a. Mevcut Durum ve Politikaların Değerlendirilmesi Kara Ulaşımı:

1. Uluslararası karayolu taşımacılığımızın gerek yatırım gerekse taşıma kapasitesi bakımından bugün gelmiş olduğu nokta KEİ ülkeleri İle bu alanda işbirliğinin önemini ortaya koymaktadır. Ancak, vize, geçiş ücretleri, emniyetli sefer yapılamaması, ikili anlaşmaların olmaması gibi sorunlar bu sektörü çok etkilemektedir. Özellikle Yugoslavya'daki iç savaş nedeniyle trafiğin Romanya üzerine kayması bu ülkede gerek karayollarındaki gerekse sınır kapılarındaki altyapının yeterli olmaması nedeniyle trafiğin büyük ölçüde sıkışmasına neden olmaktadır. Bu da taşıma süresini uzatmaktadır. Ayrıca, Türk Cumhuriyetlerine ulaşılmasında transit geçilen Gürcistan'da büyük güçlüklerle karşılaşılmaktadır.

Sarp sınır kapısını kullanarak Gürcistan üzerinden yapılan transit geçişler, bu ülkedeki iç savaşın yarattığı otorite boşluğu nedeniyle güvenli olarak gerçekleştirilememektedir.

2. KEİ'ne dahil ülkelerle (Ermenistan ve Moldova dışında) karayoluyla uluslararası yolcu ve eşya taşıma faaliyetlerinin bir düzene kavuşturulması, işbirliği olanakları yaratılması amacıyla ikili taşıma anlaşması imzalanmış olup, bu anlaşmalara dayanılarak yapılan Ulaştırma Karma Komisyon ve Kara Ulaştırması Karma Komisyon toplantılarında sorunların çözümü için çaba sarf edilmektedir. Azerbaycan, Gürcistan ve Ukrayna ile imzalanan anlaşmaların onaylanma işlemleri tamamlanmadığından bu anlaşmalar yürürlüğe girmemiştir. Bu ülkelerle uluslararası karayolu taşımacılık ilişkilerinin yeni başlamış olması ve özellikle iç mevzuatların uluslararası geçerliliği bulunan çok taraflı anlaşmalara taraf ve üye olmamaları (TIR Sözleşmesi, IRU, AİT, FIA gibi) taşımacılığı engellemekte ve maliyeti arttırmaktadır.

Deniz Ulaşımı:

3. KEİ henüz başlangıç aşamasında olmakla beraber ülkemiz denizciliği ve deniz sanayii için bölge ülkelerine mensup denizcilik kuruluşları ile yakın işbirliği yapılması ve karşılıklı çıkarlar sağlayacak projeler oluşturulması açısından önemli bir potansiyel yaratabilecektir.

Sivil Havacılık:

4. THY'nin KEİ'ne dahil ülkelerle gerçekleştirmiş bulunduğu ticari faaliyetlere ilişkin bilgiler aşağıda sunulmaktadır:

- Arnavutluk

Ülkemiz ile Arnavutluk arasında ekonomik nedenlerle başlatılamayan karşılıklı seferlerin başlaması hususunda, taraflar arasında mutabakat sağlanmış olup; 1993/94 kış tarife döneminde Tiran-İstanbul seferlerinin Slovenya'nın Adria Havayolları tarafından yapılması için özel izin verilmiştir.

- Azerbaycan

Azerbaycan ile Türkiye arasında 2 Mayıs 1992 tarihinde aktedilmiş bulunan Hava Ulaştırma Anlaşmasına istinaden, Türk Hava Yollan A.O.'nca Baku ve ileri noktalara sefer yapılmaktadır.

- Bulgaristan

1993/94 döneminde sadece Bulgar Havayolları LZ/TK olarak Sofya-İstanbul seferi yapmaktadır.

- Gürcistan

Ülkemizle Gürcistan arasında 30 Temmuz 1992 tarihinde imzalanmış bulunan Hava Ulaştırma Anlaşması uyarınca; Türk Hava Yolları A.O.'nın İstanbul/Baku ve İstanbul/Taşkent-Almatı seferleri için Gürcistan'dan üst geçiş hakkı elde edilmiş bulunmaktadır.

