2.6. HADĠSLERĠN ĠSLAMĠ ĠLĠMLERDEKĠ KULLANIMLARI
2.6.3. Hadislerin Kelâmdaki Kullanımları
2.6.3.3. Kiyametin Kopma Zamanı
Kiyametin kopma zamanı gayb konusudur. Daha önce de belirtiğimiz gibi Kur‟an-ı Kerimde ve hadislerde bu konunun Allah‟tan baĢka kimse tarafından bilinemeyeceği açıkça belirtilmiĢtir. Buna rağmen konumuzu oluĢturan Cuma günüyle ilgili hadislerin kiyamet gününün Cuma gününde kopacağına delil olarak kullanıldığını görüyoruz. 536
Kur‟an‟ın ve sahih hadislerin bu konudaki kesin tavrına rağmen bu tür ahad rivayetlerle istidlalde bulunmanın yerinde bir tavır olmadığını
531
el-Hafız b. Ahmed el- Hekemi, Maaricu’l-Kabul bi ġerhi Süllemi’l-Vusûl, thk, Ömer b. Mahmud, Daru Ġbni‟l-Kayyim, ed-Demam, 1410, I, 792.
532 Ġbn Mâce, 5, Kitabu Ġkameti‟s-Salat, 79, I, 345, (1085).
533Bkz. Bağcı, H. Musa, BeĢer Olarak Hz. Peygamber, Ankara Okulu Yay. Ankara, 2012, s. 360-
376.
534 el-Elbani Nasiruddin, et-Tevessul, thz, el- Mektebu‟l-Ġslami, Beyrut, 1404, I, 64.
535 Abdullatif b. Abdurrahman, el-Berâhinu’l-Ġslâmiyye, thz, Mektebu‟l-Hidaye, 1410, I 84. 536 Mahmut b. Abdillah et-Tuveyciri, Ġthâfu’l-Cemaa bimâ Câe fi’l-Fiteni, thz, tsz, I, 84.
128
söyleyebiliriz. Son olarak hadisimiz Kiyametin gündüzleyin ve Cuma gününde kopacağına dair delil olarak kullanılmıĢtır.
Tespit ettiğimiz bu bilgiler, hadislerin tüm alanlarda kullanıĢ amaçlarını muhakkak ki ortaya koyacak miktarda değildir. Ancak umarız hadislerin bu alanlarda daha çok nerede ve hangi amaçlarla kullanıldığına dair bir ipucu mahiyetinde olmuĢtur.
Bu kullanımlardan hareketle hadislerin Tefsir, Fıkıh ve Kelam alimleri tarafından sahih kabul edildiklerini söylemek mümkündür. Çünkü hadislerin sıhhati hakkında değerlendirme yapmadan kullanmıĢlardır. Oysaki çalıĢmamızda bu hadislerde zikiredilen hususların büyük çoğuluğunun sahih olmama ihtimalinin ciddi anlamda var olduğu görülmektedir. Bundan hareketle söz konusu alanlarda yapılan değerlendirmelerin dayanakları açısından problemli olduğunun ve gaybi bazı konularda bu tür rivayetlere dayanarak yorum yapılmaması gerektiğini düĢünüyoruz.
129
SONUÇ
Müslümanların büyük önem verdikleri, kutsal saydıkları aynı zamanda haftalık bayram olarak da kabul ettikleri Cuma gününün fazileti hakkında birçok rivayet varit olmuĢtur. Bu rivayetleri değiĢik kaynaklarda Cuma konusu baĢlığı altındabulmak mümkündür. Rivayetler az olsun veya çok olsun hangi kaynakta olurlarsa olsunlar onların sağlamlığı ve güvenilirliğinin tespiti için hadis alimleri tarafından hem senet hem de metin tenkidine yönelik bazı kriterler konulmuĢtur.
