1. DEMİRYOLLARINA GENEL BAKIŞ VE ÜSTYAPI KAVRAMI
1.6 Demiryolu Üstyapı Çalışmalarında Çalışacak Personellerin Nitelikleri ve
Demiryollarında çalışacak personellerin öncellikle çalışmaya başlamadan önce belirli kriterleri taşıması ve demiryollarının belirlediği eğitimleri alması gerekmektedir. Bu kriterleri sağlayıp gerekli makine ve ISG eğitimlerini aldıktan sonra sahada çalışmaya başlamalarına izin verilmektedir.
1.6.1 Refakat Görevlisi
Demiryollarında yapılan çalışmalarda, özellikle kırmızı bölge olarak değerlendirilen alanlardaki çalışmalarda yol güvenliğinin yönlendirilmesi, tren trafiğinin yönlendirilmesi, çalışma yapılmadan önce çalışma yapılacak demiryolu hattı aktif tren trafiğine açık ise bunun kapatılması, açılması ile ilgili demiryolları dispeçerler ile görüşme sağlayan, çalışmanın emniyet tedbirleri açısından denetleyen, yönlendiren gerektiğinde TCDD yönetmeliklerine aykırı uygulamaları engellemek ve uygun uygulamaların yapılmasını sağlayan, demiryolu araçlarıyla çalışma durumunda ilgili emniyet alanlarının oluşturulması ve sahada olan firmayı bu hususlar da yönlendiren kişiye denir. Refakat görevlileri demiryollarının bünyesinde olan personellerden olabileceği gibi özel firmaların da ilgili kriterleri sağlayan personellerinin refakat görevlisi eğitimine dâhil edip başarılı olmaları halinde bu personellerde refakat görevlisi olabilmektedir.
Demiryollarında olan çalışmalarda kesinlikle refakat görevlisi olmadan çalışmaya izin verilmemekte olup, Çalışma izin belgesi yani hatta TCDD altyapısında bakım ve onarım çalışmaları için izin formunda refakat görevlisinin ad-soyadı, telefon numarası ve imzasının alınması gerekmektedir aksi durumda form tamamlanamadığından çalışmalara başlanamayacaktır.
1.6.1.1 Refakat Görevlisinde Bulunması Gereken Nitelikler
Refakat görevlisi, olabilmek için aşağıdaki niteliklere sahip olunması gerekmektedir bu niteliklere sahip olmayan personellerin refakat görevlisi olması mümkün değildir.
Personellerin en az lise düzeyinden mezun olunması,
Refakat görevlisi eğitimine dâhil olup eğitim sonucunda yapılan yazılı sınavdan başarılı olmak,
Demiryolları emniyet kuralları eğitimine dâhil olup 8 saatlik eğitimin hepsine katılım sağlanması,
Refakat görevlisi olmasında sıkıntı olmayacağına dâhil sağlık raporu alınması ve bunu kanıtlaması.
Bu şartları sağlayan personeller eğitimden başarılı olurlarsa Refakat görevlisi belgesini alarak kendilerine tebliğ edilen görevleri çalışma sahalarında yerine getirmek için çalışmaya başlayabilirler.
