T.C.
SELÇUK ÜNĠVERSĠTESĠ
SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ
ĠġLETME ANABĠLĠM DALI
ÜRETĠM YÖNETĠMĠ ve PAZARLAMA BĠLĠM DALI
LOJĠSTĠK FAALĠYETLERDE DIġ KAYNAK KULLANIMI VE
ÜÇÜNCÜ PARTĠ LOJĠSTĠK ĠġLETMELERĠNĠN FĠRMALARIN
PAZARLAMA TABANLI TEMEL YETENEKLERĠNĠ
OLUġTURMADA VE MÜġTERĠ DEĞERĠNĠ ARTTIRMADAKĠ
ROLÜ
Murat ÖZ
DOKTORA TEZĠ
DanıĢman
Prof. Dr. Çağatay ÜNÜSAN
T.C.
SELÇUK ÜNĠVERSĠTESĠ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü
i BĠLĠMSEL ETĠK SAYFASI
Öğ
renci
ni
n
Adı Soyadı Murat ÖZ
Numarası 054127001011
Ana Bilim / Bilim Dalı İşletme/Üretim Yönetimi Ve Pazarlama Programı Tezli Yüksek Lisans Doktora
Tezin Adı
Lojistik Faaliyetlerde Dış Kaynak Kullanımı ve Üçüncü Parti Lojistik
İşletmelerinin Firmaların Pazarlama Tabanlı Temel Yeteneklerini Oluşturmada ve Müşteri Değerini Arttırmadaki Rolü
Bu tezin proje safhasından sonuçlanmasına kadarki bütün süreçlerde bilimsel etiğe ve akademik kurallara özenle riayet edildiğini, tez içindeki bütün bilgilerin etik davranıĢ ve akademik kurallar çerçevesinde elde edilerek sunulduğunu, ayrıca tez yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu çalıĢmada baĢkalarının eserlerinden yararlanılması durumunda bilimsel kurallara uygun olarak atıf yapıldığını bildiririm.
Murat ÖZ Öğrencinin imzası (Ġmza) X
T.C.
SELÇUK ÜNĠVERSĠTESĠ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü
ii DOKTORA TEZĠ KABUL FORMU
Öğ
renci
ni
n
Adı Soyadı Murat ÖZ
Numarası 054127001011
Ana Bilim / Bilim Dalı İşletme/Üretim Yönetimi Ve Pazarlama Programı Tezli Yüksek Lisans Doktora
Tez Danışmanı Prof.Dr. Çağatay ÜNÜSAN
Tezin Adı
Lojistik Faaliyetlerde Dış Kaynak Kullanımı ve Üçüncü Parti Lojistik
İşletmelerinin Firmaların Pazarlama Tabanlı Temel Yeteneklerini Oluşturmada ve Müşteri Değerini Arttırmadaki Rolü
Yukarıda adı geçen öğrenci tarafından hazırlanan “Lojistik Faaliyetlerde Dış Kaynak Kullanımı ve Üçüncü Parti Lojistik İşletmelerinin Firmaların Pazarlama Tabanlı Temel Yeteneklerini Oluşturmada ve Müşteri Değerini Arttırmadaki Rolü” baĢlıklı bu çalıĢma 01/07/2011 tarihinde yapılan savunma sınavı sonucunda oybirliği/oyçokluğu ile baĢarılı bulunarak, jürimiz tarafından doktora tezi olarak kabul edilmiĢtir.
Ünvanı, Adı Soyadı DanıĢman ve Üyeler Ġmza
Prof.Dr. Çağatay ÜNÜSAN DanıĢman
Prof Dr. Kemal ESENGÜN Üye
Prof Dr. Mahmut TEKĠN Üye
Prof Dr M.ġerif ġĠMġEK Üye
Doç Dr. Muammer ZERENLER Üye
I
Bilimsel Etik Sayfası ……….. i
Doktora Tezi Kabul Formu ……… ii
Ġçindekiler……… I ġekiller Listesi………. XI Tablolar Listesi……… XIII Kısaltmalar Listesi………... XVII Türkçe Özet………... XVIII Ġngilizce Özet………... XIX ÖNSÖZ………... XX GĠRĠġ ……… XXI BĠRĠNCĠ BÖLÜM LOJĠSTĠK FAALĠYETLER ve DAĞITIM KANALLARI ĠLĠġKĠSĠ 1.1.Lojistik Kavramının Tanımı Ve Kapsamı………. 1
1.2.Lojistik Kavramının GeliĢimi ………. 7
1.3.Lojistiğin Önemi………... 13
1.3.1. Lojistik Faaliyetlerin Ekonomideki Yeri Ve Önemi……… 15
1.3.2Lojistik Faaliyetlerin Firmalardaki Yeri Ve Önemi……… 17
II
1.5.Lojistik Ve Dağıtım Kanalları Arasındaki ĠliĢki ……….. 21
1.6.Dağıtım Kanalları ………. 22
1.6.1.Dağıtım Kanallarının Önemi ………. 23
1.6.2.Dağıtım Kanallarının Sınıflandırılması ……… 25
1.6.3.Firmaların Dağıtım Kanallarında Aracı Kullanma Nedenleri………. 26
1.6.4.Dağıtım Kanallarının Ve Aracıların Fonksiyonları……… 27
1.6.5.Dağıtım Kanallarının ÇeĢitleri Ve Dağıtım Kanallarında AkıĢlar……… 28
1.6.5.1.Dağıtım Kanallarının ÇeĢitleri……… 29
1.6.5.2.Dağıtım Kanallarında AkıĢlar……… 31
1.6.6.Dağıtım Kanallarının Seçimi Ve Tasarımı………... 33
1.6.7.BaĢlıca Dağıtım Politikaları………... 35
2.BÖLÜM ĠġLETMELERDE LOJĠSTĠK FAALĠYETLER VE LOJĠSTĠKTE YENĠ TRENDLER 37 2.1. ĠĢletmelerde Lojistik Yönetimi………. 37
2.1.1. Inbound Logistics (Gelen yük lojistiği) ……….. 39
2.1.2. Outbound Logistics (Giden yük lojistigi). ……… 40
2.1.3. Materyal Yönetimi. ……….. 42
2.2. Lojistik Faaliyetler. ………. 42
2.2.1. Lojistiğin Ana Faaliyetleri……… 43
III 2.2.1.2. Envanter yönetimi……… 46 2.2.1.3.MüĢteri Servisi……… 47 2.2.1.4. SipariĢ ĠĢleme……… 48 2.2.1.5.UlaĢtırma ……… 49 2.2.1.5.1. UlaĢtırma Sistemleri………..… 49 2.2.1.5.1.1. Karayolu TaĢımacılığı……… 50 2.2.1.5.1.2. Havayolu TaĢımacılığı……… 51 2.2.1.5.1.3. Demiryolu TaĢımacılığı……… 52 2.2.1.5.1.4. Denizyolu TaĢımacılığı……… 54
2.2.1.5.1.5. Boru Hattı TaĢımacılığı ……… 55
2.2.1.5.1.6. Kombine TaĢımacılık………. 57
2.2.1.6. Elleçleme……….……… 58
2.2.2. Lojistiğin Destekleyici Faaliyetleri………. 59
2.2.2.1. Üretim Planlaması………. 59
2.2.2.2. Ambalajlama……….. 60
2.2.2.3.Tesis (Yer Seçimi) ………. 61
2.2.2.4. Depolama……… 62
2.2.2.5. Satın Alma……….. 64
2.3. Lojistikte DeğiĢime Neden Olan Faktörler……… 65
2.3.1. KüreselleĢme……….. 65
IV
2.3.1.2. KüreselleĢmenin Boyutları………... 67
2.3.2. Yeni Ekonomi AnlayıĢı……… 70
2.3.3. FarklılaĢan Rekabet Ve Ortaya Çıkan Sorunlar……… 72
2.4. Lojistikte Yeni Trendler……… 73
2.4.1. Lojistik ve KüreselleĢme……….. 74
2.4.2. Tedarik Zinciri Yönetimi………..… 75
2.4.3. Ortaklık AnlaĢmaları……….… 77 2.4.4. Negatif Stok………..……… 77 2.4.5. Süt Dağıtım YaklaĢımı……….…….… 78 2.4.6. Yük BirleĢtirilmesi……… 79 2.4.7. Çapraz Dağıtım……….……… 81 2.4.8. Kombine TaĢımacılık………..……..… 82 2.4.9. Ters lojistik……… 82 2.4.10. BütünleĢik Lojistik………..… 84 2.4.11. Üçüncü Parti Lojistik………..… 84 2.4.12. Dördüncü Parti Lojistik………..… 85
V 3.BÖLÜM
LOJĠSTĠĞĠN DIġ KAYNAKLI KULLANIMI 87
3.1. DıĢ Kaynak Kullanımı………..… 87
3.1.1.DıĢ Kaynak Kullanımının Önemi ve Tanımı………..…... 87
3.1.2.DıĢ Kaynak Kullanımının Özellikleri………..….. 93
3.1.3.DıĢ Kaynak Kullanımının Nedenleri………. 95
3.1.3.1.Temel Yetenekleri GeliĢtirme………...….. 96
3.1.3.2.Maliyetleri azaltma ve Maliyetlerin Önceden Bilinmesi……….. 97
3.1.3.3.Riski Azaltma………. 98
3.1.3.4.Süreç Yenilik……….…..… 98
3.1.3.5.Kaynakların Yeniden Dağılımı………... 100
3.1.3.6.Performans GeliĢtirme………..….. 100
3.1.3.7.Teknolojik Yenilikleri Takip Etme………. 101
3.1.3.8.Rekabet Baskısını Azaltma………..…... 101
3.1.3.9. Esnekliği Korumak……… 102
3.1.3.10.Küçülme……… 102
3.1.3.11. Kaynak Sürekliliği………..…. 103
3.2.DıĢ Kaynak Kullanımının Sakıncaları……….…. 103
3.3.DıĢ Kaynak Kullanımı Uygulama AĢamaları……… 105
VI
3.3.2.ĠĢletmenin Değerlendirilmesi………. 107
3.3.3.DıĢ Kaynak Kullanımına Karar Verilmesi………..…... 108
3.3.4.DıĢ Kaynak Kullanma Stratejisinin Belirlenmesi………..…… 110
3.3.5.Teklif Formunun Hazırlanması……….…. 110
3.3.6.Alternatif Tedarikçi ĠĢletmelerin Değerlendirilmesi………..…… 111
3.3.7.Alternatif Tedarikçi ĠĢletmeler Arasında Seçim Yapma………...……. 111
3.3.8.Tedarikçi ĠĢletme ile SözleĢmenin Yapılması……….….. 112