Biz de bu doğrultuda Cuma gününün faziletinden söz eden rivayetleri ele aldık. Bu çalıĢmamızda ilk önce senet tenkidi ve daha sonra metin tenkidi üzerinde durduk. Senet tenkidi bölümünde yaklaĢık altmıĢiki rivayeti kaynaklarıyla beraber verip daha sonra senet zincirindeki ravilerin rical kitaplarının yardımıyla biyografilerine yer verip hadis alimlerinin onlarlarla ilgili kanaatlarını ve her senedin sonunda o senetle ilgili değerlendirmemizi verdik. Zikrettiğimiz bu altmıĢiki rivayetin yaklaĢık kırkının senedinde herhangi bir sıhhat problemine rastlamadığımız için sahih/ sağlam olduğu kanaatine vardık. Geriye kalan yirmi rivayetin senedlerinin zayıf olduğu kanaatina vardık.
Rivayetlerin bazı tariklerinde görülen sıkıntıların rivayetlerin geneline bakıldığında sıhhatine etki etmediği söylenebilir. Fakat bununla beraber hadis otoriterlerinden olan Ġmam Buhârî‟nin Sahîh‟înde “Ġcâbet saati” dıĢında Cuma gününün faziletinden söz eden bu rivayetlerin hiçbirisine yer vermemesi aynı Ģekilde Ġmam Müslim‟in de bunlardan sadece bir taneye yer vermesi, bu rivayetlerin sıhhati konusunda bizde Ģüphe uyandırmıyor da değil. Özellikle Cuma gününde vuku bulduğu belirtilmiĢ olan Hz. Adem‟in yaratılıĢı, cennete sokulması, cennetten çıkarılması ve tevbesinin kabul edilmesinin yanında kıyamatin o günde vuku bulacağının belirtilmesi gibi hususların rivayetin geçtiği ilk kaynak olan Hemmam b. Munebbih‟in sahifesinde geçmemesi de oldukça dikkat çekicidir. Nitekim Ġbn Receb
130
el-Hanbeli‟nin Cuma günündeki icabet saatiyle ilgili olan hadisler dıĢında, Cuma gününün faziletinden söz eden hiçbir hadisin merfu‟olmadığını bunların Ka‟bu‟l- Ahbâr‟dan alındığını belirtmesi de bizim Ģüphemizi güçlendirmektedir.
Hadisleri sened açısından değerlendirdikten sonra metin açısından incelemeye geçtik. Bu bölümde metinlerde geçen bazı meselelerde problem görülmüĢtür. Örneğin Hz. Adem (a.s)‟in bugünde cennetten çıkartılması ve bugünde vefat etmesi hadiselerinin Cuma günü için birer fazilet sayılamayacağı, yine Hz. Adem‟in bugünde yaratıldığı meselesinin aynısının Tevrat‟ta geçip Ġsrailiyat izlenimi vermesi, aynı Ģekilde bu günde kiyametin kopacağı meselesinin Kur‟an ve bazı hadislerle çeliĢiyor olması, hesap ve ikabtan muaf olan canlıların bu günde Kiyametin kopmasından haberdar olmaları ve bundan dolayı korkuya kapıldıkları meselesinin ilmi gerçeklerle uyuĢmazlığı gibi problemleri barındıran bu metinlerin Ģüpheyle karĢılanması gerektiği kanaatine vardık.
Hadislerin bazı rivayetlerinde Ebu Hureyre ile Ka‟bu‟l-Ahbâr yine Ebu Hureyre ile Abdullah b. Selâm arasında geçen diyaloglarda Cuma günününü fazileti olarak rivayet edilen hususların Tevrat‟ta yer aldığının belirtilmesi bu rivayetlerle ilgili Ġsrialiyyat kuĢkusunu güçlendirmektedir. Hadislerin rivayet edildiği bazı kaynaklarda Cuma gününün fazileti olarak sıaralanan hususların Ka‟b‟ten alındığının bizzat Ebu Hureyre tarafından dile getirilmiĢ olması da bu kuĢkuları haklı çıkarıyor diye düĢünüyoruz.
