T.C.
SELÇUK ÜNĐVERSĐTESĐ
SOSYAL BĐLĐMLER ENSTĐTÜSÜ
KAMU YÖNETĐMĐ ANABĐLĐM DALI
KAMU YÖNETĐMĐ BĐLĐM DALI
KATILIMCI DEMOKRASĐ ve E-DEVLET UYGULAMALARININ
TÜRKĐYE’DE DEMOKRATĐK YÖNETĐME ETKĐLERĐ
YÜKSEK LĐSANS TEZĐ
Danışman
Doç. Dr. Önder KUTLU
Hazırlayan
Orhan ATEŞ
06 422 800 1013
T.C.
SELÇUK ÜNĐVERSĐTESĐ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü
BĐLĐMSEL ETĐK SAYFASI
Bu tezin proje safhasından sonuçlanmasına kadarki bütün süreçlerde bilimsel etiğe ve akademik kurallara özenle riayet edildiğini, tez içindeki bütün bilgilerin etik davranış ve akademik kurallar çerçevesinde elde edilerek sunulduğunu, ayrıca tez yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu çalışmada başkalarının eserlerinden yararlanılması durumunda bilimsel kurallara uygun olarak atıf yapıldığını bildiririm.
T.C.
SELÇUK ÜNĐVERSĐTESĐ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü
YÜKSEK LĐSANS TEZĐ KABUL FORMU
Orhan Ateş tarafından hazırlanan “Katılımcı Demokrasi ve E-Devlet Uygulamalarının Türkiye’de Demokratik Yönetimine Etkileri” başlıklı bu çalışma 13/ 07/ 2009 tarihinde yapılan savunma sınavı sonucunda oybirliği ile başarılı bulunarak, jürimiz tarafından yüksek lisans tezi olarak kabul edilmiştir.
Başkan Đmza
Üye Đmza
ÖNSÖZ
Çalışmamda benden katkılarını esirgemeyen değerli danışman hocam Doç.Dr. Önder Kutlu’ya ve Prof.Dr. Şaban Çalış ve Yrd.Doç.Dr. Ali Şahin hocalarıma teşekkürlerimi sunarak başlıyorum.
Çalışmamda internet ve bilişim teknolojilerinin artık bütün dünyayı sarıp sarmaladığı ve Türkiye de bu süreçten etkilendiği için e-Devlet bağlamında bir çalışma yaptım. E-Devlet uygulamalarının da tez konum olduğu için demokratik yönetime etkilerinin incelemeye çalıştım.
ĐÇĐNDEKĐLER
Bilimsel Etik Sayfası i
Tez Kabul Formu ii
Önsöz iii
Đçindekiler iv
Özet viii
Summary x
Kısaltmalar Listesi xi
Tablolar ve Şekiller Listesi xii
Giriş 1
BÖLÜM I 4
1. Tanım Ve Kavramlar 4
1.1 Devlet Nedir? 4
1.2 e-Devlet Nedir? 5
1.3 e-Devlet’in Gelişim Süreci 9
1.3.1 Dünya’da e-Devlet Gelişimi 9
1.3.2 Türkiye’de e-Devlet Gelişimi 12
1.3.3 Türkiye’de Mevcut Durum 15
1.4 Demokrasi Nedir? 17
BÖLÜM II 20
2. e-Devlet: Kriterler, Aşamalar, e-Devletin Gelişimi 20
2.1 e-Devlet’in Ortaya Çıkış Nedenleri 20
2.1.1 Bilim ve Teknolojide Yaşanan Gelişmeler 21
2.1.2 Bilgi Toplumu 21
2.1.3 Küreselleşme 22
2.2 e-Devletin Temel Unsurları 24
2.2.1. Devlet 24
2.2.2. Vatandaş 24
2.2.3. Şirketler 25
2.2.5. Kamu Çalışanları 26
2.3 e-Devletin Getirileri 26
2.4 Geleneksel Devlet e-Devlet karşılaştırması 28
2.5 e-Devleti Gerekli Kılan Nedenler 29
2.5.1 Vatandaş Açısından e-Devleti Gerekli Kılan Nedenler 30
2.5.2 Şirketler Açısından e-Devleti Gerekli Kılan Nedenler 31
2.5.3 Kurumlar Açısından e-Devleti Gerekli Kılan nedenler 32
2.6 Demokratik Yönetim Açısından e-Devletin Amaç ve Yararları 33
2.6.1 Harcamalarda Sürat ve Maliyet Tasarrufu Sağlanması 33
2.6.2 Kağıt Đşlemlerinin Kontrol Altına Alınması 34
2.6.3 Saydamlık ve Đdarenin Halkla Đlişkisi 34
2.6.4 Hizmet Kalitesi 35
2.6.5 Yedi Gün 24 Saat Kamu Hizmeti ve Devletin Etkililiğinin Artması 36 2.6.6 Vatandaşların Katılımının Sağlanması ve Artırılması 36
2.6.7 Kolay, Hızlı ve Rahat Erişim Olanağı 37
2.6.8 Ekonomik Gelişmenin Sağlanması 38
2.6.9 Elektronik Demokrasinin Yaygınlaştırılması 38
2.6.10 Vatandaş – Devlet Etkileşiminin Sağlanması 39
2.6.11 Daha Az Yurttaşlık Maliyeti 39
2.6.12 Politika Oluşturma Süreçlerinin Đyileştirilmesi 40
2.6.13 Đşlemlerin Kayıt Altına Alınması 40
2.6.14 Đnsan Hakları Ve Çağdaş Değerlere Sağlayacağı Katkı 40
2.7 e-Devlet Modelinin Kullanım Alanları 41
2.8 Hizmet Odaklı e-Devlet Uygulamaları 43
2.8.1 Devletten Devlete Uygulamalar 44
2.8.2 Devletten Đş yaşamına Uygulamalar 44
2.8.3 Devletten Vatandaşa Uygulamalar 45
2.8.4 Devletten Çalışanına Uygulamalar 46
2.9 e-Devlete Geçiş Aşamaları 46
2.9.1 Bilgi Aşaması 47
2.9.2 Etkileşim Aşaması 47
2.9.3 Đşlem Aşaması 48
2.9.4 Dönüşüm Aşaması 48
2.10 e-Devlete Geçiş Hazırlıkları 50
2.10.1 e-Devlet Stratejisinin Belirlenmesi 50
2.10.2 Hukuksal Altyapının Oluşturulması 50
2.10.4 Alternatif Erişim Kanallarının Sağlanması 53
2.10.5 Đnsan Öğesinin Eğitilmesi 53
2.10.6 e-Devlet Đçin Gerekli Bütçenin Ayrılması 54
2.10.7 Güvenlik ve Gizliliğin Sağlanması 54
2.10.7.1 Elektronik Đmza 54
2.10.7.2 Sayısal Đmza 55
2.10.7.3 e-Noter 55
2.11 e-Devletin Etkin Bir Şekilde Uygulanması Đçin Kriterler 55
2.11.1 Yasal ve Düzenleyici Çevre 55
2.11.2 Ülkenin Telekomünikasyon Altyapısı 55
2.11.3 Mali Kaynaklar 56
2.11.4 Kamu Organizasyonlarının Bilgi Teknolojileri ile Đlişkisi 56
BÖLÜM III 57
3. Türkiye’de e-Devlet Politikaları 57
3.1 Türkiye’nin Bilim Politikası 57
3.2 Türkiye’de e-Devlet Olma Yolunda Atılması Gereken Adımlar 58
3.2.1 Beşeri Anlamda 58
3.2.2 Teknolojik Anlamda 58
3.2.3 Fiziksel Anlamda 59
3.2.4 Hukuki Anlamda 59
3.2.5 Sosyo-Kültürel Anlamda 60
3.3 Türkiye'de e-Devlet Çalışmaları 60
3.3.1 Türkiye’de Bilgi Toplumuna Yönelik Politikalar 60
3.3.2 Türk Kamu Yönetiminde e-Devlet Uygulamalarının Gelişim Süreci 62
3.3.2.1 Kalkınma Planlarında e-Devlet 63
3.3.2.2 Hükümet Programlarında e- Devlet 64
3.3.2.3 e-Dönüşüm Türkiye Projesi 65
BÖLÜM IV 68
4. Demokratik Yönetim ve Demokratik Yönetim Açısından Türkiye’de
Demokrasi ve e-Devlet 68
4.1 Demokratik Devlet 68
4.2 Demokratik Yönetimin Gerekleri 69
4.2.1 Demokrasi 69
4.2.1.1.1 Doğrudan Demokrasi 70
4.2.1.1.2 Temsili Demokrasi 71
4.2.1.1.3 Yarı Doğrudan Demokrasi 72
4.2.1.2 Demokrasi Modelleri 73
4.2.1.2.1 Klasik Demokrasi 73
4.2.1.2.2 Korumacı Demokrasi 73
4.2.1.2.3 Katılımcı Demokrasi 74
4.2.1.2.4 Çoğulcu Demokrasi 76
4.2.2 Modern Demokrasilerin Siyasi Kurumları 77
4.2.3 Yönetişim 78
4.2.4 Bilgi Edinme Hakkı 80
BÖLÜM V 82
5. e-Devlet Uygulamalarının Türkiye’de Demokratik Yönetime
Etkileri 82
5.1 e-Devletin Katılımcılığa Etkisi 85
5.2 e-Devletin Siyasal Kültüre Etkisi 87
5.3 e-Devletin Şeffaflığa ve Bilgi Edinme Hakkına Etkisi 88
5.4 e-Devletin Kamu Hizmetlerine Etkisi 90
5.5 e-Devletin Fırsat eşitliğine Etkisi 92
5.5 e-Devletin Demokrasiye Etkisi 93
BÖLÜM VI 95
6. Sonuç ve Değerlendirme 95
ÖZET
Bilgi ve iletişim teknolojilerinin insan hayatını kolaylaştırmaya başlamasından sonra, özel sektörün ve Devletin gün geçtikçe daha çok bu teknolojilerden yararlanmak istemesi sonucu ortaya çıkan e-Devlet kavramı, artık daha çok duymaya başladığımız ve hayatımızı kolaylaştıran bir kavram olmaya başlamıştır.
