İstanbul'da kurulmuş bulunan KEİ Konseyi'nden uluslararası mali kuruluşlarla temaslarda bulunulması yönünden yararlanılması da tavsiye edilmiştir.

- KEİ'nin 1 Ocak-30 Haziran 1994 tarihlerini kapsayacak dördüncü altı aylık döneminde, dönem başkanlığı alfabetik sıra uyarınca Gürcistan tarafından yürütülecek ve bundan sonraki Dışişleri Bakanları Toplantısı da Haziran 1994'de Tiflis'de düzenlenecektir.

18. Türkiye'nin fikir öncülüğünü yaptığı, bölgedeki güç siyasal ve ekonomik koşullara karşın Devlet veya Hükümet Başkanlarının imzalarıyla kurulmasını sağladığı, ilk iki dönem başkanlığını ve sekretarya hizmetlerini yürüttüğü bir yıllık süre içinde, KEİ yapılanmasını büyük ölçüde tamamlamış ve çeşitli alanlarda çalışma araçlarını yaratmıştır. KEİ, bundan böyle parlamento desteği, özel sektör kurumlaşması, ekonomik veri merkezi, bankası, çalışma organları, usulleri ve yöntemleri ile somut projeleri sonuçlandırabilecek temel unsurlara kavuşmuş bulunmaktadır. Türkiye, böylece, ortaya attığı bir fikre başından sonuna kadar sahip çıkmış, kalıcılık ve işlerlik kazanmasını sağlamıştır. Türkiye, uluslararası kimliği giderek ağırlık kazanmakta bulunan KEİ içinde bu aktif ve öncü konumunu ilerideki aşamalarda da sürdürecektir.

1.1. KURUMSAL İLİŞKİLER

1.1.1. Karadeniz Ekonomik işbirliği (KEİ) KEİ'nin Organları

a. Dışişleri Bakanları Toplantısı:

KEİ'nin en yüksek karar alma organı Dışişleri Bakanları Toplantısıdır (DBT). KEİ'nin işleyişinden; alt organlarının kurulması, çalışmalarının yönlendirilmesi ve kararlarının değerlendirilmesinden; gözlemci statüsü tanınmasıyla ilgili kararların alınmasından; iç tüzüğün kabul ve değiştirilmesinden sorumludur. DBT'nin olağan toplantıları altı ayda en az bir kez yapılır. Üye ülkelerin istemiyle özel DBT da düzenlenebilir. Aksine karar alınmadıkça oturumlar kapalıdır. DBT başkanı, dönem başkanlığını üstlenmiş olan ülkenin Dışişleri Bakanıdır. Dönem başkanlığı İngilizce alfabetik sıraya göre alta ayda bir değişir. DBT öncesinde gerekli hazırlıkları yapmak üzere Yüksek Düzeyli Memurlar toplantısı yapılabilir.

b. Alt Organlar:

DBT'nın kararıyla kalıcı ya da geçici alt organlar kurulabilir. Bu organlar DBTna karşı sorumludur. Alt organların toplantılarının başkanlığını toplanının düzenlendiği evsahibi ülke üstlenmektedir. Halen DBT tarafından oluşturulmuş 7 adet Çalışma Grubu ve 5 adet Geçici (Ad Hoc) Çalışma Grubu bulunmaktadır:

- Çalışma Grupları:

* İstatistik Veri ve Ekonomik Bilgi Değişimi

* Banka ve Finans

* Ticari ve Sınai işbirliği

* Tarım ve Tarımsal Sanayi

* Ulaşım ve İletişim

* Çevre Korunması

* Bilim ve Teknoloji

- Geçici Çalışma Grupları:

* Örgütsel Konular

* İşadamlarına Seyahat ve Vize Kolaylıkları

* Çifte Vergilendirmenin Önlenmesi

* Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması

* Mevzuata ilişkin Bilgi Değişimi KEİ Uluslararası Sekretaryası

KEİ'ne Katılan Devletler, aralarındaki işbirliğinin başlangıç aşamasında esnek bir kurumsal yapıda olması anlayışından yola çıkmışlar ve uluslararası daimi bir sekretarya kurulması yerine, sekretarya hizmetlerinin dönem başkanlığını üstlenmiş olan ülkenin Dışişleri Bakanlığı'nca yürütülmesini

