HALKLA İLİŞKİLER VE TANITIM ANABİLİM DALI
ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ BİLİM DALI
İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİNİN YÜKSEKÖĞRENİM
KURUMLARINDA ÖĞRETİM AMAÇLI KULLANIMI:
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ ÖRNEĞİ
Tugay ARAT
DOKTORA TEZİ
Danışman
Yrd. Doç. Dr. Ömer BAKAN
T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
BİLİMSEL ETİK SAYFASI
Bu tezin proje safhasından sonuçlanmasına kadarki bütün süreçlerde bilimsel etiğe ve akademik kurallara özenle riayet edildiğini, tez içindeki bütün bilgilerin etik davranış ve akademik kurallar çerçevesinde elde edilerek sunulduğunu, ayrıca tez yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu çalışmada başkalarının eserlerinden yararlanılması durumunda bilimsel kurallara uygun olarak atıf yapıldığını bildiririm.
İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER ... i ŞEKİLLER TABLOSU ... Vİİİ ÖZET ... XV ABSTRACT ... XVİ KISALTMALAR TABLOSU ... XVİİ GİRİŞ ...1 BÖLÜM I İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİ 1.1.İLETİŞİM KAVRAMI ... 6 1.1.1. İletişim Tanımı ... 6 1.1.2.İletişimin Amacı ... 8
1.1.3.İletişimin Temel Özellikleri ... 8
1.1.4.İletişim Süreci ... 10 1.1.4.1.Kaynak: ... 10 1.1.4.2.İleti (Mesaj): ... 10 1.1.4.3.Hedef: ... 10 1.1.4.4.Kanal: ... 11 1.1.4.5.Geribildirim: ... 11 1.1.4.6.Gürültü: ... 11 1.1.5.İletişim Biçimleri ... 12 1.1.5.1.Sözlü İletişim ... 12 1.1.5.2.Sözsüz İletişim ... 12 1.1.5.3.Yazılı İletişim ... 13 1.1.6.Kitle İletişimi ... 13
1.1.6.1.1.Görsel Araçlar: ... 14
1.1.6.1.2.İşitsel Araçlar: ... 15
1.1.6.1.3.Görsel İşitsel Araçlar ... 15
1.1.6.2.Kitle İletişim Araçlarının İşlevleri ... 15
1.2.TEKNOLOJİ KAVRAMI ... 16
1.2.1.Teknolojinin Amacı ... 17
1.2.2.Teknolojik İlerleme ... 17
1.2.3.Enformasyon Sistemleri ... 19
1.3.İLETİŞİM TEKNOLOJİSİ KAVRAMI ... 20
1.4.İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİNİN ÖZELLİKLERİ ... 22
1.5.İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİ ARAÇLARI ... 23
1.5.1.Televizyon ... 23
1.5.1.1.Yüksek Tanımlı Televizyon (HDTV) ... 24
1.5.1.2.Televizyon Yayıncılık Sistemleri ... 25
1.5.1.2.1.Karasal Yayın ... 25
1.5.1.2.2.Dijital Karasal Yayın ... 26
1.5.1.2.3.Uydu Yayıncılığı ... 27
1.5.1.2.3.1.Doğrudan Yayın Uyduları: ... 29
1.5.1.1.4.Kablolu Yayın ... 29
1.5.1.1.5.Web TV ... 31
1.5.1.1.6. Sayısal Abone Hattı (xDSL-Digital Subscriber Line) Üzerinden Yayın ... 31
1.5.1.1.7.Mobil Televizyon Yayını ... 32
1.5.1.1.6.1.Wi-Fi -WLAN ... 33
1.5.2.Radyo ... 34
1.5.2.1.Dijital Radyo Yayıncılığı ... 36
1.5.3.Gazete ve Dergi ... 38
1.5.3.1.İnternet Gazeteciliği (On-Line Journalism) ... 40
1.5.3.2.Elektronik Dergi ... 44
1.5.4.Telefon ... 44
1.5.4.1.Hücresel Mobil Telefon Sistemleri ... 46
1.5.4.3.Birinci, İkinci ve Üçüncü Nesil Hücresel Teknolojiler ... 47
1.5.4.3.1.Birinci Nesil Sistemler ... 48
1.5.4.3.2.İkinci Nesil Sistemler: ... 48
1.5.4.3.3.Üçüncü Nesil Sistemler: ... 48
1.5.4.4.GSM’in Özellikleri ... 50
1.5.4.5.Mobil Telefon ... 50
1.5.4.5.1.SMS, MMS (Short/Multimedia Message Services) ... 51
1.5.4.5.2.GPRS (General Packet Radio Service – Küresel Paketlenmiş Radyo Servisi) ... 52
1.5.4.5.3.Bluetooth ... 52
1.5.4.5.4.Wap (Wireless Aplication Protocol) ... 53
1.5.5.Bilgisayar ... 53
1.5.6.İnternet ve Ağ ... 55
1.5.6.1. e-posta ... 56
1.5.6.2.FTP (File Taransfer Protocol) ... 56
1.5.6.3.Sohbet (Chat) ... 57
1.5.6.4.Tele Konferans ... 57
1.5.6.5.www (Word Wide Web): ... 57
1.5.6.5.1.www Tarayıcıları (Search Engine) ... 58
1.5.6.5.2.Haber Grupları (Netnews) ... 58
1.5.6.6.Network (Ağ) ... 58
1.5.6.6.1.Ağların Kullanımı ... 59
1.5.6.6.2.LAN (Local Area Network) ... 59
1.5.6.6.3.WAN (Wide Area Network) ... 59
BÖLÜM II İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİNİN YÜKSEKÖĞRENİM KURUMUNDA ÖĞRETİM AMAÇLI KULLANIMI 2.1. GENEL BİLGİLER (KAVRAM) ... 62
2.2. EĞİTİM TEKNOLOJİSİ... 63
2.2.2.Eğitim Teknolojisinin Faydaları ... 65
2.2.3.Eğitim Teknolojisinin Gelişimi ... 67
2.2.4.Öğretim Teknolojisi ... 68
2.2.5.Eğitimde Kullanılan Araç-Gereçler ... 69
2.2.5.1.TV ... 69
2.2.5.2.Video ... 70
2.2.5.3.Bilgisayar ... 70
2.3.BİLGİSAYAR DESTEKLİ EĞİTİM... 72
2.3.1.Bilgisayar Destekli Öğretimin Yararları ... 74
2.3.2. Bilgisayar Kullanımında Esaslar... 75
2.3.3. Bilgisayar Destekli Eğitim Uygulamaları ... 76
2.4.İNTERNET VE EĞİTİM ... 77
2.4.1.İnternette Eğitim Uygulamaları ... 78
2.4.2.İnternette Asenkron ve Senkron Eğitim ... 79
2.5.UZAKTAN EĞİTİM ... 80
2.5.1.Uzaktan Öğrenmenin Hipotezleri ... 81
2.5.2.Uzaktan Eğitimin Önemi ... 82
2.5.3.Uzaktan Eğitimde Hedef Kitle ... 84
2.5.4.Uzaktan Eğitimde Modeller ... 84
2.5.4.1.Tek Yönlü İletişim ... 84
2.5.4.2.Çift Yönlü İletişim ... 85
2.5.5.İnternet Tabanlı Uzaktan Eğitim ... 85
2.5.6.Web Tabanlı Uzaktan Eğitim ... 87
2.5.7.Dünyada Uzaktan Eğitim Uygulamaları ... 87
2.5.7.1.Uzaktan Eğitimde Mektup ... 87
2.5.7.2. Uzaktan Eğitimde Radyo ... 88
2.5.7.3.Uzaktan Eğitimde Televizyon ... 88
2.5.7.4. Uzaktan Eğitimde İletişim Teknolojileri ... 89
2.5.8.Türkiye’de Uzaktan Eğitim Uygulamaları ... 90
2.5.8.1.Türkiye’de Mektupla Uzaktan Eğitim ... 91
2.5.8.2.Türkiye’de İletişim Teknolojileri ile Uzaktan Eğitim ... 92
2.5.8.4.Türkiye’deki Üniversitelerde Başlıca Uzaktan Eğitim Uygulamaları 94
2.5.8.4.1.Anadolu Üniversitesi’nde Uzaktan Eğitim ... 94
2.5.8.4.2.İstanbul Üniversitesi ... 96
2.5.8.4.3.Gazi Üniversitesi’nde Uzaktan Eğitim ... 97
2.5.8.4.4.ODTÜ’de Uzaktan Eğitim ... 98
2.5.8.4.5.Bilkent Üniversitesi’nde Uzaktan Eğitim ... 99
2.5.8.4.6.Sakarya Üniversitesi’nde Uzaktan Eğitim ... 99
2.5.8.4.7.İstanbul Bilgi Üniversitesi’nde Uzaktan Eğitim ... 99
2.5.8.4.8.Selçuk Üniversitesi’nde Uzaktan Eğitim ... 99
2.5.8.4.9.İstanbul Teknik Üniversitesi’nde Uzaktan Eğitim ... 100
2.6.E-ÖĞRENME ... 100
2.7.ELEKTRONİK KÜTÜPHANE VE VERİTABANLARI ... 101
2.7.1.Kütüphane Çeşitleri ... 102
2.7.2.Elektronik Yayıncılık ... 103
2.7.3.Ulusal Akademik Ağ ve Bilgi Merkezi ... 105
2.7.4.Kütüphanelerin Geleceği ... 106
2.7.5.Türkiye’de Elektronik Yayın Yapan Bazı Üniversiteler ... 107
2.7.5.1.Anadolu Üniversitesi Kütüphanesi ... 107
2.7.5.2.Bilkent Üniversitesi Kütüphanesi ... 108
2.7.5.3.Gazi Üniversitesi Kütüphanesi ... 109
2.7.5.4.Selçuk Üniversitesi Kütüphanesi ... 109
2.8.KONUYLA İLGİLİ YAPILAN ÇALIŞMALAR ... 111
BÖLÜM III SELÇUK ÜNİVERSİTESİ AKADEMİSYENLERİ VE ÖĞRENCİLERİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA 3.1.YÖNTEM ... 116
3.1.1.Araştırmanın Modeli ... 116
3.1.2.Evren ve Örneklem ... 116
3.1.3.Araştırmanın Hipotezleri ... 119
3.2.VERİ TOPLAMA ARACI GELİŞTİRİLMESİ ... 120
3.2.2.İstatistiksel Çözümleme Teknikleri ... 122