Biz de çalışmamızda, bu yeni teknolojilerin yol açtığı elektronik devlet modeli üzerine odaklanarak; bu anlayışın gelişmesine zemin hazırlayan gelişmeleri, Türkiye ve Dünyada e-Devlet anlayışının gelişimini, demokratik yönetime katkı sağlayan Demokrasi kavramını ve nihayet e-Devlet’in Türkiye’nin demokratik yönetimine katkılarını incelemeye çalıştık.
Çalışmamızı Beş bölüme ayırarak inceledik. Birinci bölümde, konuların daha iyi anlaşılması için önce kavramları açıklamaya ve tanımlamalar yapmaya çalıştık. Ayrıca bu kavramların ortaya çıkış ve gelişim süreçlerini inceledik.
Çalışmamızın ikinci bölümünde ise, e-Devlet kavramı üzerine yoğunlaştık. e-Devletin gelişimine daha ayrıntılı olarak inceledik. Ayrıca, e-Devlete geçişin nedenlerini, e-Devletin insanların, kurumların ve Devletin yaşamına neler katacağı irdelendi.
Üçüncü bölümde ise Türkiye’de e-Devlet kavramı üzerine yoğunlaştık. Türkiye’nin e-Devlete geçiş aşamaları ve bu aşamalarda neleri yapması gerektiği, Türkiye’de devleti yönetenlerin e-Devlete bakışı ve yürütülen politikalar incelendi.
Dördüncü bölümde de e-Devletin Türkiye’nin demokratik yönetimine katkılarına bakmadan önce, Demokratik yönetim ya da Demokratik devlet kavramı üzerinde çalıştık. bu süreçte ortaya çıkan demokrasi kavramı demokrasi türleri ve özellikle katılımcı demokrasi kavramı incelenerek, demokratik yönetim için gereken şartlar ve atılması gereken adımlar bu bölümde incelendi.
Beşinci bölümde ise Üç ve Dördüncü bölümde incelediğimiz e-Devlet ve Demokratik yönetim kavramları birlikte ele alınarak e-Devletin demokratik yönetime ve katkılarını ve bu süreçte ortaya çıkan e-Demokrasi kavramını incelemeye çalıştık.
Son bölümde, konuya bütüncül açıdan bakılarak sonuç ve değerlendirme yapmaya çalıştık.
Anahtar kelimeler: e-Devlet, Demokrasi, Demokratik Yönetim, Đnternet ve Bilgi ve Đletişim Teknolojileri
Summary
E-government conception which has occured as a result of the private sector and government want to benefit more and more these Technologies After the information and technologies has made simpler the people lifes has been a concept that hear ever so often and ease our life.
In this study we focuse on eloctronic government model that these Technologies lead to this conception and we try to analyse the progresses lay the groundwork for blooming this insight/acumen, process of e-government acumen in Turkey and in the world, the con tributions of democracy management.
We accomplished our study in five sections. In the first part first of all we try to explain the concepts and make defitions for being apprehended the subjects. Also we analysed the emergence of these conceptions and devolepment processes.
The second part in study we major on e-goverment concept. We abstract the devolepment of e-goverment blow by blow.
In the third part we major on e-goverment concept in Turkey. Transition milestones to e-goverment and what have to do in these functional grades, the wiev of the directors to e-goverment and the politices have been analysed.
In the fourth part before looking to e-goverment’s helps to Turkey’ democratic administration we study on democratic management and democratic goverment concepts. The democracy concept, kinds of democracy and particularly participant democracy concept has been investigated. The circumstances of democratic administration and the necessary steps to do have been abstracted.
In the fifth part what we’ve explain in thirth and fourth sections, we try to explain Democracy, and additions to both looking for e-government and democratic management consepts.
In the final chapter we try to analyse the contributions of e-goverment to do democratic management and the democracy concept that occured in this period with e-goverment and democratic administration viewed in the third and fourth chapters.
Key Words: e-government, democracy, democratic management, Internet and knowledge and telecominication technologies
KISALTMALAR LĐSTESĐ
A.g.e : Adı Geçen Eser A.g.m : Adı Geçen Makale AB : Avrupa Birliği
ABD : Amerika Birleşik Devletleri Ar-ge : Araştırma Geliştirme
Bit : Bilgi Ve Đletişim Teknolojileri
Bm : Birleşmiş Milletler Bt : Bilgi Teknolojileri Btd : Bilgi Toplumu Dairesi
Bybs : Başbakanlık Yönetim Bilişim Sistemi Merkezi Dpt : Devlet Planlama Teşkilatı
E : Elektronik
E-devlet : Elektronik Devlet
Eft : Elektronik Fon Transferi
Gimop : Gümrük Bakanlığı Gümrük Sistemleri Otomasyonu Đlemod : Đçişleri Bakanlığı Đl Envanteri Modernizasyonu Kyr : Kamu Yönetim Reformu
Meb-net : Milli Eğitim Bakanlığı Yönetim Bilgi Sistemi Mernis : Merkezi Nüfus Bilgileri Kayıt Sistemi
ODTÜ : Orta Doğu Teknik Üniversitesi Pol-net : Polis Ağı Oluşturma
Stk : Sivil Toplum Kuruluşları
Takbis : Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü Bilgi Sistemi T.C : Türkiye Cumhuriyeti
Tuvaka : Türkiye Üniversite Ve Akademik Kurumlar Ağı Tüik : Türkiye Đstatistik Kurumu
Tv : Televizyon
Uyap : Adalet Bakanlığı Ulusal Yargı Ağı Projesi
TABLO ve ŞEKĐLLER LĐSTESĐ
Tablo 1. G-7 ve diğer bazı ülkelerde e-devlet olma yolunda yapılan çalışmalara ilişkin
veriler ve hedefler.
Tablo 2. Geleneksel devlet /e-Devlet karşılaştırması Tablo 3. e-Devletin Yararları
Tablo 4. Elektronik Kamu Hizmeti Kullanım Alanları Tablo 5. e-Devlet Aşamaları
Şekil 1. e-Devlet Modeli ve Akış Şeması Şekil 2. e-Devlet Uygulama Aşamaları
GĐRĐŞ
Günümüzde, sanayi devriminden sonra artık bilim ve teknoloji devrimi gerçekleşmektedir. Bütün dünya ülkeleri ve Türkiye de bu devrime kayıtsız kalamamışlar ve küreselleşmenin de etkisiyle bu süreç hızlı bir şekilde yayılmış ve yayılmaya da devam etmektedir.
Dünyada ve Türkiye’ de internetin akıl almaz hızla insan hayatına nüfuz ederek, insan hayatını kolaylaştıran yönleri ve günden güne artan kullanım ölçeği, bu teknolojinin insanların yaşam alanı buldukları ikinci bir dünya olarak görülmesine yol açmıştır. Gündelik hayattaki her türlü işlemin, internet versiyonları da ortaya çıkmış, bu durum da bilgi ve iletişim teknolojilerine erişebilen insanlar tarafından kısa sürede benimsenmiştir. Örneğin, herkes eline alıp okuduğu gazetenin internet versiyonu olan e-gazeteyi, gidip sıra beklediği bankanın onu asla sırada bekletmeyen şubesi e-bankayı, mektup ve faks gibi araçlar yerine birçok yeni fonksiyon eklenmiş e-postayı, hatta kendine ikinci bir kimlik oluşturarak yasadığı sanal uzamı kısa sürede gündelik yasam pratikleri ve kullanımlarına dahil etmiştir. Đnterneti kullanan herkes, daha hızlı, daha sorunsuz, daha ucuz ve daha fonksiyonel işlem yapmanın keyfini çıkarır hale gelmiştir.
Đnternet, sadece e-posta sistemiyle dahi insanlara reddedilmesi güç kolaylıklar sağlamaktadır. Sadece kargo yoluyla en az yirmi dört saat içerisinde, nakliye maliyetleri ile gönderilebilecek binlerce sayfadan oluşan bir belge internet ortamında, sıkıştırılmış dosya olarak, e-posta aracılığıyla birkaç dakikada, sorunsuz ve maliyetsiz olarak gönderilebilmektedir. Bu açıdan internet, erişim sağlayabilen bireylerin vazgeçemediği bir mecraya dönüşmüş ve bilgi-işlem teknolojisi ile gündeme gelen bilgi toplumu olgusunun varlığını perçinlemiştir.
Bilgi ve iletişim teknolojilerinin hayatımızın her noktasında yaygınlaşması ve kullanımının yaşantımızı yeniden biçimlendirmesiyle, önce tarım, sonra sanayi devrimiyle yaşanan değişim süreci bu defa bilgi toplumuna geçiş olarak karşımıza çıkmakta, sanayi toplumunun şekillendirdiği kurumsal yapı ve anlayışlarda köklü değişikliklere yol açmaktadır.
Đnsanlık günümüzde bilgi ve iletişim teknolojilerinin hızlı gelişimi ile kat etmiş olduğu önceki dönemlere göre (tarım ve sanayi toplumları) büyük bir değişim, değişimin ötesinde bir dönüşüm sürecindedir. Yeni toplum bilgi etrafında örgütlenmiş
durumdadır. Sanayi toplumunda ön planda olan “maddi ürünlerin üretimi” yerine bilgi toplumunda bilgi teknolojileri kullanımı sonucunda “bilgi üretimi” önem kazanmaktadır.