3.3.9.Tedarikçi ĠĢletme ile Etkin Bir ĠletiĢim Ağının Kurulması………...……. 113
3.4. Lojistik Sektöründe DıĢ Kaynak Kullanımı……….…… 114
3.4.1.Lojistik Süreçlerde DıĢ Kaynak Kullanım Stratejilerinin Belirlenmesi………. 115
3.4.2.Lojistik Süreçlerde DıĢ Kaynak Kullanımının Önemi ve Performansın Ölçülmesi……… 117 3.4.2.1. Lojistik Süreçlerde DıĢ Kaynak Kullanımının Önemi……….…….. 117
3.4.2.2. Lojistik Süreçlerde Performansın Ölçülmesi………. 118
3.4.3. Lojistikte DıĢ kaynak Kullanımının Fayda ve Sakıncaları………..……. 121
3.4.3.1.lojistik DıĢ Kaynak Kullanımının Faydaları………...…… 122
3.4.3.2.Lojistik DıĢ Kaynak Kullanımının Sakıncaları………...…… 123
3.4.4. Lojistikte DıĢ Kaynak Kullanımında YaĢanan Sorunlar……….…….. 124
3.4.5.En Ġyi Hizmet Sağlayıcı Firmanın Seçiminde Dikkat Edilmesi Gereken Noktaların Tespit Edilmesi……… 125 3.4.6. Lojistik Süreçlerde DıĢ Kaynak Kullanımında SözleĢme Yönetimi…………..……... 127
VII 4. BÖLÜM
ÜÇÜNCÜ PARTĠ LOJĠSTĠK KULLANILARAK PAZARLAMA TABANLI TEMEL YETENEKLERĠN OLUġTURULMASI VE MÜġTERĠ DEĞERĠNĠN ARTIRILMASI
131
4.1. Üçüncü Parti Lojistik (3PL) ……… 131
4.1.1. Üçüncü Parti Lojistiğin Sebepleri ve GeliĢimi………..…… 132
4.1.2. Üçüncü Parti Lojistik Firmalarının Türleri………... 136
4.1.3 Üçüncü Parti Lojistik Firmalarının Seçimi……….…... 138
4.1.4 Üçüncü Parti Lojistikte Önemli BaĢarı Faktörleri………..…… 141
4.1.5 Tedarik Zincirinde Üçüncü Parti Lojistik……….. 143
4.1.5.1. Tedarik Zinciri Yönetim Stratejileri………... 144
4.1.5.2 Üçüncü Parti Lojistik Hizmetleri……… 145
4.1.5.3 Tedarik Zinciri Yönetimi (TZY) ve ÜPL Stratejilerinin UyumlaĢtırılması…… 146
4.1.6. Dünyada Ve Türkiye‟de Üçüncü Parti Lojistik……… 147
4.1.6.1 Dünyada Üçüncü Parti Lojistik………... 148
4.1.6.2 Türkiye‟de Üçüncü Parti Lojistik……… 149
4.2. Temel Yetenek ve Pazarlama Tabanlı Temel Yetenekler……… 151
4.2.1. Temel Yetenek kavramı……… 151
4.2.2. Pazarlama Sürecinde Temel Yeteneklerin Belirlenmesi………..…… 153
4.2.3. Temel Yeteneklerin Konumlandırılması……… 154
VIII
4.2.5. Pazarlama Sürecinde Temel Yeteneklerin Özellikleri……….…… 155
4.2.5.1. Değerli Olmak……… 157 4.2.5.2. Nadir Olma………. 157 4.2.5.3. Süreklilik……… 158 4.2.5.4. MüĢteri Değeri………..….. 158 4.2.5.5. Taklit Edilememe………..….. 159 4.2.5.6. Ġkame Edilememe………..….. 159
4.3. MüĢteri Değeri ve MüĢteri Değerinin BileĢenleri……… 160
4.3.1. Değer Kavramı ve Pazarlama Stratejisindeki Yeri………...…… 161
4.3.2. Temel Strateji Olarak Değer………. 168
4.3.3. MüĢteriye Değer sağlama……….…. 169
4.3.4. MüĢteri Değeri Yönetimi……….…. 171
4.3.5. MüĢteriye Değer Sağlama Oranının Kurulması……… 172
4.4. Pazarlama Tabanlı Temel Yetenekler……….…. 174
4.4.1. Pazarlama AraĢtırması………..… 176
4.4.2. Ürün……….. 177
4.4.3. Promosyon……….… 179
4.4.4 Fiyat……… 181
IX 5. BÖLÜM
LOJĠSTĠK FAALĠYETLERDE DIġ KAYNAK KULLANIMI VE ÜÇÜNCÜ PARTĠ LOJĠSTĠK ĠġLETMELERĠNĠN FĠRMALARIN PAZARLAMA TABANLI TEMEL
YETENEKLERĠNĠ OLUġTURMADA VE MÜġTERĠ DEĞERĠNĠ ARTTIRMADAKĠ ROLÜ 187
5.1. AraĢtırmanın Metodolojisi………... 188
5.2.AraĢtırmanın Amacı ve Önemi……….… 189
5.3. AraĢtırmanın Türü……… 190
5.4. Örneklem Kütlesi………... 190
5.5. Veri Toplama Aracı………. 190
5.5.1.Veri Toplama Aracının (Anketin) Hazırlanması ile Ġlgili AĢamalar…………...……... 191
5.5.2.Anket Ölçeklerinin OluĢturulması……… 191
5.5.3.Anket Formunun Hazırlanması……… 192
5.5.4.Anket formunun Ön Testi ……… 195
5.6.AraĢtırmanın Sınırları ve Kısıtlılıkları……….. 196
5.7.AraĢtırmada Kullanılacak Hipotezler ………. 197
5.8. AraĢtırma Verilerinin Analiz ve Bulguları ……….…… 197
5.8.1. AraĢtırmaya Katılan ĠĢletmeler Hakkında Genel Bilgiler………...…….. 198
5.8.2. ÇalıĢmaya ĠliĢkin Güvenilirlik ve Geçerlilik Testleri………..……. 201
5.8.3. ĠĢletmeleri DK Kullandıkları Alanlar ve LDKK Tercih Edilen Alanlar.. …… 202
5.8.4. ĠĢletmelerin LDKK‟na Yönelme Nedenleri………..…… 204
X 5.8.6. LDKK Uygulamalarında Karar Verirken Etkilenilen Ġç ve DıĢ Çevre Faktörleri 211
5.8.7. ĠĢletmelerin Yeteneklerine ĠliĢkin Değerlendirmeler………... 212
5.8.7.1. ĠĢletmenin Global Yeteneklerine ĠliĢkin Bilgiler………..……. 213
5.8.7.2. ĠĢletmenin Yönetim Yeteneklerine ĠliĢkin Bilgiler………..…….. 214
5.8.7.3. ĠĢletmelerin Üretim Yeteneklerine ĠliĢkin Bilgiler………...…….. 215
5.8.7.4. ĠĢletmelerin Pazarlama Yeteneklerine ĠliĢkin Bilgiler……….…….. 217
5.8.7.5. ĠĢletmelerin Lojistik Yeteneklerine ĠliĢkin Bilgiler………..……. 219
5.8.7.6. ĠĢletmelerin Ortaklık Kurma Yeteneklerine ĠliĢkin Bilgiler……...……... 221
5.8.8. Elde Edilen Çıktılara ĠliĢkin Bilgiler……….…… 223
5.9. Sonuç ve Öneriler……….… 226
KAYNAKLAR………... 230
XI ġEKĠLLER LĠSTESĠ
ġekil1.1. Lojistik Etkinliklerin Temel Odak Unsurları………... 3
ġekil1.2.ĠĢletme Lojistiğinin Kapsamı……… 6
ġekil 1.3. Ömür devrinde Lojistik kavramı………. 7
ġekil1.4.Lojistik Olgusunun GeliĢimi………. 9
ġekil 1.5. 1960‟lardan Günümüze Lojistik Entegrasyonun Evrimi……….………... 10
ġekil 1.6. Küresel Ticari Hizmetleri Ġhracatı …..……… 16
ġekil: 1. 7. Lojistik Faaliyetler ve ĠĢletme Ġçerisindeki yeri……… 18
ġekil1.8.BütünleĢtirilmiĢ Lojistik Teorisi………... 20
ġekil-1.9. Tüketim Mallarında Dağıtım Kanalı Seçenekleri………... 29
ġekil 1.10. Endüstriyel Mallarda Dağıtım Alternatifleri……… 31
ġekil1.11.Dağıtım kanallarında AkıĢlar……….. 32
ġekil 2.1. Lojistik Zincirde Erteleme Noktaları……….. 37
ġekil 2.2.Genel Gelen Yük Lojistik Süreci………. 40
ġekil 2.3. Tedarik Zinciri Yönetiminin GeliĢimi………. 75
ġekil 2.4.Tedarik Zinciri………... 76
ġekil 3.1.Süreç Yenilik Modellemesi……….. 99
ġekil 3.2.DıĢ Kaynaklarda Yararlanma Karar Alma Modeli………... 109
ġekil 3.3 DıĢ Kaynak Kullanımında Hizmet Sağlayıcı MüĢteri ĠliĢkisinin OluĢum Süreci 127 ġekil 4.1.Ana ĠĢ - DKK ĠliĢkisinin Sistematiği……….. 133
XII
ġekil4.2.Lojistik Hizmet Sağlayıcının Seçimi………. 140
ġekil 4.3.Değer Yaratma Süreci……….. 165
ġekil4.4.Üretim, Lojistik ve Pazarlama Faaliyetlerinin Ortak Faaliyetleri………. 166
ġekil 4.5.Gelecek Değer Yaratma Mantığını Kavramak………. 167
ġekil 4.6.Beklenti Matrisi……… 173
ġekil 4.7. Ürün YaĢam Dönemi Boyunca Pazarlama Süreci……….. 178
ġekil 4.8. Küresel Pazarlarda Fiyat/Promosyon Seçenekleri………. 181
XIII TABLOLAR LĠSTESĠ
Tablo1.1. Lojistik ve Destek Faaliyetler………. 4
Tablo1.2.Dünya TaĢımacılık Ġhracatının GeliĢimi 1990-2006 (Yıllık % DeğiĢim)……… 16
Tablo 1.3. Dünya TaĢımacılık Hizmetleri, 2006 (Milyar ABD Doları ve %)……… 17
Tablo1.4. Lojistik Dinamikler ve Etki amaçları……….. 21
Tablo1.5. Dağıtım Kanalı Seçimini Etkileyen Faktörler……… 33
Tablo 2.1.Türkiye‟nin UlaĢtırma ağı verileri……….. 49
Tablo: 2.2. Devlet yolu, il yolu ve otoyollar üzerindeki seyir ile yük ve yolcu taĢımaları. 51 Tablo 2.3. Havayolu istatistikleri……… 52