- Yunanistan

THY önerilerinin katkısıyla, ülkemiz ile Yunanistan arasında çifte vergilendirmeyi önleme anlaşması imzalanması konusu, Yunanistan Dışişleri Bakanı'nın ülkemizi ziyareti sırasında ele alınmış ve karşılıklı olarak prensipte olumlu karşılanmıştır.

- Moldova

11-13 Mayıs 1993 tarihleri arasında Kişinev'de, ülkemiz ile Moldova arasında Hava Ulaştırma Anlaşması imzalanmıştır.

- Romanya

THY 1993 yılı içerisinde Romanya'ya yönelik Bükreş seferlerine başlamıştır. 22-24 Haziran 1993 tarihleri arasında İstanbul'da yapılan Türkiye-Romanya Karma Ulaştırma Komisyonu Toplantısı sonunda imzalanan protokol ile 24.6.1993 tarihinden itibaren her iki tarafın ulusal taşıyıcıları kendi dokumalarını diğer ülke topraklarında o ülkenin para birimi veya yabancı para birimi karşılığında satabileceklerdir.

- Rusya Federasyonu

Türkiye ile SSCB arasında mevcut Hava Ulaştırma Anlaşması'nın tadili ile Aeroflot/THY Transsibirya hattında Ticari anlaşmanın yenilenmesi ve charter uçuşlarına başlanması hususunda görüşmelere devam edilmektedir.

- Ukrayna

15-17 Şubat 1993 tarihleri arasında Kiev'de yapılan müzakereler sonucunda parafe edilen Türkiye-Ukrayna ikili Hava Ulaştırma anlaşması çerçevesinde ilişkiler yürütülmektedir. Ukrayna resmi heyeti ile THY arasında yapılan görüşmeler neticesinde, iki ülke arasında düzenlenecek seferlerin tarife düzeni hakkında mutabakat anlaşması imzalanmıştır. 1993/94 kış tarife

döneminde Kiev-İstanbul hattında haftada iki sefer planlanmış olup; bunlar 1.11.1993 tarihinde başlayacaktır.

5. KEİ üyesi ülkeler ile Türkiye arasında yapılmış bu anlaşmalara dayanarak THY Azerbaycan, Bulgaristan, Romanya, Rusya ve Yunanistan'a yolcu taşımaktadır. Bu ülkelere 1992 yılında ve 1993 yılının ilk yedi ayında THY’nin taşıdığı toplam yolcu sayısı 146.168'dir (Tablo 33).

Demir Yolları ve Limanlar:

6. Türkiye'nin doğu ülkeleri ile demir yolu bağlantısını sağlayan iki güzergahtan biri Haydarpaşa-Kars demir yolu hattı Doğukapı istasyonu üzerinden Ermenistan demiryollarına diğeri ise Haydarpaşa-Tatvan demiryolu hattı ise Kapıköy sınır istasyonu üzerinden İran demiryollarına bağlanmaktadır. Türkiye ile Ermenistan arasında ve Ermenistan üzerinden üçüncü ülkelere demiryolu taşıma işlemleri 27.4.1961 tarihinde imzalanan "T.C. Hükümeti ve SSCB Hükümeti arasında Doğru Demiryolu Nakliyat Sözleşmesi" hükümlerine göre yapılmaktadır. Bulgaristan ile demiryolu bağlantımız İstanbul Ekspresi ve Balkan Ekspresi ile, Romanya ile de yaz döneminde haftada iki gün çalışan Bükreş treni ile sağlanmaktadır.