Klâsik devlet anlayışında hükümet tarafından verilen çeşitli hizmetlerde, vatandaşlar çok fazla bürokrasi işlemiyle karşı karşıya kalmaktadır. Basit prosedürler, çalışanlar için uygulanması karmaşık yapılar haline gelmekte ve bunun bir sonucu olarak, işlerin yürütülebilmesi için çok fazla sayıda personel ve memur işe alınmaktadır. Ayrıca basit işlemler için sayısız formlar ve imzalar gerekebilmekte, işlemler aylarca sürmektedir. Đçinde bulunduğumuz çağda ise bilgi teknolojileri örgütlerin yapısını işleyişini performans ve değişimini etkileyen temel faktör olup, özel sektör ve kamu sektörü bilgi teknolojilerinden derin bir şekilde etkilenmektedir. Çalışanlar artık kâğıt parçaları yerine bilgisayarda çalışmakta, veri tabanı dosya dolaplarının yerini almaktadır. Devletler de bu süreçte “e-devlete” dönüşerek hizmet kalitesini iyileştirip performanslarını arttırmaya çalışmakta klâsik devlet anlayışından uzaklaşmaktadır.
Đnternet ve bilişim teknolojilerinin sonucu ortaya çıkan e-Devlet uygulamalarının insanların yaşamına olan bu katkısının devletlerin demokratik yönetimine de ne denli katkı yaptığı çalışmamızın da temelini oluşturmuştur.
Birey üretici ve tüketici olarak öne çıkmaya, kol emeğinin yerini üretilen katma değer ve önem açısından beyinsel emek almaya başlamıştır. Bilgi, bilim, teknoloji, Ar-Ge, entelektüel emek öne çıkmaya başlamış ve bir üretim faktörü olarak yerini almıştır.
Đnternet ve bilişim sektörünü sadece kendi başına önemli değil, diğer tüm sektörler, tüm kesimler ve yaşamın boyutu için hayati önemdedir. Dünya ile rekabet etmek, demokrasisini geliştirmek isteyen bir Türkiye'nin internet devriminden de geri kalmak gibi bir lüksü yoktur.
e-Türkiye, toplumun kültürel, ekonomik, sosyolojik ve teknolojik olarak yeniden yapılanmasıdır. Yaratıcı, sorgulayıcı, eleştirisel düşünebilen ama hoş görü sahibi bireyin; araştırma, teknoloji yenileme ile toplumsal ve iş kültürünün bir parçası, tüm eğitim sisteminin gözden geçmesi, yetişmiş insan gücünün değişmesi, ülkenin kol emeği yoğun işlerden, beyinsel emeğin yoğun olduğu bir yapıya geçmesidir. Fason ve emek yoğun kullanan hizmet sektöründen, teknoloji üreten, katma değeri yüksek bir ekonomiye, dinamik, rekabetçi bir ekonomiye geçme projesidir. Tüm feodal ve veraset temelli temsili demokrasiden, katılımcı demokrasiye geçiş demektir. e-devlet, sivil
toplum ve özel sektörün desteği ve gözetiminde bir kamu projesi iken, e-Türkiye tüm Türkiye’nin katılacağı, tüm toplumsal güçlerin yarışacağı, başı özel sektör, sivil toplum ve üniversitelerin çekeceği, kamunun da önemli görevleri olduğu bir toplumsal projedir.
BÖLÜM I
1. TANIM ve KAVRAMLAR 1.1 Devlet Nedir?
e-Devlet’ in tanımına geçmeden önce Devlet’ in tanımını yapmakta yarar gördüğüm için bu başlığı atmış bulunuyorum. Devlet için birçok tanım yapılmıştır. Bu tanımların içinde en çok kabul gören “üç unsur teorisi” ne göre yapılmış olan tanımdır. Bu teoriye göre devlet, insan, toprak ve egemenlik unsurlarının bir araya gelmesiyle oluşmuş bir varlık olarak tanımlanmaktadır.1 Devletin birinci unsuru olan insan topluğuna hukukta millet denir. Millet, birbirilerine birtakım bağlarla bağlanmış olan insanlardan oluşmuş bir topluluktur. Devletin ikinci unsuru olan toprak unsuruna hukukta ülke denir. Ülke, belirli insan topluğunun devamlı olarak yaşayabileceği ve egemenlik kurabileceği, belirli sınırları olan bir toprak parçasıdır. Devletin üçüncü unsuru olan iktidar unsuruna hukukta egemenlik denir. Egemenlik, en üstün iktidar demektir. Bir devletin varlığından bahsedebilmek için, insan topluluğunun belirli bir ülke üzerinde en üstün iktidara sahip olması gerekir.
Diğer bir tanıma göre devlet, belirli bir ülkede yaşayan ve bir üstün iktidara (otoriteye) tâbi teşkilatlanmış insan topluluğunun meydana getirdiği devamlı, hukukun kendisine şahsiyet izafe ettiği bir varlıktır.2
Devletin temel amacı, ulusal sınırlar içinde yaşayan insanların ortak nitelikteki gereksinimlerini karşılamaktır.3 Bu amaç doğrultusunda devletin faaliyet göstermesi gereken alanlarla ilgili farklı görüş vardır:
Liberal görüşe göre, devlet, mümkün olan en dar alanda faaliyet göstermelidir. Bu alan savunma, güvenlik ve adalet hizmetleridir. Jandarma devlet anlayışı denilen bu görüşe göre devlet dıştan gelecek saldırılara karşı ülkeyi korumalı, ülkenin içinde düzeni sağlamalı, suçluları cezalandırmalı ve bireyler arasındaki uyuşmazlıkları çözmelidir. Bunların dışında kalan ekonomi, eğitim, sağlık, kültür, konut, çalışma gibi alanlara müdahale etmemelidir.
1
Gözler, Kemal, Devletin Genel Teorisi, Bursa, Ekin Kitabevi Yayınları, 2007, s. 29.
2 Akipek ilhan, Devletler Hukuku, Başnur Matbaası, Ankara 1966, Đkinci Kitap, s.12. 3 Nadaroğlu Halil, Mahalli idareler Teorisi-Ekonomisi-Uygulaması, Beta Basın Yayım
Özel teşebbüse karşı olan sosyalist görüşe göre ise devlet, sosyal ve ekonomik alana müdahale etmeli, özellikle iktisadî hayatı bütünüyle kontrol altına almalıdır. Sosyalist ekonomi üretim araçlarının özel mülkiyetini tanımaz.
Devletin faaliyet alanı ile ilgili diğer bir görüş ise sosyal demokrat görüştür. Sosyal demokrat görüş, özel teşebbüse ve özel mülkiyete karşı değildir. Devletin sadece iç ve dış güvenlik ve adalet alanında değil, sosyal alanda da faaliyet göstermesini öngörür. Sosyal demokrat görüşe göre, devlet, başta eğitim, sağlık, barınma, çalışma gibi alanlar olmak üzere eşitliği ve sosyal adaleti sağlamak amacıyla, sosyal ve ekonomik hayata müdahale etmelidir.4 Türkiye'de devlet, genel itibariyle sosyal demokrat görüşe yakın olarak, birçok alanda faaliyet göstermektedir.
1.2 e-Devlet Nedir?
En başta e-Devlet’in ne olduğunun bilinmesi; çağa ayak uydurma telaşı içerisinde olan ve her alanda değişime yönelen ülkemizin, yeni yönetim modelleri arayışında yardımcısı olacaktır. Devletlerin gündemlerine aldıkları e-devlet kavramı, genel bir tanımlamayla, devlet iş süreçlerinin bilgi ve iletişim teknolojileri ile daha hızlı, daha verimli, daha saydam ve daha eşit olarak verilmesidir.
Bireylerin internet üzerinden devlet ile ilgili aradıkları her bilgiyi bulmaları, işletmelerin gerçek zamanlı olarak doldurdukları formlar ile bürokratik işlemlerini yapmaları ve memurların tüm işlemlerini gerçek zamanlı bilgisayar ağları üzerinden yaparak kağıtsız ofisler yaratmalarının hepsine birden elektronik devlet (e-devlet) ismi verilmektedir.5
En basit tanımıyla e-Devlet; kamu kurumları tarafından verilen hizmetlerin bürokratik sistemlerden elektronik sistemlere geçirilmesi anlayışıdır. Devletin vatandaşlara karşı yerine getirmekle yükümlü olduğu görev ve hizmetler ile vatandaşların devlete karşı olan görev ve hizmetlerinin karşılıklı olarak elektronik iletişim, hizmet ve işlem ortamlarında kesintisiz ve güvenli olarak yürütülmesidir. Bu hizmetlerden hızlı ve güvenilir bir şekilde elektronik ortamda verilenleri, e-hizmet olarak adlandırılmaktadır.6 En geniş anlamıyla e-Devlet; çağdaş toplumlarda devlet ve birey ilişkilerinde, devletin vatandaşa karşı yerine getirmekle yükümlü olduğu görev ve
4
Gözler, Kemal, A.g.e, s. 29
5 Kayalı, Cevdet A. Ve Ayşe N. Yerelli, Türkiye’de Bilgi Toplumu Yaratılması ve E-Devlet
Uygulamalarına Genel Bir Bakış, I. Ulusal Bilgi ve Yönetim Kongresi, 10/11 Mayıs, 2002, s.119
hizmetler ile, vatandaşların devlete karşı olan görev ve hizmetlerinin karşılıklı olarak elektronik iletişim ve işlem ortamlarında kesintisiz ve güvenli olarak yürütülmesi olarak algılanmaktadır.7 Dijital devlet olarak da isimlendirilen e-devlet kavramının literatürde farklı tanımları söz konusudur. Bir tanıma göre e-devlet, "kamu kurum ve kuruluşları, vatandaşlar ve ticari kurumlar arasındaki bilgi, hizmet ve mal alışverişlerinde teknolojinin kullanılmasıyla ortaya çıkan hız, performans ve verimlilik artışının yanı sıra maliyetlerin azalmasının en üst düzeyde sağlanmasının amaçlandığı bir devlet modeli" olarak ifade edilmektedir8. Bir başka tanımda ise e-devlet; kamu kuruluşları, vatandaşlar ve ticari kurumlar arasındaki bilgi, hizmet ve mal alışverişlerinde bilgi teknolojilerinin kullanılarak performans ve verimlilik artışını hedefleyen devlet modeli olarak tanımlanmaktadır.9 e-Devlet projesi, daha iyi bir devlet yapısının oluşturulmasını amaçlar, yani e-Devlet, “e”den çok, “devlet”e odaklanmaktadır. e-Devleti oluşturan temel unsurlar, e-Şirket, e-Kurumdur e-Vatandaş. Her biri kendi içerisinde “e” olgusunu gerçekleştirmeye uğraşacak ve birbirinden etkilenerek güçlenip gelişecek ve giderek e-devlet oluşacaktır.