Tablo 2.4. Demiryollarında TaĢınan Yolcu Miktarı……… 53
Tablo 2.5. Demiryollarında TaĢınan Yük Miktarı……….. 53
Tablo 2.6. Türkiye Limanlarına Gelen Gemilerden BoĢaltılan Yolcu Ve Yük Miktarları 55 Tablo. 2.7.Petrol Boru Hattı Uzunluğu Ve TaĢınan Petrol Miktarı………... 57
Tablo 2.8. KüreselleĢme Süreci………... 68
Tablo 2.9. KüreselleĢmenin Temel Özellikleri……… 69
Tablo 2.10. DeğiĢen ve GeliĢen MüĢteri Profili………... 73
Tablo 2.11.Tersine ve Ġleri Lojistiğin KarĢılaĢtırılması………... 83
Tablo 3.1.DıĢ Kaynak Kullanımı Tanımları………..……….. 89 Tablo 3.2.Geleneksel Satın alma YaklaĢımı ile DıĢ Kaynaklardan Yararlanma
Uygulamaları KarĢılaĢtırması……….. 91
XIV
Tablo 3.3. Klasik ve DıĢ Kaynak Kullanımı Modellerinin KarĢılaĢtırılması……….. 94
Tablo 3.4.ĠĢletmeleri DıĢ Kaynak Kullanmaya Ġten Nedenler……….……... 95
Tablo 3.5. DıĢ Kaynak Kullanımının Fayda ve Sakıncaları……… 121
Tablo 3.6. Lojistik Hizmet Kullanımında (3PL‟ler den dolayı) KarĢılaĢılan Sorunlar….. 124
Tablo 3.7.DıĢ Kaynak Kullanımında Hizmet Sağlayıcı – MüĢteri ĠliĢkisinin OluĢumu Süreci………... 128 Tablo 4.1.Lojistik ĠĢ Ortaklık Düzeyleri………. 135
Tablo 4.2. DKK Kullanımında KarĢılaĢılabilecek Sorunlar……… 142
Tablo:4.3.Tedarik Zinciri Uygulamalarında YaĢanan DeğiĢimler……….. 147
Tablo 4.4. Temel Yetenek ve Diğer Yetenek Kavramları………... 156
Tablo.4.5. Satınalma Eğilimi ve Pazarlama Karması Elemanları………... 162
Tablo 4.6. Pazarlama AnlayıĢındaki DeğiĢimler………. 164
Tablo 4.7. Pazarlama Karmasını Yönetecek Strateji Matrisi………. 175
Tablo 5. 1. ĠĢletmelerin Faaliyet Gösterilen Endüstri Kollarına Göre Dağılımı…………. 198
Tablo 5.2. ÇalıĢan Sayısına Göre ĠĢletmelerin Dağılımı………. 199
Tablo 5.3. ĠĢletmelerin ÇalıĢma Alanına Göre Dağılımı………. 199
Tablo 5.4. Anketi Cevaplayanların Unvanlarına Göre Dağılımları……… 200
Tablo 5.5. Cevaplayıcıların Eğitim Seviyelerine Göre Dağılımı……… 200
Tablo 5.6. AraĢtırmada Kullanılan Ölçeklerin Güvenilirlik Analizler……… 201
Tablo 5.7. ĠĢletmelerin DıĢ Kaynak Kullandıkları Alanlar………. 202
XV
Tablo 5.9. ĠĢletmeleri DıĢ Kaynak Kullanımına Yönelten Amaçlar………... 204
Tablo 5.10. LDKK‟ının Hizmet Yönetimine Etkileri………. 205
Tablo 5.11. LDKK‟ının Yenilikçilik Üzerine Etkileri……… 206
Tablo 5.12. LDKK‟ının Maliyet Avantajı Üzerine Etkileri………... 207
Tablo 5.13. LDKK‟ının Kalite Üzerine Etkileri……….. 207
Tablo 5.14. LDKK‟ının Esneklik Üzerine Etkileri………. 208
Tablo 5.15. LDKK‟ının MüĢteri ĠliĢkilerinin Yönetimi Üzerine Etkileri………... 209
Tablo 5.16. LDKK‟ının Rakiplerle ĠliĢkilerin Yönetimi Üzerine Etkileri……….. 209
Tablo 5.17. LDKK‟ının 3P Ġle Koordinasyon Faaliyetleri Üzerine Etkileri……….. 210
Tablo 5.18. LDKK‟ının Pazarlama Yönetimi Üzerine Etkileri………... 210
Tablo 5.19. LDKK‟na Karar Vermede Etki Eden Ġç Faktörler………... 211
Tablo 5.20. LDKK‟na Karar Vermede Etki Eden DıĢ Faktörler………. 212
Tablo 5.21. ĠĢletmenin Global Yeteneklerinin Düzeyi……… 213
Tablo 5.22. Firmaların Global Yeteneklerinin Mevcut Durumu………. 213
Tablo 5.23. DıĢ Kaynak Kullanımın Global Yeteneklere Katkısı………... 213
Tablo 5.24. ĠĢletmelerin Yönetim Yeteneklerinin Düzeyi……….. 214
Tablo 5.25. ĠĢletmelerin Yönetim Yeteneklerinin Mevcut Durumu………... 214
Tablo 5.26. DıĢ Kaynak Kullanımın ĠĢletmelerin Yönetim Yeteneklerinin Katkısı……... 215
Tablo 5.27. ĠĢletmelerin Üretim Yeteneklerinin Düzeyi………. 216
Tablo 5.28. ĠĢletmelerin Üretim Yeteneklerinin Mevcut Durumu……….. 216
XVI
Tablo 5.30. ĠĢletmelerin Pazarlama ve SatıĢ Yeteneklerinin Düzeyi……….. 218
Tablo 5.31. Firmaların Pazarlama ve SatıĢ Yeteneklerinin Mevcut Durumu………. 218
Tablo 5.32. DıĢ Kaynak Kullanımın Pazarlama ve SatıĢ Yeteneklerine Katkısı………… 219
Tablo 5.33. ĠĢletmelerin Lojistik Yeteneklerinin Düzeyi……… 220
Tablo 5.34. DıĢ Kaynak Kullanımın Lojistik Yeteneklere Katkısı………. 220
Tablo 5.35. ĠĢletmelerin Lojistik Yeteneklerinin Mevcut Durumu………. 221
Tablo 5.36. ĠĢletmelerin Ortaklık Kurma Yeteneklerinin Düzeyi………... 221
Tablo 5.37. DıĢ Kaynak Kullanımın Ortaklık Kurma Yeteneğine Katkısı………. 222
Tablo 5.38. ĠĢletmelerin Ortaklık Kurma Yeteneği………. 222
Tablo 5.39. Lojistik DıĢ Kaynak Kullanımı ile Elde Edilen Çıktılar……….. 223
Tablo 5.40. FarklılaĢtırma Stratejilerinde Elde Edilen Çıktılar………... 224
Tablo 5.41. MüĢteri Stratejilerine Etkilerine ĠliĢkin Yargılara Cevaplayıcıların Katılım Durumu……… 225 Tablo 5.42. Hipotez Sonuçları………. 228
XVII KISALTMALAR LĠSTESĠ
3PL: Üçüncü Parti Lojistik 4PL: Dördüncü Parti Lojistik
AB: Avrupa Birliği
ABD: Amerika BirleĢik Devletleri
BOTAġ: Boru Hatları Ġle Petrol TaĢıma Anonim ġirketi CLM: Council of Logistics Managament
(Lojistik Yönetimi Konseyi)
CSCMP: Council Of Supply Chain Management Professionals (Tedarik Zinciri Yönetimi Profesyonelleri)
DKK: DıĢ Kaynak Kullanımı
DKY: DıĢ Kaynaklardan Yararlanma EDĠ: Elektronik Bilgi DeğiĢimi EVD: Elektronik Veri DeğiĢimi GSMH: Gayri Safi Milli Hasıla ĠSO: Ġstanbul Sanayi Odası
LDKK: Lojistik DıĢ Kaynak Kullanımı TPAO: Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı
TY: Temel Yetenek
TZ: Tedarik Zinciri
TZÜ: Tam Zamanında Üretim
TZY: Tedarik Zinciri Yönetimi ÜPL: Üçüncü Parti Lojistik WTO: Dünya Ticaret Örgütü
XVIII ÖZET
Günümüz iĢ ortamlarının çok daha dinamik hale gelmesi, Pazar tabanlı stratejileri de dinamikleĢtirmiĢtir. Günümüzde rekabet artık bir strateji savaĢıdır ve bu savaĢta baĢarılı olman temel koĢulu Pazar eğilimlerini önceden görmeye ve değiĢen müĢteri gereksinimlerini önceden görmeye dayanır. Böyle bir ortamda Pazar tabanlı stratejinin özünü, bir iĢletmenin ve Pazar yapısı değil, davranıĢ dinamiği oluĢturur. Hedef, bir iĢletmeyi müĢterilerin gözünde rakiplerinden ayırt eden, taklit edilmesi zor ve değer yaratan kaynakları, yetenekleri belirlemek ve geliĢtirmektir
KüreselleĢme ve teknolojinin artarak devam eden geliĢimi ve piyasa oyuncularının sınır tanımayan büyüme istekleri, rekabet ortamının dinamik bir yapı kazanmasına neden olmuĢtur. Küresel ekonomi iĢletmeler için üretim ve satıĢ olanaklarını arttırması bakımından önemli fırsatlar sunarken ulusal ve uluslar arası rakipleri çoğaltmasıyla da tehdit oluĢturmaktadır. Sürekli rekabet avantajına sahip olma ihtiyacı, üstün müĢteri hizmetinin etkili ve verimli bir Ģekilde sağlanması hakkında giderek artan önem, temel yetenekler ve yeniden mühendislik konularının stratejik değeri lojistiğin dıĢ kaynak kullanımı yolu ile sağlanması yolunun ve sağlanan hizmetlerin geleneksel lojistik hizmetlerinden çok farklı olmasını sağlamıĢtır.