yeğlemişlerdir. Bu nedenle de, KEİ'nin ilk iki döneminde sekretarya hizmetleri dönem başkanlığını üstlenmiş olan Türkiye'nin Dışişleri Bakanlığı'nca yürütülmüştür. Ancak, kısa zamanda yoğunluk kazanan KEİ faaliyetleri; bu faaliyetlerin eşgüdümünün daha etkin, ivedi, sürekli, sistemli ve uzmanlığa dayalı bir biçimde yapılması gereksinimi; KEİ çalışmalarının uluslararası bir platforma oturtulması; bu arada, KEİ ülkeleri özel sektörlerinin ve parlamentolarının uluslararası kurumsallaşmaya gitmeleri, uluslararası kalıcı bir sekretarya kurulmasını gerekli kılmıştır. Bunun üzerine, 10 Aralık 1992 tarihinde Antalya'da yapılan KEİ Dışişleri Bakanları Birinci Toplantısı'nda, Türkiye'nin önerisiyle, İstanbul'da uluslararası sekretaryanın kurulmasına karar verilmiştir. Uluslararası Sekretarya, çekirdek bir kadro ile 3 Mayıs 1993 tarihinden itibaren İstanbul'daki geçici merkezi Dolmabahçe Sarayı l.Hareket Köşkü'nde faaliyete geçirilmiştir. KEİ Uluslararası Sekretaryası'nın ilk aşamada, bir direktör, üç direktör yardımcısı, bir sayman, bir arşiv memuru, iki sekreter/daktilo, bir resepsiyon İst/santral memuru, bir şoför ve bir temizlikçi olmak üzere 11 görevliden oluşması öngörülmüştür. Uluslararası Sekretarya'nın başındaki Direktör, dönem başkanına karşı sorumludur.

Üyelik

KEİ'nin 11 kurucu üyesi bulunmaktadır. Bunlar, Arnavutluk, Azerbaycan, Bulgaristan, Ermenistan, Gürcistan, Moldova, Romanya, Rusya Federasyonu, Türkiye, Ukrayna ve Yunanistan'dır. Ayrıca, İsrail, Mısır, Polonya, Slovak Cumhuriyeti ve Tunus ile KEİ Konseyi ve Karadeniz Kulübü gözlemci üye olmuşlardır. Üye ülkelerin görüş birliği ile alacakları karara bağlı olarak, KEİ üyeliği diğer ülkelere; gözlemci üyelik diğer ülkelerin yanısıra uluslararası kuruluşlara da açıktır.

1.1.2. Karadeniz Ekonomik İşbirliği Parlamenter Asamblesi (KEİPA)

KEİPA 26 Şubat 1993 tarihinde Bulgaristan ve Yunanistan'ın dışındaki KEİ üyesi ülkelerin İstanbul'da imzaladıkları bir deklarasyon ile oluşturulmuştur. Amaçları şunlardır:

-KEİ'ne Katılan Devletlerin tarihten gelen ortak değerlerinden ve yararlanarak bu işbirliğinin ülkü, hedef ve amaçlarını üye ülkelerin parlamenterleri aracılığıyla toplumlarına benimsetmek;

-KEİ bünyesinde ekonomik, ticari, sosyal, kültürel ye siyasal işbirliği faaliyetlerine yasal dayanaklar sağlamak ve KEİ'nin amaçlarının gerçekleşmesine katkıda bulunmak;

-KEİ'ne üye ülkelerin devlet ya da hükümet başkanları ile dışişleri bakanları toplantılarında alınan kararların uygulanması için gerekli yasal düzenlemeleri gerçekleştirmek;

-KEİPA'ne üye ülkelerin ulusal parlamentolarına, bu ülkelerdeki parlamenter demokrasinin geliştirilmesine yönelik yardımda bulunmak;

-Uluslararası ve bölgesel diğer kuruluşlar ve KEİ ülkeleri arasındaki işbirliğini geliştirmek.

KEİPA'nin Organları a. KEİPA Genel Kurulu:

KElPA'nın en yüksek karar alma organıdır. Üye ülkelerin nüfusları esas alınmak üzere hesaplanan sandalye sayısına göre belirlenen 70 temsilciden oluşur. Asambleyi oluşturan üye ülkelere ayrılan sandalye sayılan sırasıyla Arnavutluk (4), Azerbaycan (5), Bulgaristan (5), Ermenistan (4), Gürcistan (5).

Moldova (4), Romanya (7), Rusya Federasyonu (12), Türkiye (9), Ukrayna (9) ve Yunanistan (6) dır. KEİPA, yılda bir defadan az olmamak üzere 2 kez toplanır. Asamble başkanlığı, bir yıllık dönemler halinde, üye ülkelerin Parlamento Başkanları tarafından rotasyon usulüyle yürütülür. Rotasyan, ilk başkanın belirlenmesini takiben ülkelerin İngilizce alfabetik sıralamasına tabiidir Asamblenin ilk dönem başkanlığına Türkiye seçilmiştir.

b. Daimi Komite:

Daimi Komite, KEİPA'ne üye ülkelerin delegasyon başkanlarından oluşur.