1.6.1.2 Refakat Görevlisinin Görevleri
Çalışmaya başlanacak sahanın aktif hat ve normal hat ise dispeçer ile görüşerek çalışmaya başlanması için demiryolu hattının trafiğe kapatılmasını sağlamak ve çalışma bitince hattın trafiğe açılmasını sağlamaktır,
Çalışmalar da hat üzerinde olan demiryolu araç trafiğini yönlendirerek emniyetli çalışmayı sağlamak,
Çalışmaya başlanacak hattın tren trafiğinden dolayı tamamen kapatılamaması durumunda hattın tren trafiğine göre belirlenen saat aralığında kapatılma izinlerini alıp ilgili işlemlerin yapılması,
Sahada çalışacak özel firmanın çalışma şeklinin anlattığı emniyet planında yazılı olan güvenlik önlemlerinin alınıp alınmadığını denetler, eksik alınması durumunda müdahale ederek çalışmaya başlanmasını sağlamak,
Çalışma zamanında iş kazasına sebep olacak bir risk gördüğünde çalışmayı durdurup ilgili emniyet görevlisine haber verir, Riski bildirerek dispeçerden demiryolu araç trafiğinin durdurulması isteyebilir,
Birden fazla alanda çalışma var ise bu çalışmaların arasındaki koordinasyonları sağlar, çalışmanın olacağı demiryolu hattında yol kapaması ve açılması için dispeçer ile görüşür. [50]
1.6.2 Emniyet Yöneticisi
Çalışma yapacak özel firmaların yetkilisi olup İş Sağlığı ve Güvenliği kanununda ve emniyet planında öngörülen tedbirlerinin alınmasını sağlamak, yapılmasından ve sahadaki kontrolünden sorumlu olan çalışandır. Demiryollarında olan çalışmalarda emniyet görevlisi olmadan çalışmaya izin verilmemekte olup, çalışma izin belgesi yani hatta TCDD altyapısında bakım ve onarım çalışmaları için izin formunda emniyet görevlisinin ad-soyadı, telefon numarası ve imzasının alınması gerekmektedir aksi durumda form tamamlanamadığından çalışmalara başlanamayacaktır. Emniyet planında emniyet görevlisinin sabit olarak sahada olması durumunda emniyet yöneticisinin de görevini yapabilmektedir.
1.6.2.1 Emniyet Yöneticisi Bulunması Gereken Nitelikler
Emniyet yöneticisi olabilmek için aşağıdaki niteliklere sahip olunması gerekmektedir bu niteliklere sahip olmayan personellerin Emniyet görevlisi olması mümkün değildir.
En az eğitim düzeyinin Liseden mezun olması,
Demiryolları tarafından verilen 551 iç emir eğitimine katılım sağlayarak sonunda yapılan yazılı sınavda başarılı olması gerekmektedir,
Firması tarafından bu görevle ilgili yetkilendirilmesi gerekmektedir.
1.6.2.2 Emniyet Yöneticisinin Görevleri
İş sağlığı ve Güvenliği kanunu kapsamında olan emniyet tedbirlerinin sahaya uygulanmasını sağlamak,
Yapılacak iş kapsamında hazırlanan emniyet planın da belirlenen emniyet tedbirlerinin sahaya uygulanmasını sağlayıp kontrollerini yapmak,
Çalışmalar sırasında belirlenen riskler dışında bir risk ortaya çıkarsa buna bağlı önlemleri almak ve kontrol etmek,
Sahadaki önlemlerin alınmasına rağmen tehlikeli bir durum ortaya çıktığında ilave önlemler alınana kadar çalışmaları durdurmak.
1.6.3 Emniyet Görevlisi
Çalışma yapılacak özel firmaların adına çalışan, çalışma süresi boyunca, sahadan ayrılmaması ve sahada İş Sağlığı ve Güvenliği kanunun belirlenen önlemlerin alınması ve uygulanması ile çalışmaya başlanmadan hazırlanan emniyet planında belirlenen önlemlerin uygulanması ve kontrolü açısından emniyet görevlisine karşı sorumluluğu olan çalışandır.
1.6.3.1 Emniyet Görevlisinde Bulunması Gereken Nitelikler
Emniyet görevlisi olabilmek için aşağıdaki niteliklere sahip olunması gerekmektedir bu niteliklere sahip olmayan personellerin Emniyet görevlisi olması mümkün değildir.
En az eğitim düzeyinin Liseden mezun olması,
Emniyet görevlisi olmasında sakınca yoktur sağlık raporunun bulunması, Türkçe dilinin yanında sahada çalışanlardan başka dil konuşan personel
var ise onu da bilmesi istenmektedir. 1.6.3.2 Emniyet Görevlisinin Görevleri
Çalışmaların başlamasından, çalışma bitişine kadar sahada fiilen bulunması gerekmektedir,
İş sağlığı ve Güvenliği kanunu kapsamında olan emniyet tedbirlerinin sahaya uygulanmasını sağlamak,
Yapılacak iş kapsamında hazırlanan emniyet planın da belirlenen emniyet tedbirlerinin sahaya uygulanmasını sağlayıp kontrollerini yapmak,
Sahada olan çalışmalarla ilgili Emniyet Yöneticisine karşı sorumludur [50].