3.3.AMAÇ VE PROBLEM ... 123
3.3.1.Sayıltılar ve Sınırlılıklar ... 123
3.4.BULGULAR VE YORUMLAR ... 124
3.4.1.ÖĞRENCİLER İLE İLGİLİ BULGULAR ... 124
3.4.1.1.Öğrencilerin Özellikleri ... 124
3.4.1.2. İletişim Araçlarını Kullanma Boyutu ... 126
3.4.1.3. İletişim Araçlarıyla Öğrencilere Ulaşma Boyutu ... 132
3.4.1.4. İletişim Teknolojilerini Kullanma Boyutu ... 138
3.4.1.5. Teknolojik İmkânlar Boyutu ... 143
3.4.1.6.Ders Amaçlı Kullanma Boyutu ... 148
3.4.1.7.Öğrenmeye Etkisi Boyutu ... 153
3.4.2.AKADEMİK PERSONEL İLE İLGİLİ BULGULAR ... 159
3.4.2.1.Akademik Personelin Özellikleri ... 159
3.4.2.2.İletişim Araçlarını Kullanma Boyutu ... 161
3.4.2.3. İletişim Araçlarıyla Öğrencilere Ulaşma Boyutu ... 166
3.4.2.4. İletişim Teknolojilerini Kullanma Boyutu ... 169
3.4.2.5. Teknolojik İmkânlar Boyutu ... 173
3.4.2.6.Ders Amaçlı Kullanma Boyutu ... 177
3.4.2.7.Öğrenmeye Etkisi Boyutu ... 181
SONUÇ VE ÖNERİLER ...196
KAYNAKÇA ...200
EKLER ...211
Ek.1.Birimlere Göre Derste Teknoloji Kullanımı Çoklu Karşılaştırma Tablosu ... 211
Ek.2.Birimlere Göre Akademik Personelin Derste Teknoloji Kullanımının Öğrenmeye Olan Etkisine Bakış Açısı Çoklu Karşılaştırma Tablosu... 223
Ek.3.Birim Öğrencilerinin İletişim Teknolojileri Kullanımı Çoklu Karşılaştırma Tablosu ... 234
Ek.4.Unvana göre İletişim Teknolojileri Kullanımı Çoklu Karşılaştırma Tablosu ... 246 Ek.5.Unvana göre İletişim Araçlarını Kullanma Çoklu Karşılaştırma Tablosu ... 247 Ek.6.Öğrenci Anket Formu Örneği ... 248 Ek.7.Akademik Personel Anket Formu Örneği ... 250
ŞEKİLLER TABLOSU
TABLO 1.1, 2 VE 3. NESİL TEKNOLOJİLERİN KARŞILAŞTIRMALI TABLOSU ... 49
TABLO 2.İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ UZAKTAN EĞİTİM PROGRAMLARI ... 96
TABLO 3.GAZİ ÜNİVERSİTESİ UZAKTAN EĞİTİM PROGRAMLARI ... 98
TABLO 4.ANADOLU ÜNİVERSİTESİ KAYNAKLARI ... 107
TABLO 5.GAZİ ÜNİVERSİTESİ KÜTÜPHANE KAYNAKLARI ... 109
TABLO 6.ÖĞRENCİ ÖRNEKLEM SAYISININ BELİRLENMESİ ... 117
TABLO 7.ANKETE KATILAN ÖĞRETİM ELEMANLARININ BİRİMLERE GÖRE DAĞILIMI ... 118
TABLO 8.ÖĞRENCİ ANKET FORMU ALT BOYUTLARI ... 120
TABLO 9.ÖĞRETİM ELEMANI ANKET FORMU ALT BOYUTLARI ... 120
TABLO 10.ÖĞRENCİ ANKET FORMU ALT BOYUTLARI GÜVENİRLİK KATSAYILARI ... 121
TABLO 11.ÖĞRETİM ELEMANI ANKET FORMU GÜVENİRLİK KATSAYILARI .. 122
TABLO 12.CİNSİYET DAĞILIMI ... 124
TABLO 13.ÖĞRENCİLERİN SINIF DAĞILIMI ... 124
TABLO 14.ÖĞRENCİLERİN YAŞ DAĞILIMI ... 124
TABLO 15.ÖĞRENCİLERİN BİLGİSAYARA SAHİP OLMA DURUMU ... 125
TABLO 16.İNTERNET BAĞLANTISI DAĞILIMI ... 125
TABLO 17.ÖĞRENCİLERİN İNTERNETE BAĞLANAN CEP TELEFONU DAĞILIMI ... 125
TABLO 18.ÖĞRENCİLERİN BİRİMLERE GÖRE DAĞILIMI ... 126
TABLO 19.İNTERNET ÜZERİNDEN TELEVİZYON YAYINI İZLEME DAĞILIMI ... 126
TABLO 20.İNTERNET ÜZERİNDEN RADYO DİNLEME DAĞILIMI ... 127
TABLO 21.İNTERNET ÜZERİNDEN GAZETE OKUMA DAĞILIMI ... 127
TABLO 22.İNTERNET ÜZERİNDEN DERGİ OKUMA DAĞILIMI ... 128
TABLO 23.CEP TELEFONUYLA İNTERNETE BAĞLANMA VE HABER TAKİBİ ... 128
TABLO 24.CEP TELEFONUYLA MOBİL TV YAYINLARININ İZLENME DAĞILIMI ... 129
TABLO 25.ÜNTV İZLENME DAĞILIMI ... 129
TABLO 26.RADYO ÜNİVERSİTE DİNLENME DAĞILIMI ... 129
TABLO 27.BİRİMLERE GÖRE İLETİŞİM ARAÇLARINI KULLANMA BOYUTU ORTALAMA PUANLARI ... 130
TABLO 28.İLETİŞİM ARAÇLARINI KULLANMA BOYUTU ORTALAMASI ... 130
KULLANMA ... 131
TABLO 31.ÖĞRENCİLERİN ÖĞRETİM ELEMANLARINDAN ÖDEV/UYGULAMA GİBİ MATERYALLERİ E-POSTAYLA ALMA DURUMU ... 132
TABLO 32.ÖĞRENCİLERİN BİRİM WEB SAYFALARINI ÖDEV ALMA AMACIYLA KULLANIMI ... 133
TABLO 33.ÖĞRENCİLERİN ÖDEVLERİNİ İNTERNET YOLUYLA ULAŞTIRMA DURUMU ... 133
TABLO 34.ÖĞRENCİLERİN FORUM KULLANIM DURUMU ... 134
TABLO 35.DERS VE SINAV PROGRAMLARININ MESAJLA GÖNDERİMİ ... 134
TABLO 36. SINAV SONUÇLARININ MESAJLA GÖNDERİMİ ... 135
TABLO 37.ÇEŞİTLİ DUYURULARIN MESAJLA GÖNDERİMİ... 135
TABLO 38.BİRİMLERE GÖRE İLETİŞİM ARAÇLARIYLA ÖĞRENCİLERE ULAŞMA BOYUTU ORTALAMA PUANLARI ... 136
TABLO 39.İLETİŞİM ARAÇLARIYLA ÖĞRENCİLERE ULAŞMA BOYUTU ORTALAMALARI ... 136
TABLO 40.CİNSİYETE GÖRE İLETİŞİM ARAÇLARIYLA ÖĞRENCİLERE ULAŞMA BOYUTU ... 137
TABLO 41.BİLGİSAYAR SAHİPLİĞİNE GÖRE İLETİŞİM ARAÇLARIYLA ÖĞRENCİLERE ULAŞMA ... 137
TABLO 42.EĞİTİM ÖĞRETİM AMAÇLI HABER GRUPLARI VE FORUMLARA KATILIM ... 138
TABLO 43.E-KİTAPLARDAN FAYDALANMA ... 138
TABLO 44.ONLİNE VERİTABANLARINI KULLANMA ... 139
TABLO 45.BİRİMLERE GÖRE VERİTABANI KULLANIMI ... 139
TABLO 46.E-DERGİ OKUMA DURUMU ... 140
TABLO 47.İNTERNETİN ARKADAŞLARLA İLETİŞİMDE KULLANIMI ... 140
TABLO 48.İNTERNETİN ÖĞRETİM ELEMANLARI İLE İLETİŞİMDE KULLANIMI ... 141
TABLO 49.BİRİMLERE GÖRE İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİNİ KULLANMA BOYUTU ORTALAMA PUANLARI ... 141
TABLO 50.İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİNİ KULLANMA BOYUTU ORTALAMALARI ... 142
TABLO 51.CİNSİYETE GÖRE İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİNİ KULLANMA ... 142
TABLO 52.BİLGİSAYAR SAHİPLİĞİNE GÖRE İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİNİ KULLANMA ... 143
TABLO 54.DERSLİKLERDE PROJEKSİYON CİHAZI BULUNMA DÜZEYİ ... 144
TABLO 55.KABLOSUZ İNTERNET DURUMU ... 144
TABLO 56.FAKÜLTE VE YÜKSEKOKULLARA GÖRE KABLOSUZ İNTERNET BAĞLANTISI ... 144
TABLO 57.BİRİMLERDE KULLANILAN TEKNOLOJİLERİN İŞ HAYATIYLA UYUMLU OLMA DURUMU ... 145
TABLO 58.BİRİMLERDE İMKÂNLARDAN YARARLANMA ... 146
TABLO 59.BİRİMLERDE BULUNAN TEKNOLOJİK İMKÂNLAR ... 146
TABLO 60.BİRİMLERE GÖRE TEKNOLOJİK İMKANLAR BOYUTU ORTALAMA PUANLARI ... 146
TABLO 61.TEKNOLOJİK İMKANLAR BOYUTU ORTALAMASI... 147
TABLO 62.CİNSİYETE GÖRE TEKNOLOJİK İMKANLARDAN FAYDALANMA .... 148
TABLO 63.BİLGİSAYARA SAHİPLİĞİNE GÖRE TEKNOLOJİK İMKANLAR ... 148
TABLO 64.DERSTE BİLGİSAYAR KULLANIMI... 148
TABLO 65.BİLGİSAYAR VE PROJEKSİYON KULLANIMI ... 149
TABLO 66.SUNU DOSYALARI KULLANIMI ... 149
TABLO 67.DERSTE FİLM KULLANIMI ... 150
TABLO 68.AKADEMİK PERSONELİN DERSTE TEKNOLOJİ KULLANIMI ... 150
TABLO 69.BİRİMLERE GÖRE DERS AMAÇLI KULLANMA BOYUTU ORTALAMA PUANLARI ... 151
TABLO 70.İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİNİ DERS AMAÇLI KULLANMA BOYUTU ORTALAMASI ... 152
TABLO 71.CİNSİYETE GÖRE DERS AMAÇLI KULLANMA BOYUTU ... 152
TABLO 72.BİLGİSAYAR SAHİPLİĞİNE GÖRE DERS AMÇLI KULLANMA ... 152
TABLO 73.KULLANILAN TEKNOLOJİLER DERSE İLGİYİ ARTIRIR ... 153
TABLO 74.KULLANILAN TEKNOLOJİLER DERSİN ANLAŞILMASINI SAĞLAR .. 153
TABLO 75.KULLANILAN TEKNOLOJİLER ÖĞRENMEYİ KOLAYLAŞTIRIR ... 154
TABLO 76.KULLANILAN TEKNOLOJİLER DERSE KATILIMI ARTIRIR ... 154
TABLO 77.KULLANILAN TEKNOLOJİLER ÖĞRENCİNİN BAŞARISINI ARTIRIR 155 TABLO 78.ÜNİVERSİTE TELEVİZYONU YAYINLARININ BAŞARIYA ETKİSİ ... 155
TABLO 79. BİRİMLERE GÖRE ÖĞRENMEYE ETKİSİ BOYUTU ORTALAMA PUANLARI ... 155