Daimi Komite'ye Asamble Başkanı başkanlık eder. Bu Komite, Asamble'nin verdiği yetkiler çerçevesinde Asamble kararlarının uygulamasını izler;

komisyonların faaliyetlerinin eşgüdümünü sağlar; çalışma grupları oluşturur;

Asamble toplantılarının gündemini, takvimini ve yerlerini belirler; bütçeyi kabul edip Genel Kurulun onayına sunar ve fonları idare eder, diğer uluslararası kuruluşlarla işbirliğini sağlar.

c. Alt Organlar:

Asamblenin üç ihtisas komisyonu vardır:

- Ekonomi, Ticaret, Teknoloji ve Çevre Komisyonu Hukuki ve Siyasi İşler Komisyonu

Kültür, Eğitim, Sosyal İşler Komisyonu

Komisyonlar, ihtisas konularına göre alt komisyonlar kurabilir.

KEİPA Uluslararası Sekretarvası

KEİPA'nin sekretarya hizmetlerini Uluslararası Sekretarya yürütür.

Sekretaryanın başındaki Genel Sekreter, uluslararası memur statüsünde olup, Asamble Başkanlık Divanının önerisi ve Daimi Komite'nin onayı ile üç yıllık bir görev süresi için atanır. Genel Sekreter, Başkanlık Divanı'na karşı sorumludur.

Başkanlık Divanı'nca ayrıca biri idari ve mali, diğeri teknik işlerden sorumlu olmak üzere iki genel sekreter yardımcısı atanır. Bunlar da uluslararası memur statüsünde olup, en fazla 3 yıllık bir görev süresi için atanırlar. Her komisyonun da uluslararası memur statüsünde bir sorumlusu ve bunun bir yardımcısı bulunur. KEİPA Uluslararası Sekretaryası'nın merkezi

İstanbul'dur. Sekretarya halen geçici yeri olan Dolmabahçe Sarayı 1- Hareket Köşkü'nde çalışmalarını sürdürmektedir.

Üyelik

KEİPA'nın üye ülkeleri Arnavutluk, Azerbaycan, Ermenistan, Gürcistan, Moldova, Romanya, Rusya Federasyonu, Türkiye ve Ukrayna'dır. KEİ'nin kurucu üyeleri olarak Bulgaristan ve Yunanistan da üyelik için başvurabileceklerdir. KEİPA, Genel Kurul'a Daimi Komitenin önerisi ve Asamblenin onayı ile diğer ülkelerin üyeliğine ve diğer ülkelerin yanısıra, uluslararası örgütler ile hükümetdışı örgütlerin gözlemci üyeliğine açıktır.

1.1.3. Karadeniz Ekonomik İşbirliği Konseyi (KElK)

Karadeniz Ekonomik İşbirliği Zirve Deklarasyonu amaçları doğrultusunda oluşturulan KEİK, KEİ'ne Katılan Devletlerin iş çevrelerini temsil etmektedir 31 Ağustos 1992 tarihinde İstanbul'da yapılan toplantıda, KEİ ülkeleri özel sektörleri arasında bir mekanizmanın oluşturulması ve bu mekanizmanın merkezinin İstanbul'da olması kararlaştırılmıştır. KEİK, iş konseyi sistemi üzerinde, on bir taraf ülke arasında ticari ve sınai işbirliğini geliştirme amacına yönelik olarak çalışmaktadır. Bu yapılırken, bir yandan özel sektörün turizm, mali ve doğal kaynakların değerlendirilerek, imalat sanayi gibi alanlardaki yatırım projeleri biraraya getirilmekte ve bunların gerçekleştirilmesine katkı yapmak üzere finansman olanakları irdelenmektedir. Diğer yandan, bu projelerin başarı ile gerçekleştirilmesi için gerekli olan enerji, ulaşım ve iletişim gibi altyapı alanlarındaki yatırımların yapılabilmesi için tüm üye ülkeler kamu kuruluşlarına yardımcı olunmakta, onların İşini kolaylaştırmak üzere envanter çalışmaları yapılmaktadır. KEİK bu çalışmalarında, başta Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası olmak üzere, uluslararası finansman kuruluşları ile yakın işbirliği olanaklarını araştırmaktadır. KEİK başkanlığını, KEİ dönem başkanlığını üstlenmiş olan ülkenin temsilcisi yürütür. Başkan Yönetim Kurulunun kararlarının uygulanmasını gözetir ve KEİ amaçlarına uygun olarak KEİK politikalarının eşgüdümünü sağlar.

