T.C.
Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Temel Ġslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
Hadis Bilim Dalı
Yüksek LisansTezi
CUMA GÜNÜNÜN FAZĠLETĠNE DAĠR RĠVAYETLERĠN
TAHLĠLĠ
Abdulbasit KUġÇA
13909008
DanıĢman
Doç. Dr. Mehmet BĠLEN
T.C.
Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Temel Ġslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
Hadis Bilim Dalı
Yüksek LisansTezi
CUMA GÜNÜNÜN FAZĠLETĠNE DAĠR RĠVAYETLERĠN
TAHLĠLĠ
Abdulbasit KUġÇA
13909008
DanıĢman
Doç. Dr. Mehmet BĠLEN
TAAHHÜTNAME
SOSYAL BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜNE
Dicle Üniversitesi Lisansüstü Eğitim-Öğretim ve Sınav Yönetmeliğine göre hazırlamıĢ olduğum “Cuma Gününün Faziletine Dair Rivayetlerin Tahlili” adlı tezin tamamen kendi çalıĢmam olduğunu ve her alıntıya kaynak gösterdiğimi ve tez yazım kılavuzuna uygun olarak hazırladığımı taahhüt eder, tezimin kağıt ve elektronik kopyalarının Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü arĢivlerinde aĢağıda belirttiğim koĢullarda saklanmasına izin verdiğimi onaylarım. Lisansüstü Eğitim-Öğretim yönetmeliğinin ilgili maddeleri uyarınca gereğinin yapılmasını arz ederim.
tamamı her yerden eriĢime açılabilir.
sadece Dicle Üniversitesi yerleĢkelerinden eriĢime açılabilir.
…yıl süreyle eriĢime açılmasını istemiyorum. Bu sürenin sonunda uzatma için baĢvuruda bulunmadığım takdirde, tezimin tamamı her yerden eriĢime açılabilir.
29/01/2018 Abdulbasit KUġÇA
KABUL VE ONAY
Abdulbasit KUġÇA tarafından hazırlanan “Cuma Gününün Faziletine Dair Rivayetlerin Ġsnad ve Metin Açısından Tahlilleri” adındaki çalıĢma 29/01/2018 tarihinde yapılan savunma sınavı sonucunda jürimüz tarafından Temel Ġslam Bilimleri Anabilim Dalı, Hadis Bilim Dalında YÜKSEK LĠSANS TEZĠ olarak oybirliği/oyçokluğu ile kabul edilmiĢtir.
[ Ġ m z a ]
Prof. Dr. Hacı Musa BAĞCI
Doç. Dr. Mehmet BĠLEN
I
ÖNSÖZ
Ġslam‟dan önce cahiliyye devrinde Yevmû‟l Arûbe diye isimlendirilen Cuma günü, Ġslamiyetle birlikte kendisine büyük değer verilen aynı Ģekilde Müslümanların bayramı, en hayırlı günü, günlerin efendisi, en faziletli günü gibi isimlerle de yad olunmaya baĢlanılmıĢtır. Bunun nedeni gerek bu günün faziletliyle ilgili ve gerekse bu gündeki namazla alakalı birçok rivayetin mevcut olmasıdır. Sahihi sakiminden ayıklanmamıĢ bu rivayetler insanlar arasında hüsnü kabule mazhar olmuĢ ve insanları yönlendirmede etkili olmuĢlardır. Yaygın olarak bilinen bu rivayetlerin Hz. Peygamber‟e (s.a.v.) aidiyetini ortaya koymak son derece önemlidir. Bundan dolayı biz de bu çalıĢmamızda bu günün faziletiyle ilgili olan “Güneşin üzerine doğduğu en hayırlı gün Cuma günüdür. Adem (a.s.) o günde yaratıldı. O gün Cennet’ten indirildi. O günde tevbesi kabul edildi. O günde vefat etti. Kiyamet de o gün kopacaktır. Cin ve insan dışındaki hiçbir canlı yok ki Cuma günü güneş doğana kadar Kiyametin kopmasından endişe etmesin. O günde bir vakit vardır ki her kim namazda o saate rastlayıp Allah’tan bir şey istese Allah isteğine mutlaka cevap verecektir.”
Ve “Cuma günü (haftanın diğer)günlerinin efendisidir. Allah katında Kurban ve Ramazan bayramı günlerinden daha büyüktür. Bu günün beş haslet’i (özellik) vardır. Allah Adem’i bu günde yarattı. Onu bu günde yeryüzüne indirdi. Ruhunu bu günde kabzetti. Bu günde bir saat vardır ki kul o saatte Allah’tan haram olmayan bir istektekte bulunsa Yüce Allah bu isteğini mutlaka ona verir. Bugünde kiyamet kopacaktır. Hiçbir mukarreb (Allaha yakın) melek, semâ, arz, rüzgar, dağ ve deniz yoktur ki bu günden korkmuş olmasın.‟‟ mealindeki nebevî hadislerin tahlilini yapmaya çalıĢtık.
II
Bu çalıĢmadaki maksadımız, hadisleri senet ve metin tenkidi süzgecinden geçirmektir. Bir giriĢ ve iki bölüm Ģeklinde ele alınan çalıĢmanın giriĢ kısmında, çalıĢmanın konusu, amacı, metod ve sınırları hakkında bilgi verilmiĢtir.
Birinci bölümde hadislerin Hz. Peygamber (s.a.v.)‟e aidiyeti tespit amacıyla hadislerin geçtiği kaynakların tespiti ve senet tenkidi üzerinde duruldu.
Ġkinci bölümde ise, hadislerin metin tahlili yapıldı. Bu anlamda hadisler metin tenkidine tabi tutulduktan sonra, yorumları üzerinde duruldu. Ayrıca hadislerin değiĢik Ġslamî ilimlerde hangi munasebetle kullanıldığı üzerinde de duruldu.
Tezin hem konusunun seçiminde hem de hazırlamasında her zaman bana yardımcı olan danıĢman hocam Doç. Dr. Mehmet BĠLEN‟e teĢekkürü bir borç olarak telakki ediyorum. Ayrıca tezimi hazırlarken katkı sunan diğer hocalarıma ve arkadaĢlarıma da teĢekkür ediyorum.
Abdulbasit KUġÇA Diyarbakır 2018
III
ÖZET
Bu çalıĢmada baĢta Ebû Hüreyre olmak üzere birkaç sahâbî tarafından rivayet edilen ve genel olarak “Günlerin efendisi” veya “Günlerin en faziletlisi” Ģeklinde baĢlayıp Cuma günün fazileti hakkında olan rivayetlerin sened ve metin açısından tahliline çalıĢıldı.
Konumuzu oluĢturan hadisler onbeĢ ayrı kaynakta yer almaktadır. Bu kaynaklarda tespit ettiğimiz 62 rivayeti önce isnad açısından inceledik. Bu rivayetlerin yaklaĢık olarak üçte birinin sened açısından sahih olmadıklarını geri kalanların ise sened açısından sahih oldukları sonucuna vardık.
Sened incelemesinden sonra hadisleri metin açısından incelemeye çalıĢtık. Bu incelememizde hadislerde yer alan saatu‟l-icâbe dıĢında kalan kısmın Ka‟bu‟l-Ahbâr‟a ait olma ihtimalinin ortaya çıktığını ve bu sebeple hadislerin sıhhatinin ihtiyatla karĢılanması gerektiği sonucuna vardık.
Anahtar Kelimeler
IV
ABSTRACT
In this study, it was tried to analyze the narrations about the virtue of Friday starting from the beginning as "the master of the days" or "the most virtuous of the days" which is narratedby a few sahabi, especially Abu Hurairah, in terms of sened and text.
The hadiths that forming the our topicare in fifteen separate sources. Firstly, we have examined the 62 stories that we have identified in these sources from the perspective of isnad. We conclude that about one-third of these narratives are not trustworthy from the point of view of sened but the rest of narratives are trustworthy in terms of sened.
After reviewing the sened, we tried to examine the hadith in terms of text. In this investigation, we have had the possibility that the part of the hadiths other than the "acceptance hours" belonged to Ka'bu'l-Ahbar and that the hadiths should be met with caution.
