Demiryolu üstyapı makinelerinin çalışma koşullarına göre ortaya çıkan risklerin iş kazasına etkisi

T.C. İSTANBUL RUMELİ ÜNİVERSİTESİ

FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

YÜKSEK LİSANS TEZİ

DEMİRYOLU ÜSTYAPİ MAKİNELERİNİN ÇALIŞMA KOŞULLARINA GÖRE ORTAYA ÇIKAN RİSKLERİN İŞ

KAZASINA ETKİSİ

ÇİĞDEM NAHYA

Tez Danışmanı: Dr. Öğr. Üyesi Cenk GÜNGÖR

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ ANABİLİM DALI

İSTANBUL 2020

T.C. İSTANBUL RUMELİ ÜNİVERSİTESİ

FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

YÜKSEK LİSANS TEZİ

DEMİRYOLU ÜSTYAPİ MAKİNELERİNİN ÇALIŞMA KOŞULLARINA GÖRE ORTAYA ÇIKAN RİSKLERİN İŞ

KAZASINA ETKİSİ

Çiğdem NAHYA

Tez Danışmanı: Dr. Öğr. Üyesi Cenk GÜNGÖR

Sunuş Tarihi : ./ ./2020

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ ANABİLİM DALI

İSTANBUL 2020

Her hakkı saklıdır

BİLİMSEL ETİĞE UYGUNLUK

T.C. İstanbul Rumeli Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü tez yazım kurallarına uygun olarak hazırladığım bu tez içindeki tüm veri, bilgi ve dokümanların doğru ve tam olduğunu, akademik etik ve ahlak kurallara uygun bir şekilde elde edildiğini belirtirim.

Tez çalışmasında kullandığım verilerde herhangi bir değişiklik yapmadığımı ve çalışmamın özgün olduğunu bildiririm. Aynı zamanda bu çalışmanın özünde olmayan tüm materyal ve sonuçları tam olarak aktardığımı ve yararlandığım bütün kaynakları atıf yaparak belirttiğimi ve bu tezin çalışılması ve yazımı sırasında patent ve telif haklarını ihlal edici bir davranışımın olmadığını belirtir; aksi bir durumda aleyhime doğabilecek tüm hak kayıplarını kabullendiğimi beyan ederim.

Çiğdem NAHYA

ÖZET

(Yüksek Lisans Tezi)

DEMİRYOLU ÜSTYAPİ MAKİNELERİNİN ÇALIŞMA KOŞULLARINA GÖRE ORTAYA ÇIKAN RİSKLERİN İŞ KAZASINA ETKİSİ

Çiğdem NAHYA

T.C. İstanbul Rumeli Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü

İş Sağlığı ve Güvenliği Anabilim Dalı Tez Danışmanı: Dr. Öğr. Üyesi Cenk GÜNGÖR

Türkiye de son zamanlarda ulaşım sektöründe artışlar olduğu görünmektedir.

Özellikle demiryolu sektöründe bu artış diğer ulaşım sektörlerine göre daha yüksektir. Türkiye de olan konvansiyonel hatların yenilenerek hızlı tren hatlarına çevrilmesi ve sıfırdan yüksek hızlı tren hatlarının yapımı da bu süreç içinde hız kazanmıştır. Buna bağlı olarak demiryolu hattında kullanılan makinelerin de hız limitleri, kullanım amaçları, demiryolu hattının kullanım süreleri ve hattın üzerinden geçen yük miktarları artacaktır. Bunun sonucunda demiryolu hattında standartların dışında olan bozulmalar meydana gelecektir, meydana gelen bozulmalar ve arızaların giderilmesi için demiryolu hattının tamamen veya kısmen kapatılması demiryolu hattında bakım, onarım ve tamirat işlemlerinin yapılmasına neden olacaktır. Bu işlemler yapılırken demiryolu makineleri kullanılacaktır. Demiryolu makinelerin çalışmasında demiryolu hat üzerinde meydana gelebilecek kazaları göz önünde bulundurularak hangi önlemlerin alınması gerektiği ve bu önlemlerin belirlenmesi hususunda risk analizi yapılması da önem kazanmıştır.

Tezimin amacı, demiryolu üstyapı makineleri kullanılan çalışmalarda risk analizleri yapılarak, çalışmalar esnasında göz ardı edilen kısımların öne çıkmasını sağlayıp demiryolu bakım, onarım ve tamirat çalışmalarına katkı sunarak, demiryolu üstyapı makine kaynaklı iş kazalarının azalmasına vesile olmayı umut ediyorum.

…/…/2020

Anahtar Kelimeler: Demiryolu Üstyapı Makineleri, Demiryolu makine

çalışmaları, Demiryolu, Konvansiyonel hatlar,Risk Analizi, Çalışma

prensipleri

ABSTRACT

(M.Sc. Thesis)

THE EFFECT OF RISKS ON WORK ACCIDENTS ACCORDING TO THE WORKING CONDITIONS OF RAILWAY SUPERSTRUCTURE MACHINES

Çiğdem NAHYA

T.C. İstanbul Rumeli University

Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Occupational Health and Safety

Supervisor : Dr. Öğr. Üyesi Cenk GÜNGÖR

Turkey also appear to have had recent increases in the transport sector. Especially in the railway sector, this increase is higher than other transportation sectors.

Turning to the renewal of conventional lines with high-speed train lines in Turkey and also the construction of high-speed rail line from scratch has gained momentum in the process.

Accordingly, the speed limits of the machines used in the railway line, the purpose of use, the usage period of the railway line and the amount of load passing over the line will increase.

As a result non-standard disturbances will occur in the railway line, and closing the railway line completely or partially in order to eliminate the breakdowns and malfunctions that occur will cause maintenance, repair and repair works on the railway line.

In the operation of railway machines, taking into account the accidents that may occur on the railway line, which measures should be taken and risk analysis has become important in determining these measures.

The aim of my thesis is to make risk analyzes in the works using railway superstructure machines, to highlight the parts that are ignored during the works, and also to contribute to the maintenance, repair and repair works of the railway, and I hope to reduce the work accidents caused by the railway superstructure machinery.

…./…./2020

Keywords: Railway Superstructure Machines, Railway machine works, Railway, Conventional lines, Risk Analysis, Working principles

TEŞEKKÜR

Tez çalışmam sürecinde umutsuzluğa kapıldığımda devam etmemi sağlayan ve her koşul da yanımda olan hayat arkadaşım Rıza Nahya’ya ve üzerimde emekleri olan değerli annem Aysel Çelik ve değerli babam Hasan Çelik’e teşekkür ederim.

Tezimin her aşamasında yardımlarını ve desteklerini esirgemeyen danışman hocam Dr. Öğr. Üyesi Cenk Güngör’e teşekkür ederim.

Ayrıca tezim sürecinde desteklerini ve her türlü sorumu sıkılmadan cevaplayan, demiryolu konusunda eksik kalan kısımlarımı tamamlamamı sağlayan mesai arkadaşlarıma teşekkür ederim.

Çiğdem NAHYA

İÇİNDEKİLER

Sayfa

BİLİMSEL ETİĞE UYGUNLUK ... iii

ÖZET ... iv

ABSTRACT ... v

TEŞEKKÜR ... vi

İÇİNDEKİLER ... vii

KISALTMALAR LİSTESİ ... xii

TABLO LİSTESİ ... xiii

ŞEKİL LİSTESİ ... xv

RESİM LİSTESİ ... xvi

GİRİŞ ... 1

1. DEMİRYOLLARINA GENEL BAKIŞ VE ÜSTYAPI KAVRAMI ... 3

1.1 ürkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları Demiryolu Haritası ... 3

1.2 Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları Demiryolu Bölge Haritası ... 3

