e-Devlete Geçiş Hazırlıkları

e-Devlete geçiş ilk aşamada devlet hizmetlerinin vatandaşa daha hızlı, çabuk ve güvenilir bir şekilde, sunmakla başlamaktadır. Ancak daha sonra, devlet organizasyonunun, bu temel yaklaşımla, e-devlete dönüştürülmesi amaçlanmaktadır. Bu amaçla yapılması gereken çalışmaların farklı boyutları bulunmaktadır. Buna göre, sadece teknolojik gelişmeye yatırım yapılarak, e-devlet yaratmak mümkün değildir. e- devlet projesinin diğer unsurlarının da dikkate alınması gerekir. Bu amaçla aşağıdaki çalışmaların yapılması gerekmektedir.89

2.10.1 e-Devlet Stratejisinin Belirlenmesi

Bu süreçte ilk aşamada belirlenmesi gereken e-Devlet stratejisidir. Devletin e- devlet projesinden beklentilerinin açık bir şekilde belirlendiği, beklentilerin ve atılması gerekli adımların ortaya konulduğu aşama olarak göze çarpmaktadır. Uygulamadan çok daha önemli olan bu aşama, özellikle geniş coğrafi alana yayılmış ve nüfusu kalabalık, kamu çalışan sayısının çok olduğu ülkelerde strateji belirlemek güçtür. Proje ölçeği büyüdükçe, bazı sorunların çıkması kaçınılmazdır. Bu nedenle e-devlet projesinden kısa ve uzun vadede ne amaçlandığı açık bir şekilde belirlenmesi gerekir. Bu devletin tüm kurumlarının paylaştığı ve mutabakata vardığı, bir vizyon tanımlaması ile gerçekleşir. Devletin e-devlet vizyonunu tanımlaması, bir sonraki adımların atılmasında önemli bir başlangıç noktası olacaktır. Vizyon belirleme aşamasında mevcut devlet yapısının sağladıkları ile e-devlet modeline geçişte hedeflenenler ortaya konulmalıdır. Böylelikle devletin kaynaklarının hangi süreçte hangi alanlara yönlendirilerek ve de hangi aşamalardan geçilerek uzun vadede seçim ve sayım işlemlerinin ağ ortamında yapıldığı, vatandaşların devlet yönetimine etkin bir şekilde katıldığı devlet yapısına ulaşılacağı belirlenmiş olacaktır.90

2.10.2 Hukuksal Altyapının Oluşturulması

e-Devlet uygulaması sadece yazılım ve donanım ile ağ teknolojisinin uygulanmasına dayanan bir çalışma değildir. e-Devletin olmazsa olmaz bileşenleri; elektronik imza, dijital noterlik kurumu, sanal kurum kimliği, elektronik kimlik uygulaması, şifreleme standartları, kişisel bilgilerin gizliliği gibi çeşitli konularda yasal düzenlemelerdir. Bu düzenlemelerin olmadığı durumda e-Devlet uygulaması basit bir web sitesinden ibarettir. Bu durumda ağ ortamında yapılan işlemlerden doğan hukuki

89 _{Ali Arifoğlu, v.d., e-Devlet Yolunda Türkiye, Ankara,Türkiye Bilişim Derneği Yay., 2002, s.30–39} 90 _{Kırçova, Đbrahim, A.g.e, s.61-62}

sorumluluklar konusunda ciddi sorunlar bulunmaktadır. e-Devlet modelinin yasal altyapısın şekillendirme noktasında aşağıdaki konularda gerekli düzenlemelerin yapılması zorunluluktur;91

• “Bireylerin ve kurumların bilgiye erişim hakkının anayasa düzeyinde tanımlanması demokratik hukuk devletinin, düşünce ve ifade özgürlüğünün bir gereğidir. Bilginin paylaşımı aynı zamanda iktidarın da paylaşımıdır. Kamu bilgileri başta olmak üzere, bilgiye erişim özgürlüğü, yurttaşların yönetime demokratik katılımı için esastır. Kamu bilgilerine erişim hakkının yasayla korunması, aynı zamanda kamu yönetiminde şeffaflığın da teminat altına alınmasıdır.