Keywords
V
ĠÇINDEKĠLER
Sayfa No. ÖNSÖZ ... I ÖZET ... III ABSTRACT ... IV ĠÇINDEKĠLER ... V KISALTMALAR ... VIII GĠRĠġ ... 1A. ARAġTIRMANIN KONUSU VE SINIRLARI ... 1 B. ARAġTIRMANIN AMACI VE METODU ... 2
BĠRĠNCĠ BÖLÜM
RĠVAYETLERĠN KAYNAK TESPĠTĠ VE ĠSNAD TENKĠDĠ
1.1. RĠVAYETLERĠN KAYNAKLARI ... 3 1.2. Hadislerin Rivayet Tarikleri ... 4
1.3.RĠVAYETLERĠN ĠSNAD TENKĠDĠ YÖNÜNDEN
DEĞERLENDĠRĠLMESĠ ... 23
1.3.1. Sened Ağı ... 24 1.3.2. Sened Tenkidi ... 24 1.3.2.1. Hemmâm b. Munebbih‟in (ö. 132/749) Sahife‟sinde Bulunan Rivayetlerin Sened Tenkidi: ... 24 1.3.2.2. Malik b. Enes‟in (ö. 179/795) Muvatta‟ında Bulunan Rivayetlerin Sened Tenkidi... 25 1.3.2.3. Rebî‟ b. Habîb‟in (ö. 180/796) Müsned‟inde Yer Alan Rivayetlerin Sened Tenkidi... 30 1.3.2.4. Ebu Dâvud et-Tayâlisî‟nin (ö. 204/819) Müsned‟inde Yer Alan Rivayetlerin Sened Tenkidi ... 33 1.3.2.5. Abdurrezzâk‟ın (ö. 211/826) el-Musannef‟inde Yer Alan Rivayetlerin Sened Tenkidi... 39
VI
1.3.2.6. el-Humeydî‟nin (ö. 219/834) Müsned‟inde Yer Alan Rivayetin Sened
Tenkidi ... 47
1.3.2.7. Ġbnu‟l-Ca‟d‟ın (ö. 230/844) Müsned‟inde Yer Alan Rivayetlerin Sened Tenkidi... 49
1.3.2.8. Ġbn Ebî ġeybe‟nin (ö. 235/849) Musannef‟inde Yer Alan Rivayetlerin Sened Tenkidi... 52
1.3.2.9. Ahmed b. Hanbel‟in (ö. 241/855) Müsned‟inde Yer Alan Rivayetlerin Sened Tenkidi... 61
1.3.2.10. Buhârî‟nin (ö. 256/870) Sahîh‟inde Yer Alan Rivayetlerin Sened Tenkidi: ... 74
1.3.2.11. Müslim‟in (ö. 261/874) Sahîh‟inde Yer Alan Rivayetlerin Sened Tenkidi: ... 77
1.3.2.12. Ebû Dâvud‟un (ö. 275/888) Sünen‟înde Yer Alan Rivayetlerin Sened Tenkidi: ... 80
1.3.2.13. Ġbn Mâce‟nin (ö. 273/887) Sünen‟inde Yer alan Rivayetlerin Sened Tenkidi ... 83
1.3.2.14. Tirmizî‟nin (ö. 279/892) Cami‟inde Yer Alan Rivayetlerin Sened Tenkidi: ... 88
1.3.2.15. Nesâî‟nin (ö. 303/915) es-Sünenu‟l-Kübrâ‟sında Yer Alan Rivayetlerin Sened Tenkidi ... 93
1.3.3. Ġsnadların Genel Değerlendirilmesi ... 96
ĠKĠNCĠ BÖLÜM HADĠSLERĠN MUHTEVA TAHLĠLĠ 2.1.RĠVAYETLERĠN METĠN TENKĠDĠ YÖNÜNDEN DEĞERLENDĠRĠLMESĠ ... 98
2.1.1. Hadislerin Dil Özellikleri Bağlamında AnlaĢılması ... 98
2.1.1.1. Birinci Grup Rivayetler ... 99
2.1.1.2. Ġkinci Grup Rivayetler ... 100
2.1.1.3. Üçüncü Grup Rivayetler ... 106
2.2. HADĠSLERĠN KUR’AN’A ARZI ... 111
2.3. HADĠSLERĠN DĠĞER HADĠSLERLE BĠRLĠKTE ANLAġILMASI .. 114
VII
2.5. HADĠSLERĠN ġERHLERDE YORUMLANMASI ... 117
2.5.1. Cuma Kelimesinin Lugat anlamı: ... 117
2.5.2. Hz. Adem (a.s)in Cuma Gününde Yaratılması, Cennet‟e Sokulması, Çıkarılması, Tevbesinin kabul Olması ve Vefat Etmesi: ... 118
2.5.3. Cuma Gününde Kiyametin Kopması ve Ġnsan ve Cinler DıĢında Tüm Varlıkların Bundan Haberdar olmaları: ... 119
2.5.4. Cuma Gününde Ġcabet Saati: ... 120
2.6. HADĠSLERĠN ĠSLAMĠ ĠLĠMLERDEKĠ KULLANIMLARI ... 122
2.6.1. Hadislerin Tefsirdeki Kullanımları ... 122
2.6.1.1. Cuma‟nın Fazileti ... 123
2.6.1.2. Hz. Adem‟in Kıssası ... 124
2.6.1.3. YaratılıĢın BaĢlangıcı ... 124
2.6.2. Hadislerin Fıkıhtaki Kullanımları ... 125
2.6.2.1. Cuma‟nın Fazileti ... 125
2.6.2.2. Cuma Gününün Guslu ... 125
2.6.2.3. Cuma Gününde Ġcabet Saati ... 126
2.6.2.4. Cuma Gününde Hz. Peygambere Salavat Getirmek ... 126
2.6.3. Hadislerin Kelâmdaki Kullanımları ... 126
2.6.3.1. Hz. Adem‟in YaratılıĢı ... 126
2.6.3.2. Peygamberlerin Cesetlerinin Bozulmaması ... 127
2.6.3.3.Kiyametin Kopma Zamanı ... 127
SONUÇ ... 129
VIII
KISALTMALAR
a.s. Aleyhisselam
a.y. Aynı yer
b. Bin, ibn
cc Celle Celaluhu
DİA Türkiye Diyanet Vakfı Ġslam Ansiklopedisi
Çev. Çeviren
H. Hadis numarası
h. Hicri yıl
m. Miladi yıl
ö. Ölüm tarihi
r.a. Radiyallahu anh
s. Sayfa
s.a.v. Sallalahu aleyhi ve selem
Thk Tahkik eden
Thz. Tahkiksiz
1
GĠRĠġ
A. ARAġTIRMANIN KONUSU VE SINIRLARI
ÇalıĢmamızın konusu, baĢta Buhârî (ö. 256/870) ve Müslim'in (ö. 261/874) Sahîh'leri ve en eski hadis kaynaklarından bazılarında olmak üzere, birçok hadis musannefâtında yer almıĢ olan Ebû Hüreyre, Ġbn Abbâs, Ebu Lubâbe b. el-Munzir, Evs b. Evs, Enes b. Mâlik, Câbir b. Abdullah ve Abdullah b. Selâm gibi sahâbîler vasıtasıyla bize ulaĢan Cuma gününün fazileti ve bu günde vaki‟ olmuĢ veya olacak olaylar hakkında bilgiler içeren ve genel olarak “ġüphesiz Cuma günü (haftanın diğer) günlerinin efendisidir.” “Güneşin üzerine doğduğu en hayırlı gün Cuma günüdür.” “Şüphesiz Cuma günü en faziletli günlerinizdendir.” “Şüphesiz Cuma gününde bir saat vardır ki……..” Ģeklinde baĢlayan rivayetlerdir.
Mezkûr rivayetlerin isnad ve metin yönünden incelenmesi tezimizin temel konusunu oluĢturmaktadır. Rivayetler Cuma gününün fazileti yanında Hz. Adem‟le alakalı malûmatları ihtiva etmektedir. Ayrıca rivayetlerin bu günde icâbet saatinin bulunması, nafha ve sa‟kanın bu günde meydana gelmesi dolayısıyla kiyametin kopması gibi konular hakkında da malumat içerdiğinden, bu mesele veya kavramların da çalıĢma konusu dahilinde olması kaçınılmaz olacaktır.
Öncelikle belirtmek gerekir ki çalıĢmamız, Kutûb-i Sitte olarak bilinen hadis kaynaklarında ve bunlardan önce kaleme alınan hadis musannefâtındaki rivayetler ıĢığında ele alınacaktır.
Bu nedenle çalıĢmamızda Hemmâm b. Munebbih‟in (ö. 132/749) Sahife’si; Malik b. Enes‟in (ö. 179/795) Muvatta’ı; Rebî b. Habîb (ö. 180/796), et-Tayâlisî (ö. 203/813), el-Humeydî (ö. 219/834), Ġbnu‟l-Ca‟d (ö. 230/844) ve Ahmed b. Hanbel‟in (ö. 241/855) Müsnedleri; Abdurrezzâk (ö. 211/827) ile Ġbn Ebi ġeybe‟nin (ö. 235/849) Musannefleri; Buhârî (ö. 256/870) ve Müslim'in (ö. 261/874) Sahîhleri;
2
Ebû Dâvud (ö. 275/888), Ġbn Mâce (ö. 275/888) ve Tirmizî‟nin (ö. 279/892)
Sünenleri ve Nesâî'nin (ö. 303/915) es-Sünenü’l-Kübrâ'sı referans olarak
alınacaktır.
B. ARAġTIRMANIN AMACI VE METODU
Bu araĢtırmada konumuzu teĢkil eden rivayetlerin hepsini bir araya getirip incelemeye çalıĢacağız. Öncelikle yukarıda zikrettiğimiz kaynaklarda geçen rivayetlerin tüm tarikleri tespit edilecektir. Sonra her birinin senedi hem ittisal açısından hem de ravilerin güvenilirliği açısından araĢtırılacaktır. Bunu yaparken cerh ve tâ‟dîle dair yazılmıĢ eserlerden yararlanılacaktır.
Hadislerin sened yönünden sıhhat durumu tespit edildikten sonra metin tahliline geçilecektir. Hadisler ifadelerinin benzerlikleri cihetiyle gruplara ayrılıp dil açısından incelendikten sonra, hadis metinlerinde dile getirilmiĢ olan hususlar metin tenkidine tabi tutulacaktır. Zira bir hadisin sıhhatını ortaya koymada metin tenkidi de en az sened tenkidi kadar önemlidir.
Hadislerin geleneğimizde nasıl anlaĢıldığını ortaya koymak da bu tezin amaçlarındandır. Bunun için hadis Ģarihlerinin hadisleri nasıl yorumladıklarını tespit etmeye çalıĢacağız. Ayrıca hadislerin Tefsir, Fıkıh ve Kelam gibi ilim dallarında kullanılıp kullanmadığı da bu çerçevede ele alınacaktır.
3
BĠRĠNCĠ BÖLÜM
RĠVAYETLERĠN KAYNAK TESPĠTĠ VE ĠSNAD TENKĠDĠ
1.1. RĠVAYETLERĠN KAYNAKLARI
Burada tezimizde inceleme konusu yaptığımız hadislerin farklı tariklerini tespit etmeye çalıĢacağız. Bunu yaparken Kutûb-i Sitte ve onlardan önce yazılmıĢ olan eserlerden istifade edeceğiz.
Rivayetlerin tespiti için baĢvurduğumuz kaynakları Ģu Ģekilde sıralayabiliriz: 1. Hemmâm b. Munebbih‟in (ö. 132/749 ) Sahife’si;
2. Mâlik b. Enes‟in (ö. 179/795) Muvatta’ı; 3. Rebî b. Habib‟in (ö. 180/796) Müsned’i; 4. et-Tayâlisî‟nin (ö. 203/813) Müsned’i; 5. Abdurrezzâk'ın (ö. 211/827) el-Musannef'i; 6. el-Humeydî‟nin (ö. 219/834) Müsned’i; 7. Ġbnu‟l-Ca‟d‟ın (ö. 230/844) Müsned’i; 8. Ġbn Ebi ġeybe‟nin(ö. 235/849) Musannef’i; 9. Ahmed b. Hanbel‟in (ö. 241/855) Müsned'i; 10. Buhârî‟nin (ö. 256/870) Sahih’i;
11. Müslim'in (ö. 261/874) Sahîh’i; 12. Ebû Dâvud‟un (ö. 275/888) Sünen’i;
4 13. Ġbn Mâce‟nin (ö. 275/888) Sünen’i; 14. Tirmizî‟nin (ö. 279/892) Sünen’i;
15. en-Nesâî'nin (ö. 303/915) es-Sünenü’l-Kubrâ’sı.
1.2. Hadislerin Rivayet Tarikleri
AraĢtırmakta olduğumuz hadisler ilk olarak Hemmâm b. Munebbih‟in
Sahîfe’sinde geçmektedir. Biz de ondan baĢlayarak kronolojik sıraya göre
kaynaklardaki rivayet metinlerini senedleriyle bir arada zikredeceğiz.