1.3 Türkiye Demiryolları Uzunlukları ... 4

1.4 Demiryolu Üstyapı Kavramı ... 5

1.4.1 Güvenlikli Bir Demiryolu Üstyapısından Beklenen Özellikler ... 5

1.4.2 Balastlı Üstyapının Tanımı ve Özellikleri ... 6

1.4.3 Balastsız Üstyapının Tanımı ve Özellikleri ... 6

1.4.4 Üstyapıyı Oluşturan Malzemeler ... 7

1.4.4.1 Ray ... 7

1.4.4.2 Travers ... 7

1.4.4.3 Balast ... 8

1.4.4.4 Küçük Yol Ekipmanları ... 8

1.4.4.5 Rayı Raya Bağlayan Küçük Yol Ekipmanları ... 8

1.4.4.6 Cebire ... 8

1.4.4.7 Cebire Bulonu ... 8

1.4.4.8 Rondela ... 8

1.4.4.9 Rayları Traverslere Bağlayan Küçük Yol Ekipmanları ... 8

1.5 Demiryolu Üstyapı Kapsamında Olan Yol Arızaları ... 8

1.5.1 Ray Arızaları ... 8

1.5.2 Travers Arızaları ... 9

1.5.3 Makas Arızaları ... 9

1.5.4 Bağlantı Malzeme Arızaları ... 9

1.5.5 Düşüklük-Şişlik Arızaları ... 9

1.5.6 Dresaj Arızaları ... 9

1.5.7 Flambaj (Yol Kaçması ) Arızaları ... 9

1.5.8 Dirsek Arızaları ... 9

1.6 Demiryolu Üstyapı Çalışmalarında Çalışacak Personellerin Nitelikleri ve Görevleri ... 9

1.6.1 Refakat Görevlisi ... 10

1.6.1.1 Refakat Görevlisinde Bulunması Gereken Nitelikler ... 10

1.6.1.2 Refakat Görevlisinin Görevleri ... 11

1.6.2 Emniyet Yöneticisi ... 11

1.6.2.1 Emniyet Yöneticisi Bulunması Gereken Nitelikler ... 12

1.6.2.2 Emniyet Yöneticisinin Görevleri ... 12

1.6.3 Emniyet Görevlisi ... 12

1.6.3.1 Emniyet Görevlisinde Bulunması Gereken Nitelikler ... 12

1.6.4 Emniyet Gözcüsü ... 13

1.6.4.1 Emniyet Gözcüsünde Bulunması Gereken Nitelikler ... 13

1.6.5 Makine Operatörü ... 14

1.6.5.1 Makine Operatöründe Bulunması Gereken Nitelikler ... 14

1.6.5.2 Makine Operatörünün Görevleri ... 14

1.6.6 Demiryolu Üstyapı Makinelerini kullanacak Operatörlerinde Bulunması Gereken Nitelikler ... 15

1.6.7 Demiryolu Üstyapı Makinelerini Kullanacaklar için Psikoteknik Test Kavramı ... 16

1.6.7.1 Psikoteknik Değerlendirmede Uygulanan Testler ... 16

1.6.8 Psikoteknik Testin Geçerlilik Süreleri ... 18

1.6.9 Psikoteknik Testin Değerlendirilmesi ... 18

1.6.10 Demiryolu Üstyapı makinelerini Kullanacak İçin İstenilen Sağlık Kurulu Rapor ... 18

2. GEREÇ VE YÖNTEM ... 19

2.1 Araştırmanın Amacı ... 19

2.2 Araştırmanın Kapsam ve Sınırlılıkları ... 19

2.3 Araştırmanın Bağımlı ve Bağımsız Değişkenleri ... 19

2.3.1 Bağımlı Değişkenler ... 20

2.3.2 Bağımsız Değişkenler ... 20

2.4 Araştırmanın Hipotezleri ... 20

2.5 Araştırmada Kullanılan Veri Toplama Aracı ve Uygulanması ... 22

2.6 Araştırma Verilerinin Analizi ... 23

2.6.1 Güvenilirlik Analizi ... 24

2.6.2 İş Kazasına Sebep Ölçeğinin Ortalamaları ve Standart Sapmaları ... 25

2.6.3 Demiryolu Makine Kazalarında Bilmemekten Kaynaklı Hatalar ölçeğinin Ortalamaları ve Standart Sapmaları ... 25

2.6.4 Demiryolu Makine Kazalarında Kural Kaynaklı Hatalar ölçeğinin Ortalamaları ve Standart Sapmaları ... 26

2.6.5 Demiryolu Makinelerinden Kaynaklı Hatalar ölçeğinin Ortalamaları ve Standart Sapmaları ... 27

2.6.6 Demiryolu Makinelerinden kaynaklanan Kazaların sonuçları ölçeğinin Ortalamaları ve Standart Sapmaları ... 27

2.6.7 Demiryolu Makinelerinden riski fazla olan makine ölçeğinin Ortalamaları ve Standart Sapmaları ... 28

2.6.8 Demiryolu Makinelerinde geçirilen iş kazalarının ölçeğinin Ortalamaları ve Standart Sapmaları ... 28

2.7 Verilerin Normallik Analizi ... 28

2.8 Araştırmanın Zaman Dağılımı ... 32

2.9 Bulgular ... 33

2.9.1 Tanımlayıcı Bulgular ... 33

2.9.1.1 Anket Katılımcıların Demografik Özellikleri Frekans Analizi .. 33

2.10.1 Hipotezlerin Genel Durumu ... 47

3. RİSK DEĞERLENDİRMESİ ... 51

3.1 Fine Kinney ... 51

3.2 Fine Kinney Metodunu Diğer Risk Analizi Metotlarından Ayıran Özellikleri ... 51

3.3 Fine Kinney Risk Analizi Metodu Yönteminin Uygulanışı ... 51

3.4 Fine Kinney Risk Değerlendirmesi Yönteminde Kullanılan Adımlar .... 52

3.4.1 Tehlikelerin Tespit Edilmesi ... 52

3.4.2 Risklerin Belirlenmesi ve Derecelendirilmesi ... 52

3.4.2.1 Olasılık ... 52

3.4.2.2 Frekans ... 53

3.4.3 Şiddet... 54

3.4.4 Kontrol Tedbirlerine Karar Verilmesi ... 54

3.4.5 Kontrol Tedbirlerinin Tamamlanması ... 55

3.4.6 İzleme ve Tekrar Etme ... 56

4. DEMİRYOLUNDA EMNİYET SİSTEMİ VE RİSK ANALİZ ... 57

4.1 Demiryolları Kaza ve Olay Araştırılması ... 57

4.2 Demiryollarında Kaza Değerlendirilmesi ... 57

4.2.1 Demiryollarında 2017-2019 Yılı Arasında Demiryolu Kaza Sayıları ... 57

4.2.2 Demiryollarında 2017-2019 Yılları Arası Önemli Kaza ve Normal Kaza Karşılaştırılması ... 59

4.2.3 Demiryolları 2017-2018 Yılı TCDD Bölgelere Göre Kaza Sayısı Dağılımı ... 60

4.3 Devlet Demiryollarının Risk Yönetim Süreci İşleyişi ... 60

4.3.1 Devlet Demiryollarının Risk Yönetim Süreci Haritası ... 61

4.3.1.1 Bulunan Risklerin Tespit Edilmesi Adımı Aşımı ... 61

4.3.1.2 Tespit Edilen Risklerin Takibi ve Değerlendirilmesi Aşaması 62 4.3.1.3 Değişiklik Yapılması Sonrasında Takibi ve Değerlendirmesi Aşaması ... 63