Lojistiğin dıĢ kaynaklı kullanımının en yaygın adı; Üçüncü parti lojistik, bir iĢletmenin materyal yönetimi ve ürün dağıtım fonksiyonlarının hepsinin veya bir kısmının gerçekleĢtirilmesi için dıĢarıdan iĢletmenin kullanılmasıdır. Üçüncü parti lojistik, iĢletmenin tedarik zincirindeki bazı elemanlarını, iĢletme içi taĢıma, gümrük, depolama, sipariĢ iĢleme, dağıtım ve dıĢ taĢıma faaliyetlerini yönetebilecek bir üçüncü parti lojistik firmasına vermesidir.
ĠĢletmelerin faaliyetlerinde dıĢ kaynak kullanımları ve özellikle de lojistik faaliyetlerde dıĢ kaynak kullanımları temel yeteneklerine odaklanma imkanı sunmaktadır. ÇalıĢmanın esas amacı Lojistik DıĢ Kaynak Kullanımının (LDKK), iĢletmelerin pazarlama tabanlı temel yetenekleri üzerine etkilerinin bulunup bulunmadığını belirlemektir. Bu bağlamda ĠSO 500 (2009) iĢletmeleri ile yapılan uygulama çalıĢmaları sonucunda olumlu sonuçlara ulaĢılmıĢtır
XIX SUMMARY
Because of today's business environment has become much more dynamic changed marketing based strategies too. Today, competition is now a basic condition for success in this war and war strategy beforehand to see market trends and changing customer requirements based on pre-see. In such an environment, the essence of market-based strategy, not a business and market structure, behavior dynamics creates. Target, which distinguishes a business from its competitors, value-creating resources difficult to imitate, and to identify and develop talent in the eyes of customers
Ongoing development of globalization and technology and market players increasingly rampant growth requirements, has been revised the competitive environment to a dynamic structure. The global economy, for businesses to increase production and sales opportunities while providing important opportunities in terms of the threat to national and international competitors are multiplying. The need to constantly have a competitive advantage, superior customer service to a growing emphasis on providing effective and efficient manner, the basic capabilities and the strategic value of re-engineering issues and the way the provision of logistics outsourcing services provided through the use of traditional logistics services, has made a very different.
The most common name of the use of logistics outsourcing is third party logistics, means, material management and product distribution functions of a company to carry out all or part of the entity's use of the outside. Third-party logistics is managing some activities such as business transportation, customs; warehousing, order processing, distribution and transportation and other some elements of the businesses’ supply chain by an outside company.
Use of outsourcing in business activities, especially in logistics activities provides enterprises to focus their core competencies. The main purpose of the study is to determine the effect of Logistics Outsourcing on the marketing based basic skills. In this context, positive conclusions have been the reached in
XX ÖNSÖZ
Üzerinde emek sarf edilen bütün çalıĢmalar gibi “Lojistik Faaliyetlerde DıĢ Kaynak Kullanımı Ve Üçüncü Parti Lojistik ĠĢletmelerinin Firmaların Pazarlama Tabanlı Temel Yeteneklerini OluĢturmada Ve MüĢteri Değerini Arttırmadaki Rolü” baĢlığını taĢıyan bu çalıĢma da meraklılarının incelemelerine sunulmadan önce en az tezin yazarı kadar gayreti olan, meĢakkatlere katlanan, zaman zaman moral vermek için azimle çabalayan, yol gösteren ve rehberlik eden, Ģefkatle kucaklayan, bilginin erdemin ve etiğin kaynağı olan, kaynağın yerini gösteren bilahare yazar kadar çalıĢmaya emek koyan, destek veren değerli dostlara ve hocalara ve aile üyelerine de teĢekkür içermelidir.
YaklaĢık olarak dört yılda tamamlanan bu çalıĢma her ne kadar dünyanın en iyi çalıĢması olmasa da, yoğun bir gayret, emek ve çaba sarf edilerek hazırlanmıĢtır. Bütün akademik kurallara riayet edilmeye çalıĢılmıĢ kullanılan her eser, sahibinin de beklediği Ģekilde kaynakça dizininde uygun Ģekilde yer almıĢtır. ÇalıĢmada yer alan her türlü hata peĢinen tarafıma aittir. ÇalıĢma ilerde aynı konuda çalıĢmayı düĢünecek olan akademisyenlere de yol gösterebilecek rehber bir çalıĢma hüviyetindedir.
Ġyi bir tez çalıĢmasında olması gereken adanmıĢlık duygusu zaman zaman aile bireyleri üzerinde olumsuz baskılara ve gereksiz gerginliklere neden olmaktadır. Bu nedenle bana katlanan, oyun vakitlerinden çaldığım, birlikte olmak yerine çalıĢmayı tercih ettiğim kızım Ġrem Ümran‟a, çalıĢırken kızıma ve bana göz kulak olan, her zaman sonsuz destek veren, sevgisi ve desteğini hiç esirgemeyen sevğili eĢim Çiğdem‟e ve bu tez çalıĢmasının gerçekleĢmesinde engin tecrübeleri ile yolumu aydınlatan danıĢmanım Prof.Dr. Çağatay ÜNÜSAN‟a bu vesile ile Ģükranlarımı sunarım.
YetiĢmemde en büyük emeği olan anne ve babama da -yetmeyecek bile olsa- teĢekkür etmek en büyük borcumdur.
Bu çalıĢmayı hayatını çocuklarına adayan babam Mehmet ÖZ‟e ithaf ediyorum.
XXI GĠRĠġ
Günümüz modern toplumlarında pazarlama, toplum içerisinde yaĢayan tüm bireyleri tüketime katılma dereceleri ve miktarları ile de doğru orantılı olarak etkileyen bir fenomen olarak karĢımıza çıkmaktadır. Pazarlamanın bu özelliği, (özellikle de günümüzün rekabet ortamının) pazarlamayı, iĢletmeler ve bireyler açısından, kar amacı gütsün gütmesin tüm organizasyonlar açısından önemli bir konuma getirmiĢtir. Ġçinde bulunduğumuz yüzyıl toplumun tüm kesimlerinin bir Ģekilde pazarlama ile iliĢkili olduğu bir yüzyıldır. Bu yüzyılda pazarlama herkesi etkiler, herkesle ilgilidir ve toplumdaki herkesi kapsar. Pazarlama, üretilmiĢ olan ürün ve hizmetler ile tüketicilerin buluĢturulmasını sağlar. Bu nedenle de iĢletmeler ve organizasyonlar açısından hayati önem taĢımaktadır
Günümüz dünyasında üretimin esnekleĢmesi, pazarların küreselleĢmesi, üretim faktörlerinin dünya ölçeğinde üretime, dağıtıma ve tüketime olanak sağlaması, ucuz ama kaliteli üretime olan talebin ve tercihin evrenselleĢmesi gibi geliĢmeler yoğun olarak yaĢanmaktadır. Artık Uluslararası teĢebbüsler dünyanın tamamını bir pazar, yani tek bir yer olarak görmektedir.
Üretimin kitlesel bir nitelik almasından sonra, üretim ve tüketim süreçleri arasında yer, zaman ve mülkiyet faydaları uyuĢmazlığı ortaya çıkmıĢtır. Ortaya çıkan bu uyuĢmazlıkları gidermek ve üretimin yerinde tüketilemeyen büyük kısmını nihai kullanıcılara ulaĢtırmak maksadı ile dağıtım kanalları ve aracılar kullanıla gelmiĢtir. Dağıtım kanalları hem ülke ekonomisi hem de iĢletme ekonomisi açısından vazgeçilmez bir araçtır ve onun etkinliği ülkelerin gayri safi milli hâsılalarının artmasına yol açmaktadır.
Günümüzde üretim maliyetleri yaklaĢık değerler arz etmektedir. Üretim maliyetlerinin yaklaĢık olduğu bir ortamda rekabet edebilir olabilmek için lojistik, kullanılabilecek en önemli araçtır. Lojistik faaliyetler üzerinde yapılacak oynamalarla rakiplerin bir adım önünde olmak mümkün olabilmektedir. Böyle bir rekabet ortamında pazar payının ve karın arttırılabilmesinin ve muhafazasının en önemli ayağı, düĢük maliyetle girdi temini ve malların rekabet edebilir fiyatlarla ve zamanında piyasaya sunulmasını sağlayan lojistik faaliyetlerdir. Diğer bir deyiĢle, verilen lojistik hizmetin kalitesi uluslararası pazarlarda rekabet edebilmenin önemli
XXII bir unsuru olarak karĢımıza çıkmaktadır. Bunun için de bilgi, yeniliklerin takip edilebilmesi ve esneklik lojistik yönetiminde önemli kriterler olarak karĢımıza çıkmaktadır.
ĠĢ ortamlarının çok daha dinamik hale gelmesi, pazar tabanlı stratejileri de dinamikleĢtirmiĢtir. Günümüzde rekabet artık bir strateji savaĢıdır ve bu savaĢta baĢarılı olmanın temel koĢulu pazar eğilimlerini önceden görmeye ve değiĢen müĢteri gereksinimlerini önceden görmeye dayanır. Böyle bir ortamda pazar tabanlı stratejinin özünü, bir iĢletmenin ve pazarın yapısı değil, davranıĢ dinamiği oluĢturur. Hedef, bir iĢletmeyi müĢterilerin gözünde rakiplerinden ayırt eden, taklit edilmesi zor ve değer yaratan kaynakları ve yetenekleri belirlemek ve geliĢtirmektir. Bir maliyet unsuru olarak Lojistik faaliyetlerin DıĢ Kaynak (DK) kullanılarak gerçekleĢtirilmesi iĢletmelere bu yeteneklere yoğunlaĢma imkanı sunmaktadır.