Tezimizin konusunu oluĢturan hadislerinkaynaklardaki rivayet tariklerini Ģu Ģekilde sıralamak mümkündür:
1. Hemmâm b. Munebbih‟in (ö. 132/794) Sahîfe’sinde geçen rivayetlerin metni:
a) Hemmâm b. Munebbih > Ebû Hüreyre > („an) Rasulullah metni:
“Cuma gününde öyle bir ân vardır ki, bir müslüman namaz kılarken Rabbi’nden bir şey isterken o ana tesadüf ederse Allah onu ona mutlaka verir.”1
b) Hemmâm b. Munebbih > Ebû Hüreyre > („an) Rasulullah metni:
“Biz, (dünyada) son gelen ümmet olmamıza rağmen, kiyamet günü en öne geçeceğiz. Şu kadar var ki onlara bizden önce, bize ise onlardan sonra kitap verilmiştir. İşte kendilerine farz kılınıp da ihtilafa düştükleri o (mübarek) güne (Cumaya) Allah, bizi yönlendirdi. Neticede bu konuda onlar bizim ardımızda gelecekler, Yahudiler yarın (Cümartesiyi) Hıristiyanlar ise öbür günü (Pazarı mübarek sayacaklar.”2
2. Mâlik b. Enes‟in (ö. 179/795) Muvattâ’ında, geçen rivayetlerin metinleri:
1 Bünyamin Erul, Ġlk Hadis Belgesi Hemmâm’ın Sahife’si, Ankara, 2006, s. 133. 2 Erul, Ġlk Hadis Belgesi Hemmâm’ın Sahife’si, s. 316.
5
a) Ubeydullâh el-Leysî >Yahyâ b. Yahyâ el-Leysî > Mâlik b. Enes > Ebu‟z-Zinâd, Abdullâh b. Zekvân el-Medenî >Ârec (Abdurrâhman b. Hürmüz) > Ebû Hüreyre –(enne Rasûlullah kâle) metni:
“Cuma gününde bir saât vardır ki her kim o saate rastlayıp Allah’tan bir şey isterse Allahisteğini mutlaka verecektir. Hz. Peygamber (s.a.v.) eliyle o anın kısa olduğuna işaret etti.‟‟3
b) Ubeydullâh el-Leysî > Yahyâ b.Yahyâ el-Leysî > Mâlik b. Enes > Yezîd b. Abdullâh b.el-Hâdî > Muhammed b. Ġbrâhîm b. el-Hâris et-Teymî > Ebû Seleme (Abdullâh b. Abdurrahmân b. Âvf) > Ebû Hüreyre‟den gelen rivayetin metni:
“Ebû Hüreyre şöyle demektedir: “Tur dağında Ka’bu’l-Ahbâr’la karşılaştım o bana Tevrat’tan bir şeyler nakletti ben de ona Hz. Peygamber’den (s.a.v.) bir şeyler anlattım. Anlattıklarım arasında şu vardı: Güneşin üzerine doğduğu en hayırlı gün Cuma günüdür. Adem (a.s.) o günde yaratıldı. O gün Cennet’ten indirildi. O günde tevbesi kabul edildi. O günde vefat etti. Kiyamet de cuma gün kopacaktır. Cin ve insan dışındaki hiçbir canlı yok ki Cuma günü Güneş doğana kadar Kiyamet’in kopmasından endişe etmesin. O günde bir vakit vardır ki her kim namazda o saate rastlayıp Allah’tan bir şey istese Allah isteğine mutlaka cevap verecektir. Ka’b “Bu senede bir kereye mahsustur” dedi. Ben hayır bilakis bu her Cuma’da mevcuttur dedim. Bunun özerine Ka’b Tevrat’a baktı ve Hz. Peygamber (s.a.v.) doğru söylemiştir dedi. Sonra Abdullah b. Selâm’la karşılaştım ona Ka’b’la aramızda geçeni anlattım o da Tevrat’a bakıp o vaktin her Cuma’da olduğunu ve kendisinin o vakti bildiğini söyledi. Ben de bana da söyle; dedim. Abdullah, “Cuma gününün son saati olduğunu söyleyince, “Olamaz çünkü o vakitte namaz kılınmıyor. Halbuki Hz. Peygamber (s.a.v.) kim namazda ona rastlarsa demektedir,” dedim. Abdullah Hz. Peygamber’in “Her kim namazı beklerse namaz kılınıncaya kadar namazda gibidir ” şeklinde bir sözü olduğunu bilmiyor musun ? İşte ondan maksat budur,” dedi.4
3. Rebî‟ b. Habîb‟in (ö. 180/796) Müsned’inde, yer alan rivayetlerin metinleri:
3 Mâlik b. Enes, Muvatta, thk, Fuad Abdulbâki, Daru‟Ģ-ġiîb, Kahire 5, Cumua‟, 7, c. I, s.108,( h. no;
15).
6
a) Rebî‟ b. Habîb > Ebû Ubeyde > Câbir b. Zeyd > Ebû Hüreyre‟den gelen rivayetin metni:
“Ebû Hüreyre şöyle demektedir: “Tur dağında Ka’bu’l-Ahbâr’la karşılaştım o bana Tevrât’tan bir şeyler nakletti ben de ona Hz. Peygamber’den (s.a.v.) bir şeyler anlattım. Anlattıklarım arasında şu vardı: Güneşin doğduğu en hayırlı gün Cuma günüdür. Allah Adem’i (a.s.) O günde yarattı. O günde tevbesini kabul etti. O günde Ademyeryüzüne indirildi. O günde vefat etti. Kiyâmet de o gün kopacaktır. Cin ve insan dışındaki hiçbir canlı yok ki Cuma akşamından Güneş doğana kadar Kiyâmetin kopmasından endişe etmesin. O günde bir vakit vardır ki her kim o saate rastlayıp Allâh’tan bir şey istese Allâh isteğine mutlaka cevap verecektir. Ka’b “Bu senede bir kereye mahsustur” dedi. Ben hayır bilakis bu her Cuma’da mevcuttur dedim. Bunun üzerine Ka’b, Tevrât’a baktı ve “Hz. Peygamber (s.a.v.) doğru söylemiştir” dedi. Câbir b. Zeyd, bu saatin Cuma gününün sonunda olduğunu söylemektedir.5
b) Rebî‟ b. Habîb > Ebû Ubeyde > Câbir b. Zeyd > Ebû Hüreyre‟den gelen rivayetin metni:
Hz. Peygamber (s.a.v.) Cuma gününden söz etti ve Ģöyle dedi “O günde bir saat vardır ki kişi namazda o vakte rastlayıp Allah’tan bir hayır dilerse Allah isteğini mutlaka verecektir. Hz. Peygamber (s.a.v.), eliyle o vaktin kısa olduğuna işaret etti.6
4. Ebû Dâvudet-Tayâlisî‟nin (ö. 204/819) Müsned’inde yer alan rivayetlerin metni:
a) Ebû Dâvud et-Tayâlisî > Ebû Ma‟Ģer, [Necih b. Abdurrahmân] > Said b. Keysân el- Makburî > Ebû Hüreyre –(kâle kâle Rasûlullah) (s.a.v.) metni:
“Güneşin doğduğu en hayırlı gün Cuma günüdür. Allah bizi (Müslümanları ) ona hidayet etti. Öbür insanları ise ondan saptırdı. Cuma günü Müslümanların, Cumartesi Yahudilerin, Pazar ise Hıristiyanların kutsal günleridir.Cuma gününde
5 Rebî b. Habîb, b. Amr el-Ezdî el-Basrî el-Müsned, thk., Muhammed Ġdris, AĢur b. Yusuf,
Dâru‟l-Hikme, Beyrut, 1415, I, 117, ( hadis no, 271).
7
bir vakit vardır ki her kim o vakitte Allah’tan birşey isterse Allah isteğini mutlaka verecektir. Hz. Peygamber (s.a.v.), eliyle o anın kısa olduğuna işaret etti.’’ 7
b) Ebû Dâvud et-Tayâlisî > Hammâd b. Seleme > Muhammed b. Âmr el-Leysî > Ebû Seleme Abdullâh b. Abdurrahmân > Ebû Hüreyre –(kâle kâle Rasûlullah) (s.a.v.) metni:
“Güneşin doğduğu en hayırlı gün Cuma günüdür. O günde Adem (a.s) yaratıldı. Kiyamet de o gün kopacaktır. O günde bir vakit vardır ki her kim namazda o vakte raslayıp Allah’tan hayırlı bir şeyisterse Allah isteğini mutlaka verecektir. Hz. Peygamber (s.a.v.), eliyle o anın kısa olduğuna işaret etti.’’8
c) Ebû Dâvud et-Tayâlisi > Hammâd b. Seleme > Kays b. Sa‟d > Muhammed b. Ġbrâhîm el-KureĢî > Ebû Seleme (Abdullâh b. Abdurrâhmân) > Ebû Hüreyre‟den gelen rivayetin metni:
“Ebû Hüreyre şöyle demektedir: “Şamda Ka’bu’l-Ahbâr’la karşılaştım o bana Tevrât’tan bir şeyler nakletti ben de ona Hz. Peygamberden (s.a.v.) bir şeyler anlattım. Anlattıklarım arasında şu da vardı: Cuma gününde bir vakit vardır ki kişi o vakte rastlayıp Allâh’tan bir hayır dilerse Allâh isteğini mutlaka verecektir. Ka’b “Bu senede bir kereye mahsustur” dedi. Hayır dedim. Ayda bir kereye mahsustur dedi. Hayır dedim. Her Cuma’da mevcuttur dedi. Evet dedim. Sonra Medine’ye döndüm Abdullâh b. Selâm’la karşılaştım Ka’b’la aramızda geçeni ona anlattım. Abdullâh, bu saatin hangi saat olduğunu kendisinin bildiğini söyledi. Ben de; bana da söyle dedim. Abdullâh, Cuma gününün son saati olduğunu söyleyince, “Olamaz çünkü o vakitte namaz kılınmıyor. Halbuki Hz. Peygamber (s.a.v.), “Kim namazda ona rastlarsa”, demektedir, dedim. Abdullâh, Hz. Peygamberin “Her kim namazı beklerse, namaz kılınıncaya kadar, namazda gibidir ” şeklinde bir sözü olduğunu bilmiyor musun ? “İşte ondan maksat budur” dedi. 9
d) Ebû Dâvud et-Tayâlisî > Yezîd b. Ġbrâhîm > Muhammad b. Sîrîn > Ebû Hüreyre –(enne‟n-Nebiyye kâle) metni:
7
et-Tayâlisî, Süleymân b. Dâvud, el-Müsned, Thk., Abdulmuhsin et-Turkî, Dâru-Hecer, Mısır, 1419/1999, IV, 92, (h. no.2415).