Hadislerin metinleri arasında dikkat çeken bazı çeliĢkiler de bulunmaktadır. Çoğunluk rivayetlerde sadece Cuma gününün hususiyetleri anlatılıyorken, az sayıda rivayette Cuma gününde Hz. Peygamber‟e salavat getirme ve Hz. Peygamber‟in mezarında diri olduğu geçmektedir. Bunun da muhtemel bir idractan kaynaklandığı söylenebilir diye düĢünüyoruz. Ayrıca rivayetlerin bir kısmında bugünün Müslümanlara has kılındığı, diğer ümmetlere bildirilmediği anlamında ifadeler yer alırken, bazılarında Abdullah b. Selam‟ın Cuma gününün Tevrat‟ta bulup Hz. Peygamber‟e bunu bildirdiği belirtiliyor. Bu çeliĢkiler hadislerin sıhhati hakkında soru iĢaretlerinin oluĢmasına sebebiyet vermektedir.
131
Son olarak özelde Cuma gününün faziletinden söz eden rivayetler, genelde ise faziletle ilgili rivayetlere daha ihtiyatlı yaklaĢılması gerektiğini ve Cuma gününün faziletinden söz ediliyorsa bu rivayetler bağlamında değil de Cuma namazı ve Ġcâbet saati bağlamında söz edilmesinin daha doğru olacağı kanaatindeyiz.
132
KAYNAKÇA
ABDULLATĠF b. Abdurrahman, el-Berâhinu’l-Ġslâmiyye, Mektebu‟l-Hidaye, Beyrut, 1989.
ABDURREZZÂK b. Hemmâm es-San’anî, el-Musannef, el-Mekteb‟ul-Ġslami, Beyrut, 1982.
AGĠTOĞLU, Nurullah, Kutsal Metinlerde ve Hadislerde Hz. Âdem Tespit ve
Değerlendirme, Makale, ġırnak Üniversitesi Ġlahiyat Fakültesi, Temel Ġslam
Bilimleri Bölümü, 2014.
AHMED b. Hanbel, Müsned, Muessesetu‟r-Risale, Beyrut, 2001.
AKAY, Bülent, Mezheplerin Cuma namazının Ģartlarıyla ilgili görüĢleri ve bu
görüĢlerin dayandığı deliller, ġanlıurfa, 2006.
ALTUNTAġ, Süleyman, Kiyâmet Alametleri (On Alameti Bir Arada Zikreden
Rivayetlerib Tahlili),ANKARA, 2007.
el-AYNÎ, Bedruddin, ġerhu Süneni Ebu Dâvûd, Mektebetu‟r-RüĢd, Riyad, 2008. BAĞCI, H. Musa, BeĢer Olarak Hz. Peygamber, Ankara Okulu Yay. Ankara,
2012.
el-BEYHAKÎ, Ebu Bekir Ahmed b. Huseyn b. Ali, es-Sunenu’l-Kubrâ, Haydarabad, 1344
BĠLEN, Mehmet, Said Nursi ve Hadis, Ankara, 2013.
BOLAY, Süleyman Hayri “Âdem”, DĠA, Diyanet Ġslam Ansiklopedisi TDV,
Ġstanbul, 1988.
BUHÂRÎ, Muhammed b. Ġsmail, el-Câmiu’s-Sahih, Daru‟l-BeĢair, Beyrut, Tarihsiz.
---,et-Târîhu’l-Kebîr, Daru‟l-Kutubi‟l-Ġlmiyye, Beyrut, Tarihsiz.
ed-DAREKUTNĠ, Kitâbu’l-Ġlel, Taybetu‟r-Riyad, 1405.