4.3.1.3 Değişiklik Yapılması Sonrasında Takibi ve Değerlendirmesi Aşaması ... 63

4.3.2 Demiryolunda Risk Analiz Yöntemi ve Değerler Tablosu ... 64

4.3.2.1 Risk Kabul Edilebilirlik Tablosu ... 64

4.3.2.2 Risk Kabul Edilebilirlik Tablosu Kapsamında Atılacak Adım Tablosu ... 65

4.3.2.3 Bir Kaza/Olayın Gerçekleştiği Durumda Şiddet Tablosu ... 66

4.3.2.4 Bir Kaza/Olayın Gerçekleştiği Durumda Sıklık Tablosu ... 67

5. DEMİRYOLU ARAÇLARI VE DEMİRYOLU ÜSTYAPI MAKİNELERİ ... 68

5.1 Demiryolu Araçları ... 68

5.1.1 Demiryolunda Çeken Araçlar ... 68

5.1.2 Demiryolu Taşımacılığında Çekilen Araçlar ... 68

5.2 Demiryolu Makineleri ve Demiryolu Kazaları ... 69

5.2.1 Devlet Demiryollarının Bünyesinde Olan Demiryolu Üstyapı Makineleri ... 69

5.2.2 Devlet Demiryollarının Bünyesinde Olan Yardımcı Demiryolu Üstyapı Makineleri ... 70

5.3 Demiryolu Üstyapı Makinelerin Gabari Sınırları ... 70

5.3.1 Gabari ... 70

5.3.2 Yükleme gabarisi (Gabari Kafesi) ... 70

5.3.3 Yapı Gabarisi ... 71

5.3.4 Yük Gabarisi ... 71

5.3.5 Yüksek Hızlı Tren Gabarisi ... 71

5.4 Demiryolu Üstyapı makinelerin Ekartman Sınırları ... 71

5.4.1 Ekartman Tanımı ... 72

5.4.2 Ekartman Ölçüleri ... 72

5.5 Demiryolu Makinelerinin Dingin Yükleri ve Yolları ... 73

5.6 Demiryolu Üstyapı Makineleri ... 73

5.6.1 Balast Regülatörü Makinesi ... 74

5.6.1.1 Makinenin Tanımlanması ve Çalışma Prensibi ... 74

5.6.1.2 Balast Regülatörü Makine Çalışma İşlemi Neden Gereklidir . 74 5.6.1.3 Balast Regülatörü Makine Türleri ... 75

5.6.1.4 Balast Regülatörü Makinesi Çalışmaya başlamadan Önce Yapılması Gerekli Adımlar ... 79

5.6.2 Balast Eleme Makinesi ... 80

5.6.2.1 Makinenin Tanımlanması ve Çalışma Prensibi ... 80

5.6.2.2 Balast Eleme Makine Çalışma İşlemi Neden Gereklidir ... 80

5.6.2.3 Balast Eleme Makinesinin Türler ... 81

5.6.3 Buraj Makinesi ... 86

5.6.3.1 Makinenin Tanımlanması ve Çalışma Prensibi ... 86

5.6.3.2 Buraj Makinesi Çalışma İşlemi Neden Gereklidir ... 87

5.6.3.3 Buraj Makinesi Makine Türleri ... 87

5.6.3.4 Buraj Makinesi Çalışmaya Başlamadan Önce Yapılması Gerekli Adımlar ... 92

5.6.4 Yol Yenileme Makinesi... 93

5.6.4.1 Makinenin Tanımlanması ve Çalışma prensibi ... 93

5.6.4.2 Yol Yenileme Makine Çalışma İşlemi Neden Gereklidir ... 94

5.6.4.3 Yol Yenileme Makine Türleri ... 94

5.6.4.4 Yol Yenileme Makinesi Çalışmaya Başlamadan Önce Yapılması Gerekli Adımlar ... 96

5.6.5 Ray Taşlama Makinesi... 97

5.6.5.1 Makinenin Tanımlanması ve Çalışma Prensibi ... 97

5.6.5.2 Buraj Makinesi Çalışma işlemi neden gereklidir ... 97

5.6.5.3 Buraj Makinesi Türleri ... 98

5.6.5.4 Buraj Makinesi Çalışmaya Başlamadan Önce Yapılması Gerekli Adımlar ... 100

5.6.6 Dinamik Stabilizatör Makinesi ... 101

5.6.6.1 Makinenin Tanımlanması ve Çalışma Prensibi ... 101

5.6.6.2 Dinamik Stabilizatör Makinesi Çalışma İşlemi Neden Gereklidir ... 101

5.6.6.3 Dinamik Stabilizatör Makinesi Türleri ... 102

5.6.6.4 Dinamik Stabilizatör Makinesi Çalışmaya Başlamadan Önce Yapılması Gerekli Adımlar ... 103

5.6.7 Ray Kaynağı Makinesi ... 103

5.6.7.1 Makinenin Tanımlanması ve Çalışma Prensibi ... 103

5.6.7.2 Ray Kaynağı Makinesi Çalışma İşlemi Neden Gereklidir .... 105

5.6.7.3 Ray Kaynağı Makinesi Türleri ... 105

5.6.7.4 Ray Kaynağı Makinesi Çalışmaya Başlamadan Önce

Yapılması Gerekli Adımlar ... 107

6.1 Demiryolu Makinelerle İle İlgili Tanımlayıcı Bulgular ve Risk Analizleri

... 109

6.2.Demiryolu Çalışma Sahası Kapsamında Tanımlayıcı Bulgular ve Risk Analizleri ... 171

6.3.Elektrikli Hatlarda Çalışma Kapsamında Tanımlayıcı Bulgular ve Risk Analizleri ... 183

6.4.Tünel Çalışmaları Kapsamında Tanımlayıcı Bulgular ve Risk Analizleri ... 188

7. SONUÇ VE ÖNERİ ... 195

KAYNAKLAR ... 203

EKLER ... 207

ÖZGEÇMİŞ ... 212

KISALTMALAR LİSTESİ

Anova : Tek Yönlü Varyans Analizi

CUV : Uluslararası Demiryolu Trafiğinde Araç Kullanım Sözleşmeleri ile ilgili Tek Tip Kurallar

DDGM : Demiryolu Düzenleme Genel Müdürlüğü DÖF : Düzenleyici Önleyici Faaliyet

ERA : Avrupa Demiryolu Ajansı EYS : Emniyet yönetim sistemi FMEA : Hata türü etkileri analizi İSG : İş Sağlığı ve Güvenliği

SCWS : Sinyal kontrollü uyarı sistemi

SPSS : Statistical Package for Social Science SIL : Emniyet bütünlüğü seviyesi

TCDD : Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları

RAMS : Güvenilirlik bulunabilirlik sürdürülebilirlik ve emniyet

r : Korelasyon sayısı

YHT : Yüksek Hızlı Tren Hatları

TABLO LİSTESİ

Sayfa

Tablo 2.1. Verilerin Güvenilirlik Analizi ... 24 Tablo 2.2. İş Kazasına Sebep Ölçeğinin Ortalamaları ve Standart Sapmaları

... 25 Tablo 2.3. Eğitim Süreci Ölçeğinin Ortalamaları ve Standart Sapmaları ... 25 Tablo 2.4. Demiryolu Makine Kazalarında Bilmemekten Kaynaklı Hatalar

ölçeğinin Ortalamaları ve Standart Sapmalar... 26 Tablo 2.5. Demiryolu Makine Kazalarında Kural Kaynaklı Hatalar ölçeğinin

Ortalamaları ve Standart Sapmaları ... 26 Tablo 2.6. Demiryolu Makinelerinden Kaynaklı Hatalar ölçeğinin Ortalamaları ve Standart Sapmaları ... 27 Tablo 2.7. Demiryolu Makinelerinden kaynaklanan Kazaların sonuçları

ölçeğinin Ortalamaları ve Standart Sapmaları ... 27 Tablo 2.8. Demiryolu Makinelerinden riski fazla olan makine ölçeğinin

Ortalamaları ve Standart Sapmaları ... 28 Tablo 2.9. Demiryolu Makinelerinde geçirilen iş kazalarının ölçeğinin

Ortalamaları ve Standart Sapmalar ... 28 Tablo 2.10. Hangi türde iş kazası geçirdiğine dâhil verilerin normallik analizi

... 29 Tablo 2.11. Eğitimlerin ne sıklıkla alındığına dâhil verilerin normallik analizi 29 Tablo 2.12. Demiryolu Makine Kazalarında Bilgi Kaynaklı Hatalar dâhil

verilerin normallik analizi ... 30 Tablo 2.13. Demiryolu Makine Kazalarında Kural Kaynaklı Hatalar dâhil

verilerin normallik analizi ... 30 Tablo 2.14. Demiryolu Makinelerin den kaynaklanan Tehlike Grupları dâhil

verilerin normallik analizi ... 31 Tablo 2.15. Demiryolu Makinelerin den kaynaklanan Kazaların Sonuçları

dâhil verilerin normallik analizi ... 31 Tablo 2.16. Demiryolu Makinelerinde Riski Fazla olan Makine dâhil verilerin

normallik analizi ... 32 Tablo 2.17. Araştırmanın Zaman Dağılımı ... 32 Tablo 2.18. Araştırmanın Zaman Dağılımı Demografik Özelliklerin Frekans

ve Yüzde Dağılımları ... 33 Tablo 2.19. Çalışanların Yaş gruplarına göre Regresyon Analiz Değerler

Tablosu ... 38 Tablo 2.20. Çalışanların Görev gruplarına göre Regresyon Analiz Değerler

Tablosu ... 40 Tablo 2.21. Çalışanların Öğrenim Durumuna göre Regresyon Analiz

Değerler Tablosu ... 43 Tablo 2.22. Çalışanların Deneyim Süresine göre Regresyon Analiz Değerler

Tablosu ... 45

Tablo 2.23. Çalışanların Deneyim Süresine göre Regresyon Analiz Değerler

Tablosu ... 47

Tablo 3.1. Fine Kinney Risk Analiz Yönteminin Olasılık Değerleri ... 53

Tablo 3.3. Fine Kinney Risk Analiz Yöntemi Zarar/Sonuç Değerleri ... 54

Tablo 3.4. Risk Düzeyine Göre Karar ve Eylem Değerleri ... 55

Tablo 4.1. Risk Kabul Edilebilirlik Tablosu ... 64

Tablo 4.2. Risk Kabul Edilebilirlik Tablosu Kapsamında Atılacak Adım Tablosu ... 65

Tablo 4.3. Bir Kaza/Olayın Gerçekleştiği Durumda Şiddet Tablosu ... 66

Tablo 4.4. Bir Kaza/Olayın Gerçekleştiği Durumda Sıklık Tablosu ... 67

Tablo 5.1. Bir Kaza/Olayın Gerçekleştiği Durumda Sıklık Tablosu ... 69

Tablo 5.2. Devlet Demiryollarının Bünyesinde Olan Yardımcı Demiryolu

Üstyapı Makineleri ... 70

ŞEKİL LİSTESİ

Sayfa

Şekil 1.1. T.C. Devlet Demiryolları Demiryolu Haritası[ ... 3 Şekil 1.2. T.C. Devlet Demiryolları Bölge Haritası ... 4 Şekil 1.3. TCDD Hat Uzunlukları ... 5 Şekil 2.1. Araştırma İçin Kullanılan Ankete Katılanların Cinsiyet Dağılımı .... 34 Şekil 2.2. Araştırma İçin Kullanılan Ankete Katılanların Yaş Aralık Dağılımı 34 Şekil 2.3. Araştırma için kullanılan Ankete katılanların Eğitim Durum Dağılımı

... 35 Şekil 2.4. Araştırma İçin Kullanılan Ankete katılanların Görev Dağılımı ... 35 Şekil 2.5. Araştırma İçin Kullanılan Ankete Katılanların Deneyim Sürelerinin

Dağılımı ... 36 Şekil 2.6. Araştırma İçin Kullanılan Ankete Katılanların Medeni Durum

Dağılımı ... 37 Şekil 4.1. Demiryollarında 2017-2019 Yılı Arasında Demiryolu Kaza Sayıları

... 58 Şekil 4.2. Demiryolu kaza türlerinin Yüzdelik dağılımı ... 59 Şekil 4.3. Demiryollarında Kaza Dağılım Grafiği ... 59 Şekil 4.4. Demiryolları 2017-2019 Yılı TCDD Bölgelere Göre Kaza Sayısı