8 et-Tayâlisî, el-Müsned, IV, 117, (2483). 9 et-Tayâlisî, el-Müsned, IV, 118-119, (2484).
8
“Cuma gününde bir vakit vardır ki kişi namazda o vakte rastlayıp Allah’tan bir hayır dilerse Allah isteğini mutlaka verecektir. Hz. Peygamber (s.a.v.), eliyle o vaktin kısa olduğuna işaret etti.”10
e) Ebû Dâvud et-Tayâlisî > Hammâd b. Seleme > Eyyûb b. Keysân > Muhammed b. Sîrîn > Ebû Hüreyre –( kâle kâle Rasûlullah) (s.a.v.) metni:
“Cuma gününde bir vakit vardır ki kişi namazda o vakte rastlayıp Allah’tan birhayır dilerse Allah isteğini mutlaka verecektir.”11
5. Abdurrezzâk‟ın (ö. 211/826) Musannef’inde, yer alan rivayetlerin metinleri:
a) Abdurrezzâk > Mâ‟mer b. RâĢid > Abdullâh b. Tâvûs > Babası (Tâvûs b. Keysân)‟dan gelen rivayetin metni:
“Allâh katında Cuma gününden daha büyük bir gün yoktur. Allâh o günde gökleri ve yeri yarattı. Kiyâmetde o günde kopacaktır. Bundan dolayı insanlar ve cinler dışında yer, deniz, taşlar, ağaçlar ve Allâh’ın yarattığı tüm varlıklar mutlaka korkuya kapılırlar. O günde bir vakit vardır ki her kim o vakte rastlayıp Allâh’tan bir şey dilerse Allâh dileğini mutlaka verecektir.”12
b) Abdurrezzâk > Ġbn Cüreyc > Abdullâh b. Tâvûs > Babası (Tâvûs b. Keysân) > Ka‟bu‟l-Ahbâr‟dan gelen rivayetin metni:
“Allâh Cuma gününden daha büyük bir gün yaratmamıştır. Kiyâmet de o günde kopacaktır. Bundan dolayı Cuma günü Güneş doğduğunda insanlar ve cinler dışında yer, deniz, taşlar, ağaçlar ve Allâh’ın yarattığı tüm varlıklar mutlaka korkuya kapılırlar. O günde bir vakit vardır ki her kim o vakte rastlayıp Allâh’tan bir şey dilerse Allah dileğini mutlaka verecektir.”13
10 et-Tayâlisî, el-Müsned, IV, 237, (2619). 11
et-Tayâlisî, el-Müsned, IV, 237-238, (2620).
12Abdurrezzâk, b. Hemmâm b. Nâfı‟Ebu Bekir es-San‟anî, Musannef, thk, Habiburrahmân,
el-Â‟zamî, el-Mekteb‟ul-Ġslamî, Beyrut, 1403, III, 255, (5556).
9
c) Abdurrezzâk > es-Sevrî > Mansûr > Mücâhid > Ġbn Abbâs‟tan Ġbn Abbâs‟ın Ģöyle dediğini nakletmektedir:
“Ebû Hüreyre ve Ka’b bir araya geldiler. Ebû Hüreyre dedi ki “Cuma gününde bir vakit vardır ki bir müslümano vakte rastlayıp Allâh’tan hayır dilerse Allâh isteğini mutlaka verecektir”. Bunun üzerine Ka’b de şöyle dedi “Cuma günü olunca insanoğlu ve şeytanlar dışında gökler, yer, deniz, ağaç, toprak, su ve bütün mahlûkât korkuya kapılırlar.’’ 14
d) Abdurrezzâk > Ġbn Cüreyc > el-A‟lâ b. Abdurrahmân b. Ya‟kûb > Ebû Abdillâh b. Ġshâk > Ebû Hüreyre –( kâle Rasûllah) (s.a.v.) metni:
“Güneş Cuma gününden daha faziletli bir gün üzerine ne doğmuş ve ne de batmıştır. Cinler ve insanlar dışındaki tüm canlılar Cuma gününden dolayı mutlaka korkuya kapılırlar.”15
e) Abdurrezzâk > Hemmâm b. Munebbih > Ebû Hüreyre –(ennehu samia‟ kâle Rasûllah) (s.a.v.) metni:
“Şüphesiz Cuma gününde bir vakit vardır ki bir Müslüman, namazda o vakte rastlayıp Allâh’tan bir şey istese Allâh isteğini mutlaka verecektir.”16
f) Abdurrezzâk > Ma‟mer b. RâĢid > Muhammed b. Ziyâd > Ebû Hüreyre – (kâle semi‟tu Rasûllah) (s.a.v.) metni:
“Şüphesiz Cuma gününde bir vakit vardır ki bir Müslüman o vakte rastlayıp Allâh’tan bir şey istese Allâh isteğini mutlaka verecektir. Hz. Peygamber (s.a.v.), eliyle o anın kısa olduğuna işaret etti.”17
g) Abdurrezzâk > Ġbn Cüreyc > A‟tâ > Ebû Hüreyre‟den gelen rivayetin metni:
14
Abdurrezzâk, el-Musannef, III, 255, (5558).
15 Abdurrezzâk, el-Musannef, III, 257, (5563). 16 Abdurrezzâk, el-Musannef, III, 260, (5571). 17 Abdurrezzâk, el-Musannef, III, 260, (5572).
10
“Şüphesiz Cuma gününde bir vakit vardır ki bir Müslüman namazda o vakte rastlayıp Allâh’tan bir şey isterse Allâh isteğini mutlaka verecektir.” Ebû Hüreyre eliyle o anın kısa olduğuna işaret etti.18
6. el-Humeydî‟nin (ö. 219/834) Müsned’inde, yer alan rivayetin metni: el-Humeydî > Sufyân b. Ûyeyne > Eyyûp b. Keysân > Muhammed b. Sîrîn > Ebû Hüreyre –( kâle kâle Ebû‟l-Kâsım) metni:
“Şüphesiz Cuma gününde bir vakit vardır ki kişi namazda o vakte rastlayıp Allah’tan hayır dilerse Allah isteğini mutlaka verecektir. Hz. Peygamber (s.a.v.), eliyle o anın kısa olduğuna işaret etti”.19
7. Ġbnu‟l-Ca‟d‟ın (ö. 230/844) Müsned’inde, yer alan rivayetlerin metni:
a) Ali > ġu‟be > Muhammed b. Ziyâd –(kâle semi‟tu)-Ebû Hüreyre metni:
“Şüphesiz Cuma gününde bir vakit vardır ki Müslüman biri o vakte rastlayıp Allah’tan bir hayır dilerse Allah isteğini mutlaka verecektir. Sonra eliyle o anın kısa olduğuna işaret etti.”20
b) Ya‟kûp b. Ġbrâhîm ed-Devrakî > Osmân b. Ömer > Ġbn Ebi Zi‟b > Said el-Makburî > Babası (Keysan b. Said) > Ebû Hüreyre –(enne‟n-Nebiyye kâle) metni:
“Güneş Cuma gününden daha hayırlı bir gün üzerine ne doğmuş ve ne de batmıştır. Allah bizi (Müslümanları )ona hidayet etti. Öbür insanları ise ondan saptırdı. İnsanlar Cuma günü konusunda bizetabidirler. O, Müslümanların, Cumartesi Yahudilerin, Pazar ise Hırıstiyanların kutsal günüdür. Şüphesiz Cuma gününde bir vakit vardır ki kişi namazda o vakte rastlayıp Allah’tan bir şey isterse Allah isteğini mutlaka verecektir”.21
18 Abdurrezzâk, el-Musannef, III, 261, (5573).
19 el-Humeydî, Ebû Bekir Abdullâh b. Zubeyr el-KureĢî, el-Müsned, thk., Hüseyin Selîm Esed ed
Dârânî, Dâru‟s-Sika, DimaĢk, Suriye, 1996, II, 203, (1016).
20 Ġbnu‟l-Ca‟d Ebû‟l-Hasan Ali b. Ubeyd el-Cevherî el-Bağdadî, el-Müsned, Thk, Amir Ahmed
Haydar, Muessesetu Nadir, Beyrut, 1410/ 1990, I, 175, (1128).
11
c) Ali > Yezîd b. Ġbrâhim > Muhammed b. Sîrîn > Ebû Hüreyre –( enne‟n-Nebiyye kâle) metni:
“Şüphesiz Cuma gününde bir vakit vardır ki Müslüman biri o vakte rastlayıp Allah’tan bir hayır dilerse Allah isteğini mutlaka verecektir. Sonra eliyle o anın kısa olduğuna işaret etti”.22
8. Ġbn Ebi ġeybe‟nin (ö. 235/849) Musannef’inde, yer alan rivayetlerin metinleri:
a) Ali b. Müshir > el-Eclah > Ebû Burde b. Ebî Musâ > Ebû Hüreyre –( kâle‟n-Nebiyyu) metni:
“Cuma’da öyle bir saat vardır ki o saatte Müslüman bir kul Allah’tan bir şey istese Allah duasına mutlaka cevap verir .”23
b) Hüseyin b. Ali el-Cu‟fî > Abdurrâhmân b.Yezid b. Câbir > Ebu „l-EĢ‟as es-Sanâ‟ni > Evs b. Evs –(kâle kâle‟n-Nebiyyu) metni:
“Şüphesiz Cuma günü en faziletli günlerinizdendir. O günde Âdem yaratıldı, sûra (ikinci) üfleniş o gündedir, sa’ka (insanı dehşetinden dolayı korkutarak öldürecek örkütücü ses) o gündedir. Bu günde bana çok salavatlar getiriniz. Salavâtlarınız bana mutlaka arz edilir. Bunun üzerine Ya Resûlallah sen (ölüp) çürüdüğün halde bizim salavâtımız sana nasıl arz edilecek? Dediler. Hz Peygamber şu cevabı verdi. Azîz ve Celîl olan Allâh toprağa Peygamberlerin cesetlerini (çürütmeyi) haram kıldı.”24
c) Ebu Muaviye > el-A‟meĢ > Mucâhid > Abdullâh b. Damre > Ka‟b –(kâle)
metni:
22
Ġbnu‟l-Ca‟d, el-Müsned, I, 448, (3055).
23Ġbn Ebi ġeybe, Ebu Bekir Abdullâh b. Muhammed b. Ebi ġeybe, Musannef, Thk., Muhammed
Avvame, Daru‟l-Kible- Müessesetu Ulumi‟l-Kur‟an, tsz., IV, 152, (5553).