KEİK'nin Organları a. KEİK Yönetim Kurulu:

KEİ üye ülkelerince atanan on bir temsilciden oluşur. Altı ayda en az bir kez toplanan Yönetim Kurulu, başlıca yeni üye kabulü, gözlemcilik statüsü tanınması, yeni alt organlar kurulması, iç tüzüğün kabulü ve değişimiyle ilgili konuları ele alır.

b. Alt Organlar:

Enerji, ulaşım, iletişim, ticaret ve sanayi, bankacılık, finans ve sigortacılık, adil ticaret uygulamaları, ticari mevzuatın uyumlaştırılması, turizm, çevre, tarım, madencilik, eğitim, piyasa ile ilgili bilgi değişimi ve teknoloji alanlarında faaliyet gösterecek olan çalışma gruplarının sayısı

Yönetim Kurulu'nun kararına bağlı olarak değişebilecektir. Çalışma Grupları, ilgi alanlarında işbirliği programları ve projeleri geliştirirler

KEİKSekretarvası

KEİK Daimi Sekretaryası İstanbul'dadır. Başında uluslararası memur statüsünde üç yıl süre için atanan bir Genel Sekreter bulunur. Genel Sekreter, KEİK Dönem Başkanına karşı sorumludur. Genel Sekreterin altında iki yıl süre için atanan Genel Sekreter Yardımcıları görevlidir. Bunların dışında Uluslararası Sekretarya, İcra Sekreteri, Bilgisayar Operatörü, Sayman, Bilgisayar Analisti, Halkla İlişkiler ve Organizasyon Danışmanı, ve yardımcı hizmetlilerden oluşmaktadır. Sekretarya, Yönetim Kurulunun tevdi ettiği görevleri yerine getirir.

1.1.4. KEİ İstatistik Veri ve Ekonomik Bilgi Değişimi Eşgüdüm Merkezi KEİ çerçevesinde oluşturulmuş bulunan İstatistik Veri ve Ekonomik Bilgi Değişimi Çalışma Grubu'nun 1-2 Ekim 1992 tarihinde yapılan toplantısında alınan tavsiye kararı ve KEİ Dışişleri Bakanlarının 10 Aralık 1992 tarihinde Antalya'da yapılan Birinci Toplantısı'nda onaylanan bu karar uyarınca, üye ülkeler arasında istatistik veri ve ekonomik bilgi değişimini sağlamak ve bu yöndeki veri akımının merkezini oluşturmak üzere Türkiye Devlet İstatistik Enstitüsü bünyesinde bir birim kurulmuştur. Yedi istatistikçi ve ekonomistin görev yaptığı bu birimin lojistik ve mali desteği Devlet İstatistik Enstitüsü tarafından karşılanmıştır. Merkezin programı, üye ülkeler hakkında istatistik veri toplamak, istatistik veriler için ortak bir "database" oluşturmak, istatistik verilerin uyumlaştırılması için toplantılar, eğitim programlan düzenlemek gibi faaliyetleri içermektedir.

1.1.5. KEİ Ticaret ve Kalkınma Bankası

KEİ üyesi ülkeler arasında ticaret ve yatırım projelerine finansman sağlamak üzere oluşturulacak olan KEİ Ticaret ve Kalkınma Bankası'nın kuruluş anlaşması, 15-16 Ekim 1992'de İstanbul'da, 8-9 Nisan 1993'de Atina'da, 9-11 Haziran 1993 tarihlerinde Varna'da ve 14-15 Ekim 1993 tarihlerinde Sinaya'da yapılan Banka ve Finans Çalışma Grubu toplantılarıyla tamamlanma aşamasına getirilmiştir. Bankanın merkezi Selanik olacaktır.

Banka'nın Organları a. Guvernörler Heyeti:

Bankanın en yetkili organıdır. Katılan Devletlerin tayin ettikleri birer guvernörden oluşur. Katılan Devletler ayrıca birer de Guvernör vekili atarlar.

Guvernörler Heyeti belirlenmiş olan yetkilerinin dışındaki yetkileri Yönetim Kuruluna devredebilir.

b. Yönetim Kurulu:

Katılan Devletlerce tayin edilen birer direktör bu kurulda yer alır. Kurul üyelerinin sayısı Guvernörler Heyeti'nce belirlenir.

c. Yöneticiler (Başkan ve Başkan Yardımcıları):

Başkan 4 yıllık bir süre için atanır. Başkan, Yönetim Kurulu Başkanlığını da yürütür ancak oy kullanamaz. Başkan Yardımcıları, Başkanın önerisi üzerine Yönetim Kurulunca atanır. Görev süresi de Yönetim Kurulunca belirlenir. Bankanın Başkanlığına Türkiye'nin ve Başkan Yardımcılığına Bulgaristan'ın göstereceği adayın veya adayların seçilmesi ilke olarak kabul edilmiştir.

Üyelik

Bankanın üyeleri, KEİ ülkeleri temsilcileri ile uluslararası banka ve finansman kuruluşlarından oluşur.