ÇalıĢma teorik ve uygulamalı olmak üzere iki ana bölüm halinde gerçekleĢtirilmiĢtir. Teorik bölümde konu ile ilgili literatür geniĢ bir Ģekilde taranılmıĢ, uygulama bölümünde ise belirlenen hipotezler test edilerek gelecek
1 BĠRĠNCĠ BÖLÜM
LOJĠSTĠK FAALĠYETLER ve DAĞITIM KANALLARI ĠLĠġKĠSĠ
1.1. Lojistik Kavramının Tanımı Ve Kapsamı
Günümüzde iĢletmeler rekabetin yapısı gereği hayatta kalabilmek ve rakiplerinden öne geçebilmek için sürekli olarak daha hızlı ve daha çevik hareket etmeye zorlanılmaktadır. Bu zorlamanın kaynağı olarak da değiĢim kavramı ortaya atılmaktadır.
Bütün iĢletmeler, bütün organizasyonlar ve organizasyonların bütün bölümleri bu değiĢimden etkilenmiĢtir. ĠĢletmeleri müĢterileri ile karĢı karĢıya getiren bölüm olan pazarlama bölümü de bu değiĢimden – belki de en fazla- etkilenen bölümler arasında yer almaktadır. Bu değiĢim iĢletmelere, organizasyonlara ve bölümlerine küreselleĢme tarafından dikte edilmektedir.
KüreselleĢme sayesinde baĢlayan değiĢimle beraber son çeyrek asırda pazarlar küresel pazarlar haline, iĢletmeler küresel iĢletmeler haline, müĢteriler de küresel müĢteriler haline dönüĢmüĢlerdir. Hızlı değiĢimle beraber gelen bu dönüĢüm rekabetin Ģiddetini arttırmıĢ, faaliyetlerin yeniden yapılandırılmasını zorunlu kılmıĢ ve bazı süreçlerin ve kavramların daha fazla öne çıkmasına neden olmuĢtur. Lojistik öne çıkan bu kavramlardan bir tanesidir.
Türkçe bilim yazınına geçmiĢ diğer pek çok kelime ve kavram gibi, lojistik kelimesi de yabancı dil kökenli ve aynı zamanda da askeri terminoloji kökenli bir kavramdır.
Etki alanının geniĢ olması nedeni ile lojistik pek çok farklı Ģekilde tanımlanmıĢtır. Ġlk defa, askeri bir kelime olarak, ordulara ait malzeme ve personelin taĢınma, tedarik, bakım ve yenilenmesi (Kobu;2003:237) Ģeklinde 1905 yılında kullanıldığı bilinmektedir. Lojistik (Orhan;2003:7) bir ürünü kaynağından nihai tüketicisine ulaĢtırmak için gerçekleĢtirilmesi gereken tüm iĢletme faaliyetleridir.
Daha geniĢ bir alanı etkileyecek Ģekilde tanım geniĢletilmek istenilirse; lojistik: müĢteri ihtiyaç ve gereksinimine uygun ürün ve hizmetlerin üretiminde kullanılacak
2 hammadde, malzeme, süreç içi stok, nihai ürün ve bilgi gibi materyallerin çıkıĢ noktalarından son tüketim noktalarına kadar etkin ve maliyetleri en aza indirilmiĢ bir Ģekilde ulaĢabilmesi için, istenilen yer, miktar, koĢul ve zamanda teslim edilmesine yönelik planlama ve kontrol sürecidir. (Gürdal;2006:10-11).
Süreç olarak ele alınan lojistik ürün akıĢı ile doğrudan iliĢkilidir ve ürün akıĢını sağlarken esas amacı da en düĢük maliyetli, en uygun ürünün en uygun Ģekilde dağıtımını sağlamaktır. Bu açıdan ele alındığı zaman doğru kelimesi lojistik kavramının temel ilkesini oluĢturmaktadır. Bu anlamda lojistik (Çengel;2008:3),
Doğru yerde, Doğru miktarda, Doğru zamanda, Doğru koĢullarda, Doğru fiyatta, Doğru müĢteriye,
Doğru dağıtım kanalıyla teslim etmek anlamına gelmektedir.
AĢağıda ġekil 1.1‟de lojistik faaliyetlerin odaklandıkları temel etkilikler ve lojistik faaliyetlerin yedi doğrusu verilmiĢtir.
3 ġekil1.1. Lojistik Etkinliklerin Temel Odak Unsurları
Kaynak: Çengel, 2008: 4
Lojistiğin amacı; yer ve zaman faydası oluĢturarak talebin en kısa ve en ekonomik biçimde karĢılanmasıdır (Yılmaz;2004:4). Ġlk olarak ordu alanında kullanılan lojistik; ordunu ve askerlerin ihtiyacı olan haberleĢme, sağlık, yiyecek, içecek konaklama, mühimmat ve silah sağlama gibi çok yönlü hizmetlerin akılcı, etkili ve atik bir Ģekilde planlayıp uygulayan hizmetler olarak ifade edilmekteydi (Baki;2001:1).
Her ne kadar lojistik askeri operasyonlarla ilgili gözükse de en önemli etkisi üretim, dağıtım ve tüketim fonksiyonlarında görülür. Ürünlerin değiĢimi insanların ekonomik aktivitelerinin değiĢmez özelliklerindendir. Merkantilist ekonominin ortaçağ Avrupa‟sında yükselmesinin nedenlerinden birisidir ve endüstri devrimi sırasında büyük bir ölçek halini almıĢtır. Modern dağıtım sektörünün temelleri kapitalist ekonominin, endüstriyel üretimin özel türlerinin ve nitelikli iĢgücünün yayılmasının ortaya çıkıĢına kadar gider. Bu durum üretim ve talep arasında belirli bir akıĢ katmanı yaratmıĢtır. Kesin olarak akıĢ kullanım değerinden değiĢim değerine doğru geçiĢe izin verilmiĢtir ve bu sayede emtiaların büyük ölçekli sermayelenmesi mümkün olmuĢtur. Kitlesel dağıtım ve pazarlama modern yönetim grafiğinin içine
LOJĠSTĠK Doğru Ürün Doğru Zaman Doğru MüĢteri Doğru Miktar Doğru Fiyat Doğru KoĢul Doğru Dağıtım kanalı
4 dahil olmuĢtur ve mal üretiminin önemli bir faktörü haline gelmiĢtir (Hesse ve Rodrigue;2004:171-184).
Uluslararası Lojistik Birliği‟ne göre (SOLE: The International Society of Logistics) lojistik; tasarım, tedarik ve kaynakların sürdürülmesine yönelik olarak gereksinilen amaç plan ve operasyonların desteklenmesi, mühendislik ve teknik faaliyetler, yönetim bilimi ve sanatıdır. Lojistiğin genel fonksiyonları ise; planlama, satın alma, tedarik, sürdürme ve düzenlemedir (Erdal ve Saygılı;2007:1).
Lojistik konusundaki en yetkin kurumlardan birisi olan Lojistik Yönetim konseyi (CLM: Council of Logistics Management) ise lojistiği müĢteri ihtiyaçlarını karĢılamak üzere her türlü ürün, hizmet ve bilgi akıĢının, hammaddelerin baĢlangıç noktalarından, ürünün tüketildiği son noktaya kadar olan tedarik zincirindeki hareketinin, verimli ve etkin bir Ģekilde akıĢının ve depolanmasının sağlanması, kontrol altına alınması ve planlama süreci olarak değerlendirmiĢtir ( Çancı ve Erdal;2003:35).
Bu süreç içerisinde lojistik optimum maliyetle optimum müĢteri memnuniyeti arasında denge kurmaya çalıĢmaktır. Gerçek anlamda bir lojistik firmasından bahsedebilmek için, lojistik firmalarının, aĢağıda Tablo l.1‟de yer alan faaliyetlerden en az üçünü yapması gerekmektedir (Gürdal;2006:11).
Tablo1.1. Lojistik ve Destek Faaliyetler
Ana faaliyetler Destek faaliyetler
MüĢteri hizmetleri Depo/dağıtım merkezi yer seçimi ve
yerleĢimi
TaĢıma ve trafik yönetimi Dokümantasyon akıĢı
Envanter yönetimi Ürün/envanter akıĢı
Depo/depolama yönetimi Üretim planlama
Elleçleme Satın alma
Talep yönetimi Yedek parça ve satıĢ sonrası hizmet
destek SipariĢ yönetimi (bilgi iletiĢimi ve sipariĢ
iĢleme)
Geri dönüĢüm, tersine lojistik
Koruyucu ambalajlama Sigortalama/gümrükleme
5 Tablo 1.1‟de yer alan bilgilere göre lojistiğin ana faalietlerini müĢteri hizmetleri, taĢıma, envanter yönetimi, elleçleme vb. Ģeklinde sıralamak mümkündür. Bazı yazarlar lojistik kavramı yerine fiziksel dağıtım kavramını (Cemalcılar;1994:160) kullanmaktadırlar ve bazı yazarlar da fiziksel dağıtım, lojistik ve karayollu taĢımacığı kavramlarını birlikte kullanmaktadırlar (Hesse,2004:162 ). Ancak bu iki kavram gerçekte kritik birkaç noktada birbirlerinden ayrılmaktadır. Daha önce yapılan tanımlarda da görülebileceği üzere; lojistik materyal ve malzeme sağlanması iĢlemleri ile baĢlamakta ve müĢteri memnuniyetine kadar olan tüm süreçleri kapsamakta iken (KayabaĢı;2007:48) Fiziksel dağıtım iĢlemleri ise sadece iĢletme tarafından ortaya konulan son ürünlerin dağıtımı ile ilgilidir. Buna karĢılık lojistik yönetimi, materyal yönetimi, fiziksel yaĢam eğrisi ve fiziksel dağıtımın bileĢiminden oluĢan kompleks bir yapıdır (Sezen ve Gök;2004:719‟dan aktaran KayabaĢı:2007).