12
“Güneş Cuma’dan daha büyük bir gün üzerine doğmuş değildir. Güneş doğduğunda, hesap ve azaba maruz kalacak olan insan ve cinlerden başka her şey kendisinden korkar.”25
d) Yahyâ b. Ebu Bukeyr > Züheyr b. Muhâmmed > Abdullâh b. Muhâmmed b. Âkil > Abdurrahmân b. Yezîd > Ebû Lubâbe b. el-Munzir –( kâle‟n-Nebiyyu) metni:
“Cuma günü (haftanın diğer) günlerinin efendisidir. Allah katında Kurban ve Ramazan bayramı günlerinden daha büyüktür. Bu günün beş haslet (özellik)’i vardır. Allah, Adem’i bugünde yarattı. Onu bugünde yeryüzüne indirdi. Ruhunu bugünde kabzetti. Bu günde bir saat vardır ki kul o saatte Allah’tan haram olmayan bir istektekte bulunsa Yüce Allah, bu isteğini mutlaka ona verir. Bu günde kiyamet kopacak. Hiçbir mukarreb (Allaha yakın) melek, sema, arz, rüzgar, dağ ve deniz yoktur ki bu günden korkmuş olmasın.’’26
e) Abdurrâhmân b. Muhâmmed el-Muhâribî > Leys > Osmân > Enes b. Mâlik –( kâle‟n-Nebiyyu) metni:
“Cibril içinde siyah leke bulunan aynaya benzer bir cisimle bana geldi. Ey Cibril! Bu nedir?diye sordum, “Cuma’dır” dedi. Ben: “Cuma nedir?” diye sorunca: “sizin için Cuma’da iyilik var” cevabını verdi. Ben: “Cuma’da bizim için neler var diye sorunca! “Cuma senin ve kavmin için bayram olacak Yahudiler ve Hıristiyanlar sana tabi olacaklar dedi.” Ben: “Bizim için bu günde neler var?” diye sorunca şöyle anlattı : “Sizin için bu günde öyle bir saat vardır ki bir kul, dünya ve ahiret için bu saatte Allah’tan kendi payı olan bir şey istese Allah, ya o şeyi ona verir, ya da istediği şey payı olmayan bir şey ise Allah mutlaka ondan daha üstün bir şeyi ona azık olarak verir, ya da istediği şey kendisi hakkında takdir edilmiş bir kötülük iseAllah mutlaka ondan daha büyük bir belayı geri çevirir.” Ben: “Aynadaki nokta nedir, peki?”diye sordum. Şu Karşılığı verdi: “O kiyamet saatidir. O da Cuma günü kopacaktır. Cuma günü bizim katımızda günlerin efendisidir. Biz onu kiyamet günü Mezid günü adıyla çağırırız.” Ben: “Bu isim niçin verilmiştir?”diye sorunca şöyle
25 Ġbn Ebi ġeybe, Musannef, IV, 154, (5556). 26 Ġbn Ebi ġeybe, Musannef, IV, 155, (5559).
13
anlattı: Çünkü Yüce Allah, cennet’te beyaz miskten bir vadi edinmiştir. Cuma günü olduğunda İlliyyindenKürsi’sine iner. Sonra mücevherlerle süslenmiş altından minberlerle etrafını kuşatır. Daha sonra Peygamberler gelip minberlerin üzerine otururlar. Ardından odalarda bulunanlar da inip bu kum yığınından olan tepe üzerine otururlar. Sonrasında Yüce Allah onlara tecelli ederek şöyle buyurur: “İsteyin benden size vereyim”Onlar da Allah’tan rızasını isterler. Allah onlara şöyle buyurur: “Rızam size yurdumu helal kıldı, cömertliğimi size bağışladı isteyin benden vereyim size.”Onlar yine Allah’tan rızasını isterler. Bunun üzerine Allah onlardan razı olduğuna dair onları şahit tutar. Onlara öyle şeylerin kapıları açılır ki hiçbir göz görmemiş hiçbir kulak işitmemiş ve hiçbir beşerin hatırına gelmemiştir. Bu az bir süre devam eder. Sonra bu vadi kaldırılır. Beraberinde peygamberler, sıddıklar ve şehitler de kalkar. Odadakiler odalarına geri dönerler. Cennet beyaz veya kırmızı inciden ya da yeşil zümrüttendir. İçinde odalar, süslü kapılar, ırmaklar, aşağı sarkmış meyveler vardır. Cennet ehli Allah’ın cemalini görmek ve daha fazla ikrama mazhar olmak için Cuma gününden daha fazla başka bir şeye muhtaç değillerdir.27
9. Ahmed b. Hanbel‟in (ö. 241/855) Müsned’inde yer alan rivayetlerin metinleri:
a) Ġsmail > Eyyûb > Muhâmmed > Ebû Hüreyre –(kâle Ebû‟l-Kâsım) metni: “Şüphesiz Cuma gününde bir saat vardır ki bir müslüman ayakta namaz kıldığı sırada o saate rastlayıp Allah’tan bir hayır dilerse Allah isteğini mutlaka verecektir. Hz. Peygamber (s.a.v.), eliyle o anın kısa olduğuna işaret etti”. 28
b) Abdurrezzâk + Ġbn Bekr > Ġbn Cureyc > el-Ala b Abdurrâhmân > Ebû Abdullâh Ġshâk > Ebû Hüreyre –( kâle Rasûlullâh s.a.v.) metni:
“Güneş Cuma gününden daha faziletli bir gün üzerine ne doğmuş ve ne de batmıştır. Cinler ve insanlar dışındaki tüm canlılar mutlaka Cuma gününden korkarlar”.29
27
Ġbn Ebi ġeybe, Musannef, IV, 156 (5560).
28 Ahmed b. Hanbel, Müsned, Muessesetu‟r-Risale, Beyrut, Thk., ġuayb el-Arnavut, 1421/2001, XII,
62, (7151).
14
c) Abdurrezzâk > Ġbn Cureyc > Abbâs > Muhâmmed b. Mesleme > Ebû Said el-Hudrî + Ebû Hüreyre –(enne Rasûlullâh (s. a.v.) kâle) metni:
“Şüphesiz Cuma gününde bir saat vardır ki bir müslüman o saate rastlayıp Allah’tan bir hayır dilerse Allah isteğini mutlaka verecektir. O da ikindiden sonradır.”30
d) Ali b. Ġshâk > Abdullâh > Yûnus>Zührî > Abdurrâhmân el-A‟rec > Ebû Hüreyre –( kâle‟n-Nebiyyu) metni:
“Güneşin doğduğu en hayırlı gün Cuma günüdür. Adem (a.s) o günde yaratıldı; o günde Cennet’te sokuldu; o günde Cennet’ten çıkartıldı.”31
e) Kuteybe > Muğire b. Abdurrâhmân el-KureĢî > Ebu‟z-Zinâd > el-A‟rec > Ebû Hüreyre –( kâle‟n-Nebiyyu) metni:
“Güneşin üzerine doğduğu en hayırlı gün Cuma günüdür. Adem (a.s.) O günde yaratıldı; O günde Cennet’te sokuldu; O günde Cennet’ten çıkartıldı. Muhakkak kiyamet de O gün kopacaktır.”32
f) Muhâmmed b. Ca‟fer > ġu‟be > el-Ala b. Abdurrâhmân b. Yakup > Babası (Abdurrâhmân b. Yakup) > Ebû Hüreyre –( kâle‟n-Nebiyyu) metni:
“Güneş Cuma gününden daha faziletli veya daha büyük bir gün üzerine ne doğar ve ne de batar. Cinler ve insanlar dışındaki tüm canlılar Cuma gününden dolayı mutlaka korkuya kapılırlar”.33
g) Mâlik > Yezîd b. Abdullâh b. el-Hâdî > Muhâmmed b. Ġbrâhîm b. el-Hâris et-Teymî > Ebû Seleme b. Abdurrâhmân > Ebû Hüreyre –( ennehu kâle) metni:
“Ebû Hüreyre Ģöyle anlatmaktadır: “Tur dağında Ka’bu’l-Ahbâr’la karşılaştım o bana Tevrat’tan bir şeyler nakletti ben de ona Hz. Peygamber’den (s.a.v.) bir şeyler anlattım. Anlattıklarım arasında şu da vardı: Güneşin üzerine
30
Ahmed b. Hanbel, Müsned, XIII, 117,(7688).
31 Ahmed b. Hanbel, Müsned, XV, 113, (9207). 32 Ahmed b. Hanbel, Müsned, XV, 240, (9409). 33 Ahmed b. Hanbel, Müsned, XV, 552, (9896).
15
doğduğu en hayırlı gün Cuma günüdür. O günde Adem (a.s.) yaratıldı, Cennet’ten indirildi, tevbesi kabul edildi ve vefat etti. Kiyamet de o gün kopacaktır. Bundan dolayı insanlar ve cinler dışındaki tüm canlılar o günde Güneş doğuncaya kadar korkuya kapılırlar. O günde bir vakit vardır ki müslüman biri namazda o vakte rastlayıp Allah’tan bir şey istese Allah isteğine mutlaka cevap verecektir. Ka’b “Bu senede bir kereye mahsustur” dedi. Ben hayır bilakis bu her Cuma’da mevcuttur dedim. Bunun özerine Ka’b Tevrat’a baktı ve Hz. Peygamber (s.a.v.) doğru söylemiştir dedi. Sonra Abdullah b. Selâm’la karşılaştım ona Ka’b’la aramızda geçeni anlattım. O da Tevrat’a bakıp o vaktin her Cuma’da olduğunu söyledi”.34
h) Yezîd > Muhâmmed > Ebû Seleme > Ebû Hüreyre –( kâle kâle Rasûlullâh) s.a.v. metni:
“Güneşin doğduğu en hayırlı gün Cuma günüdür. Adem (a.s) o günde yaratıldı; o günde Cennet’te dahil edildi; o günde Cennet’ten indirildi. Kiyamet de ogün kopacaktır. O günde bir saat vardır ki bir mu’min namazda o saat’e rastlayıp Allah’tan bir şey istese Allah isteğine mutlaka cevap verecektir. Hz. Peygamber (s.a.v.), eliyle o anın kısa olduğuna işaret etti”.35
ı) Osmân b. Ömer > Ġbn Ebî Zi‟b‟ > Said el-Makburî > Babas > Ebû Hüreyre –( enne Rasûlullâh kâle ) metni:
“Güneş Cuma gününden daha hayırlı bir gün üzerine ne doğmuş ve ne de batmıştır. Allah bizi (Müslümanları ) ona hidayet etti. Öbür insanları ise ondan saptırdı. İnsanlar Cuma günü konusunda bize tabidirler. O Müslümanların, Cumartesi Yahudilerin, Pazarın ise Hırıstiyanların kutsal günüdür. Şüphesiz Cuma gününde bir vakit vardır ki kişi namazda o vakte rastlayıp Allah’tan bir şey isterse Allah isteğini mutlaka verecektir”.36
i) Ebû Âmır Abdulmelik b. Amr > Züheyr b. Muhâmmed > Abdullâh b. Muhammed b. „Akîl > Abdurrahman b. Yezid el-Ensârî > Ebu Lubâbe b. Abdulmunzir el-Ensârî –( enne Rasûlullâh kâle ) metni:
34 Ahmed b. Hanbel, Müsned, XVI, 204-205, (10303). 35 Ahmed b. Hanbel, Müsned, XVI, 321, (10545). 36 Ahmed b. Hanbel, Müsned, XVI, 421-422,(10723).