7. KEİ çerçevesinde başlatılan çalışmalara ilişkin olarak, Orta Asya Türk Cumhuriyetleri ve Karadeniz Ülkeleri ve temsilcileri arasında Ulaştırma Alanında İşbirliği (demiryolları ve limanlar) toplantısı 6-7 Aralık 1992 tarihlerinde Antalya'da yapılmıştır. Toplantı sonunda hazırlanan rapora göre, bölgedeki mevcut demiryollarının kârını azamiye çıkarmak amacıyla kombine kara-demiryolu taşımacılığının imkânlarını araştıracak Çalışma Grubu; ilgili limanlar arasında düzenli Ro-Ro ve demiryolu ferisi seferleri düzenlenmesi imkanları ve oluşturulacak serbest bölgeler veya limanlar yakınındaki bölgelerde petrol ürünleri, tahıl ve karmaşık eşyanın depolanabilme imkanlarını araştıracak, liman müdürlerinden oluşan Çalışma Grubu ile karadeniz limanları arasında oluşturulacak Ro-Ro ve demiryolu feribot hattı ile ilgili olarak imkanları araştırılması ve gerekli saha incelemelerinin yapılması kararlaştırılmıştır.

8. Haydarpaşa, Mersin ve İzmir limanları uluslararası konteyner terminalleri olup, Haydarpaşa ve Derince limanlarında Ro-Ro taşımacılığı yapılabilmektedir. Mersin limanında ise demiryolu ferisi için altyapı mevcut olup, gemi ve kara bağlantısını sağlayacak köprü sisteminin bu hatta çalıştırılacak gemi tipine göre yapılacaktır.

1.2.9.1.b. VII .Plan Döneminde Beklenen Gelişmeler, Hedef ve Politika Önerileri

9. KEİ Ulaşım ve İletişim Çalışma Grubunun 23-24 Kasım 1993 tarihlerinde Atina'da yapılan toplantısında da önerildiği gibi; KEİ ülkelerini kapsayan, karayolu-demirvolu. Ro-Ro ya da karayolu/demiryolu-deniz bağlantılı bir Karadeniz Ring Koridoru oluşturulabilir. Bunun için önce altyapı

çalışmalarının yapılması ve diğer ulaşım altyapılarıyla dublikasyonun önlenmesi gerekmektedir.

Kara Ulaşımı:

10. Bu alandaki öneriler ise şu şekilde sıralanabilir:

-Kara ulaştırması ile ilgili sorunların giderilmesi için, KEİ'ne üye ülkelerle bağlantılı olarak kurulmakta olan sınır kapılarının taşımacılığı kolaylaştıracak şekilde geliştirilmesi yerinde olacaktır.

-KEİ'ne üye ülkelerin kara ulaştırması ile ilgili uluslararası kuruluşlara üye ve çok taraflı anlaşmalara taraf olmalarında yarar vardır.

-1994 yılında AB ülkeleri arasında vize ve geçiş engellerini kaldırmasına paralel bir uygulama ile KEİ üyesi ülkelerde karşılıklı olarak vizenin kaldırılması da düşünülebilir.

-KEİ ülkelerinin karayolu taşımacılığı ile ilgili mevzuatları, mevcut ve planlanan karayolu şebekeleri hakkında bilgi derlenmesi uygun olacaktır.

-Bu konuda teknik işbirliği programlan düzenlenebilir.

-Gümrük uygulama ve belgelerinde standardizasyona gidilebilir.

-KEİ çerçevesinde Trans Avrupa Otoyolu'nun Türkiye-Yunanistan bağlantısının gün geçtikçe artan trafiği dikkate alınarak, bir ortak proje çerçevesinde uluslararası standartlara göre geliştirilmesi olanakları araştırılabilir.

Deniz Ulaşımı:

11. Deniz ulaşımına ilişkin olarak aşağıdaki hususlar önerilebilir:

-Deniz Ticareti açısından mevcut düzenli sefer yapan gemilerimiz ABD, Uzakdoğu, Kuzey Avrupa ve Akdeniz Hatları Karadenize kıyısı olan diğer ülkeler limanlarına kadar uzatılarak bu ülkeler taşımalarının gelişmesine olumlu katkıda bulunması sağlanabilir.

-Tuna taşımacılığının Türk Armatörlerinin, ya bizzat Türk Bayraklı gemilerle ya da joint-venture şeklinde karşılıklı işbirliği organizasyonuyla katılmaları imkanlarının araştırılmasında fayda görülmektedir.

