177 Ġbn Ebî ġeybe, Musannef, IV, 159.
62
Hz. Peygamber (s.a.v)
EbûHüreyre Ebû Said el-Hudrî Ebû Lubâbe Evs b. Evs
Ġbn Sîrîn el-A‟rec Ebû Seleme Keysân
Eyyûb Zührî Ebû‟z-Zinad Muhammed b. Ġbr Muhammed b. Amr Ġbn Keysân
Ġsmâil Yûnus Muğire Yezîd b. Abd. Yezîd b. Har. Ġbn Ebî Zi‟b
Abdullâh b. Mub. Kuteybe Mâlik Osmân
Ali Ġsmail Ahmed b. Hanbel
Ebu‟l-EĢas Ġshâk Abdurrahmân Ġbn Mesleme
el-Alâ Abbâs Abdullâh b.Yez Abdullâh b. Akîl Hüseyin Ġbn Cüreyc Züheyr
Abdurrezzâk +Ġbn Bekr Abdurrezzâk ġu‟be Abdülmelik Muhammed b. Ca‟fer
63
a) (haddesenâ)-Ġsmâil-(haddesenâ)- Eyyûb –(„an)- Muhammed-(„an)- Ebû Hüreyre –(kâle Ebû‟l-Kâsım) senedi:
1. Ġsmâil b. Ġbrâhîm b. Sehm b. Miksem Ġbn Uleyye (ö. 193/809)
Eyyûb b. Ebî Temîme es-Sahtiyânî, Muhammed b. el-Münkedir, Atâ b. es- Sâib ve baĢka kiĢilerden hadis iĢitmiĢtir. Kendisinden ise Ġbn Cüreyc, ġu‟be, Ġbnu‟l- Medînî, Ahmed b. Hanbel ve baĢkaları rivayette bulunmuĢlardır.178
Ġbn Uleyye ismi ile tanınan Ġsmâil b. Ġbrâhîm hakkında, Ebû Hâtım,179
sika, mutesebbitun fi‟r-ricâl; ez-Zehebî, 180 imâm, huccet, hâfız ve sebt ifadelerini kullanmaktadırlar. Ġbn Hacer de sika ve hâfız biri olduğunu belirtmektedir.181
Eyyûb b. Ebû Temîme ile Muhammed b. Sîrîn‟in sika olduklarını daha önce belirtmiĢtik.
Seneddeki ravileri incelediğimizde; sika olduklarını, cerhlerini gerektirecek bir problemlerinin bulunmadığını; dolayısıyla hadisin bu isandının sahih olduğunu düĢünüyoruz. Buharî 182
ve Müslim 183 de aynı isnadla bu hadisi tahrîc etmiĢlerdir. b) (haddesenâ)-Abdurrezzâk + Ġbn Bekr -(kâlâ ahberenâ) -Ġbn Cureyc – (ahberenî)- el-Alâ b. Abdurrahmân -(„an)- Ebû Abdullâh Ġshâk -(ennehu sami‟a) - Ebû Hüreyre –( kâle rasulullâh (s.a.v.) senedi:
1. a) Abdurrezzâk b. Hemmâm b. Nâfı’ Ebû Bekir, es-San’anî (ö. 211/826)
Aralarında Ġbn Cüreyc, el-Avzaî‟, Mâlik, Süfyân es-Sevrî ve Ġbn Uyeyne‟ninde bulunduğu birçok kiĢiden rivayette bulunan Abdurrezâk‟tan Ġbn Uyeyne, Veki‟, Ahmed b. Hanbel, Ġbn Hümeyd ve baĢkaları rivayet etmiĢlerdir. el-
178 Zehebî, Tezkîretu’l-Huffâz, I, 322.
179 Ġbn Ebî Hâtim, el-Cerhu ve’t-Ta’dîl, I, 155.
180Zehebî, er-Ruvvâtu’s-Sikât el-Mütekellemu fîhim bimâ Lâ Yucîbu Reddehum, I, 61; Tezkîretu’l-Huffâz, I, 323.
181 Ġbn Hacer, Takrîbu’t-Tehzîb, I, 105. 182 Buharî, 84, Daavat, 63,VIII,105-106,(6400). 183 Müslim, 8, Cumua 6, III, 6, (2013).