16
“Cuma günü (haftanın diğer) günlerinin efendisidir. Allah katında Kurban ve Ramazan bayramı günlerinden daha büyüktür. Bu günün beş haslet (özellik)’i vardır. Allah, Adem’i bugünde yarattı. Onu bugünde yeryüzüne indirdi. Ruhunu bugünde kabzetti. Bu günde bir saat vardır ki kul o saatte Allah’tan haram olmayan bir istekte bulunsa Yüce Allah bu isteğini mutlaka ona verir. Bu günde kiyamet kopacaktır. Hiçbir mukarreb (Allaha yakın) melek, semâ, arz, rüzgar, dağ ve deniz yoktur ki bu günden korkmuş olmasın”.37
j) Hüseyin b. Ali el-Cû‟fî > Abdurrahmân b. Yezîd b. Câbir > Ebû‟l-AĢ‟âs es-San‟ânî > Evs b. Evs –( kâle Rasûlullâh) (s.a.v.) metni:
“Şüphesiz Cuma günü sizin için en faziletli günlerinizdendir. Adem (a.s.) o günde yaratıldı. O gün vefat etti. İkinci Sür’a o gün üflenecek ilk üflemede o gün yapılacak. O gün bana çok salavatlar getiriniz. Salavatlarınız bana mutlaka arz edilir. Bunun üzerine Ya Resulallah sen (ölüp) çürüdüğün halde bizim salavatımız sana nasıl arz edilecek? Dediler. Peygamber (s.a.v.) şu cevabı verdi. Aziz ve Celil olan Allah toprağa Peygamberlerin cesetlerini (çürütmeyi) haram kıldı”.38
10. Buhârî‟nin (ö. 256/870) Sahîh’inde yer alan rivayetlerin metinleri:
a) Abdullâh b. Mesleme > Mâlik > Ebû‟z-Zinâd > el-Â‟rec > Ebû Hüreyre –( enne Rasûlullâh kâle ) metni:
“Cuma gününde bir vakit vardır ki kişi namazda o vakte rastlayıp Allah’tan bir şey dilerse Allah isteğini mutlaka verecektir. Hz. Peygamber (s.a.v.), eliyle o anın kısa olduğuna işaret etti.”39
b) Musedded > BiĢr b. el-Mufaddal > Seleme b. Alkame > Muhammed b. Sîrîn > Ebû Hüreyre –(kâle Ebû‟l-Kâsım) metni:
37
Ahmed b. Hanbel, Müsned, XXIV, 314-315, (15548).
38 Ahmed b. Hanbel, Müsned, XXVI, 84, (16162).
39 Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ġsmâil Thk.,Takiyyuddin en-Nedevî, Daru‟l-BeĢair, Beyrut,
17
“Cuma gününde bir vakit vardır ki kişi namazda o vakte rastlayıp Allah’tan bir şey dilerse Allah isteğini mutlaka verecektir. Hz. Peygamber (s.a.v.), eliyle o anın kısa olduğuna işaret etti.”40
c) Müsedded > Ġsmâîl b. Ġbrâhim > Eyyûb > Muhammed > Ebû Hüreyre –( kâle kâle Ebû‟l-Kâsım) metni:
“Cuma gününde bir vakit vardır ki kişi namazda o vakte rastlayıp Allah’tan bir hayır dilerse Allah isteğini mutlaka verecektir. Hz. Peygamber (s.a.v.), eliyle o anın kısa olduğuna işaret etti.”41
11. Müslim‟in (ö. 261/874) Sahîh’inde geçen rivayetlerin metinleri:
a) Yahyâ b. Yahyâ > Kuteybe b. Saîd > Mâlik b. Enes > Ebu‟z-Zinâd > el-Â‟rec > Ebû Hüreyre –( kâle kâle Ebû‟l-Kâsım) metni:
“Hz. Peygamber (s.a.v.) Cuma gününden söz ederek Ģöyle dedi: “Cuma gününde bir vakit vardır ki müslüman biri namazda o vakte rastlayıp Allah’tan bir şey dilerse Allah isteğini mutlaka verecektir. Hz. Peygamber (s.a.v.), eliyle o anın kısa olduğuna işaret etti.’’42
b) Züheyr b. Harb > Ġsmâil b. Ġbrâhim > Eyyûb > Muhammed > Ebû Hüreyre –( kâle kâle Ebû‟l-Kâsım) metni:
“ġüphesiz Cuma gününde bir saat vardır ki müslüman biri namazda o vakte rastlayıp Allah’tan hayırlı bir şey dilerse Allah isteğini mutlaka verecektir. Hz. Peygamber (s.a.v.), eliyle o anın kısa olduğuna işaret etti.”43
c) Abdurrahman b. Sellâm el-Cumahî > Rebi‟ b. Muslim > Muhammed b. Ziyâd > Ebû Hüreyre –(„an‟n-Nebiyy) metni:
40
Buhârî, 72, Talak, 23, VII, 66, (5294). 41 Buhârî, 84, Daâvat, 63, VIII,105-106, (6400).
42 Müslim, Ebû‟l-Hüseyin Müslim b. el-Haccâc, Daru‟l-Cîl, Beyrut, tsz., 8, Cumuâ, 5, III, 5, (2006) . 43 Müslim, 8, Cumuâ, 5, III, 5, (2007) .
18
“ġüphesiz Cuma gününde bir saat vardır ki müslüman biri namazda o vakte rastlayıp Allah’tan hayırlı bir şey dilerse Allah isteğini mutlaka verecektir. Hz. Peygamber (s.a.v.) o anın kısa olduğunu söyledi.”44
d) Harmele b.Yahyâ > Ġbn Vehb > Yûnus > Ġbnu‟Ģ-ġihâb > Abdurrahmân el-Â‟rec > Ebû Hüreyre –( kâle‟n-Nebiyyu) metni:
“Güneşin üzerine doğduğu en hayırlı gün Cuma günüdür. Adem (a.s) o günde yaratıldı o günde Cennet’e dahil edildi ve o günde Cennet’ten çıkartıldı.’’45
e) Kuteybe b. Saîd > Muğîre el-Hizâmî > Ebû‟z-Zinâd > el-Â‟rec > Ebû Hüreyre –( kâle‟n-Nebiyyu) metni:
“Güneşin üzerine doğduğu en hayırlı gün Cuma günüdür. Adem (a.s) o günde yaratıldı o günde Cennet’e dahil edildi ve o günde Cennet’ten çıkartıldı. Kiyamet de o gün kopacaktır.’’46
12. Ebû Dâvud‟un (ö. 275/888) Sünen’inde geçen rivayetlerin metinleri: a) el-Kânebî > Mâlik > Yezîd b. Abdullâh b. el-Hâdî > Muhammed b. Ġbrâhîm > Ebû Seleme b. Abdurrahmân > Ebû Hüreyre –( kâle kâle Rasûlullâh) (s.a.v.) metni:
“Güneşin doğduğu en hayırlı gün Cuma günüdür. Adem (a.s.) o günde yaratıldı. O gün yeryüzüne indirildi. Ogünde tevbesi kabul edildi. O gün vefat etti. Kiyamet de o günde kopacaktır. Cinler ve insanlar dışındaki hiçbir canlı yok ki Cuma günü sabahtan güneş doğuncaya kadar Kiyamet’in kopmasından endişe etmesin. O günde bir saat vardır ki Allah’tan bir şey isteyene Allah isteğini mutlaka verecektir.” Ebû Hüreyre, “Ka’b’ın bu saatin sadece senenin bir gününde mevcut olduğunu” demesi üzerine ben bilakis bu saatin senenin tüm Cumalarında mevcut olduğunu söyledim. Bunun üzerine Ka’b Tevrat’a baktı ve Hz. Peygamber doğru söylemiştir, dedi. Ebû Hüreyre sonra ben Abdullâh b. Selâm’la karşılaştım ve Ka’b’la aramızda geçeni ona anlattım. Abdullâh, bu saatin hangi saat olduğunu
44 Müslim, 8, Cumuâ, 5, III, 5, (2010). 45 Müslim, 8, Cumuâ, 6, III, 6, (2013). 46 Müslim, 8, Cumua, 6, III, 6, (2014).
19
kendisinin bildiğini söyledi. Ben de bana da söyle, dedim. Abdullâh’ın Cuma gününün son saatidir, demesi üzerine, ben Olamaz. Çünkü o vakitte namaz kılınmıyor. Halbuki Hz. Peygamber (s.a.v.), kim namazda ona rastlarsa demektedir, dedim. Abdullâh, Hz. Peygamber’in “Her kim namazı beklerse, namaz kılınıncaya kadar namazda gibidir” şeklindebir sözü olduğunu bilmiyor musun? İşte ondan maksat budur,” dedi.47
b) Harun b. Abdullâh > Hüseyin b. Ali > Abdurrahman b. Yezîd > Ebû‟l- EĢâs > es- Sanânî > Evs b. Evs –( kâle kâle Rasûlullâh) (s.a.v.) metni:
“Şüphesiz Cuma günü sizin için en faziletli günlerinizdendir. Adem (a.s.) o gün yaratıldı. O gün vefat etti. İkinci Sür’a o gün üflenecek. İlk üflemede o gün yapılacak. O gün bana çok salavatlar getiriniz. Salavatlarınız bana mutlaka arz edilir. Bunun üzerine Ya Resulallah sen (ölüp) çürüdüğün halde bizim salavatımız sana nasıl arz edilecek? Dediler. Hz Peygamber şu cevabı verdi. Aziz ve Celil olan Allah toprağa Peygamberlerin cesetlerini (çürütmeyi) haram kıldı ’’ 48
c) Ahmed b. Sâlih > Ġbn Vehb > Amr b. el-Hâris > el-Culâh > Ebû Seleme b. Abdurrahman > Câbir b. Abdullâh -(„an Rasûlullâh) metni:
“Cuma günü oniki saattır. O günde bir saat vardır ki, bir müslüman Aziz ve Celil olan Allah’tan bir şey istese Allah isteğini mutlaka verecektir. Onu Cuma’nın son saatlerinde arayınız.”49
13. Ġbn Mâce‟nin (ö. 275/888) Sünen’inde geçen rivayetlerin metinleri: a) Ebû Bekir b. Ebi ġeybe > Yahya b. Ebi Bukeyr > Züheyr b. Muhammed > Abdullâh b. Muhammed b. Âkîl > Abdurrahmân b. Yezîd Ensârî > Ebû Lubâbe el-Ensarî -(kâle kâle‟n-nebiyyu) metni:
“Cuma günü (haftanın diğer) günlerinin efendisidir. Allah katında Kurban ve Ramazan bayramı günlerinden daha büyüktür. Bu günün beş haslet (özellik)’i vardır.