TABLO 80.İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİNİN ÖĞRENMEYE ETKİSİ BOYUTU ORTALAMASI ... 156
BOYUTU ... 157
TABLO 82.BİLGİSAYAR SAHİPLİĞİNE GÖRE ÖĞRENMEYE ETKİSİ ... 157
TABLO 83.ARAŞTIRMAYA KATILAN AKADEMİK PERSONEL SAYISI ... 159
TABLO 84.AKADEMİK UNVANA GÖRE DAĞILIM ... 159
TABLO 85.CİNSİYET DAĞILIMI ... 160
TABLO 86.ÖĞRETİM ELEMANLARININ YAŞ DAĞILIMI ... 160
TABLO 87.AKADEMİK PERSONELİN GÖREV SÜRELERİ ... 160
TABLO 88.İNTERNET ÜZERİNDEN TELEVİZYON YAYINI İZLEME DAĞILIMI ... 161
TABLO 89.İNTERNET ÜZERİNDEN RADYO DİNLEME DAĞILIMI ... 161
TABLO 90.İNTERNET ÜZERİNDEN GAZETE OKUMA DAĞILIMI ... 162
TABLO 91.İNTERNET ÜZERİNDEN DERGİ OKUMA DAĞILIMI ... 162
TABLO 92.E-KİTAP OKUMA DAĞILIMI ... 162
TABLO 93.CEP TELEFONUYLA İNTERNETE BAĞLANMA VE HABER TAKİBİ ... 163
TABLO 94.CEP TELEFONUYLA MOBİL TV YAYINLARININ İZLENME DAĞILIMI ... 163
TABLO 95.ÜNTV İZLENME DAĞILIMI ... 164
TABLO 96.RADYO ÜNİVERSİTE DİNLEME DAĞILIMI ... 164
TABLO 97.BİRİMLERE GÖRE İLETİŞİM ARAÇLARINI KULLANMA BOYUTU ORTALAMA PUANLARI ... 164
TABLO 98.İLETİŞİM ARAÇLARINI KULLANMA BÖYUTU ORTALAMASI ... 165
TABLO 99.CİNSİYETE GÖRE İLETİŞİM ARAÇLARINI KULLANMA BOYUTU ... 165
TABLO 100.AKADEMİK PERSONELİN ÖDEV AMAÇLI E-POSTA KULLANIMI.... 166
TABLO 101.AKADEMİK PERSONELİN BİRİM WEB SAYFASI KULLANIMI ... 166
TABLO 102.AKADEMİK PERSONELİN ÖDEVLERİ E-POSTAYLA TESLİM ALMA DURUMU ... 167
TABLO 103.AKADEMİK PERSONELİN FORUM KULLANIM DURUMU ... 168
TABLO 104.BİRİMLERE GÖRE İLETİŞİM ARAÇLARIYLA ÖĞRENCİLERE ULAŞMA BOYUTU ORTALAMA PUANLARI ... 168
TABLO 105.İLETİŞİM ARAÇLARIYLA ÖĞRENCİLERE ULAŞMA ... 169
TABLO 106.CİNSİYETE GÖRE İLETİŞİM ARAÇLARIYLA ÖĞRENCİLERE ULAŞMA ... 169
TABLO 107.HABER GRUPLARI VE FORUMLARA KATILIM ... 169
TABLO 108.E-KİTAPLARDAN FAYDALANMA ... 170
TABLO 109.ONLİNE VERİTABANLARINI KULLANMA ... 170
TABLO 112.İNTERNETİN ÖĞRENCİLER İLE İLETİŞİM İÇİN KULLANIMI ... 171
TABLO 113.BİRİMLERE GÖRE İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİNİ KULLANMA BOYUTU ORTALAMA PUANLARI ... 172
TABLO 114.İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİNİ KULLANMA ORTALAMASI ... 172
TABLO 115.CİNSİYETE GÖRE İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİNİ KULLANMA ... 173
TABLO 116.DERSLİKLERDE BİLGİSAYAR BULUNMA DÜZEYİ... 173
TABLO 117.DERSLİKLERDE PROJEKSİYON CİHAZI BULUNMA DÜZEYİ ... 174
TABLO 118.BİRİMLERDE KABLOSUZ İNTERNET DURUMU... 174
TABLO 119.BİRİMLERDE KULLANILAN TEKNOLOJİLERİN İŞ HAYATIYLA UYUMLU OLMA DURUMU ... 174
TABLO 120.BİRİMLERDEKİ İMKÂNLARDAN YARARLANMA ... 175
TABLO 121. BİRİMDE BULUNAN TEKNOLOJİK İMKANLARIN YETERLİLİĞİ .... 175
TABLO 122.BİRİMLERE GÖRE TEKNOLOJİK İMKANLAR BOYUTU ORTALAMA PUANLARI ... 176
TABLO 123.TEKNOLOJİK İMKANLAR ORTALAMASI ... 176
TABLO 124.CİNSİYETE GÖRE TEKNOLOJİK İMKANLAR BOYUTU ... 177
TABLO 125.AKADEMİK PERSONELİN DERSTE BİLGİSAYAR KULLANIMI ... 177
TABLO 126.AKADEMİK PERSONELİN BİLGİSAYAR VE PROJEKSİYON KULLANIMI ... 177
TABLO 127.AKADEMİK PERSONELİN SUNU DOSYALARI KULLANIMI ... 178
TABLO 128.AKADEMİK PERSONELİN DERSTE FİLM KULLANIMI ... 178
TABLO 129.AKADEMİK PERSONELİN DERSTE TEKNOLOJİ KULLANIMI ... 179
TABLO 130.BİRİMLERE GÖRE DERS AMAÇLI KULLANIMI BOYUTU ORTALAMA PUANLARI ... 179
TABLO 131. İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİNİ DERS AMAÇLI KULLANMA ORTALAMASI ... 180
TABLO 132.CİNSİYETE GÖRE İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİNİ DERS AMAÇLI KULLANMA ... 180
TABLO 133.KULLANILAN TEKNOLOJİLER DERSE İLGİYİ ARTIRIR ... 181
TABLO 134.KULLANILAN TEKNOLOJİLER DERSİN İYİ ANLAŞILMASINI SAĞLAR ... 181
TABLO 135.KULLANILAN TEKNOLOJİLER ÖĞRENMEYİ KOLAYLAŞTIRIR ... 182
TABLO 136.KULLANILAN TEKNOLOJİLER DERSE KATILIMI ARTIRIR ... 182
TABLO 137.KULLANILAN TEKNOLOJİLER ÖĞRENCİNİN BAŞARISINI ARTIRIR ... 183
TABLO 139.BİRİMLERE GÖRE ÖĞRENMEYE ETKİSİ BOYUTU ORTALAMA
PUANLARI ... 184 TABLO 140.İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİNİN ÖĞRENMEYE ETKİSİ
ORTALAMALARI ... 184 TABLO 141.CİNSİYETE GÖRE İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİNİN ÖĞRENMEYE
ETKİSİ ... 185 TABLO 142.İLETİŞİ ARAÇLARINI KULLANMA BOYUTU ÖĞRENCİ ÖĞRETİM
ELEMANI KARŞILAŞTIRMA TABLOSU ... 185 TABLO 143.İLETİŞİM ARAÇLARIYLA ULAŞMA BOYUTU ÖĞRENCİ ÖĞRETİM
ELEMANI KARŞILAŞTIRMA TABLOSU ... 186 TABLO 144.İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİNİ KULLANMA BOYUTU ÖĞRENCİ
ÖĞRETİM ELEMANI KARŞILAŞTIRMA TABLOSU ... 186 TABLO 145.TEKNOLOJİK İMKANLAR BOYUTU ÖĞRENCİ ÖĞRETİM ELEMANI
KARŞILAŞTIRMA TABLOSU ... 187 TABLO 146.DERS AMAÇLI KULLANMA BOYUTU ÖĞRENCİ ÖĞRETİM ELEMANI
KARŞILAŞTIRMA TABLOSU ... 187 TABLO 147.ÖĞRENMEYE ETKİSİ BOYUTU ÖĞRENCİ ÖĞRETİM ELEMANI
KARŞILAŞTIRMA TABLOSU ... 188 TABLO 148.ÖĞRENCİLERE GÖRE DERSTE TEKNOLOJİ KULLANIMI ... 188 TABLO 149.AKADEMİK PERSONELE GÖRE DERSTE TEKNOLOJİ KULLANIMI . 189 TABLO 150.AKADEMİK PERSONELİN ÖĞRENMEYE ETKİSİNE BAKIŞI ... 190 TABLO 151.CİNSİYET İLETİŞİM ARAÇLARINI KULLANMA İLİŞKİSİ ... 190 TABLO 152. BİRİMLERE GÖRE İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİ KULLANIMI ... 191 TABLO 153.BİLGİSAYARA SAHİP OLMAYA GÖRE İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİ
KULLANIMI ... 192 TABLO 154.İNTERNETE SAHİP OLMAYA GÖRE İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİ
KULLANIMI ... 192 TABLO 155.UNVANA GÖRE İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİ KULLANIMI ... 192 TABLO 156.UNVANA GÖRE İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİNİN DERS AMAÇLI
KULLANIMI ... 193 TABLO 157.UNVANA GÖRE İLETİŞİM ARAÇLARI KULLANIMI ... 193 TABLO 158.ÜNVANA GÖRE İLETİŞİM ARAÇLARIYLA ÖĞRENCİLERE ULAŞMA
... 194 TABLO 159.AKADEMİK PERSONELİN GÖREV SÜRESİNE GÖRE İLETİŞİM
Ö ğ re n c in in
Adı Soyadı Tugay ARAT
Numarası 074121031003
Ana Bilim / Bilim Dalı Halkla İlişkiler ve Tanıtım/Araştırma Yöntemleri Programı Tezli Yüksek Lisans Doktora
Tez Danışmanı Yrd.Doç.Dr.Ömer BAKAN
Tezin Adı İletişim Teknolojilerinin Yükseköğrenim Kurumlarında Öğretim Amaçlı Kullanımı: Selçuk Üniversitesi Örneği
ÖZET
İletişim teknolojileri genellikle, iletişim alanındaki bütün teknolojileri kapsayan bir kavram olarak kullanılmaktadır. Bu kavramın kapsamında iletim, telekomünikasyon, iletişim, enformasyon, yayın, yayım teknolojileri bulunmaktadır. Günlük hayatta sıkça kullandığımız birçok araç gereç bu teknolojiler içerisine girmektedir. İletişim dünyasının tarihine bakıldığında, üç temel devrim göze çarpar; matbaanın bulunması, elektrik ve elektronik devrimi ve radyo televizyonun bulunmasıdır. Bu devrim bilgisayar ve internetin de temelini oluşturmuştur. Bu çalışmada iletişim teknolojilerinin geçmişten günümüze kadar olan değişimi incelenmiştir.