1.6.4 Emniyet Gözcüsü
Çalışmalar kapsamında çalışma yapılan sahanın belirli mesafe uzağına önden ve arkadan demiryolu araçlarının gelip gelmediğinin kontrolünü yapacak ve gelmesi durumunda sahada çalışma yapacakları uyaracak kişilerdir.
1.6.4.1 Emniyet Gözcüsünde Bulunması Gereken Nitelikler
Emniyet Gözcüsü olabilmek için aşağıdaki niteliklere sahip olunması gerekmektedir bu niteliklere sahip olmayan personellerin Emniyet görevlisi olması mümkün değildir.
•En az eğitim düzeyinin Liseden mezun olması,
•Demiryolları tarafından verilen 551 iç emir eğitimine katılım sağlayarak sonunda yapılan yazılı sınavda başarılı olması gerekmektedir,
•Emniyet gözcüsü olmasında sakınca yoktur sağlık raporunun bulunması,
•Çalışma sırasında uyarı yapabilmesi için kullanılan iletişim cihazları hakkında bilgisinin ve eğitiminin olması gerekmektedir,
•Çalışma sahasına gelebilecek demiryolu makinelerinin durması, operatör ve makinistlerin uyarılması için gereken hareketler ve işaretler hakkında bilgisi olması gerekmektedir.
1.6.4.2 Emniyet Görevlisi Görevleri
Çalışmaların başlamasından, çalışma bitişine kadar sahada fiilen bulunması gerekmektedir ve yerini bildirmeden asla terk etmemesi gerekmektedir,
Çalışmaya sahasına gelen doğru gelen demiryolu araçları kapsamında ilgili personelleri uyarmak,
Gerektiği durumlarda demiryolu makinelerinin durdurulmasını sağlamak, Emniyet Planında tarif edilen işaret bayraklarını kılıfı ile birlikte yanında
bulundurur [50].
1.6.5 Makine Operatörü
Demiryolları hatlarında çalışmalar kapsamında ekskavatör, jcb vb. demiryolu hattında giden araçları kullanan personeldir.
1.6.5.1 Makine Operatöründe Bulunması Gereken Nitelikler
Operatör olarak demiryolu hatlarında çalışılabilmesi için operatörlerin belirli kriterlere sahip olması gerekmektedir. Bu kriterleri sağlamayan operatörler sahada çalışmaya çıkarılmamaktadır.
En az eğitim düzeyinin Liseden mezun olması,
Demiryolları tarafından verilen 551 iç emir eğitimine katılım sağlayarak sonunda yapılan yazılı sınavda başarılı olması gerekmektedir,
Operatör olmasında sakınca yoktur sağlık raporunun bulunması,
TCDD Sağlık ve psikoteknik yönetmeliği kapsamında kritik görevlerle ilgili psikoteknik testten başarılı şekilde geçirmesi,
Operatörlerin demiryollarından demiryolu makinesi ehliyetinin bulunması gerekmektedir, JCB, Ekskavatör vb. iş makineleri kapsamında operatörlük belgelerini bulunması gerekmektedir.
1.6.5.2 Makine Operatörünün Görevleri
İş sağlığı ve Güvenliği kanunu kapsamında olan emniyet tedbirleri kapsamında çalışmalarını yapmak ve diğer çalışanları tehlikeye atmamak,
Yapılacak iş kapsamında hazırlanan emniyet planın da belirlenen emniyet tedbirleri kapsamında sahada çalışmalarını yapmak gerektiğinde diğer çalışanları uyarmak,
Makineyi kullanım kılavuzlarında ve aldıkları eğitim kapsamında kullanmak, riskli şekilde kullanılmaması,
Makinelerin bakımlarını düzenli olarak takip etmek ve ilgili birimlere bildirmek,
Çalışmaya başlamadan makine kapsamında personelleri uyarmak amacıyla korna ile çalışmaya başlamadan haber vermek,
Sahada belirtilen hız sınırlarında makineleri kullanmak.
1.6.6 Demiryolu Üstyapı Makinelerini kullanacak Operatörlerinde
Bulunması Gereken Nitelikler
Demiryolu Makinelerini kullanacak operatörlerin nitelikleri ve kriterleri Demiryolu Emniyeti Kritik Yönetmeliği, Tren Makinistliği Yönetmeliği ve Eğitim ve Sınav Yönetmeliği’’ de belirtilen şeklinde olacaktır. Bunlar Aşağıdaki Şekilde sıralanabilir.