• Uluslararası standartlara uygun, eşitlikçi bir yapıya sahip Kişisel Verilerin Korunması Kanunu'nun saydam ve paylaşımcı bir süreçten geçirilerek çıkartılması bu yolda atılacak ilk adım olacaktır. Çıkarılacak kanun kişisel verilerin toplanması, işlenmesi, kullanılması ve korunmasının esas ve usullerini Avrupa Birliği ve uluslararası veri değişim standartlarına uygun olarak düzenlerken bu usul ve esaslara aykırı davranılmasının yaptırımını da hüküm altına almalıdır.

• Elektronik ortamı da kapsayacak bir biçimde fikri mülkiyet haklarını koruma altına alan uluslararası uyumluluğa sahip bir düzenleme, bilgi toplumu olma yolunda ulusal bir dinamiğin yakalanabilmesini sağlaması bakımından, e-devlet modelinin işlerliği için hem hukuksal hem de politik bir öncelik taşımaktadır.

• Dijital Đmza yasasının kabul edilmesi dijital okuryazarlıktan, güvenli bir ortamda ticaret hacminin artmasına kadar birçok pozitif etki taşımaktadır. Özellikle teknolojik alt yapının yoğun olarak kullanıldığı dijital imza yasaları başta olmak üzere e-devlet modelini hayata geçirmeyi amaçlayan tüm hukuki düzenlemeler, teknolojideki hızlı gelişime ayak uydurabilmek, hem sosyal adaleti hem de teknik uygulanabilirliği sağlayabilmek için, esnek, teknolojik açıdan nötr, platform-bağımsız, jenerik-işlevsel ve mümkün olduğunca minimalist bir yapıya sahip olmalıdır. Böyle bir çerçeve hukuksal düzenlemenin teknolojik gelişmeye uyum göstermesinin teminatı olacaktır.

• Elektronik ortamdaki hizmetlerden ve elektronik devlet uygulamalarından yararlanan kullanıcıların haklarının yasal güvence altına alınması, e-devlet modelinin işlerliği için bir zorunluluk olan güven ortamının tesisi açısından büyük önem taşımaktadır. Kullanıcıların bu alanda işlem ve eylemlerini

gerçekleştirirken kendilerini hukuksal güvence içersinde hissetmeleri, kullanım oranlarını arttıracağı gibi elektronik devlet mekanizmalarının amaçlanan doğrultuda giderek artan bir ivmeyle bireylerin yaşamlarına girmesi de sağlanacaktır.

• Belli bir periyodik süreç öngörülerek, bilişim ve iletişim teknolojileri alanındaki gelişmelerin izlenmesi ve bilgi toplumu politikalarının hayata geçirilebilmesi için; bu alanda hukuksal sistemin hem teknik hem de ilkesel olarak gözden geçirilmesi ve güncellenmesi için kurumsal bir mekanizma yapılandırılmalıdır.92”

2.10.3 Teknolojik Altyapının Oluşturulması

Kurum ve kuruluşların birbirleriyle uyumlu teknolojiler kullanmaları için gerekli standartların belirlenmesi ve bunun için gerekli yasal düzenlemelerin yapılması gereklidir. E-devlete geçiş için oluşturulacak mimarinin (alt yapı) yazılım, donanım ve erişim yöntemleri bakımından benzer standartları içermesi sağlıklı bir e-devlet mimarisi oluşturmanın temelini teşkil etmekte ve teknolojik planlamanın önemini ortaya çıkarmaktadır. Ayrıca teknoloji üretimine yönelik AR-GE çalışmaları başlatılmalıdır.93