Dağılımı ... 60

Şekil 4.5. TCDD Risk Yönetim Süreci Haritası ... 63

Şekil 5.1. TCDD Yapı ve Yük Gabarisi ... 72

RESİM LİSTESİ

Sayfa

Resim 1.1. Balastlı Demiryolu Üstyapı ... 6

Resim 1.2. Balastsız Demiryolu Üstyapı ... 7

Resim 5.1. Demiryolu Balast Regülatörü ... 74

Resim 5.2. Demiryolu Balast Eleme Makinesi ... 80

Resim 5.3. Demiryolu Buraj Makinesi ... 86

Resim 5.4. Buraj Çalışma Prensibi ... 86

Resim 5.5. Demiryolu Hızlı Yol Yenileme Makinesi ... 93

Resim 5.6. Demiryolu Ray Kaynak Makinesi ... 97

Resim 5.7. Demiryolu Dinamik Stabilizatör Makinesi ... 101

Resim 5.8. Demiryolu Ray Taşlama Makinesi ... 103

Resim 5.9. Ray Taşlama Referans Aralıkları ... 104

Resim 5.10. Dairesel olarak Ray Taşlama / Çift Yönlü Ray Taşlama ... 105

GİRİŞ

Dünya da ve Türkiye de gelişen sanayileşme ile beraber ulaştırma sektöründe de gelişmeleri beraberinde getirmiştir. Mevcut konvaksiyonel hatların bakım, onarım ve tamirat çalışmalarının yanı sıra yüksek hızlı tren hatlarının da inşa çalışmaları büyük bir hızla devam etmektedir, çalışmaların devam etmesiyle ortaya çıkan uzun süreli çalışmalar risk olarak nitelendirecek durumların da ortaya çıkmasına sebep olmaya başlamıştır. Bu kapsam da ortaya çıkan risklerin ve uygun çalışma koşullarının oluşturulması için İş sağlığı ve Güvenliği (ISG) kavramı devreye girmektedir. Çalışanların emniyetli bir ortamda çalışmalarını sağlamak, oluşabilecek iş kazası ve meslek hastalıklarını önlemek için alınacak önlemlerin çalışma teknikleri, idari şartnamelere, saha koşullarında ortaya çıkacak risklerin, çalışmaya katılanların tecrübelerinin, iş konusundaki deneyim sürelerini de göz önüne alarak risk analiz çalışmaları gerçekleştirilmesi gerekmektedir.

Demiryolu hattında çalışacak olan makinelerin “Demiryolu Araçları Tescil ve Sicil Yönetmeliği’ne” göre uygun şartları ve belirtilen kriterleri sağlayarak makinelere alınması gereken onaylama evrakları ile ilgili birimlerden hat üzerinde çalışmasının uygun olduğuna dahil belge alıp çalışmaya başlanması gerekmektedir. Demiryolu makine kazalarının son zamanlarda artmasından ve kaza sonucunda can kayıplarındaki sayının da fazla olmaya başlamasıyla çalışmalardaki risklerin ortaya çıkarılıp, risklere göre önlemlerin belirlenip çalışmaya başlamadan, çalışma sırasında ve sonrasında alınması önem arz etmeye başlamıştır. Bu çalışmanın amacı; demiryollarında iş sağlığı ve güvenliği açısından çalışma esnasında, başlamadan ve bitiminde ortaya çıkabilecek tehlikelerin analiz edilerek kabul edilebilirlik ya da zarar verememe seviyelerinde kalmasını sağlamak için önlemlerin belirlenip, riskleri kaynağında ortadan kaldırılmasını sağlamak bunun yapılamaması durumunda azaltmak için toplu ve kişisel önlemlerin alınmasıdır.

Uygulama alanı olarak Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryollarına ihale usulü iş alıp yapılan demiryolu şantiyeleri tercih edilmiştir. Bu şantiyelerde tespit edilen tehlikelerin başında yeterli deneyime sahip olmayan personellerin demiryolu

araçlarını kullanması, eğitim eksikliği, iş yoğunluğundan dolayı iş sağlığı ve güvenliği önlemlerin geri planda bırakılması, kullanılan iş makinelerinin tehlikelerinin bilinmemesi, operatör olarak belgesiz çalışanların demiryolu araçlarını kullanması, makinelerin uygun kullanılmaması, sahaya yabancı ve yetkisiz kişilerin girmesi, aktif olan hatta çalışma yapılması vb. olarak devam etmektedir. Yaptığımız çalışma ile bu hususlara dahil genel bilgilerin verilmesi, çalışma yönteminin belirlenip risklerin ve bulguların tespitinin yapılması, demiryolu makine tanımlanmalarının yapılması, yapılacak risk analizlerinin bilgilerinin paylaşılması, tartışma ve öneri kısımlarında olmak üzere 7 ana bölümden oluşmuştur. Giriş Bölümünde çalışmanın önemi, amacı, kapsamı, yöntem ve genel bilgiler verilmiştir, birinci bölümünde Demiryoluna genel bakış, demiryolu kavramlarının açıklanması ve demiryolu üstyapı genel bilgilerin verilmesi, Türkiye’deki durumun belirtilmesi yapılmıştır, İkinci bölümünde araştırmanın nasıl yapıldığı hangi yöntemin kullanıldığı, hipotezlerin belirlenip anlattığı kısımdır, üçüncü bölüm de risk değerlendirmesinin nasıl yaptığı, hangi yöntemin kullanıldığı, hangi hususlara göre belirlendiğinin anlatıldığı kısımdır, dördüncü bölüm de Demiryolu emniyetinden, demiryolu kazalarının nasıl değerlendireceğinden, geçmiş zaman istatikleri, demiryolu kaza ve olay araştırma yöntemlerinden bahsedilmiştir, beşinci bölümde Demiryolu araçları hakkında bilgi verilmiş kullanım amaçları belirlenmiştir, Altıncı bölüm de bulgular ve risk analizlerine yer verilmiştir son bölümde de sonuç ve tartışma olarak belirlenmiştir.

1. DEMİRYOLLARINA GENEL BAKIŞ VE ÜSTYAPI KAVRAMI

Günümüzde demiryolu sektörü önem kazanmaya devam etmektedir. Gerek demiryollarının malzeme taşıma, nakliyesi için kullanılması gerekse yolcu taşımacılığı için kullanılması gün geçtikçe önemi artırmaktadır.

1.1 ürkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları Demiryolu Haritası

Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları kapsamında en güncel demiryolu haritası 2019 yılında yayınlanmıştır. Şekil 1.1 de yer alan Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolu (TCDD) haritasında; Türkiye de olan demiryolu hatlarından, güzergâhlarından ve istasyon adlarından bahsedilmektedir.

Şekil 1.1. T.C. Devlet Demiryolları Demiryolu Haritası[14]

1.2 Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları Demiryolu Bölge Haritası

1.Bölge Müdürlüğü Haydarpaşa İstanbulolarak adlandırılan bölgede, İstanbul, Sakarya, Kocaeli, Edirne, Tekirdağ, Bolu, Bilecik illeri bulunmaktadır.

2.Bölge Müdürlüğü Ankara olarak belirlenen bölge de, Ankara, Eskişehir, Konya, Kırıkkale, Samsun, Kastamonu iller bulunmaktadır.

3.Bölge Müdürlüğü İzmir olarak belirlenen demiryolu bölgesinde ise;İzmir, Balıkesir, Aydın, Muğla, Manisa iller bulunmaktadır.

4.Bölge Müdürlüğü Sivas olarak belirlenen bölgede, Sivas, Erzincan, Erzurum, Kars, Iğdır, Ardahan, Van, Muş iller bulunmaktadır.

5.Bölge Müdürlüğü Malatya bölgesinde, Malatya, Elâzığ, Diyarbakır, Batman, Mardin iller bulunmaktadır.

6.Bölge Müdürlüğü Adana olarak belirlenen bölgede, Adana, Gaziantep, Karaman, Osmaniye, Şanlıurfa iller bulunmaktadır.

7.Bölge Müdürlüğü Afyon olarak belirlenen bölgede, Afyon, Konya’nın belli ilçeleri, Isparta, Kütahya iller bulunmaktadır.

YHT Bölge Müdürlüğü Ankara bölgesi ise, Yüksek Hızlı Tren hatlarından sorumlu olan idari müdürlüktür.

Şekil 1.2. T.C. Devlet Demiryolları Bölge Haritası [22]

1.3 Türkiye Demiryolları Uzunlukları

Türkiye de Şekil 1.3 de de belirtildiği üzere toplamda 12.740 kilometre demiryolu hattı mevcuttur bu kilometrelerden konvansiyonel hatların uzunluğu 11.527 kilometre (Elektrikli demiryolu hattı 4.254 kilometre, sinyalli demiryolu

kilometredir. (Elektrikli demiryolu hattı 1.213 kilometre, sinyalli demiryolu hattı 1.213 kilometre).

Şekil 1.3. TCDD Hat Uzunlukları [14]

1.4 Demiryolu Üstyapı Kavramı

Üstyapı; Demiryolu araçların üzerinde gitmesini sağlayan rayların ortasında beton travers olan, cebirelerle birbirine bağlanmış şekilde olan ve onların balastla sabitlenmeye çalışıldığı altyapı malzemelerinin ve ekipmanlarının oluşturduğu düzene Üstyapı denir.

1.4.1 Güvenlikli Bir Demiryolu Üstyapısından Beklenen Özellikler

 Demiryolu araçlarının oluşturduğu kuvvetlerin üstyapı malzemelerinde güvenlikle ve malzemelerin değişime uğramadan veya kısman azaltarak altyapıya iletilmeyi sağlamak,

 Güvenlik konusunda uygun bulunan elastik değerlere sahip olmak,

 Demiryolu araçları geçişinden sonra veya hava şartlarına bağlı olarak oluşan bozukluklarından, çok uğraşılmadan eski haline getirilebilir yapıda olan ve dereyman sırasında dereyman olan bölge dışındaki yolun diğer bölümlerine zarar vermeye sebep olmamak,

 Üstyapının daha çok yıl bakım yapılmadan kullanılması.