İletişim teknolojileri her alanda olduğu gibi eğitim alanında da yoğun bir biçimde kullanılmaktadır. İletişim teknolojileri eğitimi etkili, nitelikli hale getirmektedir. İletişim teknolojileri araçlarının eğitim alanında kullanılması çeşitli biçimlerde karşımıza çıkabilir. Bunlar eğitim teknolojisi, bilgisayar yönetimli öğretim, bilgisayar destekli eğitim, uzaktan eğitim, web tabanlı eğitim, e-öğrenme şeklindedir. Tüm bu alanlar eğitimi okul ile sınırlı olmaktan çıkarmıştır. Artık okul bittiğinde eğitim bitmemekte, her yaştan her meslekten, eğitim düzeyi yüksek düzeyde olan kişiler dahi eğitime geri dönmektedirler. Çalışmada bu konular kapsamlı bir şekilde incelenmiştir.
Yükseköğretimde iletişim teknolojilerinin kullanımına yönelik olarak Selçuk Üniversitesi akademisyen ve öğrencilerine anket uygulanmıştır. Elde edilen veriler SPSS istatistik programı ile uygun analizlere tabii tutulmuş ve bu çerçevede Selçuk Üniversitesi’nde iletişim teknolojilerinin ne derece kullanıldığı saptanmış ve öneriler getirilmiştir.
Ö ğ re n c in in
Adı Soyadı Tugay ARAT
Numarası 074121031003
Ana Bilim / Bilim Dalı Halkla İlişkiler ve Tanıtım/Araştırma Yöntemleri Programı Tezli Yüksek Lisans Doktora
Tez Danışmanı Yrd.Doç.Dr.Ömer BAKAN
Tezin Adı The Usage of Communication Technologies in Higher Education: Selçuk University Sample
ABSTRACT
Communication technology is usually used as a concept covering all the technologies in this field. Within the scope of this concept there is telecommunication, communication, information, publishing and printing technology. These technologies are now among many tools we use in daily life. Looking at the history of the world of communication, there are three major revolutions: the invention of printing, electric and electronic revolution and the invention of radio and television. These revolutions are the basis of computer and internet. In this study we investigated the changes in communication technologies from the past to the present.
Communication technologies are intensively used in education field as in all areas. Thanks to communication technologies, education has become more effective and qualified. The use of communication technology tools could be seen in various forms in education area. These are educational technology, computer-managed training, computer assisted learning, distance learning, web-based training and e-learning. All these areas have made education independent from schools. Now learning is not finished after graduation from schools. People from all ages, all professions, even with higher level of education return to training. These issues are examined in the study in a comprehensive manner.
Academics and students were surveyed for the use of communication technologies in higher education in Selcuk University. The data obtained was subject to appropriate analysis with SPSS statistical software, to what extent communication technologies being used was determined and new suggestions were made.
KISALTMALAR TABLOSU 3G Mobil iletişimde üçüncü nesil teknolojiler. GSM Mobil İletişim İçin Küresel Sistem.
www World Wide Web, dünyadaki bilgisayarların birbiriyle iletişim kurabildiği global bir ağ.
TCP/IP TCP (transmission control protokol) / IP (internet protokol), internette veri transferi için kullanılan iki protokolü temsil eder.
SPSS Sosyal bilimler için istatistik paketi. ABD Amerika Birleşik Devletleri.
DARPA ABD Savunma Bakanlığı İleri Araştırma Projeleri Ajansı. ISDN Tümleşik Hizmetler Sayısal Ağı.
VHF Very high frequency. UHF Ultra high frequency.
TRT Türkiye Radyo Televizyon Kurumu. PTT Posta Telgraf Teşkilatı.
İTÜ İstanbul Teknik Üniversitesi. DVB Sayısal video yayını.
HDTV Yüksek Çözünürlükte Televizyon.
NASA Amerika Birleşik Devletleri Ulusal Havacılık ve Uzay Dairesi DBS Doğrudan uydu yayıncılığı.
DSL Telefon hattını kullanarak yüksek hızda veri iletimini sağlayan erişim. IP İnternet protokol, bilgisayarların birbirleriyle iletişim kurması için
kullandıkları benzersiz bir numaralardır.
IPTV Televizyon sinyallerinin DSL kullanıcısı abonelere internet protokolü üzerinden dağıtıldığı sistemler.
Wi-Fi Kablosuz internet teknolojisi.
TTNET Türkiye’de faaliyet gösteren internet servis sağlayıcısı.
FM Radyo frekanslarının aktarımında ses kalitesini etkileyen bir frekans teknolojisidir.
DAB Dijital radyo yayıncılığı.
DW Avrupa’nın Deutsche Welle adlı radyosu.
NMT 1.nesil telefonlarda bir standart (Nordic Mobile Telephone) CEPT Avrupa Posta ve Telekomünikasyon İdareleri Konferansı GPRS Cep telefonu üzerinden internete bağlanabilmeyi sağlayan
teknolojidir.
ITU Uluslararası Telekomünikasyon Birliği. SMS Kısa Mesaj Hizmeti.
ODTÜ Orta Doğu Teknik Üniversitesi. FTP Dosya transfer protokolü. LAN Bölgesel alan ağıdır. WAN Geniş alan ağıdır.
TÜBİTAK Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu.
YÖK Yüksek Öğrenim Kurumu.
e-MBA İstanbul Bilgi Üniversitesinin yüksek lisans programlarının adı. DPT Devlet Planlama Teşkilatı.
ULAKBİM Ulusal Akademik Ağ ve Bilgi Merkezi.
GİRİŞ
İletişim, insanların duygu düşünce, tutum ve davranışlarını sözlü, yazılı ve sözsüz olarak iletme faaliyetidir. İletişim, bilgi, duygu ve düşüncelerin paylaşılması, anlatılması, anlaşılmasıdır. Teknoloji insan ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla, ürün ve süreçlere bilginin uygulanması şeklinde tanımlanmaktadır ve gelişen teknolojiler hayatımıza girerek, hayatımızı yönlendirerek vazgeçilmez bir hale gelmektedir.
Teknolojik gelişmenin altyapısı olan telefon, radyo ve televizyondan sonra bilgisayar ve internetin gelişimi daha hızlı yaşanmıştır. Kişisel bilgisayarların üretilmesi, yaygınlaşması, çeşitli yazılımların basitleşmesi, özellikle telekomünikasyon ve kablo teknolojisindeki gelişmeler ile hızlı, kesintisiz bilgi akışı sağlanmıştır. Bu gelişmelere uydu ve kablosuz iletişim sistemlerinde yaşanan ilerlemeler eklendiğinde dünya bir bilgi ağı haline gelmiş durumdadır.
Teknoloji ve iletişim kavramlarının bir araya gelmesiyle anlam kazanan iletişim teknolojileri; telekomünikasyon, iletişim, basım, yayın, yayım, iletme ve enformasyon kavramlarından oluşmaktadır. Ateşle, dumanla ve haberci kuşlarla yapılan iletişim, uzun yıllar sonrasında yerini uydular ile yapılan iletişime bırakmıştır. Faks, cep telefonu, internet gibi gelişmiş iletişim teknolojileri sayesinde saniyeler içerisinde ülkeler, kıtalararası iletişim sağlanmaktadır.
İletişim teknolojilerinde yaşanan gelişmeler radyo, televizyon, gazete ve dergi gibi iletişim araçlarını derinden etkilemiştir. Günümüzde dijital radyo, dijital televizyon yayınlarının izlenme, dinlenme oranları sürekli artmaktadır. 3G mobil teknolojiler hayatımıza girmiştir. 3G ifadesi en basit anlamıyla kablosuz teknolojilerin, özellikle de mobil iletişim teknolojilerinin günümüzde ulaştığı noktayı temsil etmektedir. Üçüncü nesil anlamına gelen 3G'ye gelene kadar iki nesil geçildi. Ses, data, video ve uzaktan yönetim gibi gelişmiş multimedya özellikler; e-posta, web sayfası görüntüleme, faks, video konferans gibi özellikler sunan 3G yüksek hızda internet erişimi de sağlamaktadır. Büyük ölçüde cep telefonu ile ilişkilendirilen 3G aslında yalnızca cep telefonlarında kullanılan bir teknoloji değildir. Mobil olarak yüksek hızda erişim sağlayan bir teknoloji olan 3G, askeri operasyonlar, ulaştırma, uzay, haberleşme gibi birçok farklı alanda kullanılmaktadır (Ödemir,2008).
Elektronik yayıncılık, internet gazeteciliği ya da sanal gazetecilik de denilen iletişim aracı bugün günlük hayatımızın vazgeçilmez unsurudur. Bilgisayar ve interneti olan dünyanın her köşesinden insanlar, gazeteleri ücretsiz okuyabilmektedirler. Yazılan bir haberin internet ortamına aktarılması saniyeler sürmektedir. Sunulan haberler anlık güncellenebilmektedir. Dergiler de bu değişimden etkilenerek elektronik dergiler olarak yayın dünyamıza girmiştir.