1.2. EKONOMİK İLİŞKİLER 1.2.1. Dış Ticaret

1.2.1.a. Mevcut Durum ve Politikaların Değerlendirilmesi

1. KEİ ülkeleri ile olan dış ticaretimiz incelendiğinde, 1991 yılına kadar SSCB'nin, 1991 yılında SSCB'nin dağılmasından sonra Rusya Federasyonunun en büyük partner olduğu, diğer KEİ ülkeleri ile gerçekleşen dış ticaretimizin ise oldukça düşük olduğu görülmektedir. Büyük ve gelişen bir pazar potansiyeline sahip bu ülkeler ile son yıllarda ticari ilişkilerimizin arttığı ticaret hacminin de genişlediği göze çarpmaktadır.

1992 yılı itibariyle KEİ ülkeleriyle toplam ticaret hacmi 2,8 Milyar dolar olarak gerçekleşmiş; toplam ticaretimiz içindeki payı ise % 7,3 olmuştur. Bu kapsamda, Rusya Federasyonu 1,5 Milyar dolar ve %3,9 oranı ile ilk sırayı almıştır. KEİ'nin Türkiye'nin dış ticaretine yaptığı etkiyi değerlendirebilmek amacıyla, 1993 yılının sekiz aylık dönemi, 1992 yılının aynı dönemi ile karşılaştırıldığında; ticaretin bu dönemde % 52 oranında arttığı görülmektedir.

Aynı dönemde Türkiye'nin toplam ticaretinin % 20 oranında artış kaydettiği düşünülürse, KEİ ülkeleri ile önemli ölçüde artan bir ticaret hacminin olduğu ortaya çıkmaktadır. Ülkeler bazında incelendiği zaman ise ticaret hacminde aynı dönemlerde, Ermenistan ile % 925, Ukrayna ile % 477, Gürcistan ile % 306, Moldova ile % 179, Romanya ile %132, Arnavutluk ile % 74, Rusya Federasyonu ile % 52, Bulgaristan ile % 15 ve Yunanistan ile % 13 oranlarında artış, Azerbaycan ile % 8 oranında düşüş kaydedildiği göze çarpmaktadır (Tablo 1-2). Azerbaycan ile ticarette karşılaşılan bu düşüş, büyük ölçüde, ülkenin içinde bulunduğu siyasi ve ekonomik sorunlardan kaynaklanmaktadır.

Bu ülkelerle ihracat ve ithalat rakamlarımız incelendiğinde ise, KEİ ülkelerinin, 1992 yılı toplam ihracatımız içinde % 6,8, toplam ithalatımız içinde % 7,6 oranlarında paylara sahip oldukları görülmektedir 1992 yılında KEİ ülkelerine yönelik toplam ihracatımız 1.007 Milyon dolar, ithalatımız ise 1.744 Milyon dolar, 1993 yılının ilk sekiz aylık döneminde ise bu değerler, sırasıyla 600 Milyon dolar ve 1.838 Milyon dolar olarak gerçekleşmiştir (Tablo 3-4).

2. Tablo 5-16 arasında bu ülkelerle ticaretimiz, hem diğer ülke grupları, hem de sektörler bazında ele alınmıştır. Bu bölümde sadece 1992 yılı için ayrıntılı inceleme yapılmış; ancak, 1990-1993 dönemi ticaretin genel değerlendirmesi EK ll'de ayrıca ele alınmıştır. 1992 yılında KEİ ülkelerine yönelik ihracatımızın % 43,89'u Rusya Federasyonu'na, % 17,19'u Romanya'ya, %14,47'si Yunanistan'a; ithalatımızın ise % 59.69'u Rusya Federasyonu'ndan, % 14,69'u Romanya'dan, % 5,16'sı Ukrayna'dan gerçekleşmiştir.

1992 yılında KEİ ülkelerine yönelik ihracatımızın % 17,47'si "Tarım (Bitkisel Üretim) Sektörü"nde¹, % 6,45'i "Diğer Besin Maddeleri Üretimi Sektörü"nde, % 6,05'i "Elbise, Giyim Eşyası ve Dokuma Sanayi Sektörümde,

1 1974 Uluslararası Standart Sanayi Sınıflandırması (STIC)

Sektörü”nde gerçekleşmiştir. Söz konusu sektörlerin toplam ihracatımız içerisindeki payları ise, "Tarım (Bitkisel Üretim) Sektörü" % 6,68, "Diğer Besin Maddeleri Üretimi Sektörü" % 4,52, "Elbise, Giyim Eşyası ve Dokuma Sanayi Sektörü" % 11,97, "Deniz Ulaşım Araçları Sektörü" % 0,93, "Dokuma Sanayi Sektörü" %26,08'dır. Bahse konu sektörler için, KEİ ülkelerine gerçekleştirilen sektörel ihracatın toplam sektörel ihracat içerisindeki payları, sırasıyla,"Tarım (Bitkisel Üretim) Sektörü"nde % 16,47, "Diğer Besin Maddeleri Üretimi Sektörü"nde % 8,52, "Elbise, Giyim Eşyası ve Dokuma Sanayi Sektörü"nde % 3,45, "Deniz Ulaşım Araçları Sektörü"nde % 43,13, "Dokuma Sanayi Sektörü"nde ise % 1,41'dir.