Tedarik zinciri yönetimi profesyonellerinin tanımına göre (Council of Supply Chain Management Professionals (CSCMP) lojistik yönetimi tedarik zinciri yönetiminin bir parçası olarak kabul edilmekte ve müĢterilerin gereksinimlerini karĢılamak üzere, her türlü ürün, hizmet ve onlarla ilgili bilginin baĢlangıç noktasından tüketim noktasına kadar etkin ve verimli bir Ģekilde ileri ve ters yönlü akıĢının gerçekleĢtirilmesi, depolanması denetlenmesi ve planlanmasıdır (www.Cscmp.org, 10.05.09)
Diğer tanımlardan farklı olarak konsey yapmıĢ olduğu tanımla,”ters lojistik” kavramını da vurgulamıĢtır. Günümüzde özellikle yeĢil pazarlama ve çevreye duyarlı iĢletme faaliyetlerinde ters lojistik kavramı üzerinde önemle durulan bir konu olarak ortaya çıkmaktadır.
Lojistik kavramının kapsamına bakıldığı zaman en az tanımda olduğu kadar -belki de daha fazla- içerik ile karĢılaĢmak mümkün olmaktadır. Kavram savunma ve ticaret sektörlerinin faaliyetlerinden ortaya çıkmıĢtır. Savunma alanında askeri açıdan bakıldığında lojistik, silah, gıda maddeleri ve cephanenin geniĢ bir coğrafya üzerindeki topraklardan toplanması, nakledilmesi, stoklanması, ulaĢım altyapısının kurulması ile ilgili faaliyetleri mutlak zaferi mümkün kılabilecek Ģekilde hazırlamakla ilgili idi. Çünkü giriĢilen savaĢları baĢarı ile sonuçlandırabilmenin
6 biricik yolu engin lojistik kaynaklara sahip olma ve bunları sistemli bir Ģekilde koordine edebilme yeteneğine bağlıydı (Yıldız;2006:13). ĠĢletme lojistiği ise üretim ve pazarlama iĢlemleri için gerekli her türlü malzeme, hammadde ve bitmiĢ mamullerin tüm hareketlerini kapsamaktadır (Yükselen;2008:342). AĢağıda ġekil 1.2.‟de iĢletme lojistiğinin kapsamı verilmiĢtir. ĠĢletme lojistiği kaynağında hammadde ile baĢlamaktadır ve tüketici yada kullanıcılara ürün ve hizmetlerin ulaĢması ile tamamlanmaktadır.
ġekil 1.2. ĠĢletme Lojistiğinin Kapsamı
Kaynak: (Tek,1999:643)
Askeri terminolojiden iĢletme terminolojisine geçen lojistik kavramı günümüzde literatürü etkileme hususunda tersine bir seyir izlemektedir. Öyle ki artık lojistikte bir geliĢme olmadıkça askeri alanda bir geliĢme beklemek mümkün görünmemektedir (Orhan;2003:11).
Pek çok kavram kapsamında olduğu gibi lojistik kavramının kapsamında ki değiĢim de zaman içerisinde ortaya çıkmıĢtır. Zamanla ticarette lojistiği; ürün ve hizmetlerin fiziksel dağıtımından; yeni teknolojilerin dominant olduğu, küresel bazda
Hammaddeler Montaja hazır bölümler Ambalajlama malzemeleri Yarı Mamul BitmiĢ Mamul Depolama ĠĢletme Tüketici Tüketici ya da kullanıcı ĠġLETME LOJĠSTĠĞĠ
7 daha az kaynakla daha çok ve verimli iĢ yapma konusunda performansı etkileyen en belirgin güçlerden birisi olarak karĢımıza çıkarken savunma sanayinde ise; ürün veya sistemin ömür devrindeki bakımının sürekli sürdürülmesi ve sürekli destek olarak algılanmasından sistemin ömür devrini daha ilk safhalardan itibaren belirleyen bir süreç olarak karĢımıza çıkmıĢtır (Orhan;2003:12).
AĢağıda ġekil 1.3.‟te belirtildiği Ģekli ile lojistik faaliyetlerini, birbirini tamamlar bir Ģekilde döngüsel bir yapıya benzetmek mümkün olabilmektedir. Farklı büyüklükteki zincir demetleri kendi aralarında yine döngüsel zincirleri oluĢturabilmektedirler. Lojistik; herhangi bir ihtiyacın ihtiyaç sahibinin zihninde belirmesi ile baĢlar ve ürünün elden çıkarılması ile son bulur.bu son bulmaya kadar geçen süreye de ömür devri denilmektedir. Bu hareket aynı zamanda baĢka döngüsel zincirlerin oluĢmasına neden olabileceği gibi yeni bir lojistik zincirin ilk veya ara halkasını da oluĢturabilir (Keskin;2006: 30).
ġekil 1.3. Ömür Devrinde Lojistik kavramı
Kaynak: (Keskin;2006: 32). KAVRAMSAL TASARIM ENVANTER DIġINA ÇIKARMA ĠHTĠYAÇ KULLANIM VE DESTEK ÜRETĠM VE/VEYA TASARIM DETAYLI TASARIM VE GELĠġTĠRME
ÖMÜR
DEVRĠNDE
LOJĠSTĠK
8 1.2. Lojistik Kavramının GeliĢimi
Fonksiyon olarak binlerce yıldır var olmasına rağmen, bu gün anlaĢılan Ģekli ile ilk defa 20.yy baĢlarında kullanılan (Kobu:2003) lojistik kavramının kullanım amacı askeri fonksiyonların karĢılığını tanımlamaktır.
Üretim, pazarlama ve dağıtım iĢlemlerinin sanayi devriminden sonra gittikçe artan bir Ģekilde karmaĢıklaĢmaya baĢlaması, rakipler arasında rekabet yarıĢında öne geçebilmek adına maliyetlerin düĢürülmesi gerekliliğini ortaya çıkarmıĢtır. Maliyetleri daha düĢük seviyelerde tutmak; üretim üsleri kurmayı, kitlesel ve standartlaĢtırılmıĢ üretim yapmayı zorunlu hale getirmiĢtir. Üretimin belirli merkezlerde yoğunlaĢtırılması ise eskisine nazaran çok daha komplike tedarik ve dağıtım problemlerinin ortaya çıkmasına neden olmuĢtur.
Lojistik kavramı günümüzdeki anlamı ile ilk kez 20.yy. baĢlarında kullanılmaya baĢlanmıĢtır o günlerden bu güne kadar pazarlama ve yönetim alanlarındaki diğer pek çok kavram gibi lojistik kavramı da ABD‟de ki geliĢmelere paralel bir geliĢim ve değiĢim süreci izlemiĢtir. Bu değiĢim ve geliĢim süreci aĢağıda ġekil1.4‟te gösterilmektedir.
Buna göre 19. yy. baĢlarına kadar lojistik sadece askerlikle ilgili bir terim olarak görülmüĢtür. Sanayi devrimi ile beraber firmaların odak noktaları üretilen ürünlerin maliyeti olmuĢtur.20. yy baĢlarında ise odaklanılan nokta maliyetten satıĢa doğru kaymıĢtır. Ancak odaktaki kaymaya rağmen, yakın zamanlara gelinceye kadar lojistik hep bir ilave maliyet unsuru olarak görüle gelmiĢtir (Baki;2004:7).
9 ġekil 1.4. Lojistik Olgusunun GeliĢimi
Kaynak: (Koban ve Keser;2008:37)
Lojistik ve dağıtımın önem kazanmasını sağlayan önemli faktörlerin baĢında II. Dünya savaĢı gelmektedir. Tüm dünya sathına yayılan bu savaĢta personelin araç, gereç ve malzemeleri planlı bir Ģekilde sevk ve idare edilmesi müttefik ülkelerin baĢarısında önemli bir rol üstlenmiĢtir. 19601lı yıllarda dünyanın içinde bulunduğu durum lojistiğin geliĢmesi için uygun bir ortamın oluĢmasına katkıda bulunmuĢtur (KayabaĢı;2007:50). Bu yıllarda lojistikle ilgili ilk akademik atıflar görülmeye baĢlanmıĢtır. 1970-1980 arası yıllar ise lojistiğin çok sayıda özel ve kamu giriĢimleri ile kurumsallaĢmaya baĢladığı yıllar olmuĢtur (Koban ve Keser;2008:35).1990‟lı yıllarda bilgi iĢlem teknolojilerinde yaĢanılan önemli geliĢmeler, iĢletmeler ile müĢterileri arasında anında ve tam zamanlı iletiĢimin kurulabilmesine olanak sağlamıĢ, bu geliĢmeler de paralellerinde EVD (Elektronik Veri DeğiĢimi), Tam Zamanında Üretim Felsefesi gibi uygulamaların lojistik pratiğine aktarılabilmelerine olanak sağlamıĢtır (Keskin;2006:23) (Bakınız, ġekil, 1.4).