Teknolojik altyapı, e-Devletin can damarı denilebilir. Bilgi teknolojileri ile ilgili mevcut teknik araçlardan ve teknolojik alanda her geçen gün ortaya çıkan yeniliklerden yararlanılarak, bunların en kısa sürede e-Devlet altyapısına uyarlanması gerekir. Aksi takdirde, e-Devlet beklendiği oranda yarar sağlayamaz. Hizmetlerden yararlanacak kişilerin en iyi şekilde bu hizmetlerden yararlanabilmesi için bu ihtiyaca cevap verecek teknolojiler belirlenmeli ve gerekli altyapı oluşturulmalıdır. e-Devletin verimli çalışabilmesi, hizmetle ilgili tüm unsurların bir arada çalışma prensiplerini belirlemeyi gerektirir. e-Devletin temel unsuru, bilgi ve bilgiye erişimdir. Đlgili kullanıcının bilgiye erişiminin kolay ve anlaşılabilir olması için gerekli hizmet altyapısı ve mekanizması oluşturulmalıdır. Toplumun her kesimi herhangi bir sınırlama olmadan ve ödeyebileceği bir bedel karşılığında bilgiye ulaşabilmelidir.94

e-Devlet, bilgisayar kullanılarak internet üzerinden çalışan bir sistemdir. Bu sistemin iyi islemesi için hem kamu kurum ve kuruluşlarının hem de vatandaşların kullandıkları bilgisayarların her zaman ileri teknolojiye sahip olmaları, gelişmelere bağlı olarak yenilenmeleri gerekir. e-Devlet hizmetleri kapsamında yapılacak işlemler

92

Kırçova, Đbrahim, A.g.e., s.61-62

93 _{Aktan, C. Can, A.g.e, s.248}

94 _{“e-Türkiye Raporu,” derleyen Ali Akurgal, v.d., 2001, s. 5, http://www.edevlet.net/raporveyayinlar/}

kesintisiz ve hızlı olmalıdır. Bu noktada, internete bağlanma sekline ve internetin iletim özelliklerine önem verilmelidir.

2.10.4 Alternatif Erişim Kanallarının Sağlanması

e-Devlet için öncelikle vatandaşın internete erişimi kolaylaştırılmalıdır. Düşük maliyet ve farklı erişim seçenekleri sunularak vatandaşların internet kullanımını özendirici tedbirler alınmalıdır. Bunlar yapılmadığı takdirde, kullanıcıların e-devlet uygulamalarını kullanmaları mümkün olmayacaktır. e-devlet hizmetlerine erişimin bir bilgisayara ve ağ erişimine sahip olma zorunluluğundan kurtarılması için, kablosuz araçlar, telefon ve kablo internet gibi alternatif bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanılması imkanlarının artırılması gerekmektedir.

Devlet portalı oluşumundan itibaren çözülmesi gereken sorunların başında ulusal ağ iletişiminin yaygınlaştırılması ile iletişim hızında ve performansındaki gelişiminin sağlanması ve ucuzlatılması gelmektedir. Çözülmesi gereken diğer bir sorun ise, vatandaşların devlet portalına erişimi nasıl sağlayacakları ve internet servis sağlayıcıların e-devlet oluşumunun neresinde olacağıdır.95

2.10.5 Đnsan Öğesinin Eğitilmesi

e-Devlet, hem elektronik ortamda kamu hizmeti sunabilecek kamu personeline, hem de bu hizmeti alabilecek vatandaşlara ihtiyaç duymaktadır. Her projede olduğu gibi; kamu personeli, e-Devletin ne olduğu, amacının ve uygulamalarının nasıl olacağı konusunda bilgilendirilmeli ve hizmet içi eğitime tabi tutulmalıdır. Bu noktada hizmet içi eğitim önemli bir role sahiptir. Çünkü hizmet içi eğitimi zorunlu kılan nedenler vardır. Bunlar, “hizmet öncesinde verilen bilgilerin eksik ve yetersiz oluşu, hizmette gelişme ve değişikliklere uymak zorunluluğu, kimi bilgi ve becerilerin yalnızca hizmet içinde kazanılabilmesi gerçeği, öğrenme ve kendini geliştirme isteği, hizmet içi eğitimin öğrenmeyi rastlantısal olmaktan kurtarıp sistemli hale getirmesidir.”96 Bunların yanı sıra, e-Devlet uygulamaları çerçevesinde personel istihdam ederken çağdaş personel yönetimi ilkeleri göz önünde bulundurulmalıdır. Bunlar, “yeterlik, kariyer, sınıflandırma, eşitlik, güvence, yansızlık, haktanır ve yeterli ücret Đlkeleri”dir. Vatandaşların da bu yeni kamu hizmeti sunum şekline uyumu için gerekli çalışmalar yapılmalıdır. Bu çalışmaların başında her türlü kitle iletişim araçlarını kullanarak yapılacak bilgilendirme ve eğitim çalışmaları gelmektedir.