47Ebû Dâvud, Süleymân b. el-EĢa‟s es-Sicistanî, Sünen, Daru‟l-Kitabi‟l-Arabî, Beyrut, tsz., 2,
Kitabu‟s-Salat, 209, I, 404, (1048).
48 Ebu Dâvud, 2, Kitabu‟s-Salat, 209, I, 405, (1049). 49 Ebu Dâvud, 2, Kitabu‟s-Salat, 210, I, 405, (1050).
20
Allah, Âdem’i bugünde yarattı; bugünde yeryüzüne indirdi; bugünde ruhunu kabzetti. Bu günde bir saat vardır ki kişi o saatte Allah’tan haram bir şey talep etmedikçe her ne istese mutlaka kendisine talebi verilir. Kiyamet de bu gün kopacaktır. Bütün mukarreb (Allaha yakın) melekler, semâ, arz, rüzgar, dağ ve deniz, hepsi bu günden korkarlar.’’50
b) Ebû Bekir b. ġeybe > Hüseyin b. Ali > Abdurrahmân b. Yezîd b. Câbir > Ebû‟l-EĢâs es-Sanânî > ġeddâd b. Evs –( kâle kâle Rasûlullâh) (s.a.v.) metni:
“Şüphesiz Cuma günü sizin için en faziletli günlerinizdendir. Adem (a.s.) bu günde yaratıldı; bu günde vefat etti. İkinci Sür’a bu günde üflenecek. İlk üflemede bu gündeyapılacak. Bu günde bana çok salavatlar getiriniz. Salavatlarınız bana mutlaka arz edilir. Bunun üzerine Ya Resulallah sen (ölüp) çürüdüğün halde bizim salavatımız sana nasıl arz edilecek? Dediler. Hz Peygamber şu cevabı verdi. Aziz ve Celil olan Allah toprağa Peygamberlerin cesetlerini (çürütmeyi) haram kıldı.’’51
c) Muhammed b. es-Sabbâh > Sufyân b. Ûyeyne > Eyyûb > Muhammed b. Sîrîn > Ebû Hüreyre –( kâle kâle Rasûlullâh) (s.a.v.) metni:
“ġüphesiz Cuma gününde bir saat vardır ki müslüman biri namazda o vakte rastlayıp Allah’tan hayırlı bir şey dilerse Allah isteğini mutlaka verecektir. Hz. Peygamber (s.a.v.), eliyle o anın kısa olduğuna işaret etti”52
d) Ebû Bekir b. Ebi ġeybe > Hâlit b. Mahled > Kesîr b. Abdullâh b. Amr > Babası > Dedesi –( kâle semi‟tu Rasûlullah) metni:
“Cuma gününde bir saat vardır ki kim o vakte rastlayıp Allah’tan bir şey dilerse Allah isteğini mutlaka verecektir. Hangi saattır diye sorulunca? Hz. Peygamber (s.a.v.) “Namazın başlangıcı ile bitişi arasındadır” Cevabını verdi.53
e) Abdurrahmân b. Ġbrâhîm ed-DimaĢkî > Ġbn Ebî Fudeyk > Dahhâk b. Osmân > Ebû Seleme > Abdullâh b. Selâm‟dan gelen rivayetin metni:
50 Ġbn Mâce, Muhammed b. Yezîd el-Kazvinî, Sünen,Thk,.Muhammed Fuad Abdulbaki, tsz.,
Daru‟l-Fiker , Beyrut, 5, Kitabu Ġkameti‟s-Salat, 79, I, 344, (1084).
51 Ġbn Mâce, 5, Kitabu Ġkameti‟s-Salat, 79, I, 345, (1085). 52 Ġbn Mâce, 5, Kitabu Ġkameti‟s-Salat, 99, I, 360, (1137). 53 Ġbn Mâce, 5, Kitabu Ġkameti‟s-Salat, 99. I, 360, (1138).
21
“Abdullâh b. Selâm der ki “Hz. Peygamber (s.a.v.)’in yanımızda olduğu bir sırada dedim ki kitabımız (Tevrat) da Cuma günüyle ilgili şunu görüyoruz: Cuma gününde bir saat vardır ki mumin biri namazda o vakte rastlayıp Allah’tan bir şey dilerse Allah isteğini mutlaka verecektir. Bunun üzerine Hz. Peygamber bana işaret edip “ev ba’de saat” Dedi. Bende doğru söyledin Ey Allah’ın Rasulu dedim. Bunun hangi saat olduğunu sorunca, Gündüzün son saati olduğunu söyledi. Ben bu vaktin namaz vakti olmadığını söyleyince şu karşılığı verdi: Kişi namazı beklese namazda sayılır, dedi”54
14. Tirmizî‟nin (ö. 279/892) Cami’inde geçen rivayetlerin metinleri:
a) Kuteybe > Muğîre b. Abdurrahmân > Ebû‟z-Zinâd > el-Â‟rec > Ebû Hüreyre –( enne‟n-Nebiyye kâle) metni:
“Güneşin doğduğu en hayırlı gün Cuma günüdür. Adem (a.s) o günde yaratıldı o günde Cennet’e dahil edildi ve o günde Cennet’ten çıkartıldı. Kiyametde o günde kopacaktır.’’55
b) Ziyâd b. Eyyûb > Ebû Amır el-A‟kedî > Kesîr b. Abdullâh b. Amr > Babası > Dedesi –( „an‟n-Nebiyy) metni:
“ġüphesiz Cuma gününde bir saat vardır ki kim o vakte rastlayıp Allah’tan bir şey dilerse Allah isteğini mutlaka verecektir. Hangi saat’tır? Diye sorulunca, Hz. Peygamber (s.a.v.) “Namazın başlangıcı ile bitişi arasındadır”, cevabını verdi”56
c) Ġshâk b. Musâ Ensârî > Mâ‟n > Mâlik b. Enes > Yezîd b. Abdullâh b. el-Hâdî > Muhammed b. Ġbrâhîm > Ebû Seleme > Ebû Hüreyre –(kâle kâle Rasûlullâh) metni:
“Güneşin doğduğu en hayırlı gün Cuma günüdür. Adem (a.s) o günde yaratıldı o günde Cennet’e dahil edildi ve o günde Cennet’ten indirildi. Kiyamet de o günde kopacaktır. O günde öyle bir vakit vardır ki kişi namazda o vakte rastlayıp
54
Ġbn Mâce, 5, Kitabu Ġkameti‟s-Salat, 99, I, 360, (1139).
55 Tirmizî Ebu Ġsa Muhammed b. Ġsa, Sünen, thk.,Ahmed Muhammed ġakir, Daru
Ġhyâ-iTurasi‟l-Arabî, Beyrut, tsz., 1, Kitabu‟t-Taharat, 353, II, 359, ( 488).
22
Allah’tan hayır dilerse Allah isteğini mutlaka verecektir. Ebû Hüreyre der ki ben Abdullâh b Selâm’la karşılaştım bu hadisi ona anlattım. Abdullâh bu saatin hangi saat olduğunu kendisinin bildiğini söyledi. Bana da söyle dedim. Abdullâh, Cuma gününün son saati olduğu, demesi üzerine ben, olamaz çünkü o vakitte namaz kılınmıyor. Halbuki Hz. Peygamber (s.a.v.) kim namazda ona rastlarsa, demektedir dedim. Abdullah, Hz. Peygamber’in “Her kim namazı beklerse, namaz kılınıncaya kadarnamazda gibidir ”, şeklinde bir sözü olduğunu bilmiyor musun ? “İşte ondan maksat budur”, dedi.57
d) Abd b. Hümeyd > Ravhun b. Ubâde +Abd b. Musâ > Musâ b. Abde > Eyyûb b. Hâlid > Abdullâh b. Râfi‟ > Ebû Hüreyre –(kâle kâle Rasûlullâh) metni:
“Güneş Cuma gününden daha faziletli bir gün üzerine ne doğmuş ve ne de batmıştır. O günde bir saat vardır ki bir mu’min o saate rastlayıp Allah’tan bir hayır dilerse Allah isteğine mutlaka cevap verecektir veya bir kötülükten sakınmayı dilerse Allah onu muhakkak muhafaza edecektir.” 58
15. Nesâî‟nin (ö. 303/915) es-Sünenü’l-Kübrâ’sında geçen rivayetlerin metni:
a) Suveyd b. Nasr > Abdullâh b. el-Mübârek > Yûnus > ez-Zührî > Abdurrahman el-Â‟rec > Ebû Hüreyre –( yekûlu kâle Rasûlullah) metni:
“Güneşin doğduğu en hayırlı gün Cuma günüdür. Adem (a.s) o günde yaratıldı o günde Cennet’e dahil edildi ve o günde Cennet’ten çıkartıldı.” 59
b) Ġshâk b. Mansûr > Hüseyin el-Cu‟fi > Abdurrahmân b. Yezîd b. Câbir > Ebu‟l-EĢâs es-Sanânî > Evs b. Evs –(„an‟n-Nebiyy ) metni:
“Şüphesiz Cuma günü sizin için en faziletli günlerinizdendir. Âdem (a.s.) o gün yaratıldı. O gün vefat etti. İkinci Sür’a o gün üflenecek. İlk üflemede o gün yapılacak. O gün bana çok salavatlar getiriniz. Salavatlarınız bana mutlaka arz
57
Tirmizî, 1, Kitabu‟t-Taharat, 354, II,362, (491). 58 Tirmizî, 48, Kitabu Tefsiri‟l-Kuran 76, V,436, (3339).