1992 yılında KEİ ülkelerinden ithalatımızın % 19,60'ı "Ham Petrol ve Tabii Gaz Çıkarımı Sektörü"nde, % 16,65'i "Demir-Çelik Ana Sanayii Sektörü"nde,

% 9,68'i "Kimyevi Gübre Sanayii Sektörü"nde, % 5,95'i "Diğer Metal Ana Sanayii Sektörü'Yıde gerçekleşmiştir. Söz konusu sektörlerin toplam İhracatımız içerisindeki payları ise, "Ham Petrol ve Tabii Gaz Çıkarımı Sektörü"nde % 12,85, "Demir-Çelik Ana Sanayii Sektörü"nde % 8,04, "Kimyevi Gübre Sanayii Sektörün"nde % 1.35, "Diğer Metal Ana Sanayii Sektörü"nde % 1,54'dir. Bahse konu sektörler için, KEİ ülkelerinden gerçekleştirilen ithalatın toplam sektörel ithalat içerisindeki payları, sırasıyla, "Ham Petrol ve Tabii Gaz Çıkarımı Sektörü"nde % 11,63, "Demir-Çelik Ana Sanayii Sektörü"nde % 15,19, "Kimyevi Gübre Sanayii Sektörü"nde % 54,51, "Diğer Metal Ana Sanayii Sektörü"nde % 28,59'dir.

1992 yılında KEİ ülkelerine yönelik "Tarım (Bitkisel Üretim) Sektörü"

ihracatımızın % 47,30'u, "Elbise, Giyim Eşyası ve Dokuma Sanayii Sektörü"

ihracatımızın % 78,37'si, "Deniz Ulaşım Araçları Sektörü" ihracatımızın % 99,28'i, "Dokuma Sanayii Sektörü" ihracatımızın % 49,67'si Rusya Federasyonu'na, "Diğer Besin Maddeleri Üretimi Sektörü" ihracatımızın % 37,84'ü Romanya'ya gerçekleşmiştir.

1992 yılında KEİ ülkelerinden "Ham Petrol ve Tabii Gaz Çıkarımı Sektörü"

ithalatımızın % 96,01'i, "Demir-Çelik Ana Sanayii Sektörü"nde ithalatımızın % 61,33'ü, "Kimyevi Gübre Sanayii Sektörü"nde ithalatımızın % 47,60'ı, "Diğer Metal Ana Sanayii Sektörü"nde ithalatımızın % 32,25'i Rusya Federasyonu'ndan yapılmıştır.

3. KEİ ülkelerinden bazıları ile sınır ve kıyı ticareti de yapılmaktadır.

Ancak, istatistiki veriler oldukça yetersiz olduğundan dolayı; KEİ'ne yönelik bir fikir vermesi amacıyla, Türkiye-BDT sınır ve kıyı ticaretinin dökümü Tablo 17 ve 18'de sunulmaktadır. Buna göre, 1992 yılı verileriyle BDT ile 37 Milyon dolar sınır ticaret hacmi, 12 Milyon dolar kıyı ticaret hacmi bulunmaktadır.

4. İthalatta Haksız Rekabetin Önlenmesi Hakkında 3577 sayılı Kanun ve bu Kanun hükümleri uyarınca yapılacak işlemlerle ilgili usul ve esasları kapsayan İthalatta Haksız Rekabetin önlenmesi Hakkındaki Yönetmelik 1 Ekim 1989 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Bu alanda;

- Çeşitli malların Türkiye'ye dampingli fiyatlarla girdiği ve bu durumun yerli üretimde zarara yol açtığı şeklindeki iddialar üzerine yapılan incelemeler sonucunda 32 soruşturma açılmıştır. Bunlardan 30'u karara bağlanmış olup;

2'si halen devam etmektedir.

- Bir veya birden fazla ülkeyi muhatap alan soruşturmalar 25 ülke aleyhine açılmıştır. Birden fazla ülkeyi muhatap alan soruşturmaların, birbirinden bağımsız soruşturmalar olarak ele alınması halinde, açılan toplam soruşturma sayısının 56, önlemle kapanan soruşturma sayısının 24, Önlemsiz kapanan soruşturma sayısının 24 olduğu, 8 soruşturmanın ise devam ettiği görülmektedir.

- KEİ'ne üye ülkelerden; Romanya aleyhine 6 (4 soruşturma önlemle, 1 soruşturma önlemsiz kapatılmıştır, 1 soruşturma halen devam etmektedir), Bulgaristan aleyhine 4 (2 soruşturma önlemle, 1 soruşturma önlemsiz kapatılmıştır, 1 soruşturma halen devam etmektedir), Rusya Federasyonu aleyhine 3 (1 soruşturma önlemle kapatılmıştır, 2 soruşturma halen devam etmektedir), Gürcistan aleyhine ise 1 soruşturma (devam etmektedir) açılmıştır.