Lojistik
Askeri alanda kullanılan dönem Askeri birliklerin hareketi ve cepheye teçhizat tedariki ile ilgili
olarak
Lojistik/Ticaret Lojistiği
Ticaret alanda kullanılan dönem Malları üreticiden, müĢteriye hareketi ve bunun yönetimi ile ilgili
olarak Yönetsel lojistik Tedarik Zinciri Yönetimi Lojistik Yönetimi Operasyonel lojistik Materyal Yönetim Dağıtım Yönetimi Üretim ve operasyon yönetimi 1700 1960 Modern Lojistik
10 ġekil 1.5. 1960‟lardan Günümüze Lojistik Entegrasyonun Evrimi
Kaynak: Hesse ve Rodrigue;2004:175
Modern lojistiğin prensiplerin ilk izleri Fordizm‟in kavramsal yaratıcısı olan Taylor‟a dayandırılabilir. DüĢünceleri fabrika içinde çalıĢanların görevlerini organize ederek bir montaj hattı boyunca verimliliği arttırmak ile iliĢkili olsa da, tanıtılan sıra, dayanıklılık, program, ritim, eĢleme ve zaman perspektifi gibi geçici boyutlar lojistik yönetiminde yüksek bir öneme sahiptir. Taylor‟ın yönetim prensiplerinin fabrika içinde verimlilik geliĢimleri açısından baĢarılı olmuĢ olması ile lojistik de tedarik zincirinin unsurları- bütünleĢik fabrikaların sistemi- arasında baĢarılı olabilecektir. Tüm dağıtım sisteminde hızlı değiĢimlere sebep olan kilometre taĢı özellikle imalat alanında yalın yönetim anlayıĢının keĢfidir. Yalın yönetimin temel önermelerinden biri envanterleri elemek ve malzeme tedarikini katı bir Ģekilde talebin üzerine organize etmek, önceki istifi ve envanteri tutan stoku yenisi ile değiĢtirmektir. Talep tahmini MüĢteri Hizmeti Satın alma Üretim Planlama Üretim Envanteri Depolama Malzeme Yükleme Paketleme Depolama Dağıtım Planlama SipariĢ ĠĢleme TaĢıma
Ġhtiyaç Planlama Malzeme
Yönetimi Fiziksel Dağıtım Lojistik Tedarik Zinciri Yönetimi BiliĢim Teknolojileri Pazarlama Stratejik Planlama 1980‟ler 1990‟lar 2000‟ler
11 1980ler boyunca, bu akıĢ prensibinin uygulaması zamana duyarlı imalat aktivitelerinde envanterlerin günlerden saatlere kadar azalmasına izin vermiĢtir. Bu çabaların birçoğu tedarikçiden dağıtıcıya partiler halinde akar halde iken fabrika içinde gerçekleĢmiĢtir. Daha sonraları otomatik olarak yerini flat robotlara bırakan yüksek raf depoları lojistik mühendisliğinin erken ifadeleri olarak ortaya çıkmıĢlardır. BaĢlangıçta, lojistik; tedarik, depolama, üretim ve dağıtım fonksiyonları arasında bölünen bir aktivite iken, yeni örgüt ve yönetim prensipleri ile, iĢletmelerin daha bütünleĢik bir yaklaĢımı takip etmeleri ile, esnekliği arttırmak için gelecek olan talebi maliyetleri arttırmadan karĢılayabilen bağımsız birimler olmuĢlardır. Aynı zamanda, birçok firma geliĢmekte olan ülkelerdeki yeni imalat fırsatlarından faydalanmıĢlardır. Bu dönemde üretim gittikçe daha çok parçalandığı için, yönetimine bağlı olan aktiviteler de pekiĢtirilmiĢtir. 1990larda, lojistiğin bilgi teknolojileri ile uyumu gözetilmeye baĢlanmıĢ, bu prensip özellikle dağıtımda olmak üzere tüm tedarik zincirine daha fazla uygulanmıĢtır. Bazı yüksek verimli tesislerde, depolama fonksiyonu stok parçalarının temin değerinde hemen hemen 15 dakika düĢmüĢtür. ġimdilerde stokların mağazalarda minimum seviyede tutulduğu ve günlük olarak yeniden temin edildiği toptan satıĢ ve perakende gibi servis fonksiyonlarına geçilmektedir.
Güncel lojistik evvelinde üretim sürecinin otomasyonuna adanmıĢ olsa da, mümkün mertebe verimli endüstriyel imalatı organize etmek için müteakip lojistik modernizasyonu bütünleĢmenin yükselen derecesi tarafından karakterize edilebilir. Bu trend 1960larda gelecek verimlilik geliĢmeleri için anahtar bir alan olarak ortaya konulmuĢtur. Yine de, sadece modern bilgi ve iletiĢim uygulamaları ile bu yaklaĢım mümkün hale gelebilmiĢtir. BütünleĢik yönetim; bilgi, finans ve mal akıĢı kontrolüne izin vermekte ve yeni bir üretim ve dağıtım sistemi aralığını oluĢturmaktaydı. Peyderpey bilgi ve iletiĢim teknolojilerindeki geliĢmelere göre, montaj hattının iki ucu, ham madde ve bileĢenlerin vakitli temini ve verimli pazarlama ve dağıtım organizasyonu tedarik zincirinin lojistiği içerisinde bütünleĢtirilmekteydi.
Esnek sipariĢ ve temin davranıĢı gerçekte yeni teknolojilerle, öncelikli olarak bilginin gerçek zamanlı değiĢimi ile mümkün olmuĢtur. Bilgi ve iletiĢim teknolojileri sayesinde, firmalar talepler örtüĢecek stoklarını ayarlamak (tam olarak elemine
12 edilmedikleri takdirde) ve fazlalığı neredeyse tamamen azaltmak için satıĢ noktalarından sipariĢ verebilir hale gelmiĢtir. Elektronik Bilgi DeğiĢimi (EDI) gibi özellikler, depolardaki ve dağıtım merkezlerindeki ürün akıĢlarına otomasyon uyguladılar veya yeni bilgisayar tabanlı iz sürme sistemleri- web vasıtasıyla yüklenmiĢ miktarların çevrim içi kontrolünü sağlayan- son 20 yıllık süre zarfında büyük verimlilik kazançlarının birincil kaynağı oldular.
1960lardan 1980lere, dönüĢ süresi gereklilikleri oldukça düĢerken, bu lojistik maliyetlerinin yükselmesine yol açmıĢtır. Bu noktadan sonra, dönüĢ süresi gerekliliklerinin ve daha da önemlisi stok maliyetlerinin azalması ile birlikte, baĢlıca baĢarılar dağıtımdaki verimlilik kazançlarıyla ilgili olmuĢtur. Bir diğer önemli gereklilik de konteynır kullanımı olmuĢtur, bu durum otoyollar, terminaller ve hava alanları gibi klasik altyapının geniĢlemesi modern lojistiğin geliĢmesinde temel olmuĢtur. Nakliye taĢımacılığındaki kayda değer büyümenin -aynen raylı sistemin on yıllar öncesinde sanayileĢmede temel olduğu gibi- bölgesel ve uzun mesafeli trafik yolları ağının çok büyük olmaması durumunda gerçekleĢmesi mümkün olamayacaktı.
Anonim Ģirketlerin ve örgütlerin akıĢ odaklı modeli, yakın zamanda, değer yaratma sürecinin içindeki her bir aktiviteyi etkilemiĢtir. Malzeme yönetiminin temel bileĢeni tedarik zinciridir, mal zaman ve uzay iliĢkili malların ayarlanması tedarik, imalat, dağıtım ve tüketim arasında akar. Temel parçaları satıcı, üretici, dağıtıcı, perakendeci, nihai tüketici ve hakim gruptur. Eski, daha geleneksel nakliye taĢımacılığı sisteminin Ģekli ile karĢılaĢtırıldığında, tedarik zinciri yönetimi evrimi ve buna bağlı oluĢan lojistik endüstrisi 4 özellik ile karakterize edilir:
Ġlk olarak, bütünleĢik nakliye taĢımacılığı talebi ile bütünleĢik tedarik zinciri kurarak imal edilen malların yeniden düzenlenme kaidesi
Ġkinci, nakliye geleneksel olarak mesafenin üstesinden gelen bir araç olarak görülse de, lojistik zaman bakımından kritiktir. Bu dikey bütünleĢmeler arasındaki değiĢiklik ile kazanılmıĢtır, yani lojistik fonksiyonun kendisini de içeren taĢeronluk ve dıĢ kaynak kullanımı,
13 Üçüncü, makro-ekonomik yapısal değiĢikliklere göre talep odaklı aktiviteler üstün hale gelmiĢtir. Geleneksel taĢıma öncelikli olarak arz tarafından yönetilse de, Ģimdiki tedarik zinciri giderek talep tarafından yönetilir.
Dördüncü, lojistik hizmetleri giderek karmaĢık ve zamana duyarlı bir hale geliyor ki, bir çok firma artık üçüncü parti lojistik sağlayıcılarına taĢeron parça olarak onların tedarik zinciri yönetimine katılıyor. Bu sağlayıcılar, ölçek ekonomisinden ve birçok nakliye dağıtım problemine bütünleĢik
çözümler sunma kapsamından faydalanıyor (Hesse ve
Rodrigue;2004:171-184).
GeçmiĢ yıllarda lojistik sadece yapılması zorunlu olan faaliyetlerden biri olarak görülürken, artık günümüzde pazarlama uzmanları rekabet üstünlüğü sağlayan anahtar kavramlardan biri olarak kabul edilmektedir. Bu sebeple firmalar lojistikte gösterdikleri performansı kendi pazarlama stratejilerinin önemli bir parçası olarak görmekte ve uzun vadeli planları içerisine lojistik planlaması ve yönetimini de eklemektedirler (Cristopher, 1992:34‟ten aktaran Yılmaz;2006:8).
1.3. Lojistiğin Önemi
Çağımız bilgi ve enformasyon çağı olarak nitelendirilmektedir. Bu çağda, duran varlıklar yerine soyut olarak bilgi temel kaynak olarak sayılmaktadır. Artık bilgi üretim ve iletiĢimin arttığı, değiĢimin hızlandığı, rekabetin oldukça fazla Ģiddetlendiği bir dönemi ifade etmektedir. Dolayısı ile iĢletmeler bu yeni dünya düzenine (Akın;2003) uyum sağlayabilmek için hem bilgiye hem de teknolojik yapıya yönelik yatırımlar yapmak zorunda kalmaktadırlar.
Söz konusu bu yatırımlar aynı zamanda teknolojik geliĢmelerin hızlanmasına neden olmaktadırlar. ĠĢte tüm bu geliĢmeler organizasyon yapılarında önemli ölçüde değiĢimlere neden olmaktadır. Organizasyonlarda kullanılan bilgi sistemleri hem organizasyon içi hem de organizasyonun çevresi ile olan iletiĢim ve etkileĢimini kökten değiĢtirmiĢlerdir. Yöneticiler bu yeni dönemde ellerinde daha çok enformasyonla, kendi haklarında daha fazla bilgiye sahip rakip yöneticilerle ani ve önceden öngörülemeyen piyasalarda rekabet etmek zorunda kalmaktadırlar.
14 Rekabetin yapısındaki bu değiĢim ve maliyet ve kalite kadar hız unsurunu da kritik bir kavram olarak ortaya çıkarmaktadır. Tüketicilerin arzularını rakiplerinden önce yerine getirebilen iĢletmeler bu rekabet ortamında yaĢamlarını sürdürebilirler. Bunu yapabilmenin yolu da doğal olarak hızlı, etkili ve isabetli lojistikten geçmektedir (Kıngır ve Deniz; 2006:274 )
Pazarlamanın amacı, kaynakları elemanlarına dağıtarak firmanın uzun dönem karını maksimize etmektir. Lojistiğin amacı ise, pazarlama tarafından belirlenmiĢ müĢteri hizmet seviyesi hedefine bağlı kalmak Ģartıyla toplam lojistik maliyetlerini minimize etmektir. Bu noktada, sistem yaklaĢımı devreye girmektedir. Lojistik pazarlama departmanının aynı zamanda bir alt sistemidir ve alt sistemin baĢarısı tüm sistem baĢarısına etki edecektir. Bu yüzden organizasyonlar, bu yaklaĢımı kullanarak uzun dönem karlılığa veya varlıkların etkin kullanımına ulaĢabileceklerini bilmelidirler. Bunu baĢarabilmedeki kilit noktalardan birisi de, alternatifler arasında maliyet yönünden birtakım ödünler vererek sistemin toplam maliyetini azaltmaktır.