EBU BEKĠR b. el-Arabî, Âridetu’l-Ahvezi bi ġerhi Sâhihi’t-Tirmizî, Daru‟l- Kutubi‟l-Ġlmiyye, Beyrut, 2011.
133
EBU DÂVUD, Süleyman b. el-EĢa‟s es-Sicistânî, Sünen, Daru‟l-Kitabi‟l-Arabî, Beyrut, Tarihsiz.
ELBÂNÎ, Nasiruddin, et-Tevessul, el-Mektebu‟l-Ġslamî, Beyrut, 1983. ERUL, Bünyamin, Ġlk Hadis Belgesi Hemmâm’ın Sahîfesi, Ankara, 2006.
FĠRYABÎ, Cafer b. Muhammed, Kitâbu’l-Kader, Edvau‟s-Selef, 1997.
GÖRMEZ, Mehmet, Sünnet ve Hadisin AnlaĢılması ve Yorumlanmasında
Metodoloji Sorunu, Ankara, 2000.
HAFIZ b. Ahmed el- Hekemî, Maâricu’l-Kabul bi ġerhi Süllemi’l-Vusûl, Daru Ġbni‟l-Kayyim, ed-Demam, 1989.
HATĠBOĞLU, Mehmed Said, Hadis Tetkikleri, Otto yay. Ankara, 2009.
el-HUMEYDÎ, Ebu Bekir Abdullah b. Zubeyr el-KureĢî, Müsned, Daru‟s-Sıka, DimaĢk, Suriye, 1996.
ĠBN ABDĠ‟L-BER, Yusuf b. Abdillah, el-istiâb fi Ma’rifeti’l-Ashâb, Daru‟l-A‟lam Tarihsiz.
---,et-Temhîd Limâ Fi’l-Muvatta’, Mine’l-Maâni Ve’l-Âsâr, Müessesetü‟l-
Kurtuba, Tarihsiz.
ĠBN ADĠYY, Ebu Ahmed Abdillah, el-Kâmil fi Du’afâi’r-Ricâl, Daru‟l-Fiker, Beyrut, 1998.
ĠBN AġUR, et-Tahrîr ve’t-Tenvîr, Basım yeri ve tarihi yok.
ĠBNEBĠ ġEYBE, Ebu Bekir Abdullah b. Muhammed b. Ebi ġeybe, Musannef, Daru‟l-Kible- Müessesetu Ulumi‟l-Kuran, Tarihsiz.
ĠBN HACER, Ahmed b. Ali b. Muhammed, Fethu’l-Bâri ġerhu Sahihi’l-Buhârî, Daru‟l-Marife, Beyrut, 1959.
---,Ta’rîfu ehli’t-Takdîs bi merâtibi’l-Mavsûfin bi’t-Tedlîs, Asım b.
Mektebetu‟l-Menar, Ürdün, Tarihsiz.
---,Tehzîbu’t-Tehzîb, Muessesetu‟r-Risale, Beyrut, 1984. ---,Takrîbu’t-Tehzîb, Daru‟r-ReĢid, Suriye, 1986.
---,Lisânu’l-Mizân, Daru‟l-Ma‟ref, Muessesetu‟l- A‟lemi Beyrut, 1986.
ĠBN HĠBBÂN, es-Sikât, Daru‟l-Fiker, Beyrut, 1975
---,el-Mecrûhîn mine’l-muhaddisîn, Tarihsiz.
134
Ġbn KAYYIM, el-Cevziyye, el-Menâru’l-Munîf fi’s-Sahîhi ve’d-Da’îf, Beyrut, 1994.
ĠBN KESĠR, Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm, Muessesetu‟l- Kurtuba, Kahire, 2006. ĠBN MA‟ÎN, et-Târîhu ve’l-Ġlel, Daru‟l-Me‟mun, DimaĢk, 1980.
ĠBN MÂCE, Muhammed b. Yezîd el-Kazvinî, Sunen, Daru‟l-Fiker, Beyrut, Tarihsiz.