- Birden fazla ülkeyi muhatap alan soruşturmaların, birbirinden bağımsız soruşturmalar olarak ele alınması halinde, 1 Ocak 1992-31 Aralık 1992 tarihleri arasında açılan 4 soruşturmadan 3 tanesinin, 1 Ocak 1993-19 Kasım 1993 tarihleri arasında açılan 8 soruşturmadan 6 tanesinin KEİ ülkeleri aleyhine açılmış olduğu tespit edilmiştir. 1 Ekim 1989-19 Kasım 1993 tarihleri arasında KEİ'ne üye ülkeler aleyhine açılmış soruşturma sayısı (SSCB aleyhine açılan 1 soruşturma hariç) ise 14'tür.

1992 yılı içerisinde, AB'nin dünya genelinde (Türkiye hariç) 21 ülke aleyhinde açmış bulunduğu toplam 37 soruşturmanın 7'si, KEİ ülkelerinden Rusya Federasyonu, Gürcistan, Romanya ve Ukrayna aleyhine açılmıştır.

Bu kapsamda, KEl ülkelerinin içinde bulundukları geçiş döneminin etkisiyle, dünya piyasalarına dampingli ihracat yaptıkları izlenimi ortaya çıkmaktadır. Ülkelerin sorunlarına çözüm bulmalarıyla bu durumun düzeleceği tahmin edilmektedir.

1.2.1.b. VII. Plan Döneminde Beklenen Gelişmeler, Hedef ve Politika Önerileri 5. KEİ ülkelerinin coğrafi yakınlığı; istikrarlı ve karşılıklı ekonomik işbirliğinin geliştirilmesi için çok uygun bir ortam yaratmaktadır. Büyük ölçüde bütünleşmeye giden dünya ekonomisinde KEİ'nin oluşumu, ülkemize ve bölgeye büyük olanaklar sağlayacaktır. Ekonomik yönden tarafların birbirlerini tamamlayıcı nitelikte olması, bu işbirliğinden sağlanacak kazancın artmasına yol açmakta, dış ticarete konu olabilecek malların çeşitliliği potansiyel ticaretin gelişimine katkıda bulunmaktadır

6. önümüzdeki yıllarda dış ticaret ilişkilerinde daha güvenli ve hızlı çalışan bir ortama geçilebileceği düşünülmektedir. Özellikle, KEİ ülkeleri ile ülkemiz

arasında büyük sorun yaratan kambiyo mevzuatı, gümrük mevzuatı, bankacılık mevzuatı ve sigorta mevzuatında uyumun sağlanması önemini korumaktadır.

Ayrıca, malların Standardizasyonu, ambalajlama standardizasyonu, ulaşım, iletişim, kredi sistemlerinin devreye sokulması konularında imkanların artırılması ve kolaylıkların sağlanmasıyla, ülkemiz ile KEİ ülkeleri arasında dış ticaret hacminin bugünkü durumundan çok daha yüksek boyutlara ulaşacağı beklenmektedir.

7. Türkiye'nin 1995 yılı içerisinde AB ile Gümrük Birliği'ne gireceği ve bu durumun da Türkiye'nin diğer entegrasyon hareketleri ile ilişkilerini kaçınılmaz olarak etkileyeceği bilinmektedir, özellikle, AB'nin ortak dış ticaret politikasına uyum nedeniyle, Türkiye'nin KEİ'ne üye ülkeler dahil, üçüncü ülkelerle ilişkileri yeni bir boyut kazanacaktır.

8. Bu ülkeler ile dış ticaretin artırılmasına yönelik olarak aşağıdaki önerilerin değerlendirilmesi yararlı olacaktır:

- KEİ ülkeleri arasında ticaretin serbestleştirilmesi için, öncelikle ülkelerin dış ticaret rejimleri uyumlu hale getirilmelidir. Bu kapsamda; ticaret ve ekonomi politikaları, yabancı sermaye mevzuatı, ihracat-ithalat rejimleri, ihracatın teşviki, iç pazarın korunması, iç piyasanın özellikleri ve serbest bölgeler hususlarında tarafların birbirlerini bilgilendirmesi gerekmektedir.

- Bu ülkelerle ticari ilişkilerde önem taşıyan bankacılık, sigortacılık ve acentalarla ilgili mevzuatta da uyum sağlanması gerekmektedir.

- KEİ ülkelerinin taraf oldukları ekonomik entegrasyon blokları, gümrük birlikleri ve serbest ticaret alanları ile bilgiler derlenerek; üçüncü ülkelere yükümlülükleri ortaya konmalıdır.