-İstanbul Boğazı'nın Karadeniz'e geçiş yolu olduğu göz önünde bulundurulduğunda, özellikle KEİ Ülkelerinin gemilerinin onarım, kumanya ve malzeme ikmal ihtiyaçları açısından iyi iş imkanları yaratabilecek potansiyele sahiptir

-Balıkçılıkla ilgili gemi inşaatı ağı ve donanımı imali gibi yan sanayimiz de KEİ çerçevesinde gelişebilir.

-KEİ Ulaşım ve İletişim Çalışma Grubunda önerilen Novorosisk-Varna ve Novorosisk-Samsun ile Poti-Varna ve Köstence-Samsun feribot hatlarının gerçekleştirilmesi bu ülkelerle ulaşım ve ticaret kolaylığı sağlayarak ilişkilerin gelişimine katkıda bulunacaktır.

-KEİ'ne üye olan ülkelerle olan ilişkilerdeki en büyük sorun bu ülkeler hakkında mevcut istatistiki bilgilerin yetersizliği ve bilgi alış-verişinde yaşanan zorluklardır. Öncelikle Türk Cumhuriyetlerinin dış ticaretleri ve yük potansiyelleri ile yük türleri ve liman-karayolu bağlantılarının, iç suyolu taşımacılığı konusundaki filo ve yük kapasitelerinin, bundan önceki dönemde bu ülkelerde iç ulaşımda ve dış ticaret taşımalarında hangi yöntemlerin ne ölçüde kullanıldığının bilinmesi gerekmektedir.

-Türkiye'nin denizcilik açısından özel bir konumu vardır. Bu, özellikle KEİ ülkelerinin pek çoğuna oranla deniz ticareti konusundaki mevcut birikimlerimizin ve filo gücümüzün üstünlüğü yanında coğrafi konumumuz itibariyle de uluslararası deniz ticaret trafiğindeki merkezi durumumuzdan kaynaklanmaktadır. Bu nedenle, ulaştırma ile ilgili işbirliği imkanlarını araştıran ve işbirliği yapmak isteyen kuruluşlar için bilgi bankası görevi yapacak olan birimlerin oluşturulması çok yararlı olacaktır. Böylelikle sözkonusu kuruluşlara üye ülkelerle işbirliğine gitmek İsteyen müteşebbislerin elinde daha somut bilgiler olabilecek ve bu alanda işbirliği yapılabilecek konular ile bu konuların sağlıklı bir öncelik sıralaması mümkün olabilecektir.

12. Avrupa Birliği'ne üye ülkelerin, Türk Cumhuriyetleri ve diğer Orta Doğu Ülkeleri ile yapacakları ithalat ve ihracatta taşımacılık önemli oranda Ren-Tuna-Main suyolu, Karadeniz, Marmara ve Boğazlar üzerinden oluşacağı;

ayrıca, Karadenize kıyısı bulunan ülkelerle yapılacak dış ticaret taşımalarımızda da denizyolu en ekonomik ulaşımı sağlayacağı göz önüne alındığında şu hususlarla ilgili önlemler alınması gerekecektir:

-Karadeniz'de mevcut limanlarımızın tevsii ve doğacak talep cinsi ve miktarına göre ekipman ihtiyacının temini;

-Boğaz trafiğinde meydana gelecek yoğunlaşmada seyir güvenliğini sağlamak üzere Bilgisayar destekli Radar Kontrol Sisteminin kurulması;

-Gemi kurtarma hizmetlerinin etkinleştirilmesi.