ĠBN Manzur, Lisânu’l-Arab, Daru‟l-Kutubi‟l-Ġlmiyye, Beyrut, 2013, V, 49.
ĠBN RECEB, Zeynuddin Abdurrahman b. Ahmed el-Hanbeli, Fethu’l-Bâri, Daru‟l- Ġbni‟l-Cevzi, Suudi Arabistan, 2007.
ĠBN SA‟D, Ebu Abdillah Muhammed, et-Tabâkâtu’l-Kubrâ, Daru‟s-Sadr, Beyrut, Tarihsiz.
ĠBN ġAHĠN, Târîhu Esmâi’s-Sikât, ed-Daru‟s-Selefiyye, 1984.
ĠBNU‟L-USEYMĠN, Muhammed b. Salih, el-Mumetta’ alâ Zâdi’l-Mukanna’Daru Ġbni‟l- Cevzi, 2007.
ĠBNU‟L-CA‟D, Ebu‟l-Hasan Ali b. Ubeyd el-Cevheri el-Bağdadî, Müsned, Muessesetu Nadir, Beyrut, 1990.
el-ĠCLÎ, Abdurrahman b. Ahmed, Ma’rifetu’s-Sikât, Mektebetu‟d-Dar, Medine, 1985.
KADI, IYAZ, Ġkmâlu’l-Mu’lim bi Fevâidi Müslim, Daru‟l-Kutubi‟l-Ġlmiyye, Beyrut 2006.
el-KARRAFĠ, Ahmet b. Ġdris, ez-Zahira, Daru‟l-Ğarbi‟l-Ġslami, Beyrut, 1994. el-KASANÎ, Ebu Bekir b. Mesud, Bedâiu’s-Sanaı, Daru‟l-Kutubi‟l-Ġlmiyye, Beyrut,
1986.
el-KURTUBÎ, Ebu Abdillah Muhammed b. Ahmed, el-Câmiu li Ehkâmi’l-Kur’ân, Muessesetu‟r-Risale, Beyru, Tarihsiz.
KUTLUER, Ġlhan“Zaman” mad., DĠA Diyanet Ġslam Ansiklopedisi, TDV, Ġstanbul,2013.
MAHMUT b. Abdillah, et-Tuveyciri, Ġthâfu’l-Cemaa bimâ Câe fi’l-Fiteni, Tarihsiz.
MALĠK b. Enes, Muvatta, Daru‟Ģ-ġiîb, Mısır, Tarihsiz.
135
en-NESÂÎ, Ahmed b. ġuayb, Ebu Abdurrahman, Sünenü’l-Kübrâ, Mektebetu‟l- Matbuatu‟l-Ġslamiyye, Haleb, 1986.
---,ed-Duafaâu ve’l-Metrûkîn, Daru‟l-Ma‟rife, Beyrut, 1986.
---,Tesmiyetu MeĢihâti’n-Nesâî, Daru Alemi‟l-Fevaid, Mekke, 2002.
en-NEVEVĠ, Yahya b. ġeref, el-Minhâc ġerhu Sahihi Müslim b. el-Haccâc, Daru Ġhyai‟t-Türasi‟l-Arabi, Beyrut, 1392.
---,Tehzîbu’l-Esmâ-i ve’l-Lugât, Daru‟l-Kutubi‟l-Ġlmiyye, Beyrut, Tarihsiz. ---,el-Mecmu’,Mektebetu‟l-ĠrĢad, Cidde, Tarihsiz.
er-RAZÎ, Fahreddin Muhammed b. Ömer, Mefâtihu’l-Gayb, Daru‟l-Fiker, Beyrut,
1981.
er-RAZÎ, Ġbn Ebi Hâtim, Ebu Muhammed Abdurrahman, el-Cerhu ve’t-Ta’dîl, Daru Ġhya-i Turasi‟l-Arabi Beyrut, Tarihsiz.