Telefonun icadından önce bir mesajı iletmenin en hızlı yolu mors alfabesiyle telgraf göndermekti. Günümüzde kullanıcılar telefonları ile GSM teknolojisi sayesinde istedikleri ülkede görüşmelerini yapabilmektedirler. İletişim teknolojisinde devrim sayılabilecek gelişmeler arasında telefon, radyo ve televizyonun bulunması çok önemlidir. Bu gelişmelerden sonra iletişimde ikinci devrim şeklinde nitelendirilebilecek gelişmeler ise bilgisayar ve internettir. İnternet insanlar arası iletişimin yanı sıra görsel medya araçlarının da bir arada sunulduğu etkileşimli bir iletişim ağıdır. Mail, dosya transferi, sohbet, telekonferans, ağ sistemleri, www gibi unsurları ile hayatımızın çok büyük bir parçası haline gelmiştir.
İletişim teknolojilerinde yaşanan tüm bu gelişmeler eğitim sistemine önemli katkılar sağlamıştır. İnsanın eğitim yoluyla elde ettiği kazanımları daha verimli bir
şekilde kullanabilmesini teknoloji sağlamaktadır. Kalıcı, etkin bir öğretim için öğrenme süreçlerinde teknoloji unsurlarından faydalanılmaya başlanmıştır. Çağdaş eğitim politikası bilimsel esaslara dayanmadığı ve uygulamalarında teknolojik olanaklardan yararlanmadığı sürece, toplumsal ve bireysel gereksinimleri karşılayamaz. Eğitimin bir amacı da toplum gereksinimleri doğrultusunda bireyler yetiştirmektir. Bu bakımdan bilgi iletişim çağına uygun, bilgi toplumunun özellikleri dikkate alınarak öğrenciler yetiştirmek gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Bu bireylerin bilgiye ulaşımı, bilgiyi düzenleme, bilgiyi sunma ve iletişim kurma becerileri ile donatılmış hale gelmeleri gereklidir.
Eğitim öğretim sürecinde kullanılan araç ve gereçlerin öğrenme sürecine olumlu etkileri bulunmaktadır. Öğretme öğrenme sürecinde araç gereçler, öğretimi desteklemek amacıyla kullanılarak öğretimi zenginleştirirler. Eski bir Çin atasözü “Duyarsam unuturum, görürsem hatırlarım, yaparsam öğrenirim.” demektedir. Yüzyıllar öncesinde söylenen bu söz eğitimde gerçek yaşantıların ne kadar önemli olduğunu anlatmaktadır (Şimşek, 2000:92). Eğitim teknolojileri unsurları olan araç
gereçlerin eğitim öğretimin etkin ve kalıcı olmasını sağlamada çok önemli payı bulunmaktadır, çünkü öğrenmeye katılan duyu organlarının sayısı arttıkça daha iyi öğrenilir ve daha geç unutulur (Şimşek, 2002:31).
Bilgisayarın eğitim sistemlerine girmesi, eğitim ve öğretim sürecinde, programlarda, bilgi akışında kullanımı geleneksel bilgi aktarımına dayalı sistemlerde köklü değişiklikler sağlamıştır. Bilgisayar öğretim işlevini yerine getirirken ses, görme ve dokunma ile ilgili iletişim kanallarını kullanırken yorulmayan bıkmayan bir öğreticidir ve öğrenciye uygun öğrenme için yön vermektedir.
Bilgisayarın eğitimde kullanımı üniversite ve okullarla sınırlı değildir. Ayrıca eğitimde kullanılan sadece bilgisayarlar değildir. Bilgisayara bağlı pek çok öğretim aracı, bilgi işlem ve dokümantasyon merkezleri, veri tabanları, yerel ve ulusal bilgisayar ağları gibi sistemler kullanılmaktadır (Alkan, 1998:184).
Bilgisayarları eğitim sisteminde en yaygın olarak kullanan ülke Amerika Birleşik Devletleridir. İngiltere’de 1970’den itibaren eğitimde bilgisayar kullanımı ile ilgili çalışmalar yapılmıştır. Türkiye’de bilgisayar destekli eğitim kapsamında bilgisayar kullanımının yaygınlaştırılması için çalışmalar devam etmektedir. Milyonlarca bilgisayardan oluşan, binlerce bilgisayar sistemini TCP/IP protokolü sayesinde birbirine bağlayan global ağa internet denir. İnternet yaşadığımız yüzyıla damga vurmuş, değişik bilgisayar ağlarındaki kişilerin sanki aynı ağ üzerindeymiş gibi haberleşmelerini ve bilgilerini paylaşmayı sağlayan bir sistemdir. Eğitimde, internet kullanımı günümüzde yaygın olarak kullanılmaktadır ve gelecekte kullanım oranı artacaktır. İnternet üzerinden eğitimin önemli işlevi, eğitimin sınıftan çıkarak geniş bir zaman ve mekana yayılarak verilebilir olmasıdır. Eğitimciler öğretim ve tecrübelerini internet ortamına taşıyabilmektedirler.
İletişim teknolojilerinin günümüz uygulamalarından biri de uzaktan eğitimdir. Uzaktan eğitim farklı ortamlarda bulunan öğrenci ve eğitimcilerin, öğrenme - öğretme faaliyetlerini, iletişim teknolojileri kullanarak gerçekleştirdikleri bir eğitim modelidir (Yalın, 2001:204). Bugün artık internet, bilimsel araştırmaların, üretkenliğin, değişimlerin, global ticaretin ve global eğitimin temel bilgi kaynağı durumundadır. Bu bilgi iletişim ağı, dünyada yaşayan tüm insanlar arasında yazılı, sözlü ve görüntülü iletişim kurmanın küresel merkezi haline gelmiştir. Günümüzde küresel iletişim ağında, küresel uzaktan eğitim hizmetinden faydalanmak gerekliliği
bulunmaktadır. Uydu, fiber optik kablolar, televizyon, radyo ve diğer iletişim teknolojilerindeki hızlı gelişmeler eğitimde de bir takım değişimleri beraberinde getirmektedir. Eğitim imkânlarının daha çok kişiye ulaştırılması, zaman ve mekân açısından çağdaş düzenlemeleri gerektirmektedir. Bunun yanı sıra, kaliteli eğitim, üretken, aktif bireyler yetiştirmek, bilgi ve iletişim teknolojilerinin eğitimde kullanılmasını zorunlu hale getirmektedir (Halis, 2002:162). Uzaktan eğitim herkes için önemlidir, eğitimde fırsat eşitliğini sağlar; çocuklar, gençler, özürlüler, çalıştığı için okula gidemeyenler, coğrafi nedenlerden dolayı okula gidemeyenler, çeşitli konularda kendini geliştirmek isteyenler gibi herkes uzaktan eğitimden faydalanabilir. Günümüzde internet üzerinden yürütülen önlisans, lisans tamamlama, lisans ve lisansüstü eğitim programları bulunmaktadır.
Elektronik yayıncılık belgelerin elektronik ortamlar ve ağlar aracılığıyla dağıtımı, arşivlenmesi ve bu belgelere erişilmesidir. Elektronik dergiler, basılı dergilerin birçok özelliğini taşımaktadır, tek farkları elektronik sürüm şeklinde yayınlanmasıdır. Günlük hayatın bir parçası haline gelen sanal dünyada, bilgi ağlarının gelişmesi ile basılı ya da basılı formatta olmayan her türlü bilgiye, bilgi ağları ile ulaşmak saniyeler içerisinde gerçekleşmektedir.
İletişim teknolojilerinin gelişimi ile belgelerin elektronik ortamlar ve ağlar aracılığıyla dağıtımı, arşivlenmesi ve bu belgelere erişim sağlanması kütüphanecilik anlayışını da değiştirmiştir. Kütüphaneler, kullanıcılarına internetteki faydalı bilgilere erişim için ücretli veya ücretsiz, alanında isim yapmış veritabanı siteleri ile irtibat kurarak kataloglarına eklemektedir. Kullanıcılar, kütüphaneye gelmeksizin, web sayfası aracılığıyla ödünç aldıkları materyallerin süresini uzatabilme ve herhangi bir materyali almak için rezervasyon yapabilmektedir. Günümüzde kütüphanelerin yanısıra online kitap okunmasını sağlayan açık erişimli web sayfalarının sayısı da giderek artmaktadır.
Tüm bu bilgiler ışığında Selçuk Üniversitesi’nde iletişim teknolojilerinin öğretim amaçlı kullanımı konusunda saha araştırması yapılmıştır. Öğrenciler için 38 soru, akademik personel için 36 soru kullanılmıştır. Her iki anket de 6 alt boyuttan oluşmaktadır. Saha araştırması 2010–2011 yılı Aralık ve Ocak aylarında Selçuk Üniversitesi’nin merkezde bulunan fakülteleri, yüksekokulları, meslek yüksekokulları ve devlet konservatuarında gerçekleştirilmiştir. Yapılan anketle,
öğretim elemanları ve öğrencilerin iletişim teknolojileri hakkındaki görüşleri ve kullanım durumları tespit edilmeye çalışılmıştır. Araştırmada elde edilen verilerin kodlanması, çözümlenmesi ve hipotezlerin sınanması için SPSS 16.0 adlı paket program ve bazı istatistik analizler kullanılmıştır. Bunlar ki-kare analizi, bağımsız örneklem t testi, tek yönlü varyans analizi, korelasyon analizidir.
Bu çalışma üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde iletişim kavramı, teknoloji kavramı ve iletişim teknolojisi kavramları açıklanmıştır. Daha sonra iletişim teknolojileri araçları olan televizyon, radyo, gazete dergi, telefon, bilgisayar, internet ve ağ’ın özellikleri ile geçmişten bugüne kadar geçirdikleri aşamalar incelenmiştir. İkinci bölümde iletişim teknolojilerinin öğretim amaçlı kullanılması
şekilleri, eğitim teknolojisi, bilgisayar destekli eğitim, internet ve eğitim, uzaktan eğitim, e-öğrenme, elektronik kütüphane ve veritabanları kavramları detaylıca incelenmiştir. Üçüncü bölümde ise yöntem, model, hipotezler, istatistik çözümleme teknikleri ve bulgular üzerinde durulmuştur.
BÖLÜM I
Bu bölümde iletişim kavramı, teknoloji kavramı, iletişim teknolojileri kavramı, iletişim teknolojilerinin özellikleri ve iletişim araçları tek tek incelenerek detaylı bilgilere yer verilmiştir.
İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİ
İletişim teknolojileri telekomünikasyon, iletişim, basım, yayın, yayım, iletme ve enformasyon kavramlarından oluşmaktadır. Bu bakımdan iletişim teknolojileri cep telefonundan uydulara kadar çok geniş bir alanı ifade etmektedir.