e-Devlet projesi, çağımızın sunduğu bütün teknolojik, elektronik ve telekomünikasyon imkanlarını kullanarak, devletin vermesi gereken kamu hizmetlerini daha hızlı ve verimli bir şekilde sunması ve vatandaşın devlete karşı yükümlülüklerini daha kolay ve hızlı yerine getirebilmesi amacını taşır.10
Kamu yönetimi bünyesinde yararlanılan bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanımının sadece internet ve web sitesi ile sınırlı olmadığı belirtilmekte aynı zamanda kamusal karar vericilere şehir planlaması konusunda yardımcı olan yazılımların, kurumsal performans ve etkinliği arttıran, karar alma sürecine ve sunulan kamusal hizmetlerin kalitesine olumlu katkılarda bulunan coğrafi bilgi sistemlerinin, karar destekleme sistemlerinin ve bilgiye ulaşım araçlarının da kullanıldığı belirtilmektedir.11 “e-Devlet vatandaş-devlet ilişkilerinin karşılıklı olarak ağ ortamında gerçekleştiği, devlet hizmetlerinin ağ ortamında zaman ve mekan ayrımı
7 Arifoğlu, A., A. Körnes, A. Yazıcı, M.K. Akgül ve A. Ayvalı (2002), E-Devlet Yolunda Türkiye,
Türkiye Bilişim Derneği: Ankara, s.12
8
T.C. Đş Bankası, Đnternetle Gelişimde Türkiye, Türkiye iş Bankası Yayınları, 2001, s.85
9Arifoğlu, A., A. Körnes, A. Yazıcı, M.K. Akgül ve A. Ayvalı, A.g.e, s.22
10
Yıldırım, Hakan, V.Kaplan, T.Çakmak, C.C.Üstün,"Her Şeyi e-leştirdik ; e-dönüşüm Đçin Bir Klavuz" Macar Yayıncılık, Ankara, 2003
11 Yıldız, Mete, "Elektronik (E)-Devlet Kuram ve Uygulamasına Genel bir bakış ve
gözetilmeksizin sunulduğu, buna karşın vatandaşların da vatandaşlık görev ve yükümlülüklerini ağ üzerinden yerine getirdikleri bir sistem” olarak tanımlanabilir.12 Yine bir başka yazarımızın tanımına bakacak olursak: “e-devlet, Đnternet ve diğer iletişim teknolojilerinin kullanılması suretiyle, vatandaşların demokratik süreçlere katılımını sağlayacak artan imkânlar sunması, diğer yandan parlamento ve hükümetin, temsil ettikleri halkın görüş, bilgi ve tecrübelerine ulaşmasını sağlayan bir yönetim13” olarak tanımlanmıştır. Burada, işin içinde Meclis’in ve Hükümetin de bulunduğu geniş bir alan ortaya konulmuştur.
21. yüzyılda ideal anlamda e-devlet; · Sistem entegrasyonu ve ölçeklenebilirliğin olanakları ve sınırlarını teknolojik, kurumsal ve politik olarak araştırarak, birbiriyle uyumlu çalışabilen güvenli sistemler geliştiren, · Internet teknolojileri, devlet bilgisine ulaşım, elektronik oy verme ve elektronik vergilendirme sistemini mümkün kılan, vatandaşların demokratik süreçlere katılması için yöntem ve ölçümlemeler geliştiren ve kendini sürekli yenileyen, · Internet kullanımının kamu sektöründe ve halk arasında daha yaygın hale gelmesiyle yeni ve entegre hizmetler veren, · Devlet tarafından verilen hizmetlerin özel girişim ve STK ortaklıkları ile başka kuruluşlar tarafından verildiği, · Bilginin araştırılması, seçilmesi, analizi ve paylaşımı için geliştirilecek teknolojilerin kamu görevlilerinin karar verme süreçlerini derinden etkilediği, bu teknolojilerin kullanımıyla birlikte, halk katılımı ve açık devlet kavramlarının mümkün kılındığı, · Kamu sektöründe, elektronik arşivleme ve kayıt yönetiminin gündelik hayatın bir parçası haline geldiği, · Daha gelişmiş ve sürekli gelişmeleri takip eden bilgi teknolojileri yönetiminin var olduğu, · Araştırma kaynaklarının kullanılabilir bilgi sağladığı ve uygulanabilir yöntemler geliştirebildiği, · Devlette hizmet sunumunda gerçekleştirilecek ileri düzeydeki tüm BT uygulamalarının, politikalar, süreçler, bilgi ve teknoloji ile bütünleştirildiği, devlettir14.
e-Devlet vatandaşlara ve kurumlara daha etkin kamusal hizmet götürmek için tüm bürokrasinin elektronik ortama taşınmasını sağlayacak bir yapının oluşturulmasıdır. Teknolojinin, vatandaşlar, iş ortakları ve çalışanlar için kamu hizmetlerinin sunulmasını ve faydasını artırmak için kullanılmasıdır. Özellikle internet olmak üzere, bilgi ve iletişim teknolojilerinin daha iyi bir devlet yapısının oluşturulması için
12 Kırçova, Đbrahim, Đstanbul Ticaret Odası, Ekim 2003, Yayın No:2003-38, s.15-17 13 http://inet-tr.org.tr/inetconf11/bildiri
kullanılmasıdır. e-Devlet yapılanması ile hükümetler, daha hızlı, daha verimli ve daha düşük maliyetli hizmet sunarken, uluslar arası alanda daha rekabetçi bir ekonomik yapıya kavuşur. Vatandaşlar ise ihtiyaç duydukları bilgiye veya resmi evraka, daha az bürokratik işlemle daha hızlı ulaşacaktır.15
e-Devlet için yapılan diğer bir tanım: " e-Devlet yönetiminde bilgi ve iletişim teknolojilerinin (BĐT) stratejik kullanımı sayesinde, bilgi toplumunun ihtiyaçlarına cevap verebilecek, vatandaşı ve kurumları(özel ve/veya kamu) ile elektronik ortamda iletişimde bulunarak verimliliği, şeffaflığı ve kalkınmayı sağlayacak bir yeniden yapılanma modelidir."16
Bu tanımda dört önemli noktadan bahsedilmektedir:
1- Bilişim teknolojilerinin stratejik kullanımı; Bilişim teknolojileri esnek yapısı, ağ sistemleri kurması, bilgiyi paylaştırması ve maliyetleri düşürmesi gibi özelliklerinden dolayı gelişme ve kalkınma hedeflerini yakalamada önemli rol oynar. Haberleşme ve bilgi paylaşımı düzeyindeki artış yeni sosyal ve ekonomik ağ toplumlarının oluşturulmasını sağlar.
2- Vatandaş ve kurumlarla(özel ve/veya kamu) elektronik ortamda iletişimde bulunmak; e- devlet, devletin daha rahat ulaşılabilir olmasını sağlamaktadır. Bu iletişimde internet, sabit ve mobil telefonlar ve her türlü haberleşme cihazları kullanılabilir.
3- Verimliliği, şeffaflığı ve kalkınmayı sağlamak.
4- Yeniden yapılanma; kamu kurumları arası hızlı bilgi akışı kamu hizmetlerinin veriliş şeklini değiştirmekte ve bu hizmetlerin etkinliğini ve hızını artırmaktadır.
Vatandaşlar e-devlet uygulamalarından üç şekilde yararlanacaktır.17
- Devlet kurumları arasındaki iletişim daha hızlı ve etkin olacaktır. Kamu kaynakları daha etkin ve verimli kullanılacak güvenlik hizmetleri daha etkin yürütülmeye başlayacaktır. Şeffaf ve hesap verebilir devlet anlayışı elektronik ortamda gerçekleşebilecektir.
15 Ulusoy, Ahmet ve Birol KARAKURT, Türkiye'nin e-Devlete Geçiş Zorunluluğu I. Ulusal Bilgi,
Ekonomi ve Yönetim Kongresi, 10/11 Mayıs, 2002-Hereke-Kocaeli, s.120
16 Kuran, N. Hüseyin, Türkiye Đçin e-Devlet Modeli; Analiz ve Model Önerisi, Đstanbul Bilgi
Üniversitesi Yayınları, 2005, s.9-41
- Devlet dairelerine giden vatandaşların işleri daha hızlı yürütülecek, evrak ve kırtasiye işleri ortadan kalkacak, bu gün git yarın gel anlayışı sona erecek.