REBÎ b. Habîb, b. Amr el-Ezdi el-Basrî, el-Müsned, Daru‟l-Hikme, Beyrut, 1994. es-SAREHSÎ, ġemsuddin, el-Mebsût, Daru‟L-Marife Beyrut, Tarihsiz.
es-SUBKÎ, Mahmut Muhammet Hattab, el-Menhelü’l-Azbü’l-Mevrûd, Matbaatu‟l –Ġstikame, Beyrut, 1351.
es-SUBKÎ, Tacuddin b. Ali, et-Tabakâtu’Ģ-ġâfiiyyetu’l-Kubrâ, Hecer, 1453. es-SUYÛTÎ, Abdurrahman b. Ebi Bekr, Ġsâ’fu’l-Mubatta’bi-ricali’l-Muvatta, el-
Mektebetu‟t-Ticariyye, Mısır 1969.
---,Esmâu’l-Mudellisîn, Daru‟l-Cîl, Beyrut, Tarihsiz.
eĢ-ġÂFĠÎ, Muhammed b. Ġdris, el-Umm, Daru‟l-Vefa, Tarihsiz.
eĢ-ġEVKANÎ, Muhammed b. Ali b.Muhammed, Neylu’l-Evtâr ġerhu Muntekâ’l-
Ahyâr min Seyyidi’l-Ahyâr, Daru‟l-Marife, Beyrut, 2002.
eĢ-ġĠRBÎNÎ, Muhammed b. Ahmed el –Hatib, Muğni’l-Muhtâc ilâ Marifeti
Meâni’l-Elfâzi’l-Minhâc, Daru‟l-Marife, Beyrut, Tarihsiz.
et-TAHTAVÎ, Ahmet b. Muhammed, HâĢiyetu Tahtâvî, Daru‟l-Kutubi‟l-Ġlmiyye, Beyrut, 1997.
et-TAYÂLĠSĠ, Süleyman b. Dâvud, Müsned, Daru‟l-Hecer, Mısır, 1419/1999. et-TĠRMĠZÎ, Ebu Ġsa Muhammed b. Ġsa, Sünen, Daru Ġhyâ- i Turasi‟l-Arabi, Beyrut,
136
el-UKEYLĠ, Muhammed b. Amr, ed-Duafâu’l-Kebîr, Daru‟l-Kutubi‟l-Ġlmiyye, Beyrut, 1998.
YARBA, Rıdvan, Kaderle Ġlgili Bir Hadisin Tahlili, Diyarbakır, 2010.
YÜCEL, Ahmet, Hadis Ġlminde Tenkit Terimleri, Marmara Üniversitesi Ġlahiyat Ġstanbul, 2015.
ez-ZAMEHġERÎ, Ebu‟l-Kasım, Kasım b. Ömer, el-KeĢĢâf, Daru‟l-Kutubi‟l-Arabi, Beyrut, Tarihsiz.
ez-ZEHEBÎ, ġemsuddin Muhmmed b. Ahmed b. Osman, Siyeru A’lami’n-Nubelâ, Muessesetu‟r-Risale, Beyrut, 1993.
---,el-KâĢifu fi Ma’rifeti Men lehu Rivayetün fi’l-Kutubi’s-Sitte, Daru‟l-
Kitap Tarihsiz.
---,el-Muğni fi’d-Duafâ, Ġhyâu‟t-Turâsi‟l-Arabi, Katar, Tarihsiz.
---,er-Ruvvâtu’s-Sıkât el-Mütekellemu fihim bimâ Lâ yucÎbu reddehum,
Daru‟l-BeĢair, Beyrut, 1992.
---,Tezkîretu’l-Huffâz, Daru‟l-Kutubi‟l-Ġlmiyye, Beyrut, 1998. ---,Mizânu’l-Ġ’tidâl, Daru‟l-Ma‟rife, Beyrut, Tarihsiz;