13- Diğer taraftan, ekonomimizdeki payını devamlı olarak attıran turizm potansiyelinde önümüzdeki yıllarda da önemli artışlar beklenmektedir. Bir milyonu aşan turistin deniz yolu ile gelerek limanlarımızdan ülkemize giriş yaptıkları dikkate alındığında da aşağıdaki hususların gerçekleştirilmesi Türkiye'ye yarar sağlayabilecektir:

-Yolcu limanı eksikliği duyulan yörelerimize terminallerin yapılması ve mevcut alanlar İçerisinde gemi yanaşmasına müsait olmayanların tevsii;

-En önemli yolcu limanımız olan İstanbul'da gemi ve yolcuların ihtiyaçlarına gereken düzeyde cevap veremeyen Galata ve Salıpazarı rıhtımlarının yolcu liman kompleksine dönüştürülmesi;

-Hava yolu ve deniz yolu entegrasyonu sağlanarak, turistlerin hava yolu ile Ülkemize getirilmesi ve deniz yolu ile Ege ve Akdeniz kıyılarımızda turlar düzenlenmesini sağlayacak nitelikte modern taşıma şartlarına sahip gemilerle filonun takviyesi;

Çeşme Kuşadası Bodrum Marmaris Datça Fethiye Antalya -Alanya parkurlarında günübirlik tur düzenleyebilecek nitelikte ve gerektiğinde hızlı ulaşım sağlayacak deniz işletmeciliğinin tesisi.

Sivil Havacılık:

14. THV’nin KEİ ülkelerinden Azerbaycan, Romanya, Rusya Federasyonu ve Yunanistan'a yolcu taşıma tahminleri 1993-2000 yılları itibariyle Tablo 34'de gösterilmiştir. Buna göre bu dönemde taşınan yolcu sayısının bir misli artış göstereceği öngörülmektedir. Bu tabloda Romanya için tahmin yapılmamış olmakla birlikte, halen haftada iki olan THY uçuşlarının artan yolcu talebi, özellikle Romanya ile ekonomik ilişkileri olan işadamlarının sayısının artması karşısında üçe çıkarılması planlanmaktadır.

Demiryolları ve Limanlar:

15. Bu alanda aşağıdaki hususlar önerilebilir:

-Çin Denizi'ni Akdeniz'e bağlayacak olan Transasya demiryolu hattı Avrupa'ya uzatacak demiryolunun ivedilikle ele alınarak eksik bölümlerinin tamamlanması, standardı düşük olan bölgelerde niteliğinin yükseltilmesi, Karadeniz Bölgesi'nin hem Avrupa hem de Asya ile olan ticari bağını güçlendirecektir.

-Ülkemiz üzerinden uluslararası demiryolu taşımalarının kesintisiz bir şekilde gerçekleştirilmesi için batı yönünde İstanbul Boğazı, doğu yönünde ise Van Gölü geçişlerinin yarattığı darboğazlar çözümlenmelidir. Bunlardan Van Gölü'nün kuzeyinden geçecek demiryolu hattının etüdü yapılmış ve yatırım programlarına dahil edilmiştir. Boğaz geçişi konusu ise İstanbul-Ankara Hızlı Tren Projesi uzantısında bir Tüp geçiş şeklinde tasarlanmıştır.

-Diğer yandan, bazı KEİ üyesi ülkelerde mevcut geniş ray sistemi ile Avrupa'da kullanılan ray sistemi arasında uyum sağlamak üzere yük aktarma istasyonlarında boji aktarma sistemleri geliştirilmelidir.

-KEİ bölgesinde tren ferisi işletilmesi demir yolu taşımacılığı bakımından büyük önem taşımaktadır. Samsun limanı demir yolu bağlantısı nedeniyle Akdeniz'e çok kolay ulaşımın sağlanacağı bir limandır. KEİ üyesi ülke limanları arasında sefer yapacak tren ferisi seferleri düzenlenebilir. Bu seferler, Samsun'da kurulması düşünülen serbest bölgeye getirilecek malların uzun süre bekletilmeden arzını sağlayacaktır.

- KEİ ülkelerinin gereksinim duyduğu yeni liman yapımı ve mevcut olanların genişletilmesi ve modernleştirilmesi için bu ülkelerin danışmanlık, mühendislik hizmetleri ile yapım malzemelerine olan talepleri belirlenebilir ve bu talebin karşılanması için işbirliği olanakları araştırılabilir.

1.2.9.2. İletişim

1.2.9.2. a. Mevcut Durum ve Politikaların Değerlendirilmesi