Macar Dil Bilimi
7.Hafta
Macar Dilbiliminin Gelişme Dönemi
• Macar dilbilim çalışmalarının ilk döneminde ilk gramerler ve sözlükler yayımlanmış, Macar dil bilgisi kurallarının ve söz varlığının bir anlamda öncül tespiti yapılmıştı.
• Bu eserlerin adlarından da anlaşılacağı üzere çalışmalar üzerinde Latincenin etkili olduğunu görüyoruz.
• Bu ilk eserlerin ardından 18. yüzyılın sonlarına doğru Macar dilinin
kökeni ile ilgili sistemli dilbilim çalışmalarına başlanmıştı.
• Bu konudaki ilk örneklerden birisi János Sajnovics’tir, «Demonstratio
Idioma Ungarorum et Lapponum idem esse» (1770) adlı eseri ile
Macar dilbiliminde 19. yüzyıl ortalarına kadar devam edecek yeni bir
gelişim dönemini başlatmıştır (Szathmári, s.9).
• Bu dönemde çok sayıda isim Macar dilinin gelişimine çalışmalarıyla katkıda bulunmuştur (ör. János Sajnovics, Sámuel Gyarmathi, Pál Nagy Beregszászi, Miklós Révai, Dávid Baróti Szabó, Ferenc Kazinczy, Gábor Döbrentei vb...) Bunlardan bir bölümüne kısaca bakacak olursak:
• (Not: Bu bölümde eser isimlerinin alındığı yerler, «eser isimleri» için kullanılan kaynaklar
metinlerin alt bölümünde «kaynak/kaynaklar» adıyla gösterilmiştir. İlgili dilcilere ait eserlerin
sayısının fazla olması nedeniyle ancak birkaç örnek kullanılmıştır.)
Örnekler
János Sajnovics
• «Demonstratio Idioma Ungarorum et Lapponum idem esse» ( 1770).
(Szathmári, Macar dili ve Lap dili arasında karşılaştırmanın yapıldığı ve
dil akrabalıklarının konu edildiği Sajnovics’in bu eseriyle, Grammatica
Hungaro-latina ile başlayan Macar dilbiliminin başlangıç dönemini
sonlandırmakta ve dilbilim tarihinin ikinci dönemini (1770-1850’ler)
başlatmaktadır, bkz. Szathmári s: 9-11).
Sámuel Gyarmathi
• «Affinitas Lingvae Hungaricae cum Lingvis Fennicae originis grammatice demonstrata».(1799)
• «Okoskodva tanító magyar nyelvmester». (1794)
• «Vocabularium in quo plurima hungaricis vocibus consona variarum lingvarum vacabula collegit S. Gy». (1816)
Kaynaklar:
• https://www.arcanum.hu/hu/online-kiadvanyok/MuMaTu-a-mult-magyar-tudosai-1/gyarmathi-samuel-1E12/bibliog rafia-1EBE/gyarmathi-samuel-muvei-1EBF/
(Kézikönyvtár/ A múlt magyar tudósai)
• Gyarmathi, Vocabularium, in quo plurima hungaricis vocibus consona variarum linguarum vocabula collegit Sámuel Gyarmathi, https://mek.oszk.hu/12700/12768/
Pál Nagy Beregszászi
• «Comparatio linguae turcicae cum hungarica.» (1794).
• «Versuch einer magyarischen Sprachlehre, mit einiger Hinsicht auf die Türkische und andere morgenländischen Sprachen». (1797).
Kaynaklar:
• Güngörmüş,1998: 125
• Szinnyei József, «Magyar írók élete és munkái» (
https://www.arcanum.hu/hu/online-kiadvanyok/Lexikonok-magyar-irok-elete-es-munkai-szinnyei-jozsef-789 1B/b-79D0E/beregszaszi-nagy-pal-7C33A/
)
Miklós Révai
• «Antiquitates Literaturae Hungaricae» (1803).
• «Elaboratior Grammatica Hungarica» (1803)
Kaynak: Magyar Irodalom Története III, https://mek.oszk.hu/02200/02228/html/03/58.html
Kaynaklar
• Güngörmüş, Naciye, «Macar Dilinde Bulunan Türkçe Alıntı Sözcüklerin Dil Tarihi Açısından Genel Bir Değerlendirmesi», Batı Dil ve Edebiyatları Dergisi, c.III, sayı:3, s. 123-139, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara, 1998.
• Szathmári, István, A magyar nyelvtudomány történetéből, Tinta Könyvkiadó, Budapest, 2006
•https://www.arcanum.hu/hu/online-kiadvanyok/MuMaTu-a-mult-magyar-tudosai-1/gyarmathi-samuel-1E12/bibliografia-1EBE/gyarmathi- samuel-muvei-1EBF/
(Kézikönyvtár/ A múlt magyar tudósai) Erişim Tarihi:07.05.2020
• Gyarmathi Sámuel, Vocabularium, in quo plurima hungaricis vocibus consona variarum linguarum vocabula collegit Sámuel Gyarmathi, 1816. https://mek.oszk.hu/12700/12768/ Erişim Tarihi:07.05.2020
• Szinnyei József, «Magyar írók élete és munkái»
https://www.arcanum.hu/hu/online-kiadvanyok/Lexikonok-magyar-irok-elete-es-munkai-szinnyei-jozsef-7891B/b-79D0E/beregszaszi-nagy- pal-7C33A/
Kézikönyvtár Erişim Tarihi:10.05.2020
• Magyar Irodalom Története III, Főszerkesztő: Sötér István, Irták: Dezsényi Béla, Fenyő István, Horváth Károly, Julow Viktor, Lukácsy Sándor, Mezei Márta, Orosz László, Pándi Pál, Solt Andor, Sötér István, Szauder József, Tarnai Andor, T.Erdélyi Ilona Tóth Dezső, Wéber Antal, Akadémiai Kiadó, Budapest 1965, https://mek.oszk.hu/02200/02228/html/03/58.html Erişim Tarihi: 10.05.2020