1.1.İLETİŞİM KAVRAMI 1.1.1. İletişim Tanımı
“Birbirlerine ortamlarındaki nesneler, olaylar, olgularla ilgili değişmeleri haber veren, bunlara ilişkin bilgilerini birbirine aktaran, aynı olgular, nesneler, sorunlar karşısında benzer yaşam deneyimlerinden kaynaklanan, benzer duygular taşıyıp bunları birbirine ifade eden insanların oluşturduğu topluluk ya da toplum yaşamı içinde gerçekleştirilen tutum, yargı, düşünce, duygu bildirişimlerine iletişim denilmektedir” (Oskay, 2001:8).
İletişimin geçmişi insanlık tarihi ile paraleldir, ilkel insanların duvar resimlerinden Afrika insanının tam-tam sesleri ile yaptıkları iletişimden başka bir şey değildir. O zamanlardan günümüze kadarki süreçte iletişim ihtiyacın artması ile birlikte bunu sağlayan teknolojik ürünlerde ortaya çıkmıştır, modern günümüz insanları bu teknolojiden yoğun bir şekilde yararlanmaktadırlar (Aziz, 2006:3).
Günlük dilde sıkça kullandığımız iletişim kavramı, köken olarak Latince’den gelen “communis” kelimesine dayanır. Communis kelimesi ortaklaşa, ortaklık kurma anlamındadır (Tutar ve Yılmaz, 2002:5; Gökçe, 2006:8; Kayaalp, 2004:15). Bu çerçevede insanlar arasında ortak bir ilişki kurma, anlaşma çabası biçiminde ifade edilebilecek olan iletişim kavramı hakkında çeşitli tanımlar yapılmaktadır. Başlangıçta söylemek gerekir ki iletişim kavramının üzerinde uzlaşma sağlanmış tek bir tanımı bulunmamaktadır (Tutar ve Yılmaz, 2002:5). Çok çeşitli tanımlar yapılmakla birlikte bunlardan bazılarını şöyle sıralayabiliriz.
Bir görüşe göre iletişim; “insanların duygu düşünce, inanç, tutum ve davranışlarını sözlü, yazılı ve sözsüz olarak iletme faaliyetidir” (Tutar ve Yılmaz, 2002:7).
Bir başka görüşe göre “ister bilgiyi yaymak, ister eğitmek, ister etkilemek, ya da yalnızca anlamak olsun bilgi vermeye ilişkin başka bir deyişle bilgiye yönelik her davranış iletişimdir” (Usluata, 1994:8).
Diğer bir görüşe göre “iletişim bir gönderen bir kanal bir gönderi bir alıcı, gönderen ile alıcı arasındaki ilişki, etki, iletişimin meydana geldiği ortam ve gönderilerin değindiği bir dizi şeyleri belirtir.”
Bettinghaus ve Cody’e (1994:4) göre iletişim, bir kişinin gönderdiği iletinin hedef tarafından bireysel olarak anlaşılmasıdır.
Türk Dil Kurumu sözlüğüne göre de iletişim “duygu, düşünce ya da bilgilerin akla gelebilecek her türlü yolla başkalarına aktarılması, bildirişim, haberleşme, komünikasyon” şeklindedir (http://tdkterim.gov.tr/bts/).
İletişim, bilgi, duygu ve düşüncelerin paylaşılması, anlatılması, anlaşılmasıdır. Kişileri, kurumları, toplumu birleştiren, tutum ve davranışları yönlendiren, bilgi ve deneyimleri aktaran, toplumsal ve kültürel değerleri yansıtan bir beceridir, bir tekniktir, bir yöntemdir (Gürüz, 2005:2).
Görüldüğü gibi pek çok tanımlama yapmak mümkündür. Ama genel olarak insanın diğer insanlarla olan etkileşimine dayandığı söylenebilir. Çünkü iletişimde bilgi akışı iki yönlüdür. Bilgi kaynağından tek yönlü bilgi iletimi enformasyondur, karşılıklı yapılan bilgi alışverişi ise iletişimdir (Çağdaş, 2006:133). Ancak iletişim sözlerle sınırlı değildir, duygu ve düşünceleri destekleyen, onları somut hale getiren eylemlerde, ileti taşıyarak iletişimi meydana getirebilir (Demiray, 2003:43). Jestler, mimikler, bedensel ifadeler hatta sessizlik bile iletişim kurmaya yarayan araçlardır (Lazar, 2001:53).
Tüm bu tanımlamaların ortak sonucu iletişim süreci için bireyler arası bir ilişki gerekliliğidir yani insan olmadan iletişim de söz konusu değildir (Mısırlı, 2003:1).
1.1.2.İletişimin Amacı
Başkalarını etkilemek ve başkalarından etkilenmek iletişimin temel amacıdır (Gökçe, 2006:16). İletişim insan yaşamının tüm etkinlikleriyle ilgilidir, her yerde her zaman vardır. Bu bakımdan iletişimin amacı bireysel olarak gelişebilir: Bilgi edinmek, ikna etmek, yönetmek, eğlenmek v.b. gibi. Ancak bu özel amaçlar ne olursa olsun temelde insanın çevre üzerinde etkin olma, başkalarında davranış ve tutum geliştirme, değiştirme isteği yatar (Zıllıoğlu, 2003:13).
İletişim toplumsal yaşamın temelini teşkil eder. İnsanlar iletişim sayesinde birbirleri ile anlaşabilmekte bir arada yaşayabilmektedirler. Bilgi çağı olarak adlandırılan günümüz dünyasında bilgi ve iletişim teknolojilerini kullanmadan yaşayabilmek mümkün değildir (Gökçe, 2006:16). Gündelik yaşamın tamamı bir iletişim süreci içerisinde geçmektedir. Bunlar, başkalarıyla konuşmak, kitap, dergi, gazete okumak, radyo, televizyon, internet gibi kitle iletişim araçlarından faydalanmak suretiyle yapılan eylemlerdir (Tutar ve Yılmaz, 2002:12).
İletişimde bir amaç tarafından yönlendirme söz konusudur. Bu yönlendirme toplumların diğer toplumları etkilemek amaçlı olabileceği gibi bireysel bazda duygu, düşünce, davranışları etkileyerek değiştirme şeklinde olabilir. Dolayısıyla amaçsız bir iletişim bulunmamakta her ifade söz, anlatım bir amaca yönelik olmaktadır. (Gökçe; 2006:17). İletişim “En amaçsız göründüğü yerde bile, kesinlikle bir amaca sahiptir” (Erdoğan, 2005:22).
1.1.3.İletişimin Temel Özellikleri
İnsanlar arasındaki iletişimde iletileri oluşturup gönderen bir verici taraf ile iletileri alan bir alıcı taraf bulunmaktadır. İletileri veren kaynak, iletileri alan ise hedef olarak adlandırılmaktadır (Zıllıoğlu, 2003:97). İletileri gönderen ile iletileri alan kaynak ve hedef arasında iletişim yaşanmaktadır. Ancak bu iletişimin etkili bir
şekilde yaşanması için hedefin kaynaktan çıktığı gibi süreci anlayabilmesi yani kaynak ve hedefin iletimdeki mesajı aynı şekilde anlamlandırmaları gereklidir (Tutar ve Yılmaz, 2002:10).
İletişimin temel özellikleri konusu farklı bakış açılarından değerlendirildiğinde çeşitli sonuçlara ulaşılmaktadır. Örneğin Watzlawick ve
arkadaşlarına göre iletişimin beş temel özelliği vardır: (Aktaran Gökçe, 2006:20; Fidan, 2009:50).
1.İletişimsizlik mümkün değildir, İletişim her zaman her yerdedir. 2.İletişimin içerik ve ilişki boyutu olmak üzere iki boyutu vardır.
3.İletişimde iletinin yapısı içinde yer olan öğelerin yapılandırma biçimleri, iletişim ilişkilerini önemli ölçüde belirlemektedir.
4.İletişimde iletiler, sözlü ve sözsüz olmak üzere iki tiptir.
5.İletişimde bulunan taraflar eşit ya da eşit olmayan ilişkiler içindedir.
Sosyal ortamda bulunan kişilerin davranışları hiçbir şey yapmasalar da ileti oluşturmaktadırlar. İletide bir içerik ve ilişki boyutu karşı karşıyadır. İletişimde iki önemli süreç bulunur, etkileşim ve ilişki içerisinde olan anlamlı iletiler. İletişimde iletiler sözlü ve sözsüz olarak gönderilir. Sözlü iletişim konuşma ya da yazılı biçimde, sözsüz iletişim de, el kol hareketi ve mimikler içerir. Her iki iletişim şekli birbirini tamamlayabilir. “Watzlawich ve arkadaşları, toplum içerisinde insan ilişkilerinin çoğunlukla kabullenme, reddetme ya da umursamama şeklinde olabileceğini, insanların sağlıklı ve mutlu yaşam sürebilmeleri için ağırlığın kabullenme yönünde olması gerektiğini ifade eder” (Aktaran Gökçe, 2006:24).
Houseman ve arkadaşlarına göre iletişimin temel özellikleri şu şekildedir (Aktaran Tutar ve Yılmaz, 2002:10):
1.Bilinçli ya da bilinçsiz olarak gerçekleşebilir.
2.Kullanılan sembollere, alıcı ve kaynak farklı anlamlar verebilir. 3.Sözcüklerle ve beden diliyle gerçekleşir.
4.Sözel olmayan iletişim duyu organlarıyla algılanabilir. 5.Geri bildirime gereksinim duyan çift yönlü bir eylemdir. 6. Meydana geldiği ortamdan etkilenir.
İletişim toplum içerisinde, örgütlerde, bireyler arasında mesaj alışverişi ile sağlanır. İletişim yaşamın süreklilik taşıyan koşuludur, gereksinimlerimize göre başlayıp süren bir süreçtir. Bu bakımdan insanın ve örgütlerin iletişim kurma becerileri ne kadar yüksekse başarısı da o derece yüksektir.
1.1.4.İletişim Süreci
İletişim süreci “bir olayın düzenli olarak birbirini izleyen değişmelerle gelişmesi, başka bir olaya dönüşmesidir” (Schramm, 1992:113).
İletişimin sağlanması için temel unsurlar bulunmaktadır. Bu unsurlar iletişim süreci açısından zorunlu olmakla birlikte kaynak, mesaj, hedef, kanal, geri bildirim ve gürültü aşamaları bulunmaktadır (Mısırlı, 2003:7).
1.1.4.1.Kaynak: İletişimi başlatan kişi, başka bir kişiyle araç, sembol ve kanallar ile iletişimi başlatan kimsedir (Gökçe, 2006:27). Sinyali veya mesajı ortaya çıkarıp, veren kişidir (Erdoğan, 2005:50). Hangi iletişim türü ele alınırsa alınsın, bir kaynak söz konusudur. İletiyi hedefe gönderen kaynak, kişi, kurum, toplum olabilir (Demiray, 2003:11).