Bowersox ve Closs (1996:51)‟ a göre lojistik; ağ tasarımı, bilgi akıĢı, taĢımacılık, stok ve depo yönetimi gibi birçok faaliyetin koordinasyonundan oluĢmaktadır. Bu sebeple de lojistik toplumların yaĢam standartlarını etkileyen önemli olarak karĢımıza çıkmaktadır. Çünkü insanlarla ve insanların faaliyetleri ile ilgili her alan direkt olarak lojistikten etkilenmektedir. Lojistikte meydana gelen verimlilik artıĢı hem dağıtım maliyetlerini hem de enerji maliyetlerini aĢağıya doğru çekmekte ve bu sayede ekonomiye katkıda bulunmaktadır.
Lojistik yönetimi”, doğru ürünü, doğru zamanda, doğru yere hasarsız bir Ģekilde ulaĢtırmayı hedeflemekte, bu bağlamda ürün ya da hizmetler için önemli bir “değer oluĢturucu faaliyet” olarak değerlendirilmektedir. Ürün ve hizmetler için hem “yer” hem de “zaman” faydası meydana getiren lojistik, “müĢteri hizmet düzeyi” ile doğrudan ilgili bir kavramdır. Teknik ve fonksiyonel özellikleri itibariyle birbirine benzer markaların sayısının artması “müĢteri elde etme ve tutma da” lojistik fonksiyonlarının önemini bir kez daha ortaya koymaktadır (Tuna;2001:208) .
15 1.3.1. Lojistik Faaliyetlerin Ekonomideki Yeri Ve Önemi
Lojistik sektörü dünyada ve Türkiye‟de oldukça hızlı geliĢmekte olan sektörlerin baĢında gelmektedir. Genel olarak lojistikle ilgili harcamaların Gayri Safi Milli Hasıla içindeki (GSMH) payı %1,5 ve %2 civarında iken. Lojistik sektöründe dıĢ kaynak kullanımı ise, ülkelerin geliĢmiĢlik düzeylerine bağlı olarak, yüzde 10 ile 30 arasında değiĢmektedir. Lojistik pazarı Avrupa'da yıllık yüzde 7-10, Kuzey Amerika'da yüzde 15, Asya'da ve Türkiye'de ise yüzde 20'lik bir büyüme hızına sahiptir. ABD'de lojistik sektörünün GSMH içindeki payı yüzde 12'dir. Halen Türkiye'de lojistik hizmetlerin yaklaĢık yüzde 30'u lojistik hizmet sağlayıcı Ģirketler tarafından, yüzde 70'i ise Ģirketlerin kendi yapıları içindeki bölümler tarafından yapılmaktadır. (Orhan;2003:93-94, Ersoy;2006, Gürdal;2006:27-29).
Dünya lojistik pazarının büyüklüğünün 5 trilyon $‟ın üzerinde olduğu tahmin edilmektedir ve yeryüzünde üretilen her 1$‟lık değerin en az %25‟i lojistik etkinliklere ayrılmaktadır. Avrupa Birliği (AB), pazarının büyüklüğü ise 627 milyar Euro civarında ve 2015 yılında Türkiye‟de Milli gelirin 1Trilyon$‟a ve lojistik Sektörünün de 120 milyar$‟a ulaĢması beklenmektedir ve lojistik sektöründe faaliyet gösteren iĢletmelerin yıllık ciroları her yıl yaklaĢık %30 civarında artmaktadır (Gözütok:2007).
Dünya genelinde ulaĢım ve lojistik faaliyetleri önemli bir ekonomik boyuta ulaĢmıĢtır. Nitekim, ortalama olarak bir ülkenin GSMH‟sının %10 kadarı bu faaliyetlerden kaynaklanmaktadır. 2006 yılında taĢımacılık hizmetleri dünya ihracatının %25.6‟sına tekabül etmiĢtir.
16 ġekil 1.6. Küresel Ticari Hizmetlerin Ġhracatı (%)
Kaynak: Wto; 2007; s:5
Yukarıda Ģekil 1.6‟da Dünya Ticaret Örgütü‟nden elde edilen verilere göre küresel ticari hizmetlerin ihracatındaki artıĢ görülürken, Tablo 1.2‟de Dünya TaĢımacılık Ġhracatının GeliĢimi görülmektedir.
Tablo1.2.Dünya TaĢımacılık Ġhracatının GeliĢimi 1990-2006 (Yıllık % DeğiĢim)
Dünya Kuzey Amerika Güney ve Merkezi Amerika Avrupa Rusya Fed.
Afrika Ortadoğu Asya
1990-95 6 4 7 - - 5 - 11 1995-00 3 3 2 3 - 0 - 3 2000-06 10 6 10 11 21 12 13 13 2004 25 19 21 25 16 21 17 28 2005 13 13 21 12 16 17 17 13 2006 10 11 8 7 18 12 11 23 Kaynak: Wto, 2007, s.117. TaĢımacılık Gezi Diğ.Ticari Hizmetler
17 Tablo 1.3. Dünya TaĢımacılık Hizmetleri, 2006 (Milyar ABD Doları ve %)
Kaynak: WTO, 2007, s.118
Tablo 1.3‟e göre artan enerji fiyatları bağlamında küresel taĢımacılık hizmetleri ihracatı 2006 yılında %10artarak toplamda 630 milyar ABD dolarına yükselmiĢtir. 280 milyar ABD dolarını aĢan ihracatı ile bu pazarda Avrupa Birliği (AB) lider konumdadır. ABD, 70 milyar ABD doları ile ikinci, Japonya ise 38 milyar ABD doları ile üçüncü sırada yer almaktadır. Bu üç ekonomi dünya taĢımacılık hizmetlerinin %60‟ını gerçekleĢtirmektedir. ABD‟de taĢımacılık sektöründe hava taĢımacılığının 30 milyar ABD doları ile en büyük paya sahip olduğu görülmektedir. 2006 yılında hava taĢımacılığı ülkenin taĢımacılık hizmetlerinin %43‟üne ulaĢmıĢtır (DTÖ, 2007).
1.3.2. Lojistik Faaliyetlerin Firmalardaki Yeri Ve Önemi
Son yıllarda küreselleĢmeye paralel olarak Ģirketler arasında artan yatay ve dikey bütünleĢmeler lojistik yönetimini öne çıkarmaktadır. Ġçinde bulunduğumuz
18 koĢullar, ürünlerin üreticileri ile satın alımları arasında kalan, Ģirketlerin karlılıklarını doğrudan etkileyen lojistik süreçler üzerine odaklanılmasına neden olmuĢtur. Ürünün üretilmesi ve satın alınması arasında geçen geliĢen sürecin bilincinde olunmamasından kaynaklanan nedenlerle Ģirketler pazarlama, finans ve üretim odaklı stratejiler geliĢtirmekteydiler. Ancak günümüzde; aynı Ģirketler üretim aĢamasında maliyetleri düĢürmek yerine doğru lojistik süreçleri uygulayarak nakit akıĢlarını ve karlılıklarını arttırmayı hedeflemektedirler (Babacan;2003.9-10).
Yönetim faaliyetleri, lojistik faaliyetler ve lojistik yönetimin unsurları ġekil 1.7‟de yer almaktadır.
ġekil: 1. 7. Lojistik Faaliyetler ve ĠĢletme Ġçerisindeki yeri
Kaynak: Stock ve Lambert, 2001:3
ĠĢletmeler açısından lojistiğin önemini vurgulamadan önce, lojistik tabanlı değiĢimlere kısaca göz atmak gerekirse (Erdal ve Saygılı2007:3-4); uluslararası ticaretin hacmi gün geçtikçe büyümektedir, iĢletmelerin bütün stratejileri küreselleĢmenin etkisi altında kalmaktadır ve ürün hareketleri artmaktadır. Yeni üretim merkezleri rekabet üstünlüğü elde etmek için oluĢturulmaktadır. Yatırımların önündeki engeller kalmıĢ, küresel sermaye ülkeler tarafından çekilmeye
19 çalıĢılmaktadır. Tedarikçilerle ve dağıtım kanalları ile iliĢkiler yeni boyut kazanmıĢtır, yalın üretim anlayıĢı ve sıfır stok ilkesi ile programdan hiç sapmadan üretim yapabilme envanter yönetim konusunu derinden etkilemiĢtir. Lojistik operasyonlarda dıĢ kaynaklardan faydalanma oranı artmıĢtır. ĠĢletmelerin bakıĢ açıları; lojistik stratejisinden stratejik lojistik anlayıĢına doğru evrilmiĢtir.
Tek bir iĢletme bünyesinde bütünleĢik yapıyı hedefleyen lojistik anlayıĢın, 1990‟lı yıllardan itibaren, hem tedarik kaynaklarına hem de müĢterilere doğru bütünleĢmeye baĢladığı görülmektedir. “Tedarik zinciri (supply chain)” olarak ta adlandırılan bu yaklaĢım; sadece tek bir iĢletme çerçevesinde değil, dağıtım kanalı süreci içerinde yer alan tüm tedarikçiler, üreticiler, toptancılar, perakendeciler ve hatta müĢteriler boyutunda bütünleĢik anlayıĢın uygulanmasını hedeflemektedir ( Chopra ve Meindl 2006).
Tüm paydaĢları tek bir çerçeve etrafında toplayarak, etkili lojistik yönetimi de sağlanmıĢ olur ki bu sayede yer ve zaman faydalarını en iyi biçimde oluĢturabilmenin önü de açılmıĢ olacaktır. Tüm bu süreçler yaĢanılırken lojistik, tıpkı iĢletmenin kendisi gibi çevrede meydana gelen değiĢimlerden ve çevresel faktörlerden etkilenmektedir. Lojistik faaliyetler ve lojistik faaliyetleri, etkileyen çevresel faktörler (Mentzer vd,2004: 610) Ģekil 1.8‟de gösterilmiĢtir.