0 2.000 4.000 6.000 8.000 10.000 12.000 14.000

Konvaksiyonel Yüksek Hızlı Tren Hattı

Elektrikli Hat Sinyallı Hat

Demiryolu Hat Uzunlukları (Km)

Demiryolu Hat Uzunlukları(km)

1.4.2 Balastlı Üstyapının Tanımı ve Özellikleri

Demiryolu araçlarının hat üzerinden geçerken oluşturdukları baskıyı alt kısma aktarmak amacıyla 3-6 cm civarında kırılmış taş şeklinde olan balastın kullanıldığı Resim 1.1 de ki üstyapı tipidir. Genellikle Türkiye de kullanılan üstyapı durumu bu şekildedir, metro ve traway hatları hariç.

Resim 1.1. Balastlı Demiryolu Üstyapı 1.4.3 Balastsız Üstyapının Tanımı ve Özellikleri

Demiryolu araçlarının hat üzerinden geçerken oluşturdukları baskıyı alt kısma aktarmak amacıyla betonun kullanıldığı Resim 1.2 de de görüldüğü gibi üstyapı tipidir. Balastsız üstyapı genellikle metro ve traway hatlarında kullanılmaktadır.

Resim 1.2. Balastsız Demiryolu Üstyapı

1.4.4 Üstyapıyı Oluşturan Malzemeler

Demiryolu üstyapısını oluşturan bir çok malzeme bulunmaktadır. Malzemelerin standartları, kullanılacak malzeme cinsi ve diğer hususlar TCDD belirlediği standartlarda ve şartnamelerde geçen özelliklerde olması gerekmektedir.

Demiryolunun güvenlikli ve uzun süreli sıkıntısız kullanımı için üstyapı malzemelerinin büyük önemi vardır.

1.4.4.1 Ray

Demiryolu araçlarının üzerinden geçmesini sağlamak ve demiryolu araçlarının geçişi sırasında ortaya çıkan yükün ve titreşimin traverslere iletilmesi amacıyla kullanılan demir çubuklardır.3 grup ray çeşidi olup bunlar 46’lık ray, 49’luk ray ve 60’lık raydır.

1.4.4.2 Travers

Demiryolu araçlarının raydan geçerken oluştuğu yük ve titreşimi alarak balasta ileten, yolun ekseninde kalmasını sağlayan, ray altına döşenmiş malzemelerdir.

Beton, Tahta ve Demirden oluşmaktadır. Günümüzde daha çok beton travers tercih edilmesine rağmen köprülerde genellikle tahta travers, hemzemit geçitlerde de genellikle demir traversler kullanılmaktadır. TCDD kapsamında 141 km lık kısmı ahşap-çelik traversler, 10.268 km’lik kısmı beton traverslerden oluşmaktadır.

1.4.4.3 Balast

3-6 cm den oluşan bazalt veya granit türünden seçilerek kırılmış taşlardır.

Demiryollarında balast tabakası en az 30 cm kalınlığında olmalıdır. Bu kalınlık bazı çalışmalarda özel olarak belirlenebilmektedir.

Balastlar demiryolu araçlarının oluşturduğu statik ve dinamik yüklerin dağılımını geniş alana yayar, traversleri yerinde tutarak kaymasını ve hattın güvenlikli olmasını sağlar, üzerindeki malzemelerin donmasını önler, yağmurda dolan suları dışarı atar ve hattın çamur olmasını engeller, hatta ot olmasını engeller, traverslerin ömürlerinin daha uzun olmasını sağlar.

1.4.4.4 Küçük Yol Ekipmanları

Rayı diğer malzemelere ve traverse bağlayan ekipmanlardır.

1.4.4.5 Rayı Raya Bağlayan Küçük Yol Ekipmanları

Contalarla bağlantı yapılarak kullanılan çalışmaya verilen isimdir.

1.4.4.6 Cebire

İki rayı birbirine bağlayan ve bir arada tutan parçanın ismidir.

1.4.4.7 Cebire Bulonu

Rayı, cebire ve kendisine cıvatayla bağlayan parçadır.

1.4.4.8 Rondela

Yaylı ve pul şeklinde olan bağlantının gergin ve sıkı olmasını sağlayan parçadır.

1.4.4.9 Rayları Traverslere Bağlayan Küçük Yol Ekipmanları

Rayların traverslere sabitlenmesi için kullanılan malzemelerdir. N tipi, K tipi, HM tipi, KS tipi, olmak üzere 4 tip bağlantı tipi vardır.

1.5 Demiryolu Üstyapı Kapsamında Olan Yol Arızaları

Demiryolu hattında bakınca görülebilecek arızalardır. Yol Arızaları aşağıdaki şekildedir.

1.5.1 Ray Arızaları

Raylarda meydana gelen kırılma, çatlama, aşınma ve ezilme vb. arızalardır.

1.5.2 Travers Arızaları

Traverslerde meydana gelen aşınma, çatlaklıklar, kenarlarında küçük kırılmalar vb. arızalardır.

1.5.3 Makas Arızaları

Makaslarda meydana gelen kilitleme ekipmanlarındaki düzensizlikler, mekanik aksamları vb. arızalardır.

1.5.4 Bağlantı Malzeme Arızaları

Bağlantı malzemelerinin aşınması, şimdiki haliyle kullanılmaması, aşınması ve eğilmesine bağlı olan arızalardır.

1.5.5 Düşüklük-Şişlik Arızaları

Traversin bulunması gereken kottan aşağıda veya üstünde olmasına bağlı olan arızalardır.

1.5.6 Dresaj Arızaları

Demiryolu hattının ekseninde meydana gelen rayın sağa ve sola kaymasına bağlı olarak ortaya çıkan arızalardır.

1.5.7 Flambaj (Yol Kaçması ) Arızaları

Özellikle sıcak havalarda oluşan rayın ‘’S’’ genleşerek uzanmasına bağlı olarak ortaya çıkan arızalardır.

1.5.8 Dirsek Arızaları

Sıcak havalarda rayların sıcağın etkisiyle genleşmesiyle beraber contalarda meydana gelen ve buna bağlı olarak ortaya çıkan arızalardır.

1.6 Demiryolu Üstyapı Çalışmalarında Çalışacak Personellerin Nitelikleri ve Görevleri

Demiryollarında çalışacak personellerin öncellikle çalışmaya başlamadan önce belirli kriterleri taşıması ve demiryollarının belirlediği eğitimleri alması gerekmektedir. Bu kriterleri sağlayıp gerekli makine ve ISG eğitimlerini aldıktan sonra sahada çalışmaya başlamalarına izin verilmektedir.

1.6.1 Refakat Görevlisi

Demiryollarında yapılan çalışmalarda, özellikle kırmızı bölge olarak değerlendirilen alanlardaki çalışmalarda yol güvenliğinin yönlendirilmesi, tren trafiğinin yönlendirilmesi, çalışma yapılmadan önce çalışma yapılacak demiryolu hattı aktif tren trafiğine açık ise bunun kapatılması, açılması ile ilgili demiryolları dispeçerler ile görüşme sağlayan, çalışmanın emniyet tedbirleri açısından denetleyen, yönlendiren gerektiğinde TCDD yönetmeliklerine aykırı uygulamaları engellemek ve uygun uygulamaların yapılmasını sağlayan, demiryolu araçlarıyla çalışma durumunda ilgili emniyet alanlarının oluşturulması ve sahada olan firmayı bu hususlar da yönlendiren kişiye denir. Refakat görevlileri demiryollarının bünyesinde olan personellerden olabileceği gibi özel firmaların da ilgili kriterleri sağlayan personellerinin refakat görevlisi eğitimine dâhil edip başarılı olmaları halinde bu personellerde refakat görevlisi olabilmektedir.

Demiryollarında olan çalışmalarda kesinlikle refakat görevlisi olmadan çalışmaya izin verilmemekte olup, Çalışma izin belgesi yani hatta TCDD altyapısında bakım ve onarım çalışmaları için izin formunda refakat görevlisinin ad-soyadı, telefon numarası ve imzasının alınması gerekmektedir aksi durumda form tamamlanamadığından çalışmalara başlanamayacaktır.

1.6.1.1 Refakat Görevlisinde Bulunması Gereken Nitelikler

Refakat görevlisi, olabilmek için aşağıdaki niteliklere sahip olunması gerekmektedir bu niteliklere sahip olmayan personellerin refakat görevlisi olması mümkün değildir.

 Personellerin en az lise düzeyinden mezun olunması,

 Refakat görevlisi eğitimine dâhil olup eğitim sonucunda yapılan yazılı sınavdan başarılı olmak,

 Demiryolları emniyet kuralları eğitimine dâhil olup 8 saatlik eğitimin hepsine katılım sağlanması,

 Refakat görevlisi olmasında sıkıntı olmayacağına dâhil sağlık raporu alınması ve bunu kanıtlaması.

Bu şartları sağlayan personeller eğitimden başarılı olurlarsa Refakat görevlisi belgesini alarak kendilerine tebliğ edilen görevleri çalışma sahalarında yerine getirmek için çalışmaya başlayabilirler.