1.1.4.2.İleti (Mesaj): Göndericinin, alıcıya gönderdiği veriler, kodlanmış sembollerdir (Tutar ve Yılmaz: 25). İletişimin başarısında ana etmen olan, iletişimde kaynak ile hedef arasında köprü vazifesi gören ileti; belli ortamlar tarafından üretilen sözlü veya sözsüz işaretlerin tümüdür (Gökçe, 2006:28).
“Düşünce, duyu ya da bilginin kaynak tarafından kodlanmış biçimi olarak tanımlanan mesaj, bir duygu veya düşünceyi aktarmayı isteyen kaynağın ürettiği sözel, görsel ve işitsel simgelerden oluşan somut bir üründür”. Mesaj bilgi içermektedir ve insanlar arasında konuşma, yazma şeklinde iletilir. Jestler kullanılarak sözsüz olarak da iletilebilirler (Tutar vd., 2003;14).
Alıcıya ait ne kadar çok duyu organı mesajı algılarsa, anlatım dolayısıyla iletişim o derece etkin hale gelir ve mesajın gücü artar (Altıntaş ve Çamur, 2001:12).
1.1.4.3.Hedef: İletişim sürecinde kaynaktan gelen iletileri alan, iletileri algılayıp tepki veren kimse ya da kimselere hedef denilmektedir. Sağlıklı bir iletişim için hedefin de iletişim becerisinin iyi olması gerekliliği bulunmaktadır (Mısırlı, 2003:3).
İnsan, içinde yaşadığı toplum kültürüne göre bir kimlik ve düşünce sistemine sahiptir. Bu bakımdan kaynak ve hedefin iletişim kurmasında her iki tarafın istekleri, geçmiş yaşantıları, birikimleri, statüleri gibi etmenlerin de dikkate alınması gerekir.
İletişim için iletimde kullanılan sembollerin daha önceden öğrenilmiş olması gereklidir (Zıllıoğlu, 2003:98).
1.1.4.4.Kanal: İletinin alıcıya gitmesini sağlayan yol, yöntemdir, iletim aracıdır. Yüzyüze iletişimde ya da kitle iletişiminde iletilerin ulaştırılması için mutlaka bir kanal diğer adıyla oluk gereklidir. Etkin bir iletişim için kanal ve ileti birbiri ile uyumlu olmalıdır (Mısırlı, 2003:3). İletişim sürecinde iletiler kanal veya kanallar ile taşınmaktadır. Örneğin telefon ile görüşürken elektronik bir kanal kullanırken, bazı durumlarda iletiyi yollamak için fiziksel irtibat kurarak karşımızdakinin omzuna dokunarak dokunma kanalı kullanılabilir (Roy vd., 2004:10).
1.1.4.5.Geribildirim: Kaynak tarafından gönderilen iletilerin alıcı tarafından alınıp alınmadığı, anlaşılıp anlaşılmadığı, nasıl alındığı hakkında kaynağın enformasyon elde ettiği bir süreçtir (McQuail ve Windahl, 2005:18; Tutar ve Yılmaz, 2002:29). Hedefin algıladığı iletilere sözlü ya da sözsüz olarak tepki vermesi
şeklinde de tanımlanabilir (Gökçe, 2006,34). Alıcı iletilerin alınıp alınmadığını sözlü veya sözsüz reaksiyonlarla bildirir, bu cevaba geribildirim denir. Geribildirim, alıcının anlamadığını (başını sallayarak), yanlış anlamaları (omuz silkerek), kaynağı devama teşvik (öne eğilip evet sözcüğü ile onay vererek) veya etmiyorsa (geri çekilip onaylamama) şeklinde cevaplama eylemi göndermesi ile de olur (Roy vd., 2004:10).
1.1.4.6.Gürültü: Çevre koşulları sağlıklı bir iletişim için önemli bir etkendir.
İletişimi bozan unsurların başında, çevredeki gürültü bulunmaktadır. Çevre
şartlarının iletişime sağladığı olumlu yönleri de vardır ancak iletişimi engelleyen, algıyı zorlaştıran her türlü durum gürültü olarak adlandırılır (Tutar ve Yılmaz, 2002:33).
Berko ve arkadaşlarına göre gürültü, iletişim sürecinin iç ve dış parazitlerce etkilenmesi biçiminde tanımlanmaktadır. Aynı yazarlar gürültünün sebepleri olarak çevresel şartları, psikolojik bozulmaları, anlamsal problemleri, söz dizimi ile ilgili problemleri saymaktadırlar. Buna göre çevresel gürültü çevresel faktörlerle insanlardan, çeşitli araçlardan kaynaklanan gürültüdür. Psikolojik gürültü, önyargılar ya da dikkat eksikliği gibi sebeplerden oluşmaktadır. Anlamla ilgili gürültü, özellikle spesifik alanlara ilişkin kelimelerin o alanlara dahil olmayanlarca anlaşılamamasıdır. Sözdizimsel (syntactical) gürültü, her dilin sahip olduğu gramer yapılarındaki farklılıklardan kaynaklanmaktadır. İnsanlar kendi anadilleri dışındaki dile hakim olana kadar bu tür gürültü durumu ortaya çıkar (Roy vd., 2004:11).
1.1.5.İletişim Biçimleri
Üç başlık altında incelenen iletişim biçimleri sözlü, sözsüz ve yazılı iletişim
şeklinde ele alınabilir. Biçimi ne olursa olsun gönderici mesajının alıcı tarafından tam olarak algılanması arzulanan iletişimdir.
1.1.5.1.Sözlü İletişim
İletişim kurmak amacıyla konuşma dilinin kullanılmasıdır. Başka bir deyişle sembollerin veya sözün söylenmesi ile oluşturulan iletişimdir (Erdoğan, 2005:198). Sözlü iletişime resmi ve resmi olmayan hitaplar, sohbetler de dahil edilmektedir. Bu bakımdan sözlü iletişim insanların en önemli iletişim kurma yöntemidir, çünkü günün çok büyük bir kısmında insanlar sözlü iletişim halindedirler (Gökçe, 2006:45). Sözlü iletişimin birçok avantajı vardır ve en etkili iletişim biçimidir. Verilen iletinin anlaşılma derecesi kontrol edilebilir, anlaşılmayan bir ifade açıklanabilir, eş zamanlı geribildirim söz konusudur. “Gönderici ve alıcı arasındaki konuşmanın her türlü iletişimidir”. Sözlü iletişim radyo, televizyon ve telefonla da kurulabilir (Tutar vd., 2003:32).
Sözlü iletişim yüzyüze olabileceği gibi teknoloji ile aracılanmayla yer ve zamanda aynı olma zorunluluğu ortadan kalkmış olur. Teknoloji ile aracılanmış sözlü iletişimde telefon ile iletişim kurulabilir. Mesaj bırakma ile aynı zamanda olma koşulu ortadan kalkar, görüntülü iletişim ile yüzyüze olma farklı yerlerden de sağlanabilir (Erdoğan, 2005:198).
1.1.5.2.Sözsüz İletişim
Sözsüz iletişim sözlü iletişimi tamamlayan, söz içermeyen ifade, bilgi verme ya da davranış şeklinde tanımlanabilir. Jestler, mimikler, giyim tarzı, hareketler sözsüz iletişimde kullanılan unsurlardır (Erdoğan, 2005:198). İletişimde insanların duygularını anlayabilmek, insanların davranışlarında, konuşmalarında hangi duygular içerisinde olduklarını kestirmek çok zordur. İnsanların herhangi bir iletişimde kendilerini nasıl hissettikleri, hangi duygular içerisinde oldukları az çok sözsüz iletişimin unsurları dikkat ile takip edilerek anlaşılabilir (Gökçe, 2006:45).
Sözsüz iletişimin, iletişimde önemli bir yeri bulunmaktadır. Kişiler arası iletişimin temel öğeleri sözcükler, ses tonu ve beden dilidir. Yapılan bir araştırmaya
göre ortalama bir iletişimde önem düzeyleri şöyledir; sözcükler %10, ses tonu %30, beden dili %60’dır. Bu bakımdan sözsüz iletişim, sözlü iletişimi pekiştirerek onun akıcılığına katkıda bulunması ve bir takım anlamlar iletmesi açısından son derece önemlidir (Altıntaş ve Çamur, 2001:40).
1.1.5.3.Yazılı İletişim
Sözlü iletişime göre daha güvenilir olan yazılı iletişim özellikle bilgi ve düşüncelerin yayılmasında önemli rol oynamıştır. Yazılı iletişim yoluyla bilgi ve düşüncelerin yayımı temel okuryazarlık oranı olarak belirlenmiş bir kriter haline gelmiştir (Altıntaş ve Çamur, 2001:35).
Yazılı iletişimin özellikle toplumların temel kurumları için önemli rolleri vardır, örgütsel iletişimde ve özellikle bürokraside yazılı iletişim kullanımı kaçınılmazdır. Yazılı iletişim, mektuplar, raporlar, makaleler, kitaplar ya da iletişim teknolojileri kullanarak gönderilen çeşitli yazıları içermektedir. Günümüzde yazılı iletişim gecikmeli olarak işlese de önemli işlevlere sahiptir (Gökçe, 2006:45).
Yazılı iletişim; mektuplar, makaleler, tutanaklar, bültenler, aylık yıllık raporlar faaliyet sonuçlarını gösteren bilgilendirici raporlar olabileceği gibi, elektronik ortamlarla gönderilen çeşitli yazıları, mesajları da içerir. Örgütsel iletişimde kullanımı artmaktadır. Bunun sebepleri arasında, bilgi alanında artan uzmanlaşma, araştırma faaliyetlerinin artan önemi ve bilgiye duyulan ihtiyacın artması sayılabilir. (Tutar vd., 2003:35).
1.1.6.Kitle İletişimi
Kitle iletişiminin tarihçesi çok gerilere gitmektedir. Tarihsel açıdan bakıldığında şu aşamaların gerçekleştiği görülmektedir. İşaretlerle iletişim (sözsüz iletişim), dilin gelişimi ve konuşarak iletişim (sözlü iletişim), yazının icadı ve yazılı iletişim, baskı makinesinin icadı ve basılı materyaller ile iletişim ve kitle iletişim araçlarının gelişmesi ve kitle iletişimi şeklindedir (Atabek ve Dağtaş, 1998:299).
Kitle sözcüğü kaynak açısından belirsiz, heterojen, birbiriyle bağlantısız sayıca fazla geniş bir nüfusu ifade etmektedir. Kitle sözcüğü, iletilerin birçok insana aynı anda yöneldiğini ifade etmektedir (Gökçe, 2006:121,122).