- Vatandaşlar internet bağlantısı olan her yerden devletle ilgili olan işlerini yapabilecektir.
1.3 e-Devlet’in Gelişim Süreci
Başta ABD ve Avrupa ülkeleri olmak üzere çok sayıda ülke ağ teknolojilerinden yararlanmak suretiyle daha hızlı, daha etkin ve verimli bir devlet organizasyonu oluşturmak için çeşitli projeler geliştirmeye başlamışlardır. Bu projelerin ortak amacı devletin tüm kurum ve kuruluşlarını ağ ortamına taşıyarak geniş bir alanda etkili ve verimli çalışan bir yeni organizasyon yapısı oluşturmaktır. Bu yolla hem ekonomik anlamda, hem de demokratik anlamda yeni bir devlet anlayışından söz etmek mümkün olacaktır. Bu bağlamda sayımlardan, seçimlere, tapu işlemlerinden vergi kontrolüne kadar çok sayıda işlem ağ ortamında yapılmaya başlanacaktır. Bu yolla coğrafik olarak çok geniş bir alana yayılan devlet organizasyonunun zaman ve mekan sorunu ortadan kalkacak ve hizmetlerin ülkenin her yanına hatta ülke dışındaki vatandaşlara bile çok düşük maliyetlerle yedi gün yirmi dört saat ulaştırmak mümkün olacaktır.
1.3.1 Dünya’da e-Devlet Gelişimi
Dünyada e-Devlet yapılanması yönünde teknik altyapı ve yasal uyarlamalar uzunca bir süredir yapıla gelmekte iken Türkiye’nin bu sürece hızlı bir şekilde girdiğini görmekteyiz. Avrupa Birliği’nin, Đletişim Teknolojileri’nin kullanımının ekonomik ve toplumsal alanda ortaya çıkardığı fırsatlardan yararlanma konusunda yaptığı e-Avrupa Girişimi özellikle internet alanında yeni ekonomi için gerekli altyapıyı kurmayı amaçlamaktadır. Avrupa’yı dünyadaki en dinamik ve rekabet gücü yüksek pazar haline getirmek gibi iddialı bir amacı olan bu girişim, aday ülkelerde de benzer bir plan uygulanması yoluna gitti. Tüm dünyada bilgi ve iletişim teknolojilerindeki gelişmelerin doğal ve kaçınılmaz bir sonucu olarak kamu sektöründe "elektronik devlet" ya da "dijital devlet" adı verilen uygulamalar önem kazanmıştır.
ABD’nin 1990’lı yılların başından itibaren, özellikle bilgi ve iletişim teknolojilerine dayalı olarak sağladığı verimlilik artışı ve ekonomik büyümenin etkisiyle yoğunlaşan bu çabalar içerisinde Avrupa Birliği (AB) de önemli olarak yerini almıştır. Avrupa Komisyonu tarafından Aralık 1999'da kabul edilen e-Avrupa Girişimi, Avrupa'yı dünyadaki en dinamik ve rekabet gücü yüksek pazar haline getirme amacına
yönelik olarak, özellikle internet alanında yeni ekonomi için gerekli altyapıyı kurmayı hedeflemektedir. Girişim, bu hedefe yönelik üç temel amaç belirlemiştir18: (a) Daha ucuz, daha hızlı ve daha güvenli Đnternet; (b) insan kaynağına yatırım ve (c) Đnternet kullanımını özendirmek.
23-24 Mart 2000 tarihinde Lizbon'da yapılan Avrupa Konseyi toplantısında "Avrupa'nın on yıl içinde dünyanın en rekabetçi ve dinamik bilgi tabanlı ekonomisi haline gelmesi" şeklinde bir hedef üzerinde uzlaşılmıştır.19 Bu hedefe yönelik olarak 19-20 Haziran 19-2000 tarihinde "e-Avrupa Eylem Planı" kabul edilmiştir. 11-12 Mayıs 19-2000 tarihlerinde Varşova’da yapılan Avrupa Bakanlar Konferansı’nda, Orta ve Doğu Avrupa Ülkeleri, 15 AB ülkesi tarafından Lizbon’da ortaya konulan stratejik hedefi benimsemiştir. 15 AB ülkesinin e-Avrupa ile ortaya koyduğu girişimin bir parçası olma konusunda uzlaşmış ve AB’ nin politik kararlılığına destek olarak, belirtilen bu iddialı hedefe ulaşmayı denemek ve bundan yararlanılacak zemini genişletmek amacıyla, aday ülkeler olarak kendileri için “e-Avrupa benzeri bir Eylem Planı” nı hazırlamaya karar vermişlerdir.
Avrupa Komisyonu da, Şubat 2001'de aralarında Türkiye'nin de bulunduğu bazı aday ülkelere ortak eylem planının oluşturulmasında diğer aday ülkelere katılmaları için davette bulunmuştur. Türkiye, Avrupa Komisyonu'nun bu çağrısına olumlu yanıt vererek, 15-16 Haziran 2001 tarihlerinde Göteburg'da düzenlenen AB zirvesinde "e-Avrupa + Girişimi"ne üye olmuştur.
E- Avrupa+ Girişimi Eylem Planında yer alan hedefler şunlardır:20
1. Bilgi toplumunun temel yapı taşlarını oluşturma çalışmalarının hızlandırılması.
• Herkes için uygun fiyatlı iletişim hizmetlerinin sağlanması, • Bilgi toplumu ile ilgili müktesebata uyum sağlanması,
2. Daha ucuz, daha hızlı, daha güvenli erişim sunarak internet kullanımını özendirmek.
• Daha hızlı ve daha ucuz internet erişimi,
• Araştırmacılar ve öğrenciler için daha hızlı internet,
18
http://ab.org.tr/ab06/bildiri
19 Aktan, C. Can, Değişim Çağında Devlet, Çizgi Kitabevi, 2003, s.420 20 http://www.edevlet.net/eA vrupa.htm
• Güvenli ağlar ve akıllı kartlar, 3. Đnsan kaynağına yatırım.
• Avrupa gençliğinin dijital çağa hazırlanması, • Bilgi tabanlı ekonomide iş gücü,
• Bilgi tabanlı ekonomiye herkesin katılımı, 4. Đnternet kullanımının canlandırılması. • E-ticaretin hızlandırılması,
• Kamu hizmetlerine elektronik erişim, • Çevrirniçi sağlık,
• Küresel ağlar için Avrupa sayısal içeriği, • Akıllı ulaşım sistemleri,
• Çevrirniçi çevre,
e-Avrupa 2003 eylem planında hedef tarih olarak 2003 belirlenmiştir. e-Arupa+ ile e-Avrupa arasında izleme ve değerlendirmeye yönelik veri karşılaştırması yapılabilmesi için e-Avrupa'da belirlenen göstergelerin kullanılması kabul edilmiştir. 16 Haziran 2001'de Brüksel'de; yapılan Avrupa komisyonu basın açıklamasında eAvrupa+ 2003 eylem planının, bilgi toplumu teknolojileri ve araçlarının kullanımı yoluyla, aday ülke ekonomilerinin modernizasyonunun ve reformlarının hızlandırılmasına katkıda bulunmayı amaçladığı belirtilmiştir.21
eAvrupa+, Şubat 2004'te Budapeşte'de yapılan Bilgi Toplumu Avrupa Bakanlar Konferansı'nda son ilerleme raporunun yayınlanmasıyla sonuçlanmış. Türkiye, Romanya ve Bulgaristan da eAvrupa 2005'e taraf olmuşlardır.22
ABD, Đnternet teknolojisi ile ilk olarak 1970’li yılların başında tanışmıştır.23 ABD, ülke topraklarına karşı yapılacak bir nükleer saldırıyı önlemek için, 1970 yılında “Arpa Net” isimli bir proje başlatmış ve bu proje önce üniversiteler, sonra bazı devlet kuruluşları tarafından kullanılmaya başlanmıştır. Bu teknoloji daha sonra Avrupa’ya geçmiş artık Đnternet adı ile yaygınlaşmış, 1980’lerde Đnternet, web teknolojisine dönüşmüştür24. Kamu yönetimlerinde elektronik devlet modeline yönelik çalışmaların
21 Avrupa Komisyonu Basın Açıklaması, 16-Haziran 2001, Brüksel
22 e-Dönüşüm Türkiye Projesi Kısa Dönem Eylem Planı 2003-2004, DPT Yayınları, Ankara, 2005 s.1 23 R. Erdem Erkul, Dünyada Kamu Yönetimindeki Dönüşüm Ve Türkiye’de Kamu Yönetimi
Öğretimine Yansımaları, Hacettepe Üniversitesi Yayınları, 2004, s.212-225
24
Başbakanlık, “Bilgi Toplumuna Doğru: Türkiye Bilişim Şurası Taslak Raporu”, Türkiye Bilişim Şurası, Ankara,2003, s.6
1990’lı yıllarda giderek hızlanmaya başladığı görülmektedir. 1981 Yılında Singapur’da ve 1985 yılında ise ABD’de e-Devlet projeleri uygulamaya konulmaya başlanmıştır.
Đngiltere ve Kanada, 90’lı yılların ortasında Devlet programlarını başlatmıştır. e-Devlet uygulamalarının olgunluğu bakımından sırasıyla Kanada, ABD ve Singapur, “yenilikçi liderlik” nitelendirilmesiyle önde bulunmaktadır. Dünya Ekonomik Forumu Küresel Bilgi Teknolojisi 2002-2003 Raporu’na göre Teknik altyapı göstergeleri yanı sıra hizmet sunumu ve geliştirilmesi, teknoloji üretme yeteneği, insan kaynakları sermayesi, hukuk düzenlemeleri vb. ölçülere göre sıralamada, ilk üç sırayı ise Finlandiya, ABD ve Singapur almaktadır25.