1.6.1.2 Refakat Görevlisinin Görevleri

 Çalışmaya başlanacak sahanın aktif hat ve normal hat ise dispeçer ile görüşerek çalışmaya başlanması için demiryolu hattının trafiğe kapatılmasını sağlamak ve çalışma bitince hattın trafiğe açılmasını sağlamaktır,

 Çalışmalar da hat üzerinde olan demiryolu araç trafiğini yönlendirerek emniyetli çalışmayı sağlamak,

 Çalışmaya başlanacak hattın tren trafiğinden dolayı tamamen kapatılamaması durumunda hattın tren trafiğine göre belirlenen saat aralığında kapatılma izinlerini alıp ilgili işlemlerin yapılması,

 Sahada çalışacak özel firmanın çalışma şeklinin anlattığı emniyet planında yazılı olan güvenlik önlemlerinin alınıp alınmadığını denetler, eksik alınması durumunda müdahale ederek çalışmaya başlanmasını sağlamak,

 Çalışma zamanında iş kazasına sebep olacak bir risk gördüğünde çalışmayı durdurup ilgili emniyet görevlisine haber verir, Riski bildirerek dispeçerden demiryolu araç trafiğinin durdurulması isteyebilir,

 Birden fazla alanda çalışma var ise bu çalışmaların arasındaki koordinasyonları sağlar, çalışmanın olacağı demiryolu hattında yol kapaması ve açılması için dispeçer ile görüşür. ^[50]

1.6.2 Emniyet Yöneticisi

Çalışma yapacak özel firmaların yetkilisi olup İş Sağlığı ve Güvenliği kanununda ve emniyet planında öngörülen tedbirlerinin alınmasını sağlamak, yapılmasından ve sahadaki kontrolünden sorumlu olan çalışandır.

Demiryollarında olan çalışmalarda emniyet görevlisi olmadan çalışmaya izin verilmemekte olup, çalışma izin belgesi yani hatta TCDD altyapısında bakım ve onarım çalışmaları için izin formunda emniyet görevlisinin ad-soyadı, telefon numarası ve imzasının alınması gerekmektedir aksi durumda form tamamlanamadığından çalışmalara başlanamayacaktır. Emniyet planında emniyet görevlisinin sabit olarak sahada olması durumunda emniyet yöneticisinin de görevini yapabilmektedir.

1.6.2.1 Emniyet Yöneticisi Bulunması Gereken Nitelikler

Emniyet yöneticisi olabilmek için aşağıdaki niteliklere sahip olunması gerekmektedir bu niteliklere sahip olmayan personellerin Emniyet görevlisi olması mümkün değildir.

 En az eğitim düzeyinin Liseden mezun olması,

 Demiryolları tarafından verilen 551 iç emir eğitimine katılım sağlayarak sonunda yapılan yazılı sınavda başarılı olması gerekmektedir,

 Firması tarafından bu görevle ilgili yetkilendirilmesi gerekmektedir.

1.6.2.2 Emniyet Yöneticisinin Görevleri

 İş sağlığı ve Güvenliği kanunu kapsamında olan emniyet tedbirlerinin sahaya uygulanmasını sağlamak,

 Yapılacak iş kapsamında hazırlanan emniyet planın da belirlenen emniyet tedbirlerinin sahaya uygulanmasını sağlayıp kontrollerini yapmak,

 Çalışmalar sırasında belirlenen riskler dışında bir risk ortaya çıkarsa buna bağlı önlemleri almak ve kontrol etmek,

 Sahadaki önlemlerin alınmasına rağmen tehlikeli bir durum ortaya çıktığında ilave önlemler alınana kadar çalışmaları durdurmak.

1.6.3 Emniyet Görevlisi

Çalışma yapılacak özel firmaların adına çalışan, çalışma süresi boyunca, sahadan ayrılmaması ve sahada İş Sağlığı ve Güvenliği kanunun belirlenen önlemlerin alınması ve uygulanması ile çalışmaya başlanmadan hazırlanan emniyet planında belirlenen önlemlerin uygulanması ve kontrolü açısından emniyet görevlisine karşı sorumluluğu olan çalışandır.

1.6.3.1 Emniyet Görevlisinde Bulunması Gereken Nitelikler

Emniyet görevlisi olabilmek için aşağıdaki niteliklere sahip olunması gerekmektedir bu niteliklere sahip olmayan personellerin Emniyet görevlisi olması mümkün değildir.

 En az eğitim düzeyinin Liseden mezun olması,

 Demiryolları tarafından verilen 551 iç emir eğitimine katılım sağlayarak

 Emniyet görevlisi olmasında sakınca yoktur sağlık raporunun bulunması,

 Türkçe dilinin yanında sahada çalışanlardan başka dil konuşan personel var ise onu da bilmesi istenmektedir.

1.6.3.2 Emniyet Görevlisinin Görevleri

 Çalışmaların başlamasından, çalışma bitişine kadar sahada fiilen bulunması gerekmektedir,

 İş sağlığı ve Güvenliği kanunu kapsamında olan emniyet tedbirlerinin sahaya uygulanmasını sağlamak,

 Yapılacak iş kapsamında hazırlanan emniyet planın da belirlenen emniyet tedbirlerinin sahaya uygulanmasını sağlayıp kontrollerini yapmak,

 Sahada olan çalışmalarla ilgili Emniyet Yöneticisine karşı sorumludur [50].

1.6.4 Emniyet Gözcüsü

Çalışmalar kapsamında çalışma yapılan sahanın belirli mesafe uzağına önden ve arkadan demiryolu araçlarının gelip gelmediğinin kontrolünü yapacak ve gelmesi durumunda sahada çalışma yapacakları uyaracak kişilerdir.

1.6.4.1 Emniyet Gözcüsünde Bulunması Gereken Nitelikler

Emniyet Gözcüsü olabilmek için aşağıdaki niteliklere sahip olunması gerekmektedir bu niteliklere sahip olmayan personellerin Emniyet görevlisi olması mümkün değildir.

 •En az eğitim düzeyinin Liseden mezun olması,

 •Demiryolları tarafından verilen 551 iç emir eğitimine katılım sağlayarak sonunda yapılan yazılı sınavda başarılı olması gerekmektedir,

 •Emniyet gözcüsü olmasında sakınca yoktur sağlık raporunun bulunması,

 •Çalışma sırasında uyarı yapabilmesi için kullanılan iletişim cihazları hakkında bilgisinin ve eğitiminin olması gerekmektedir,

 •Çalışma sahasına gelebilecek demiryolu makinelerinin durması, operatör ve makinistlerin uyarılması için gereken hareketler ve işaretler hakkında bilgisi olması gerekmektedir.

1.6.4.2 Emniyet Görevlisi Görevleri

 Çalışmaların başlamasından, çalışma bitişine kadar sahada fiilen bulunması gerekmektedir ve yerini bildirmeden asla terk etmemesi gerekmektedir,

 Çalışmaya sahasına gelen doğru gelen demiryolu araçları kapsamında ilgili personelleri uyarmak,

 Gerektiği durumlarda demiryolu makinelerinin durdurulmasını sağlamak,

 Emniyet Planında tarif edilen işaret bayraklarını kılıfı ile birlikte yanında bulundurur [50].

1.6.5 Makine Operatörü

Demiryolları hatlarında çalışmalar kapsamında ekskavatör, jcb vb. demiryolu hattında giden araçları kullanan personeldir.

1.6.5.1 Makine Operatöründe Bulunması Gereken Nitelikler

Operatör olarak demiryolu hatlarında çalışılabilmesi için operatörlerin belirli kriterlere sahip olması gerekmektedir. Bu kriterleri sağlamayan operatörler sahada çalışmaya çıkarılmamaktadır.

 En az eğitim düzeyinin Liseden mezun olması,

 Demiryolları tarafından verilen 551 iç emir eğitimine katılım sağlayarak sonunda yapılan yazılı sınavda başarılı olması gerekmektedir,

 Operatör olmasında sakınca yoktur sağlık raporunun bulunması,

 TCDD Sağlık ve psikoteknik yönetmeliği kapsamında kritik görevlerle ilgili psikoteknik testten başarılı şekilde geçirmesi,

 Operatörlerin demiryollarından demiryolu makinesi ehliyetinin bulunması gerekmektedir, JCB, Ekskavatör vb. iş makineleri kapsamında operatörlük belgelerini bulunması gerekmektedir.

1.6.5.2 Makine Operatörünün Görevleri

 İş sağlığı ve Güvenliği kanunu kapsamında olan emniyet tedbirleri kapsamında çalışmalarını yapmak ve diğer çalışanları tehlikeye atmamak,

 Yapılacak iş kapsamında hazırlanan emniyet planın da belirlenen emniyet tedbirleri kapsamında sahada çalışmalarını yapmak gerektiğinde diğer çalışanları uyarmak,

 Makineyi kullanım kılavuzlarında ve aldıkları eğitim kapsamında kullanmak, riskli şekilde kullanılmaması,

 Makinelerin bakımlarını düzenli olarak takip etmek ve ilgili birimlere bildirmek,

 Çalışmaya başlamadan makine kapsamında personelleri uyarmak amacıyla korna ile çalışmaya başlamadan haber vermek,

 Sahada belirtilen hız sınırlarında makineleri kullanmak.

1.6.6 Demiryolu Üstyapı Makinelerini kullanacak Operatörlerinde Bulunması Gereken Nitelikler

Demiryolu Makinelerini kullanacak operatörlerin nitelikleri ve kriterleri Demiryolu Emniyeti Kritik Yönetmeliği, Tren Makinistliği Yönetmeliği ve Eğitim ve Sınav Yönetmeliği’’ de belirtilen şeklinde olacaktır. Bunlar Aşağıdaki Şekilde sıralanabilir.