Demiryolu Makine operatörlerinin en az eğitim düzeylerinin lise mezunu olması gerekmektedir,
Operatörlerin Devlet Demiryolları tarafından verilen Demiryolu Bakım ve Onarım makinesi operatörü eğitimine katılmış ve bu eğitim sonunda yapılacak yazılı sınavdan 70 başarı puanını alıp teorik olarak yapılan kullanacakları makinelerinin heyet eşliğinde demiryolu hattı üzerinde kullanılması sınavını da başarı ile geçerek alması gerekmektedir, operatörlük belgelerinin geçerlilik süresi 5 yıl olup süresi dolmadan 3 ay önce devlet demiryollarına başvuru yapmaları gerekmektedir,
Operatör olarak çalışacak personellerin devlet demiryollarının akredite ettiği kuruluştan demiryolu makinelerini kullanmaya elverişli olduğuna dahi psikoteknik test raporu alması istenmektedir,
Makineyi kullanacak operatörlerin ilgili kanunları, demiryolu yönetmelikleri, İş Sağlığı ve Güvenliği, çevre koruma konusunda bilgili olmaları istenmektedir. Bu tip makinelerin TCDD kapsamında olan demiryollarında özel firma operatörleri tarafından kullanılması için
istenilen deneyim süresi genellikle sözleşmelerde aksi belirtilmedikçe 5 yıl olarak belirtilmektedir,
Kullandıkları makinelerin günlük, haftalık ve aylık olarak periyodik kontrollerinin yapılması ile ehliyetlerine uygun şekilde makineleri kullanmaktadır,
Makinenin bütün fonksiyonlarını bilen, makineleri demiryolu üzerinde kullanabilen ve bu konuda belirlenen deneyime sahip olan, yol yapım, bakım ve onarım işlerini yapabilen ve makinelerini periyodik bakımları ile basit arızalarını yapabilmesi istenmektedir,
Refakat memuru olmayan durumlarda çalışmalara başlanmamak,
İstasyondan çalışma sahasına gitmek için veya manevra işlemleri için ilgili amir ile görüşerek trafik kumanda merkezinin de mutabakatı ile hareket etmek ve duraklama yapması gerekmektedir,
Çalışma bitiminde veya makinenin arızalanma durumunda makineyi emniyete alarak ilgili birimlere bilgi aktarılması sağlanmalıdır [4].
1.6.7 Demiryolu Üstyapı Makinelerini Kullanacaklar için Psikoteknik
Test Kavramı
Demiryolu makine operatörünün düşünme, karar verme, öğrenme, hızlıca cevaplama, problem çözme ve makine bilgisinin ölçülmesinin bilgisayar desteği ile birlikte hem görsel olarak hem de duyusal olarak yapıldığı testtir.
Operatörlerin demiryolu hattında makine kullanması için kullanacak operatörün görevine göre 5- 12 aşamadan oluşan bu testlerden başarı ile geçmesi gerekmektedir.
1.6.7.1 Psikoteknik Değerlendirmede Uygulanan Testler
Demiryolu hatları üzerinde kullanılan demiryolu makineleri ve yardımcı makinelerin makinist ve operatörlerinin psikoteknik uygunlukları kapsamında görevine göre belirlenen sayıda psikoteknik testlere tabi tutulmaktadırlar.
1.6.7.1.1 Muhakeme Yeteneği Testi
Bu test operatör adayının zamanla yarıştığını bilerek düşünce maharetini kullandığı, vakalara ait izlerden anlamlı sonuç elde ederek vaka ile ilgili bağlantılarını çözme becerisidir.
Bu test operatör adayının dikkatinin ne olursa olsun dağılmamasının ölçüldüğü testtir.
1.6.7.1.3 Seçici Dikkat Yeteneği Testi
Bu test operatör adayının birçok uyarıcının içinde gerçek uyaranı bulması ve bu konuda eksik olan bir alan var ise hemen doldurulmasının ölçüldüğü testtir.
1.6.7.1.4 Uyanık Yeteneği Testi
Bu test operatör adayının uzun zaman aynı şekilde olan ekrana baktığında, yorulmadan ve sıkılmadan aynı durumun içinde uyarılması için konulan ufak ayrıntıları fark edilmesini sınayan testtir.