1.3.2 Türkiye’de e-Devlet Gelişimi
Konumuzun ülkemiz açısından da önemi bakımından Türkiye’nin internetle tanışması 1990’larda gerçekleştiğini görürüz. Ülkemizde ilk fiziksel Đnternet bağlantısı, 23 Ekim 1992 tarihinde Hollanda’nın NIKHEF Araştırma Merkezi ile ODTÜ arasında x.25 kullanılarak yapılmıştır. Genel olarak hayata geçirilmesi ise 12 Nisan 1993’te Tr-Net tarafından sağlanmıştır. Türkiye'deki belli başlı üniversiteleri 1986 yılından itibaren birbirlerine bağlayan BITNET'ten sonra, ODTÜ ve TÜBĐTAK'ın 1991 yılı sonundaki girişimi ile kamuoyunun kullanımına Nisan 1993'te açılan Internet, Türkiye'de bilgisayar ve kullanıcı sayılarında kısa' süre içinde çok önemli artışa neden olmuştur. Bu tarihe kadar kullanılmakta olan Türkiye Üniversite ve Akademik Kurumlar Ağı (TUVAKA)'nın ötesinde, kullanıcı sınırlaması olmadan herkes ve tüm kurumların Internet'e bağlanması olanağı sağlanmıştır. Sıradan vatandaşı internete taşıyan ilk proje olan TURNET gecikmeli olarak 1996'nın ikinci yarısında açıldığında, talebe kıyasla yetersiz kapasitesi nedeniyle 1997-99 yılları arasında çok sayıda Internet servis sağlayıcı firma, kendi yurtdışı Internet bağlantılarını gerçekleştirmek durumunda kalmıştır."26 Đnternet' in gelişiminde en önemli dönüm noktalarından biri, akademik ağ ULAK-Net'in ötesinde ticari amaçla kullanılan Türk Telekom omurgasının 1999 yılı Temmuz ayında devreye alınmasıdır.
Ülkemizde ilk e-Devlet uygulamaları ise 2000 yılında başlamıştır. 2002 yılında bazı devlet kurumları Devlet süreçleri açısından sadece bilgilendirme ve basit bazı e-hizmetleri vermeye başlamıştır. Birleşmiş Milletler tarafından hazırlanan ve 4 Kasım
25
DPT, Bilgi Toplumuna Giden Yolda e-Dönüşüm Türkiye Projesi, Ankara, Eylül 2003,s.1
26 Gültan, Seçkin, Bilgi Toplumu Sürecinde Avrupa Birliği ve Türkiye, Ankara Üniversitesi Avrupa
2003 tarihinde Mexico City’de kamuoyuna açıklanan “2003 Dünya Kamu Sektörü Raporu: e-Devlet” başlıklı araştırmada ise Türkiye’de her 100 kişiye düşen bilgisayar sayısının 4 olduğu ve her 100 kişiden ancak 7’sinin Đnternete erişebildiği belirtilmektedir27. Bunlardan en önemlisi olan Mernis (Merkezi Nüfus Bilgileri Kayıt Sistemi) projesi ile Đçişleri Bakanlığı, Đnternet/Đntranet aracılığıyla kimlik numarası vermeye başlamıştır. 18 Şubat 2003’te Đsviçre’de açıklanan Dünya Ekonomik Forumu Küresel Bilgi Teknolojisi 2002-2003 Raporu, bilgi toplumuna hazır olma kriteri açısından Türkiye’nin, 84 ülke arasında ancak 50. sırada yer alabildiğini göstermektedir. O tarihte analize dahil olan ülkeler arasında sıralamada ilk üç sırayı ise Finlandiya, ABD ve Singapur almıştır. Forum tarafından yaklaşık bir yıl sonra 9 Aralık 2003’te kamuoyuna sunulan 2003-2004 raporunda ise Türkiye bu kez 102 ülke arasında 56. sırada bulunurken, ilk üç ülke ABD, Singapur ve Finlandiya şeklinde sıralanmaktadır Avrupa Birliği (AB) tarafından aşağıda eAvrupa girişimi başlığı altında detayları sıralanan program kapsamında, elektronik ortamda verilmesi öngörülen kamu hizmetleri açısından da Türkiye’nin, önemli eksiklikleri bulunmaktadır. Türkiye’de birçok hizmet türünde son derece olumlu adımların atıldığı görülmektedir. Ancak, elektronik ortamda verilmesi gereken 20 kamu hizmetinden 8’inin (%40) henüz hiç verilemediği, diğer hizmetlerin ise birtakım eksikliklerle sunulduğu görülmektedir. Bu durum Türkiye’nin, bilgi toplumuna geçiş sürecinde halen önemli eksiklikleri olduğunu göstermektedir.28
Türkiye’de gerçekleştirilen Bilişim Şurasında bu konu üzerinde durulmuş ve Türkiye'nin bir an önce e-devlet yönünde şu ilkeleri ve uygulamaları hayata geçirmesi üzerinde durulmuştur:29
a. e-Devlet anlayışının, tümüyle teknolojik bir atılım olmadığını, "değişim süreçlerini " benimsemiş bir yönetim anlayışı olduğunu, önce tüm devlet kademelerinde sonra da toplum katmanında benimsenmesinin sağlanması gerektiği,
b. e-Kültür' ün eğitim süreçlerinin her evresine sokulması ve yaygınlaştırılması, c. Tüm kamu yönetim süreçlerinin, e-Devlet yaklaşımı ile yeniden yapılandırılması ve verimliliğin esas alınması,
d. Vatandaşın devlet işleyişine katılımının sağlanması,
27
R. Erdem Erkul, A.g.e 28
R. Erdem Erkul, A.g.e
e. Kamuda çalışan bilişim personelinin niteliklerini artırmak amacıyla, istihdam, özlük haklan, terfi ve hizmet içi eğitim mekanizmalarının yeniden düzenlenmesi,
f. Kamudaki bilgi işlem birimlerinin dünya standartlarına uygun olarak yeniden yapılanmalarının sağlanması,
g. Devlette halen mevcut olan bilişim alt yapısının, tekrarlardan uzak, daha verimli, paylaşımcı ve uyumlu çalışmasının sağlanması,
h. e-Devlet bilgi paylaşım ortamının acilen kurulması,
ı. Kurumlar arası bilgi paylaşımının önemli bir unsuru olan veri standartlarının süratle oluşturulması ve yönetiminin sağlanması,
i. e-Devleti tetikleyici öncelikli projelerin yaşama geçirilmesi,
j. Đhtiyaç duyulan yasal düzenleme ve mevzuat değişikliklerinin acilen yapılması,
k. Đletişim alt yapısının, hizmetlerin etkin ve verimli bir şekilde sunulabileceği bir düzeye getirilmesi,
l. Tüm hizmetlerin güvenilir bir şekilde yürütülebilmesi için etkin bir güvenlik alt yapısının oluşturulması.
Ayrıca ülkemizde e-devlet projesinin amacına ulaşabilmesi ve ülke kalkınmasında etkin rol oynayabilmesi için aşağıdaki unsurların yürürlüğe konması planlanmıştır:30
-Tüm Kamu kurum ve kuruluşlarının içinde yer aldığı Ulusal Kamu Bilgisayar Ağı'nın (KAMU-NET) kurulması,
-KAMU-NET üzerinden aktarılacak ürünlerin standardizasyonu ve sorumluluğunun belirlenmesi,
-Yetkili ve sorumlu kuruluşların ayrıntılı olarak ihtiyaçlarının belirlenmesi, veritabanı tasarımının yapılması ve veri üretimi için gerekli faaliyetlerin gerçekleştirilmesi,
-Veri üretim ya da dönüşüm işlemlerinin yöntemlerinin ve iş planının belirlenmesi,
-Tüm kamu kuruluşlarının ve kullanıcıların, veri üretim ve paylaşım aşamalarında koordineli ve iş birliği içerisinde organizasyonunun yapılması.
Türkiye’de e-devlet projelerinin gerçekleştirilmesi ve güvenli bir e-devlet altyapısı oluşturmak amacıyla 19.03.1998 tarihli Başbakanlık genelgesi ile Kamu-Net adı alanda bir ağ kurulmuştur. Bu ağın kurulmasının amacı tek bir ortam üzerinden bilgi sunabilen bir yapılanma sağlamaktır. Ayrıca kamu bilgisayar ağlarına ilişkin yapılan faaliyetlerin değerlendirilmesi, koordinasyonu, izlenmesi ve finansman konusunda karşılaşılacak güçlüklerin çözülmesi de Kamu-Net'in amaçlan olarak tespit edilmiştir. Öte yandan ülkemizde Ulaştırma Bakanlığı tarafından Đnternet Üst Kurulu adı altında bir örgütlenme de gerçekleştirilmiştir. Çalışmalarına 1998 yılında başlayan Kurul, internetin altyapıdan başlayarak tüm boyutlarıyla kısa, orta ve uzun vadeli hedeflerini belirleme amacına yönelik olarak hizmet yapacaktır. Bu hedeflere erişmek için gerekli stratejik ve taktik ulusal kararların alınması ve uygulanması sürecinde danışmanlık yapmak, öneriler getirmek, koordinasyon sağlamak gibi amaçlara da sahiptir.
1.3.3 Türkiye’de Mevcut Durum
Türkiye, günümüz itibariyle, e-Devlet süreçleri açısından sadece bilgilendirme ve e-hizmetlerini aşmış durumdadır. Özellikle Maliye, Üniversiteler, MERNĐS gibi toplumsal ve geniş katılımlı kurumlar bu konuda başarılı ve iyi hizmetler sunmaktadır.
Aşağıda bazı e- hizmet örnekleri verilmektedir.