59 en-Nesâî, Ahmed b. ġuayb Ebu Abdurrahman, es-Sünenü’l-Kübra, thk.,Abdulfettah Ebu Ğudde,
23
edilir. Bunun üzerine Ya Rasulallah sen (ölüp) çürüdüğün halde bizim salavatımız sana nasıl arz edilecek? dediler. Hz Peygamber şu cevabı verdi. Aziz ve Celil olan Allah toprağa Peygamberlerin cesetlerini (çürütmeyi) haram kıldı.”60
c) Kuteybe > Bekr b. Mudar > Yezîd b. Abdullâh b. el-Hâdî > Muhammed b. Ġbrâhîm > Ebû Seleme b. Abdurrahmân >Ebû Hüreyre‟den gelen rivayetin metni:
“Güneşin doğduğu en hayırlı gün Cuma günüdür. Adem (a.s.) o günde yaratıldı. O günde tevbesi kabul edildi. O günde yeryüzüne indirildi. O günde vefat etti. Kiyamet de o günde kopacaktır. İnsanlar dışında hiçbir canlı yok ki Cuma günü Kiyamet’in kopmasından korkmasın. O günde bir vakit vardır ki Allah’tan bir şey isteyene Allah isteğini mutlaka verecektir. Ebû Hüreyre “Ka’b’in bu saatin sadece senenin bir gününde mevcut olduğunu” söyleyince ben bilakis bu saatin senenin tüm Cumalarında mevcut olduğunu söyledim. Bunun üzerine Ka’b Tevrat’a baktı ve Hz. Peygamber doğru söylemiştir, dedi. Ebû Hüreyre sonra ben Abdullâh b Selâm ile karşılaştım ve Ka’b’la aramızda geçeni ona anlattım. Abdullâh bu saatin hangi saat olduğunu kendisinin bildiğini söyledi. Bana da söyle, dedim. Abdullâh’ın Cuma gününün son saatidir, demesi üzerine, ben Olamaz. Çünkü o vakitte namaz kılınmıyor. Halbuki Hz. Peygamber (s.a.v.) kim namazda ona rastlarsa demektedir dedim. Abdullah, Hz. Peygamber’in “Her kim namazı beklerse, namaz kılınıncaya kadar namazda gibidir ” şeklinde bir sözü olduğunu bilmiyor musun ? “İşte ondan maksat budur”, dedi.61
1.3. RĠVAYETLERĠN ĠSNAD TENKĠDĠ YÖNÜNDEN
DEĞERLENDĠRĠLMESĠ
Tezimizin bu kısmında konumuzu oluĢturan hadislerin senedlerini değerlendireceğiz. Zikrettiğimiz rivayetlerin önce senedlerini Ģema halinde vereceğiz. Daha sonra senedleri hem ittisal açısından hem de ravilerin adalet ve zapt açısından güvenilirlikleri cihetiyle araĢtıracağız. Cerh ve ta‟dil kaynaklarında ravilerle ilgili derlediğimiz bilgilerden özellikle hadislerin sıhhatini tespitte bize yardımcı olan kısmını zikredip detaylara girmemeye dikkat edeceğiz. Bu amaçla her
60 en-Nesâî, es-Sünenü’l-Kübra, 14, Kitabu‟l-Cumuâ, 5, III, 91, (1374). 61 en-Nesâî, es-Sünenü’l-Kübra, 14, Kitabu‟l-Cumuâ, 45, III, 113, (1430).
24
rivayetin ravileri hakkında tek tek bilgi verilecektir. Ancak ismi birden fazla senette geçen raviler hakkında sadece ilk geçtiği yerde bilgi verilecektir.
1.3.1. Sened Ağı
Bu çalıĢmamızda hadislerin temel hadis kaynaklarındaki isnadları mümkün mertebe düzgün bir Ģekilde ortaya konmasına ve bu isnadların ravi Ģemalarının oluĢturulmasına gayret edilecektir. Fakat yaklaĢık altmıĢ tarik olduğu için bunlarıntamamını bir arada vermek mümkün olmadı. Bu sebeple biz bu tarikleri toplu halde değil, rivayetlerin geçtiği her eserin baĢında vermeye çalıĢacağız.
1.3.2. Sened Tenkidi
Bir hadisin sıhhatini tespit ederken mutlaka sened tenkidini yapmak gerekir. Zira sahih bir senedi bulunmayan herhangi bir rivayetin Hz. Peygamber‟e isnad edilmemesi gerekmektedir. Bu sebeple biz de bu çalıĢmamızda konumuzu oluĢturan hadislerin senedlerini inceleyeceğiz. Bu amaçla senedlerde yer alan ravileri cerh- ta‟dil kaynaklarından yararlanarak araĢtıracağız.
1.3.2.1. Hemmâm b. Munebbih’in (ö. 132/749) Sahife’sinde Bulunan Rivayetlerin Sened Tenkidi:
Hz. Peygamber
Ebû Hüreyre
Hemmâm b. Munebbih Hemmâm b. Munebbih
Hemmam‟ın Sahife‟sinde yer alan hadislerin ikisi de Hemmâm b. Munebbih > Ebû Hüreyre > („an) Rasulullah senedi ile gelmiĢtir.
25
1. Hemmâm b. Munebbih b. Kâmil b. ġeyh el-Yemânî (ö. 132/749)
BaĢta Ebû Hüreyre olmak üzere Muâviye, Ġbn Abbâs, Ġbn Ömer ve Ġbnu‟-z-Zübeyr‟den rivayette bulunmuĢtur. Kendisinden rivayet edenler arasında kardeĢi Vehb b. Munebbih, Ali b. Hasan ve Ma‟mer b. RâĢid bulunmaktadır. Ebû Hüreyre‟den iĢittiği yüzkırk kadar hadisi es-Sahifetu’s-Sahiha adıyla toplamıĢtır. Daha sonra bu eser Sahîfetu-Hemmâm ismiyle Ģöhret bulmuĢtur. Ġbn Ma‟în (ö. 233/847) ve Ġclî (ö. 261/874), Hemmâm b. Münebbih‟in sika olduğunu söylemiĢlerdir. 62Ġbn Hacer (ö. 852/1448) de sika ve dördüncü tabakadan biri
olduğunu belirtmektedir.63
Bu iki rivayetin sened açısından sahih olduğunu düĢünüyoruz.
1.3.2.2. Malik b. Enes’in (ö. 179/795) Muvatta’ında Bulunan Rivayetlerin Sened Tenkidi
62 Ġclî, Ebû‟l-Hasan Ahmed b. Abdullâh, Ma’rifetu’s-Sikât, Thk., Abdulalim Abdulazim
el-Bustevî, Mektebetu‟d-Dar, Medine, 1985, II, 335;Ġbn Hacer, Ebû‟l-Fadl Ahmed b. Ali b. Muhammed, Tehzîbu’t-Tehzîb, Muessesetu‟r-Risale, Beyrut, 1984, IV, 273-274.
26
Hz. Peygamber (s.a.v.)
Ebû Hüreyre
A‟rec Ebû Seleme
Muhammed b. Ġbrâhîm
Ebu‟z-Zinâd Yezîd b. Abdullâh
Mâlik b. Enes
Yahyâ el -Leysî Ubeydullâh el-Leysî
a) Ubeydullâh b. Yahyâ el-Leysî –(haddesenî)- Yahyâ b. Yahyâ el-Leysî- („an)- Mâlik-(„an)- Ebû‟z-Zinâd-(„an) -A‟rec-(„an )-Ebû Hüreyre –(enne Rasûlullah kâle)senedi:
27
Künyesi Ebû Mervan olup Muvatta’ın meĢhur ravilerinden olan Yahyâ b. Yahyâ b. Kesîr b. Vislas el-Leysî‟nin oğlu ve öğrencisidir. Babasından fıkıh öğrenmiĢ ve ondan Muvatta‟ı rivayet etmiĢtir. Muhammed b. Abdullâh b. el-Berkî, Ebu HiĢâm er-Rifaî‟ ve baĢkasından hadis iĢitmiĢtir. Kendisinden hadis rivayet edenler arasında ise Ahmed b. Hâlit, Yahyâ b. Abdullâh b. Yahyâ, Abdullâh b. Said b. Hazm es-Sadefî ve daha birçok kiĢi bulunmaktadır. Zehebî (ö. 748/m.1347) onun hakkında “Kurtuba‟nın fakihi Endülüs‟ün musnidi” demektedir. Muammerinden olan Ubeydullâh b. Yahyâ(h. 298) Ramazân‟da vefat etmiĢtir.64
2. Yahyâ b. Yahyâ b. Kesîr el-Leysî el-Masmûdî el-Kurtubî (ö. 234/848)
Ebû Ömer onunla ilgili Ģöyle demektedir, “Yahyâ memleketinin imamı, sika, akıllı, tarz ve üslubunda imam Mâlik’e benzeyip hadiste basar (görüş/ anlayış/ kavrama) sahibi değildir.” Muhammed b. Ömer b. Lubâbe ise “Endulus’un fakihinin İsâ b. Dinâr, aliminin Abdulmelik b. Habîb, akıllısının ise Yahyâ b. Yahyâ olduğunu ,” söylemektedir.65
3. Mâlik b. Enes b. Mâlik b. Ebi Amır b. Ömer el-Asbahî el-Medenî (ö. 179/795)
Tebe‟-i tabiinden olan Mâlik b. Enes, Nâfı‟, Said el-Makburî, Sâlih b. Keysân, ez-Zührî ve birçok kiĢiden rivayette bulunmuĢtur. Kendisinden ise Yahyâ b. Said el-Ensârî, el-Evzaî‟, es-Sevrî, Yezîd b. Abdullâh b. el-Hâdî ve daha birçok kiĢi rivayet etmiĢlerdir. Mâlikî mezhebinin kurucusu ve Ġmâmu‟l-Dâri‟l-Hicre unvanıyla ma‟rûf olan Ġmâm Mâlik, sika, me’mun, sebt, veri’, fakih, alim ve huccet olarak nitelendirilmiĢtir.66
4. Ebû’z-Zinâd, Abdullâh b. Zekvân (ö. 130 /747)
Tabii‟inden olan Abdullâh, Medine fakihlerindendir. Kaynaklar kitap yazdğından söz etmektedir. Babası Zekvân‟nın Hz. Ömer‟i Ģehit eden Ebû Lu‟lu‟ün kardeĢi olduğu söylenilmiĢtir. Enes b. Mâlik, A‟rec ve baĢkalarından rivayette bulunmuĢtur. Kendisinden rivayet edenler arasında Mâlik, es-Sevrî ve Hicazlılar
64
Zehebi ġemsuddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân, Siyeru A’lâmi’n-Nubelâ, Thk., ġuayb el-Arnavut, Muessesetu‟r-Risale, Beyrut, 1993/1413, XIII, 531-532 .
65 Zehebî, Siyeru A’lâmi’n-Nubelâ, X, 5119-524; Ġbn Hacer, Tehzibu’t-Tehzib, IV, 399. 66 Ġbn Hacer, Tehzibu’t-Tehzib, IV, 6-8.