 Demiryolu Makine operatörlerinin en az eğitim düzeylerinin lise mezunu olması gerekmektedir,

 Operatörlerin Devlet Demiryolları tarafından verilen Demiryolu Bakım ve Onarım makinesi operatörü eğitimine katılmış ve bu eğitim sonunda yapılacak yazılı sınavdan 70 başarı puanını alıp teorik olarak yapılan kullanacakları makinelerinin heyet eşliğinde demiryolu hattı üzerinde kullanılması sınavını da başarı ile geçerek alması gerekmektedir, operatörlük belgelerinin geçerlilik süresi 5 yıl olup süresi dolmadan 3 ay önce devlet demiryollarına başvuru yapmaları gerekmektedir,

 Operatör olarak çalışacak personellerin devlet demiryollarının akredite ettiği kuruluştan demiryolu makinelerini kullanmaya elverişli olduğuna dahi psikoteknik test raporu alması istenmektedir,

 Makineyi kullanacak operatörlerin ilgili kanunları, demiryolu yönetmelikleri, İş Sağlığı ve Güvenliği, çevre koruma konusunda bilgili olmaları istenmektedir. Bu tip makinelerin TCDD kapsamında olan demiryollarında özel firma operatörleri tarafından kullanılması için

istenilen deneyim süresi genellikle sözleşmelerde aksi belirtilmedikçe 5 yıl olarak belirtilmektedir,

 Kullandıkları makinelerin günlük, haftalık ve aylık olarak periyodik kontrollerinin yapılması ile ehliyetlerine uygun şekilde makineleri kullanmaktadır,

 Makinenin bütün fonksiyonlarını bilen, makineleri demiryolu üzerinde kullanabilen ve bu konuda belirlenen deneyime sahip olan, yol yapım, bakım ve onarım işlerini yapabilen ve makinelerini periyodik bakımları ile basit arızalarını yapabilmesi istenmektedir,

 Refakat memuru olmayan durumlarda çalışmalara başlanmamak,

 İstasyondan çalışma sahasına gitmek için veya manevra işlemleri için ilgili amir ile görüşerek trafik kumanda merkezinin de mutabakatı ile hareket etmek ve duraklama yapması gerekmektedir,

 Çalışma bitiminde veya makinenin arızalanma durumunda makineyi emniyete alarak ilgili birimlere bilgi aktarılması sağlanmalıdır [4].

1.6.7 Demiryolu Üstyapı Makinelerini Kullanacaklar için Psikoteknik Test Kavramı

Demiryolu makine operatörünün düşünme, karar verme, öğrenme, hızlıca cevaplama, problem çözme ve makine bilgisinin ölçülmesinin bilgisayar desteği ile birlikte hem görsel olarak hem de duyusal olarak yapıldığı testtir.

Operatörlerin demiryolu hattında makine kullanması için kullanacak operatörün görevine göre 5- 12 aşamadan oluşan bu testlerden başarı ile geçmesi gerekmektedir.

1.6.7.1 Psikoteknik Değerlendirmede Uygulanan Testler

Demiryolu hatları üzerinde kullanılan demiryolu makineleri ve yardımcı makinelerin makinist ve operatörlerinin psikoteknik uygunlukları kapsamında görevine göre belirlenen sayıda psikoteknik testlere tabi tutulmaktadırlar.

1.6.7.1.1 Muhakeme Yeteneği Testi

Bu test operatör adayının zamanla yarıştığını bilerek düşünce maharetini kullandığı, vakalara ait izlerden anlamlı sonuç elde ederek vaka ile ilgili bağlantılarını çözme becerisidir.

Bu test operatör adayının dikkatinin ne olursa olsun dağılmamasının ölçüldüğü testtir.

1.6.7.1.3 Seçici Dikkat Yeteneği Testi

Bu test operatör adayının birçok uyarıcının içinde gerçek uyaranı bulması ve bu konuda eksik olan bir alan var ise hemen doldurulmasının ölçüldüğü testtir.

1.6.7.1.4 Uyanık Yeteneği Testi

Bu test operatör adayının uzun zaman aynı şekilde olan ekrana baktığında, yorulmadan ve sıkılmadan aynı durumun içinde uyarılması için konulan ufak ayrıntıları fark edilmesini sınayan testtir.

1.6.7.1.5 Görsel Hafıza Yetenek Testi

Bu test operatör adayının görsel hafızasının ölçüldüğü testtir.

1.6.7.1.6 Zihinsel ve Motor Tepki Hızı Yetenek Testi

Bu test Operatör adayının duyusal ve görsel uyarılarla beraber işleveyse tepkisinin ne zaman başladığının, başlamasına kadar geçen zamanın hızının değerlendirildiği testtir.

1.6.7.1.7 Stres Toleransı ve Tepki Hızı Yeteneği Testi

Bu test Operatör adayının karışık ve yoğun stres altında işitsel ve duyusal anlamda tepkilerimim her bir tepki için verilen hızın hesaplaması ve bu tepki esnasında el ve ayakların eş anlamlı olarak ne sürede kullanılabileceğinin ölçüldüğü testtir.

1.6.7.1.8 Zaman, Hareket ve Mesafe Tahmini Yetenek Testi

Bu test Operatör adayının Hareket halinde bulunan cisimlerin hızlarının ve bulunması gereken konuma uzaklıklarının tahmin edilmesini ölçen bir testtir.

1.6.7.1.9 Periferal Algı Yeteneği Testi

Bu test Operatör adayının görüş açısının en az 120 derece görüş alanında olan görevi tamamlarken görev esnasında verilen ışıkları da seçerek tepki vermesini ölçen bir testtir.

1.6.7.1.10 Takistoskopik Algı Yeteneği Testi

Bu test Operatör adayının, mili saniye de gösterilen şekillere ve resimleri algılama ve tepki hızını ölçen bir testtir.

1.6.7.1.11 Görsel Motor Koordinasyon Yetenek Testi

Bu test Operatör adayının, Belli bir mesafede iki ellini de kullanmasını ölçen bir testtir.

1.6.7.1.12 Görsel Odaklanma ve Takip Yeteneği Testi

Bu test Operatör adayının, Karışık ve bilinmez koşullarda bile çözüm bulma ve yönlendirme işaretlerini görüp takip etme hızının ölçüldüğü testtir.

1.6.8 Psikoteknik Testin Geçerlilik Süreleri

Psikotenik test süreleri operatör adayının yaşına göre geçerlilik süresi değişmektedir, bu hususta kırk beş yaşının altında olan adayların psikoteknik test süreleri kırk beş yaşına gelene kadar beş yıl boyunca geçerlidir, kırk beş yaşında olan adaylarla, elli dört yaşına kadar olan adayların psikoteknik testlerinin geçerlilik süreleri üç yıldır, Elli beş yaşında olan ve üzeri yaşa sahip operatör adaylarının psikoteknik test geçerlilik süreleri iki yıl olarak belirlenmiştir. Belirtilen dolam süreleri göz önüne alınarak operatörlerin dolma sürelerinden bir hafta öncesinden yenileme yapmaları gerekmektedir.

1.6.9 Psikoteknik Testin Değerlendirilmesi

Psikoteknik testten geçemeyen operatörlerin yeniden pskioteknik testte girmesi için bir ay beklemesi gerekmektedir, yeni testte bir ay dolmadan giremezler, bir ay sonrasında girdikleri testten de geçemezler ise sonraki yeni test için tekrardan bir ay beklemesi gerekmektedir, yeniden girilen ikinci testten geçemedikleri yeni testte girmeleri için altı ay beklemektedirler.

Bu sürelerde demiryolu makinelerini kullanamamaktadırlar [60].

1.6.10 Demiryolu Üstyapı makinelerini Kullanacak İçin İstenilen Sağlık Kurulu Rapor

Operatör olan personellerin ‘’ TCDD Psikoteknik ve Sağlık Yönergesinde ‘’

belirtilen kritik görev şartlarına göre Devlet hastanelerinden ve ilgili üniversite hastanelerinden sağlık kurulu raporu istenmekteydi ancak TCDD 551 iç emrinin son revize edilmesiyle beraber istenilen sağlık kurulu raporunun firmanın bağlı olduğu işyeri hekiminden veya devlet hastanesinden alınması şeklinde düzeltilmiştir [60].

2. GEREÇ VE YÖNTEM

Bu bölümde yapılan araştırmanın yöntemi, kullanılan analiz bilgisi, hipotezlerden, araştırmanın sınırları, araştırma da kullanılan anket yöntemi gibi konularda bilgiler verilmiştir.

2.1 Araştırmanın Amacı

Araştırmanın amacı, demiryolu makinelerin çalışması esnasında ortaya çıkacak her türlü riskin değerlendirilip iş kazasına olan etkinin ortaya konulması ve bu kapsamda demiryolu makinelerinden kaynaklı ISG önlemlerinin alınarak iş kazalarının önüne geçmeyi sağlamaktır. Araştırma boyunca genel literatür taramaları yapılmış, demiryolu makine çalışma sahaları belli aralıklarda ziyaret edilmiş ve çalışanlarında deneyimlerinden yararlanmak üzere anket çalışması yapılarak, anket sonucunda demiryolu makinelerinin çalışması kapsamında ortaya çıkacak risklerin ve sebep olunacak iş kazaları ortaya konulmaya çalışılmıştır.

2.2 Araştırmanın Kapsam ve Sınırlılıkları

 Anketteki soruların fazla olması çalışanlar tarafından bildirilmiştir,

 Verilerin elde edilmesindeki zaman ve maliyet sıkıntısı olacağı göz önüne alınarak, araştırma yapılan alan demiryolu firması ile sınırlandırılmıştır,

 Araştırma da sonucu; anketin yapıldığı firmadaki çalışan grubuna ait olmakla birlikte, yapılan araştırmanın sınırlılıkları da ilgili firma içinde kalacaktır.