1.6.7.1.5 Görsel Hafıza Yetenek Testi
Bu test operatör adayının görsel hafızasının ölçüldüğü testtir.
1.6.7.1.6 Zihinsel ve Motor Tepki Hızı Yetenek Testi
Bu test Operatör adayının duyusal ve görsel uyarılarla beraber işleveyse tepkisinin ne zaman başladığının, başlamasına kadar geçen zamanın hızının değerlendirildiği testtir.
1.6.7.1.7 Stres Toleransı ve Tepki Hızı Yeteneği Testi
Bu test Operatör adayının karışık ve yoğun stres altında işitsel ve duyusal anlamda tepkilerimim her bir tepki için verilen hızın hesaplaması ve bu tepki esnasında el ve ayakların eş anlamlı olarak ne sürede kullanılabileceğinin ölçüldüğü testtir.
1.6.7.1.8 Zaman, Hareket ve Mesafe Tahmini Yetenek Testi
Bu test Operatör adayının Hareket halinde bulunan cisimlerin hızlarının ve bulunması gereken konuma uzaklıklarının tahmin edilmesini ölçen bir testtir.
1.6.7.1.9 Periferal Algı Yeteneği Testi
Bu test Operatör adayının görüş açısının en az 120 derece görüş alanında olan görevi tamamlarken görev esnasında verilen ışıkları da seçerek tepki vermesini ölçen bir testtir.
1.6.7.1.10 Takistoskopik Algı Yeteneği Testi
Bu test Operatör adayının, mili saniye de gösterilen şekillere ve resimleri algılama ve tepki hızını ölçen bir testtir.
1.6.7.1.11 Görsel Motor Koordinasyon Yetenek Testi
Bu test Operatör adayının, Belli bir mesafede iki ellini de kullanmasını ölçen bir testtir.
1.6.7.1.12 Görsel Odaklanma ve Takip Yeteneği Testi
Bu test Operatör adayının, Karışık ve bilinmez koşullarda bile çözüm bulma ve yönlendirme işaretlerini görüp takip etme hızının ölçüldüğü testtir.
1.6.8 Psikoteknik Testin Geçerlilik Süreleri
Psikotenik test süreleri operatör adayının yaşına göre geçerlilik süresi değişmektedir, bu hususta kırk beş yaşının altında olan adayların psikoteknik test süreleri kırk beş yaşına gelene kadar beş yıl boyunca geçerlidir, kırk beş yaşında olan adaylarla, elli dört yaşına kadar olan adayların psikoteknik testlerinin geçerlilik süreleri üç yıldır, Elli beş yaşında olan ve üzeri yaşa sahip operatör adaylarının psikoteknik test geçerlilik süreleri iki yıl olarak belirlenmiştir. Belirtilen dolam süreleri göz önüne alınarak operatörlerin dolma sürelerinden bir hafta öncesinden yenileme yapmaları gerekmektedir.
1.6.9 Psikoteknik Testin Değerlendirilmesi
Psikoteknik testten geçemeyen operatörlerin yeniden pskioteknik testte girmesi için bir ay beklemesi gerekmektedir, yeni testte bir ay dolmadan giremezler, bir ay sonrasında girdikleri testten de geçemezler ise sonraki yeni test için tekrardan bir ay beklemesi gerekmektedir, yeniden girilen ikinci testten geçemedikleri yeni testte girmeleri için altı ay beklemektedirler.
Bu sürelerde demiryolu makinelerini kullanamamaktadırlar [60].
1.6.10 Demiryolu Üstyapı makinelerini Kullanacak İçin İstenilen Sağlık
Kurulu Rapor
Operatör olan personellerin ‘’ TCDD Psikoteknik ve Sağlık Yönergesinde ‘’ belirtilen kritik görev şartlarına göre Devlet hastanelerinden ve ilgili üniversite hastanelerinden sağlık kurulu raporu istenmekteydi ancak TCDD 551 iç emrinin son revize edilmesiyle beraber istenilen sağlık kurulu raporunun firmanın bağlı olduğu işyeri hekiminden veya devlet hastanesinden alınması şeklinde düzeltilmiştir [60].