- Dış ticaretin geliştirilmesine yönelik olarak; mevcut ortamda ikili olarak yürütülen ekonomik ve ticari ilişkilerin, fayda görüldüğü ölçüde çok taraflı ilişkiler ve anlaşmalar şekline dönüştürülmesi gerekmektedir.

- KEİ ülkelerinin uluslararası ticaretin serbestleştirilmesini amaçlayan bir kuruluş olan Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşması'na (GATT) üye olmaları, mevcut sorunların büyük bir bölümünü ortadan kaldıracaktır.

Bu ülkelerin çoğunda bulunmayan gümrük mevzuatının düzenlenmesinde, karşılıklı bilgi değişimi yapılabilecektir.

- Türkiye, dış ticaret alanında sahip olduğu deneyimi KEİ ülkelerine teknik yardım olarak sunabilecektir.

1.2.2. Standardizasyon

1.2.2.a. Mevcut Durum ve Politikaların Değerlendirilmesi

1. Günümüzde ekonomik gelişme ve sanayileşme, dünyada değişen ve gelişen ekonomik sürece uyum sağlamakla gerçekleşebilmektedir. Dış pazarlarda ihracat olanağı bulabilmek veya rekabet edebilmek için ucuz ve yüksek kapasite ile üretimin yanısıra ürünlerin belli bir standarda ve istenilen kaliteye uygun olması zorunludur. Standartlaşma; dışa açılmanın, ihracat olanağı sağlamanın ötesinde ülke ekonomisi, diğer deyişle milli sermaye için koruyucu etkin bir işleve sahip olduğu göz ardı edilmemesi gereken çok önemli bir konudur. Standartlaşma ile özellikle ithalata teknik düzenleme getirilmekte, bunun yanında standartların belirttiği ölçü, nitelik ve diğer özelliklerin dışında kalan malların ülkeye girmesi engellenmektedir.

2. Bu ekonomik amaca öncelikle teknik bilgi akışına uygun koşulların oluşturulması, işgücü eğitimi, planlı üretim ve pazarlamanın organizasyonu ile ulaşabileceği bilinmelidir Üretim planlaması ve üretim sürecinin her aşamasında standartlar esas alınmalıdır. Gelişen teknolojinin desteklenmesi, ticaretin istenilen boyuta gelmesi, tüketicinin huzur ve güven içinde alışverişine imkan sağlanması ve bunun sonucu yaşamın daha kaliteli bir düzeye çıkarılması açısından standartlara olan ilgi gün geçtikçe artmaktadır. 1 Ocak 1993 tarihinden itibaren uygulanmasına başlanmış bulunan Avrupa Tek Pazar olgusu standartlaşmanın önemini artıran ve bu ilgiyi yoğunlaştıran bir başka nedendir. Bu nedenin etkilerinden biri ticarette var olan teknik engellerin aşılması işlevi, pratikteki anlamıyla serbest ticaretin geliştirilmesi, diğeri ise ekonomik gelişmeye olan çok yönlü katkısıdır.

3. Türk Standartları Enstitüsü (TSE), Uluslararası Standartlar Teşkilatı (ISO), Uluslararası Elektroteknik Standartları Teşkilatı (IEC), Avrupa Standartlar Teşkilatı (CEN), Avrupa Elektroteknik Standartlar Teşkilatı'na (CENELEC) üye olmakla birlikte bu Teşkilatlarla olan ilişkileri her geçen gün daha da ileri gitmektedir. (Türkiye Avrupa Birliği'ne üye olmadığından CEN ve CENELEC'de oy hakkı yoktur).

4. Son yıllarda dünyada yaşanan hızlı değişim ve Sovyetler Birliği'nin dağılması neticesinde 1989 yılından itibaren, karşılıklı işbirliğini ve ticareti arttırmak gayesiyle Standardizasyon ve kalite kontrol konularında yeni oluşan Cumhuriyetlerle temas kurulmuş, görüşmeler yapılmış, karşılıklı protokoller imzalanmıştır.

5. İlk olarak Rusya Federasyonuyla görüşmeler yapılmış, Standartlar Teşkilatı GOST ile protokoller imzalanmıştır. 15-25 Aralık 1990 tarihlerinde (AST) Azerbaycan Standartlar Teşkilatı ile Standardizasyon, Sertifikasyon, Kalite Kontrol, Metroloji ve Kalibrasyon konularında çalışmalar yapılmış ve bir anlaşma imzalanmıştır. TSE öncülüğünde Türkiye, Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, K.K.T.C., Özbekistan, Tataristan, Gürcistan, Moğolistan, Moldova, Dağıstan, Başkırdistan, Türkmenistan, Tacikistan, Arnavutluk, Kabardino- Balkariya Devletleriyle (BASB) Bölgeler Arası Standardizasyon Birliği kurulmuştur.