Kitle iletişimi kavramı “mesajların teknik bir araç aracılığıyla kamusal, dolaylı ve tek yönlü olarak dağınık bir seyirci - dinleyici kitlesine iletildiği süreçtir” (Gökçe, 2006: 124). Tanımdan anlaşılacağı gibi kitle iletişiminde yüzyüze bir ilişki sözkonusu değildir. Genellikle tek taraflı olarak işleyen bu iletişim türünde, uzmanlaşma ve kurumsallaşma önem taşır. Kitle iletişimi kitle iletişimini sağlayan araçlar vasıtasıyla gerçekleştirilir (Işık, 2006:35; Gökçe, 2006:124; Gümüş, 2004:13).
Çeşitli türdeki mesajların büyük bir kitleye bir amaç için belli araçlar kullanılarak iletilmesi kitle iletişimini tanımlamaktadır. Genellikle tek taraflıdır, gönderici mesajını mekanik araçlarla hızlı ve kesintisiz olarak alıcılara iletmektedir. Bu araçlar gazete, radyo, televizyon olabilir (Işık, 2000:31). Günümüzde gelişen teknolojiler ile bu araçların sayısal halleri de kitle iletişim araçları olarak yerlerini almışlardır.
Kitle iletişiminde hedef kitle kavramı önemlidir. Çünkü iletişim sürecinin kişi, grup, ya da kesimler; hedef kitle konumundadırlar. Kitle iletişiminde çok farklı ve geniş insan topluluklarına hitap edildiği için mesaj biçim ve içeriği çok önemli bir konudur (Işık, 2000:51).
1.1.6.1.Kitle iletişim Araçları
Çağımızın karmaşık yapısı, insanların çevrelerini kendi kendilerine kavrayabilmelerini mümkün kılmamaktadır. “İnsanlar, karmaşık çevrelerine uyum sağlamada, gündelik yaşamlarını düzenlemede, dışlanma ve yalnız kalma korkusu olmadan yaşamlarını sürdürmede başka araçların yardımına ihtiyaç duyarlar” (Gökçe, 2006:121). Bu araçlar kitle iletişim araçları olarak adlandırılır. İletilerin büyük çapta dağıtımının yapılmasını sağlayan kitle iletişim araçları; yazılı olanlar, sözlü olanlar, hem yazılı hem sözlü olanlar ya da görsel, işitsel, hem görsel hem işitsel araçlar şeklinde sınıflandırılmaktadır.
1.1.6.1.1.Görsel Araçlar:
Görsel araçlar yazılı olarak sunulan gazete ve dergilerdir. Görsel araçlardan faydalanabilme, okuma yazma bilmeyi gerektirdiği için bu araçlar radyo ve televizyon kadar etkili değildir. Ancak gazete kalıcıdır, bir haber tekrar tekrar
okunabilmektedir. Olayları bildirme, ülke sorunları üzerinde halkın dikkatini toplama, genel kültürün geliştirilmesi gibi pek çok önemli rolleri bulunmaktadır.
1.1.6.1.2.İşitsel Araçlar:
Radyo işitsel araçlardan en önemlisi ve yaygın olanıdır. Radyoda mesajlar sözlü olarak iletilmektedir, radyo gazete ve dergiler gibi okuma yazma bilmeyi gerektirmediği için ve günümüzde her an her yerde ucuz bir şekilde temin edilebilmesi ve boyut olarak küçülmesi sebebiyle yaygındır.
1.1.6.1.3.Görsel İşitsel Araçlar
Aynı anda hem göze hem de kulağa hitap edebilen araçlardan olan televizyon bu özelliği açısından hedef kitlede inandırıcılığı büyüktür. Bu bakımdan izleyici sayısı da büyüktür. Yapılan araştırmalar da radyo ve gazeteye göre televizyon haberlerinin daha fazla takip edildiği tespit edilmiştir (Işık, 2000:53–56).
1.1.6.2.Kitle İletişim Araçlarının İşlevleri
Kitle iletişiminin, temel unsuru olan kitle iletişim araçlarının çeşitli fonksiyonları vardır. Öncelikle kitle iletişim araçları toplumsal etkileşimi ve bütünleşmeyi sağlar. İnsanları eğlendirir. Haber ve bilgi verir. Böylece insanların tek başlarına ulaşamayacakları bilgilerden, gözlemlerden, siyasi ve ekonomik gelişmelerden haberdar olmalarını sağlar. Kitle iletişim araçlarının çok önemli bir fonksiyonu da denetim ve eleştiridir. Bu sayede seçim yoluyla iş başına gelen kişilerin çalışmaları, görevlerini yapıp yapmadıkları, eksik veya yanlış uygulamalar izlenebilmektedir. Kitle iletişim araçları ayrıca kamuoyu oluşmasını da sağlamaktadır. Böylece ülkedeki çoğulculuğun, katılımın dolayısıyla demokrasinin gelişmesine imkan vermektedir (Işık, 2000:44; Gökçe, 2006:126; Yıldız; 2005:47; Gümüş, 2004:14).
Kitle iletişim araçlarının insanlar üzerindeki etkileri konusunda pek çok araştırma yapılmış ve kuram geliştirilmiştir (Gökçe, 2006:133; Işık, 2000:55). Mc Quail ve Windahl sözkonusu etkileri üç ana başlık altında toplamıştır. Bunlar; zihinsel etkiler (belirsizlik ortaya çıkarma veya belirsizliği çözme, tutum oluşturma, gündem kurma, halkın inanç sistemlerini geliştirme ve yayma, değer açıklama veya
netleştirme), duygusal etkiler (korku veya endişe meydana getirme, moral yükseltme veya bozma) ve davranışsal etkiler (bireyi aktifleştirme veya pasif hale getirme, konu oluşturma veya çözme, hareket stratejisine ulaştırma, örneğin bir yürüyüş ve gösteri için harekete geçirme, yardım sağlayan davranışa sebep olma, yardımlaşmaya itme)
şeklindedir (Aktaran Işık vd., 2006:56).
1.2.TEKNOLOJİ KAVRAMI
Bir mal veya hizmeti üretmenin toplumsallaşmış bilgisine teknoloji denir (Atabek, 2001:17). Tekhne antik Yunancadan gelen zanaat, beceri gibi anlamlarda kullanılan bir kelimedir. Bu kelimenin sonuna bilgi anlamına gelen logos sonekinin eklenmesiyle oluşturulmuştur. Bir başka değişle teknoloji bir şeyi yapmanın, üretmenin ya da elde etmenin bilgisini ve becerisini ifade etmektedir (Atabek, 2001:17).
Doğan ve arkadaşlarına göre (1997:3) “belli amaçlara ulaşmak için ya da belli sorunları çözmede bilimsel ilkelerin uygulamaya konulmasıdır”.
Mısırlı’ ya göre (2003:111). “teknoloji mal ve hizmet üretiminde, insanların kullandığı her türlü yöntem ve yollarla, sahip olduğu tekniklerin tümüdür”.
Tutar ve arkadaşlarına göre (2003:118) “Teknoloji insan ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla, ürün ve süreçlere bilginin uygulanmasıdır”.
Teknoloji kavramı zaman zaman teknik kavramı ile eşanlamlı kullanılsa da aslında söz konusu yapma, üretme bilgisinin toplumsallaşması noktalarında farklılıkları vardır. Teknik kavramı toplumsal bağlamda oluşmamakta ve kullanılmamaktadır. Bu nedenle teknik alanlarda elde edilen, geliştirilen bilgiler, teknoloji sayesinde üretim başta olmak üzere tüm toplumsal süreçlere uygulanmaktadır (Atabek, 2001: 17).
Özkan’a göre (2002:11) teknoloji “araç, alt veya herhangi bir hususi bilgiyi gerektiren eşyayı üretme, kullanım, tamir ve geliştirme ilmidir.” İnsanların daha rahat yaşamalarını sağlama mantığı ile yapılan araştırmaların sonucunda ortaya çıkar.
Gelişen teknoloji ile birlikte hayatımıza giren her yeni alet vazgeçilmez bir hale gelerek, hayatımızı yönlendirmekte, ilişkilerimizi ve zaman kullanımımızı etkilemektedir (Özkan, 2002:11).
1.2.1.Teknolojinin Amacı
Teknolojinin gelişimi için, toplumda teknoloji kültürünün geliştirilmesi, teknolojinin ortak kültür değerleri arasına alınıp tüm bireylerce benimsenmesi, sanayi sürecinin hızlanması ve nitelikli iş gücünün yetiştirilmesi için şarttır (Doğan vd., 1997:4). Aksi halde bireylerde gerekli bilgi, beceri ve tavırları geliştirmeden teknolojinin devamlılığı sağlanamaz. O halde teknoloji ile eğitim hayatının her döneminde bağlantılarının kurulması gerekir. İlköğretimde teknoloji kültürü öğrencilerde kazandırılmalı, lise döneminde uygulamalı çalışmalar yapılmalı, yükseköğretimde ise teknoloji geliştirme ve bunun sanayi sektörü ile paralel gitmesi sağlanmalıdır (Doğan vd., 1997:5).
1.2.2.Teknolojik İlerleme
Basalla’ ya göre (2004:283–284) teknolojik ilerleme kavramı altı varsayımdan oluşmaktadır. Bunlar;
1-Teknolojik buluş, değişim geçiren üründe her zaman için belirgin bir ilerlemeye yol açar;
2-Teknoloji alanındaki gelişmeler, maddi, toplumsal, kültürel ve manevi hayatlarımızın iyileşmesine doğrudan katkıda bulunurlar ve böylelikle uygarlığın büyümesine hız kazandırırlar;
3-Teknoloji alanında dolayısıyla uygarlık alanında kaydedilen ilerleme, hız, verim, güç ve buna benzer diğer nicel ölçülere başvurarak kesin olarak ölçülebilir;
4-Teknolojik değişmenin kökeni, yönü ve etkisi tamamen insan kontrolü altındadır;
5-Teknoloji doğayı fethetmiş ve onu insanlığın amaçlarına hizmet etmeye zorlamıştır;
6-Teknoloji ve uygarlık, endüstrileşmiş batılı ülkelerde en üst biçimlerine ulaşmıştır.
Özkan (2002:33) teknolojik dönemleri kronolojik olarak şöyle sıralamaktadır;
İlk Dönem; Tarihin yazının bulunmasıyla başladığı kabul edilir. Ancak bu
başlangıç hakkında kesin bir bilgi yoktur.
Yunan Medeniyeti Dönemi; ilk sistemli bilimsel çalışmaların yapıldığı