– Emekli Sandığı, Đnternet/Đntranet aracılığı ile yaklaşık 23 000 eczaneyi sis-teme bütünleşmiş ve anında denetim yapabilmektedir.
– Maliye Bakanlığı, 26 il ve 37 Vergi Dairesinde gerçekleştirdiği MOTOP projesi ile, Nakil Vasıtaları bilgileriyle mükellef bilgilerini ilişkilendirme ve vergi/trafik cezaları oluşumlarını anında izleyebilmekte, Motorlu taşıtlar vergisini internet üzerinden tahsil edebilmektedir (2007-07-01 tarihi itibariyle de tüm illerde online ilişik kesme belgesi vermeye başlamıştır),
– Maliye Bakanlığı, 21 il ve 253 Vergi Dairesinde uygulamaya başlattığı VEDOP projesi ile, vergileri toplamakta ve ödemeyenleri anında takibe alabilmek-tedir.
Şimdilik, toplam vergilerin % 80’i bu proje ile toplanmaktadır,
– Maliye Bakanlığı, Web Tabanlı Saymanlık Projesi ile ülke çapında 6,000 kullanıcıya hizmet verme noktasındadır,
Đçişleri Bakanlığı MERNĐS projesi, Đnternet/Đntranet aracılığıyla Kimlik Numarası vermektedir,
– Ülkemiz, dünyada çok hızlı gelişen teknolojiyi istekli ama yeterli olmayan düzeyde izler durumdadır.
– Ülkemiz, mevcut durumda, teknolojiyi üreten değil kullanan bir durumdadır.
– e-Devlet servisleri için gerekli teknoloji, yeterli sayılabilecek seviyede mevcuttur.
– Donanım ve yazılım uygulama geliştirme için dışa bağımlılık söz konusudur.
– Servislere ait yazılımları geliştirmek için ülkede yeterli potansiyel vardır. – Devletin çeşitli kurumlarında var olan donanım, sistem yazılımı, servis uygulama yazılımı teknolojileri arasında başkalıklar vardır.
– Birbiriyle ilişkisi olması gereken servisleri sunacak kurumlar arasında standardizasyon sağlanamamıştır.
– Servislerin kullanılması ve yaygınlaştırılmasını sağlayacak Đnternet altyapısı yeterli gelişmişlik düzeyinde değildir.
– Đletişim ortamında olması gereken gizlilik ve güvenlik yeterince sağlanamamıştır.
– Đnternet kullanımına ilişkin hukuki altyapıda bir takım eksiklikler vardır. – Çeşitli servislerin içerikleri ve işletimleriyle ilişkili olarak oluşturulacak genel, kurumsal ve işlevsel portal yapıları üzerindeki çalışmalar yetersiz düzeydedir.
– Ülkenin ekonomik gerçekleriyle karşılaştırıldığında, Đnternet kullanım maliyeti yüksektir.
– Ekonomik kriz gibi bazı gerekçelerle teknoloji yatırımlarında kısıntıya gidilmektedir.
– Toplumda bilgisayarlaşma ve bilgisayar okur-yazarlığı yüzdeleri düşüktür.
-- e-Devlet servisleri için gerekli olan verinin çok büyük hacimde olacağı açıktır. Bu verinin merkezi bir veri tabanında depolanmasını olanaklı kılacak ortamın hazırlanması ve dağıttık erişiminin sağlanması için gerekli teknolojik altyapı hazırlanmalıdır.31”
1.4 Demokrasi Nedir?
Demokrasi kavramının da yine birçok tanımı yapılmıştır. Konumuzla ilgili olduğu için demokrasinin ne anlama geldiği çeşitli yazarlarımızdan yola çıkılarak tanımı yapılacaktır.
Yunanca "halk" kelimesinin karşılığı olan " demos" ile "idare" manasına gelen " kratos" kelimelerinden meydana gelen bir terimdir. Kökü eski Yunan kültürüne kadar uzanan demokrasi kavramı, o çağlardan günümüze çeşitli mana ve muhteva değişikliklerine uğrayarak günümüze gelmiştir. Kelimenin Yunanca menşeine iner, bunu en azından eski Yunan tarihçisi Thucydid' e atfedersek, ilk olarak, Perikles' in Atinalılar' a verdiği bir nutukta kullanıldığını görürüz. Perikles, aristokratik rejimi yenen demokrasinin iyilik ve faziletlerini şu ifadelerle dile getirmektedir: "Bizde devlet, bir azınlığın değil, çoğunluğun yararına göre idare edildiği için, bu idare sekli demokrasi adını almıştır. Özel farklılıklara gelince; eşitlik kanunlar tarafından herkese temin edilmiştir. Fakat umumi hayata katılmaya gelince, kendi değerine göre her fert saygı görür ve ait olduğu sınıf, şahsi değerinden daha az önemlidir. Nihayet hiç kimse, fakirlik ve sosyal durumun karanlığıyla engellenmez; eğer siteye hizmet edebilirse.."32
Eski Yunanistan'da "tek adam" idaresi olan diktatörlük ve tiranlığa karşı, halkın kendi işlerine yön verebileceği bir idare şekli olarak demokrasi düşünülmüştür.
Eski Yunan kültüründen sonra demokrasi uzun yıllar unutulmuş, yerini "krallık" tarzındaki idarelere bırakmıştır. Bu uzun unutuluş döneminden sonra demokrasinin tekrar canlanışını, Rodos adalarında 1641 yılında yazılan ilk siyasi anayasada görmek mümkündür. Çünkü bu anayasa ilk defa, kanunları hazırlayacak bir meclisten ve bu kanunları uygulayacak bir "hükümet heyet”inden bahsetmiştir. Bu tarihten sonra kavram devamlı olarak siyasi gündeme girmiş ve yavaş yavaş bugünkü muhtevasını kazanıp yaygın bir idare tarzı sayılmaya başlamıştır.33
Abraham Lincoln, "halkın halk tarafından, halk için idaresi" olarak tarif ettiği demokrasi: Churchill'e göre "en iyi idare şekli değil, ama kötü tarafları en az olan bir idare şekli" olarak kabul edilmiştir. Demokratik sistemler uygulanan siyasalara göre çeşitlilik gösterir. Demokratik sistemleri kaynaklarına göre ayıran Barber’ e göre
32
A. Zeki Uyanık, Şammas Salur, “Kısa Bir Demokrasi Analizi ve Militan Demokrasi Anlayışına
Liberal Perspektiften Bir Bakış” , Liberal Düşünce Dergisi, Editör: Atilla Yayla, Yıl 8, Sayı 32,
Güz 2003, s. 20
demokrasinin üç çeşidi mevcuttur. Bunlardan birincisi, kendisini seçen bir halkın varlığından yaralanarak merkezi bir yönetimin, yönetimi güvenlik ve düzen adına kullanmasını anlatan otoriter demokrasidir. Bir diğer model ise, mahkemelerin ve yargının ağırlığının hissedildiği, hükümet organlarının üzerinde zorunluluklar ve kısıtlamalar koyan bir yargının var olduğu hukuksal demokrasidir. Son olarak da sosyal çatışmaları toplum sözleşmesi ve ya serbest piyasa araçlarıyla çözmeye çalışan, özel çıkar peşinde koşmanın kamusal yarar üreteceği, görünmez el ve yararcılık ilkelerine dayanan çoğulcu demokrasidir.34
Yine demokrasi en genel anlamıyla "halk tarafından yönetim" anlamına gelmekte ve halkın yönetebilmesi veya yöneticileri sağlıklı seçebilmesi için bilgi sahibi olmasını gerektirmektedir. Demokraside kural olarak yönetimin halka açık olması kabul edilmektedir. Bu anlamda yönetimin "demokratikliği" ve "açıklığı" idare hukukunun temel ilkeleri arasında sayılmaktadır. Bu ilkeler yönetimin halka açık olmasını, vatandaşa bilgi vermesini, kısaca vatandaşın kamu idaresinin iş ve işlemleri ile işleyişi hakkında bilgi sahibi olmasını ifade etmektedir. Bu anlamda açıklık ve karar verecek vatandaşların yönetimle ilgili bilgilere ulaşması demokrasinin olmazsa olmazlarından biri olmaktadır.35
Arend Lijhart’ a göre ise temelde çağdaş demokrasilerin iki model etrafında toplandıkları görülmektedir. Bu modellerden biri parlamenter demokrasi olarak da anlatılan ve kaynağını J. J. Rousseau’ nun genel irade kavramından alan "çoğunlukçu model" , diğeri de "oydaşmacı model" dir. Homojen toplumların modeli olarak Çoğunlukçu Model belirirken, çoğulcu toplumların demokrasi modeli ise oydaşmacı Model olarak ortaya çıkmaktadır. Çoğunlukçu anlayış felsefi temelini J. J. Rousseau’ nun “ genel irade” kavramından alır. Rousseau’ ya göre devlette genel irade egemenliğin sahibidir. Egemenlik genel iradenin uygulanmasından ayrı bir şey olmadığı için başkasına devredilemez. Egemenlik başkasına devredilemeyeceği gibi bölünemez de. Genel irade toplumun ortak çıkarlarını göz önünde tutar. Çoğunlukçu model, örneğin yüz kişilik bir toplulukta 49 kişiye karşılık aynı görüşe sahip olan 51 kişiyi hak ve yetki sahibi kılmaya dayanır. “ oydaşmacı” ( ortaklıkçı) model ise John Locke’ ın birey özgürlüğünü mantığına dayana daha özgürlükçü bir yapıyı barındırmaktadır
34 Çukurçayır, M. Akif, Siyasal Katılma ve Yerel Demokrasi, Çizgi Kitabevi, Konya, 2002, s.11 35 Yılmaz, Aytekin, Modern Demokrasi: Gelişimi ve Sorunları, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2000,
çoğulcu toplumlarda çoğunluk demokrasi yönetim yerine çoğunluk diktatoryası ve iç çatışma anlamına gelebilir. Bu toplumlarda gerekli olan şey, çatışmadan çok oydaşmayı vurgulayan, dışlayıcı değil kapsayıcı olan ve dar bir çoğunluk yerine yönetici çoğunluğun kapsamını genişletmeyi amaç edinen bir demokrasi rejimidir.36
36
Lijphart, Arend, Çağdaş Demokrasiler/ Yirmi bir Ülkede Çoğunlukçu ve Oydaşmacı Yönetim-
Görüntüleri, (Çevirenler: Prof. Dr. Ergun Özbudun, Doç. Dr. Ersin Onulduran), Türk Demokrasi Vakfı
BÖLÜM II
2. E-DEVLET: KRĐTERLER, AŞAMALAR, E-DEVLET’ĐN GELĐŞĐMĐ 2.1 e-Devlet’in Ortaya Çıkış Nedenleri
Bilgisayar ve internetin insanların hayatlarını kolaylaştırmasından sonra bu rahata alışan insanlar, artık devlet dairelerine gitmektense internetten alışveriş yapar gibi işlerini yapmak istemeleri ve yöneticilerin de insanlarla yüz yüze gelmeden hizmet verebilme istekleri e-Devlet’in gelişmesi yönünde en büyük baskı olmuştur. Özel sektör tarafından internetin yoğun bir şekilde kullanılması ve e-ticaretin gelişimindeki hız, kamu sektörü açısından vatandaşlara hizmetlerin elektronik ortamda verilmesi yönünde büyük baskıya sebep olmuştur. Bu durum çoğunlukla "e-devlet" olarak bilinen yapılanmayı doğurmuştur. Bu oluşumla kamu hizmetleri vatandaşlara ve topluluklara, bilgi teknolojisi ve özellikle de internet aracılığıyla ulaştırılmaya başlanmıştır.37
Birçok ülkede e-devlete yönelmenin arkasındaki en önemli faktör kamudan bu yöndeki beklentilerin artmış olmasıdır.38 E-ticaret her geçen gün daha da artan bir biçimde insanların hayatlarının bir parçası haline geldikçe, kamu kesimi hizmetlerinin gecikmesiz ve özel sektör tarafından sunulan kalite standartlarına yakın bir şekilde sunulması daha da önem kazanmaktadır. Vatandaşlar gündüz-gece, günün 24 saatinde, evinden veya işyerinden ayrılmayarak, dolayısıyla zaman kaybetmeksizin işlemlerini yapmaya alıştıkça; kamu kesimindeki yöneticiler, vatandaşların müşteri olarak aldıkları hizmetlerin aynını alma şeklindeki talepleri ve baskıları ile karşı karşıya kalmaktadırlar.