95 _{http://bilisimsurasi.org.tr/home.php?golink=rapor}

2.10.6 e-Devlet Đçin Gerekli Bütçenin Ayrılması

Her yeni projenin hayata geçirilmesi için gereken maddi kaynak ihtiyacı elbette e-Devlete geçiş için gereken olmazsa olmazlardan biridir. Đlk kurulumu ve sürekli kendini yenilemesi gerekliliği sebebiyle e-Devlet önemli parasal kaynaklar gereksinim duyan bir çalışmadır. e-Devlet için özel bir bütçe hazırlanması, projenin kurulum ve isleyişi için daha yararlı olabilir. Ayrıca, e-Devlet, kurumların salt bilgi-işlem bölümlerini ilgilendirmenin de ötesine geçerek, ilgili kurumun tümünü ilgilendirdiği için, parasal kaynak sorununun çözümü için yeni yaklaşımlar sergilenmesi gerekir.

2.10.7 Güvenlik ve Gizliliğin Sağlanması

e-devlet modellerinde söz konusu bilginin ticari olmaktan öte özel olması ve gizli tutulması gereği vardır. Yargı, güvenlik ve maliye ile ilgili bilgilerin üçüncü tarafların tehdidi altında olması devletin güvenliği açısından son derece sakıncalıdır. Kamu ile vatandaş, vatandaş ile şirketler ve de devlet ile diğer devletler arasındaki ilişkilerde büyük ölçüde özellik ve gizlilik söz konusudur. Elektronik devletin temelini oluşturacak bilgi iletişim ağı, yeterli önlem alınmadığı takdirde gizliliğin ortadan kalkmasına yani elektronik bilgi iletişim ağı üzerinden gönderilen bilgilere üçüncü kişilerce erişilmesine ve bunların amaca uygun olarak değiştirilmesine her an açık olacaktır. Đletişimin bu tür tehlikelere maruz kalması, kullanıcıların sisteme olan güveninin sarsılmasına yol açacaktır.97 e-Devlet uygulamaları; kişilerin ve kurumların çok önemli özel bilgilerini sunmalarını gerektiren işlemleri de içerebileceğinden ‘bilgi güvenliği’ e-Devlete güvenin sağlanmasının en önemli noktalarının basında gelmektedir. Bilgi güvenliği konusunda önde gelen çalışmalar, elektronik imza, sayısal imza ve e-noterdir.

2.10.7.1 Elektronik Đmza

Elektronik imza, ağ ortamlarında yapılan iki taraflı işlemlerde, kişinin ya da kurumların tanınmasına imkan veren basitten karmaşığa çeşitli tekniklerle kullanılan bir kavramdır.98

e-Devlet çalışmalarının önemli ayaklarından birisi elektronik imzadır. Elektronik imza, başta elektronik satın alma işlemleri olmak üzere, belge hazırlama, onaylama gibi işlemlerin birçoğunda kullanılacak olup, bir anlamda elektronik noter oluşumuna da katkıda bulunacaktır.

97 _{http://ekutup.dpt.gov.tr/bilisim/incem/e-devlet.pdf,} 98 _{Kırçova, Đbrahim, A.g.e, s.78}

2.10.7.2 Sayısal Đmza

Sayısal imza ise elektronik imzanın özel bir çeşidi olup, kişinin el yazısı ile attığı imzanın sahip olduğu özellikleri elektronik ortamda gerçekleştirmeye çalışan asimetrik

şifreleme sistemi ile çalışmakta bu yüzden oldukça yüksek güvenlik sağlamaktadır.99

2.10.7.3 e-Noter

E-noter, e-devlet oluşumunun temel dayanağı olarak görülmektedir. Belge onaylama ile yetki devri işlemleri e-devlet’te de yine e-noterler tarafından yürütülmek durumundadır. E-noter sisteminin temel dayanak noktası sayısal kimlik kartlarının oluşturulması ve elektronik imzanın sistemde kullanımının sağlanmasıdır.100