2.3 Araştırmanın Bağımlı ve Bağımsız Değişkenleri

Araştırma kapsamında değerlendirmelere alınacak değişkenler belirlenmesi için öncelikle önceki yıllarda ki iş kazalarının incelenmesi yapılmış ve değişkenlerin belirlenmesi sağlanmıştır.

2.3.1 Bağımlı Değişkenler

 İş kazası geçirme durumu,

 En çok iş kazası yaşanılan demiryolu makinesi.

2.3.2 Bağımsız Değişkenler

 Çalışanların yaşları,

 Cinsiyetleri,

 Medeni Durumları,

 Eğitim Düzeyleri,

 Görevleri,

 Deneyim süreleri,

 İşleriyle ve makinelerle ilgili eğitim durumları,

 Demiryolu makine kazalarında bilgi eksikliği kaynaklı hatalar,

 Demiryolu makine kazalarında kural eksikliği kaynaklı hatalar,

 Demiryolu makineleri kapsamından kaynaklı tehlike grupları,

 Demiryolu makinelerinden kaynaklı kazaların sonuçları,

 Demiryolu makine kazalarındaki en riskli demiryolu makinesi,

 Demiryolu makinelerinde geçirilen iş kazalarının nedenleri.

2.4 Araştırmanın Hipotezleri

H10: Çalışan personellerin yaşları ile demiryolu makine kazalarında bilgi kaynaklı hatalar arasında negatif yönde bir ilişki vardır.

H11: Çalışan personellerin yaşları ile demiryolu makine kazalarında kural kaynaklı hatalar arasında negatif yönde bir ilişki vardır.

H₁2: Çalışan personellerin yaşları ile demiryolu makinelerinden kaynaklanan tehlike grupları arasında negatif yönde bir ilişki vardır.

H₁3: Çalışan personellerin yaşları ile demiryolu makinelerinden kaynaklanan kazaların sonuçları ile arasında negatif yönde bir ilişki vardır.

H 4: Çalışan personellerin yaşları ile demiryolu makinelerinde geçirilen iş

H15: Çalışan personellerin yaşları ile demiryolu makinelerinde geçirilen iş kazalarının nedenleri arasında negatif yönde bir ilişki vardır.

H16: Çalışan personellerin yaşları ile en son geçirilen veya şahit olunan iş kazaları arasında negatif yönde bir ilişki vardır.

H17: Çalışan personellerin yaşları ile işbaşı/demiryolu eğitimleri arasında negatif yönde bir ilişki vardır.

H20: Çalışan personellerin görevleri ile demiryolu makine kazalarında bilgi kaynaklı hatalar arasında anlamlı yönde bir ilişki vardır.

H₂1: Çalışan personellerin görevleri ile demiryolu makine kazalarında kural kaynaklı hatalar arasında anlamlı yönde bir ilişki vardır.

H₂2: Çalışan personellerin görevleri ile demiryolu makinelerinden kaynaklanan tehlike grupları arasında anlamlı yönde bir ilişki vardır.

H₂3: Çalışan personellerin görevleri ile demiryolu makinelerinden kaynaklanan kazaların sonuçları ile arasında anlamlı yönde bir ilişki vardır.

H₂4: Çalışan personellerin görevleri ile demiryolu makinelerinde geçirilen iş kazalarının nedenleri arasında anlamlı yönde bir ilişki vardır.

H₂5: Çalışan personellerin görevleri ile demiryolu makinelerinde geçirilen iş kazalarının nedenleri arasında anlamlı yönde bir ilişki vardır.

H₂6: Çalışan personellerin görevleri ile en son geçirilen veya şahit olunan iş kazaları arasında anlamlı yönde bir ilişki vardır.

H₂7: Çalışan personellerin görevleri ile işbaşı/demiryolu eğitimleri arasında anlamlı yönde bir ilişki vardır.

H₃0: Çalışan personellerin öğrenim durumu ile demiryolu makine kazalarında bilgi kaynaklı hatalar arasında negatif yönde bir ilişki vardır.

H31: Çalışan personellerin öğrenim durumu ile demiryolu makine kazalarında kural kaynaklı hatalar arasında anlamlı negatif yönde bir ilişki vardır.

H32: Çalışan personellerin öğrenim durumu ile demiryolu makinelerinden kaynaklanan tehlike grupları arasında anlamlı negatif yönde bir ilişki vardır.

H33: Çalışan personellerin öğrenim durumu ile demiryolu makinelerinden kaynaklanan kazaların sonuçları ile arasında anlamlı negatif yönde bir ilişki vardır.

H34: Çalışan personellerin öğrenim durumu ile demiryolu makinelerinde geçirilen iş kazalarının nedenleri arasında anlamlı negatif yönde bir ilişki vardır.

H35: Çalışan personellerin öğrenim durumu ile demiryolu makinelerinde geçirilen iş kazalarının nedenleri arasında anlamlı negatif yönde bir ilişki vardır.

H36: Çalışan personellerin öğrenim durumu ile en son geçirilen veya şahit olunan iş kazaları arasında anlamlı negatif yönde bir ilişki vardır.

H37: Çalışan personellerin öğrenim durumu ile işbaşı/demiryolu eğitimleri arasında negatif yönde bir ilişki vardır.

H₄0: Çalışan personellerin deneyim süresi ile demiryolu makine kazalarında bilgi kaynaklı hatalar arasında anlamlı yönde bir ilişki vardır.

H₄1: Çalışan personellerin deneyim süresi ile demiryolu makine kazalarında kural kaynaklı hatalar arasında anlamlı yönde bir ilişki vardır.

H₄2: Çalışan personellerin deneyim süresi ile demiryolu makinelerinden kaynaklanan tehlike grupları arasında anlamlı yönde bir ilişki vardır.

H₄3: Çalışan personellerin deneyim süresi ile demiryolu makinelerinden kaynaklanan kazaların sonuçları ile arasında anlamlı yönde bir ilişki vardır.

H₄4: Çalışan personellerin deneyim süresi ile demiryolu makinelerinde geçirilen iş kazalarının nedenleri arasında anlamlı yönde bir ilişki vardır.

H₄5: Çalışan personellerin deneyim süresi ile demiryolu makinelerinde geçirilen iş kazalarının nedenleri arasında anlamlı yönde bir ilişki vardır.

H₄6: Çalışan personellerin deneyim süresi ile en son geçirilen veya şahit olunan iş kazaları arasında anlamlı yönde bir ilişki vardır.

H₄7: Çalışan personellerin deneyim süresi ile işbaşı/demiryolu eğitimleri arasında anlamlı yönde bir ilişki vardır.

2.5 Araştırmada Kullanılan Veri Toplama Aracı ve Uygulanması

Araştırma da nicel araştırma yöntemi kullanılmıştır. Çalışmada veri toplama için 54 sorulu anket uygulanmıştır. Anket 3 aşamadan oluşmuştur ilk aşaması çalışanın demografik bilgilerinin olduğu ve daha çok çalışanla ilgili soruların yer aldığı kısımdır, ikinci aşamasında genel saha riskleri sorgulanmış ve anket uygulanan kişilerden çalışması sırasındaki risklerin, iş kazası sebepleri ve saha uygulamaları ile ilgili sorular sorulmuştur, anketin son aşamasında ise

bilgi eksikliği ile ilgili, kural kaynaklı hatalarla ilgili, yeterlilik kaynaklı hatalarla ilgili, iletişim eksikliği kaynaklı hatalarla ilgili, demiryolu makinelerinden kaynaklı tehlike nedenleriyle ilgili, demiryolu kazası sonucunda zarar gören vücut organıyla ilgili, demiryolu kazalarının sebepleriyle ilgili, demiryolu makinelerinden kaynaklanan kazaların sonuçları ile ilgili ve en çok kaza yapılan demiryolu makinesi ile ilgili sorular sorulmuştur. Anket toplamda 2 kadın ve 198 erkek olmak üzere 200 çalışan personele uygulanmıştır. Anket uygulanması personellerle çoğunluğu yüz yüze yapılmış sadece ulaşılamayan 10 kişiye mail yoluyla gönderilerek tamamlatılmıştır.

2.6 Araştırma Verilerinin Analizi

Veriler analizi Statistical Package for Social Science 21.0 istatistiksel programına yüklenerek sonuçlandırılmıştır. Niceliksel verilen ortalaması ve standart sapması, niteliksel verilerin frekans dağılımı ve yüzde olarak yazılmıştır.

Araştırmada kullanılan Korelasyon analiz, iki değerin ölçümü arasındaki doğrudan bir ilişki olup olmadığını, ilişki var ise yönünü ve şiddet derecesini belirtmek için kullanılan bir istatistiksel yöntemdir.

Verilerin normal dağılıma uygun olması durumunda Pearson korelasyon katsayısı tercih edilir.

Korelasyon katsayısı(r):

r = -1 ise iki değişken arasında negatif bir ilişki vardır r = +1 ise iki değişen arasında pozitif bir ilişki vardır r= 0 değişkenler arasında bir ilişki yoktur.

Bulunan yukardaki değerlerin dışında ortaya çıkan herhangi bir katsayı hesapladığında genel olarak korelasyon katsayısı ( r ) için:

r<0.2 ise çok zayıf ilişki ya da korelasyon yok, 0.2-0.4 değerler arasında ise zayıf bir korelasyon,

0.4-0.6 değerler arasında ise orta şiddette bir korelasyon, 0.6-0.8 değerler arasında ise yüksek korelasyon,

0.8> ise değerler arasında çok yüksek korelasyon olduğu şekilde yorumlanarak uygulanır.