Bilişim ve iletişim teknolojilerinin gelişimi bir yandan küresel ağlarla ekonomik faaliyetlerin dolaşım yeteneğini artırırken, öte yandan bireylerin bilgi edinme ve iletişim yeteneklerini, özellikle de etkileşim imkanlarını zenginleştirerek yönetsel süreçlere katılım açısından yeni olasılıklar sunan bir süreci hızlandırmıştır.
Söz konusu süreç, devletin yurttaşlara kaliteli hizmet veren bir kurum olarak konumlanmasında önemli bir rol oynayan bilişim ve iletişim teknolojileri ile daha "gerçekleşebilir" hale gelmesini sağlamıştır. Bu bakımdan, bilişim ve iletişim teknolojilerinin gelişimi, özellikle de internet adı verilen küresel iletişim ağı, yönetişim sürecini geliştireceği, kamu yönetimini etkili ve verimli kılacağı, katılımcı ve etkin
37 Aktel, Mehmet, Küreselleşme ve Türk Kamu Yönetimi, 2003, s.103 38 http://www.tbb.org.tr/turkce/kutuphane
demokrasiye yeni imkanlar sunacağı iddia edilen bir modelin ortaya çıkmasına yol açmıştır. Bu modelin adı, "elektronik devlet", ya da yaygın kullanımıyla "e-devlet" tir.39
2.1.1 Bilim ve Teknolojide Yaşanan Gelişmeler
Kamu sektöründe, dünyada bilim ve teknoloji alanındaki gelişmelere paralel olarak değişim ve yeniden yapılanmanın gerçekleştirilmesi büyük önem taşımaktadır. Dünyadaki başlıca yeni temel teknolojiler "bilgi teknolojisi" ve "jenerik teknoloji" alanındaki yenilikleri kapsamaktadır. Bilgi teknolojisi, elektronik bilgi işlem sistemleri (bilgisayar) ve iletişim (telekomünikasyon) teknolojilerini kapsamaktadır.
Bilgi teknolojisinin başlıca bileşenleri şunlardır:40
- Bilgi işlem teknolojisi (bilişim teknolojisi); - bilgi işlemde yazılım ve donanım teknolojilerinin kullanımı,
- Uydu teknolojisi; uydular aracılığı ile bilgi aktarımı.
- Mikro- elektronik teknolojisi; daha hızlı ve hassas işlem birimlerinin geliştirilmesine yönelik bilim ve teknolojiler.
- Telekomünikasyon teknolojisi; iletişim alanında geliştirilmiş yeni teknolojiler (dijital teknoloji, fiber optik teknolojisi, lazer teknolojisi, akıllı terminal, internet, tele işlem, videotex, telekonferans, faks, CD-Rom ve video-disk.)
- Esnek otomasyon teknolojileri.
2.1.2 Bilgi Toplumu
Dünyada Sanayi devriminden sonra ikinci bir dönüm noktası yaşanmaktadır. Bilgi toplumu olarak adlandırılan, bu dönüm noktası, özel sektör kamu kurum ve kuruluşları ve vatandaşlarıyla toplumunun her kesiminde bilgi ve iletişim teknolojilerinin yaygın kullanımını böylece her türlü mal ve hizmet üretiminde etkinliği artıran, dünyanın her yerine iletişimi kolaylaştıran, bilgiyi üretmenin ve bilgiye ulaşmanın giderek kolaylaştığı bir yapıyı ifade eder.
Bilgi toplumu; sosyo-ekonomik faaliyetlerin giderek etkileşimli sayısal iletişim ağlarının katılımıyla veya bu iletişim ağların yoğun kullanımıyla gerçekleştirilmesi yanında bu amaçla kullanılan her türlü teknolojinin ve uygulamanın üretilmesi, olarak tanımlanmaktadır.41
39
Uçkan, Özgür, e-Devlet e-Demokrasi ve Türkiye, Literatür Yayınları, 2003, Đstanbul, s.24-25
40 Aktan, C. Can, A.g.e, s.397
41 Bilgi Toplumu Politikaları Üzerine Bir Değerlendirme (Dünya Ve Türkiye) TÜBĐTAK Eylül
Avrupa Birliği'nin 1994 yılında kabul ettiği "Bangemann Raporu"nda, bilgi toplumuna ilk geçen ülkelerin "en fazla ödül" alacağı vurgulanmakta, bu geçişte geç kalan ülkelerinse 10 yıldan daha az bir sürede yatırımlarda ve iş imkanlarında "yıkıcı düşüşler" yaşayacakları belirtilmektedir.42
Bilgi toplumu olabilme, toplumun her kesimin katılımını ve uygun alt yapı hizmetlerinin sağlanmasını gerektirir. Ülkemizde, uygun altyapının sağlanmasına yönelik olarak başlayan çalışmalar halen devam etmektedir. Hızlı teknolojik gelişim her geçen gün yeni yatırım gereksinimlerini beraberinde getirmektedir. Amaç sadece dünyadaki hızlı değişime ayak uydurabilmek değil bu değişime yön verebilmek olmalıdır. Bilgi toplumu olabilme yolunda belirli bir seviyeye gelindiğinde artık süreç kendiliğinden işlemeye başlayacaktır.
Türkiye'de elektronik dönüşüm sürecine yönelik olarak devam etmekte olan e-dönüşüm Türkiye girişimi bünyesinde, ilgili tarafların katılımıyla hazırlanan "Türkiye'nin Bilgi Toplumuna Dönüşüm Politikası" belgesinde, Türkiye'nin bilgi toplumuna dönüşüm vizyonu; "Bilim ve teknoloji üretiminde odak noktası haline gelmiş, bilgi ve teknolojiyi etkin bir araç olarak kullanan, bilgiye dayalı karar alma süreçleriyle daha fazla değer üreten, küresel rekabette başarılı ve refah düzeyi yüksek bir ülke olmak" şeklinde belirlenmiştir.43
2.1.3 Küreselleşme
Dünyada ticaret ve sermaye hareketleri ile bilim ve teknoloji alanındaki gelişmeler ulusal devletlerin sınırlarını aşan boyutlara ulaşmış ve uluslararası bir boyut kazanmaya başlamıştır. Globalleşme ya da küreselleşme olarak adlandırılan bu olgu ülkeler arasındaki ilişkilerin ve işbirliğinin düzeyini ve boyutlarını tamamen değiştirmiştir. Bilgi ve iletişim teknolojilerindeki inanılmaz değişimler ulaştırma ve iletişim maliyetlerini önemsiz bir hale getirmiş, böylece ülkelerin dünya ekonomileri ile entegrasyonu daha kolay bir hale gelmiştir.44
42 A.g.m, s.7
43 Bilgi Toplumu Stratejisi Eylem Planı, 2006-2010, DPT Yayınları, Ankara 2006, s.1 44 Aktan, C. Can, A.g.e, s.91