64
Musannef‟i ile tanınan Abdurrezzâk‟ın ömrünün sonlarına doğru gözlerini kaybettiği bundan dolayı hataya düĢtüğü ve bu dönemde hıfzından yaptığı hadislerin sıkıntılı olduğu ifade edilmiĢtir.184
Ġmam Buharî “En sağlam hadislerinin kıtabından rivayet ettiği hadisler” olduğunu belirtmektedir. 185
el-Ġclî 186 “Sika, muteşeyyi”; en-Nesâî
187
“Ömrünün sonlarında tahdis ettiği hadislerin sıkıntılı olduğunu”; Ebû Hâtım 188 ise “Hadislerinin yazılabileceğini, fakat onlarla ihticac yapılamayacağını”, belirtmektedir. Ġbn Hacer, onun sika ve hafız biri olduğunu belirtikten sonra teĢeyyu‟ ettiğini, gözlerini kaybettiğinden dolayı hıfzının tağayyür ettiğini ve bu olayın h. 200 civarında olduğunu; buna bağlı olarak bu tarihten önceki hadislerinin sahih olacağını sonrakilerin ise sıkıntılı olduğunu söylemektedir.189
b) Ġbn Bekr Muhammed b. Bekr b. Osmân el-Bursanî (ö. 203/818)
Aralarında Ġbn Cüreyc, Abdullâh b. Ziyâd, Hammâd b. Seleme‟nin bulunduğu birçok kiĢiden rivayette bulunan Ġbn Bekr‟den Ahmed b. Hanbel, Ġbnu‟l- Medînî, Ġbn Ma‟în, Ebû Bekir b. Ebî ġeybe ve baĢkaları rivayet etmiĢlerdir.190
Ahmed b. Hanbel,191 onun için sâlihu‟l-hadîs, Ġbn Sa‟d192 ve el-Ġclî193sika, ifadelerini kullanırken; Ebû Hâtım, 194 ise onun için Ģeyh, mahalluhu es-sıdku ifadesini
kullanmaktadır. Ġbn Hacer de onun sadûk biri olduğunu bazen hata yaptığını belirtmektedir.195
2. Abdulmelik b. Abdulaziz b. Cüreyc el-KureĢî (ö. 150/767)
Daha önce belirttiğimiz gibi Ahmed b. Hanbel “bana söylediğine göre”, Ģeyh adı zikretmeksizin “filân dedi ki”, “bana ulaĢtığına göre ” vb. ifadelerle yaptığı rivayetlerin uydurma olduğunu, Ģeyh adı zikrederek “ahberanî, semi„tü” gibi ifadelerle yaptığı rivayetlere ise güvenilebileceğini söylemektedir.
184
Ġbn Hacer, Tehzîbu’t-Tehzîb, II, 272-273.
185 Buharî, et-Târîhu’l-Kebîr, VI, 130. 186 el-Ġclî, Ma’rifetu’s-Sikât, II, 83. 187
en-Nesâî ed-Duafâu ve’l-Metrûkîn, I, 164.
188
Ġbn Ebî Hâtim, el-Cerhu ve’t-Ta’dîl, III, 38-39.
189 Ġbn Hacer, Takrîbu’t-Tehzîb, I, 354. 190 Ġbn Hacer, Tehzîbu’t-Tehzîb, III, 522. 191 Ġbn Hacer, Tehzîbu’t-Tehzîb, III, 522. 192
Ġbn Sa‟d, et-Tabakâtu’l-Kubrâ, IX, 297.
193 el-Ġclî, Ma’rifetu’s-Sikât, II, 232.
194 Ġbn Ebî Hâtim, el-Cerhu ve’t-Ta’dîl, III, 212. 195 Ġbn Hacer, Takrîbu’t-Tehzîb, I, 470.
65
3. el-A’lâ b. Abdurrahmân b. Ya’kûb el-Medenî el-Hurekî (ö. 132/750)
Daha önce zikrettiğimiz gibi el-Alâ hakkında Ġbn Ma‟în cerh edici ifadeler kullanırken baĢkaları onu ta‟dil etmiĢlerdir.
4. Ebû Abdullâh Ġshâk Mevlâ Zâide (ö……?)
el-Ġclî, “sika biri olup Ebu Abdullâh İshâk ile İshâk Mevlâ Zâide’nin aynı kişi olduğunu” belirtmektedir.196
Ebû Hüreyre, Ebû Said ve Sa‟d b. Ebî Vakkâs‟tan rivayette bulunan Ġshâk Mevlâ Zâide‟den oğlu Ömer, el-Alâ b. Abdurrahmân, Yahyâ b. Kesîr ve baĢkaları rivayet etmiĢlerdir.197
Senetteki ravileri incelediğimizde; bazıları hakkında cerh edici ifadeler bulunmakla birlikte ta‟dîl edici ifadeler de mevcuttur. Aynı Ģekilde bu rivayet, alimlerin (Ahmed b. Hanbel) mezkur bazı ravilerin (Ġbn Cüreyc) rivayetleri için bıraktıkları güvenilirlik kriterine de uyduğunu, dolayısıyla hadisin bu senedinin sahih olduğunu düĢünüyoruz.
Ayrıca Müsnedin muhakkiki olan ġuayb el-Arnavût da bu isnadın sahih olduğunu Müslim‟in kriterine uyduğunu, el-Âlâ b. Abdurrahmân ve Ebû Abdillâh Ġshâk dıĢındaki ravilerin Buhârî ve Müslim‟insika ravilerinden olduğunu söylemektedir.198
c) (haddesenâ)- Abdurrezzâk –(ahberenâ)- Ġbn Cureyc –(haddesenî)- Abbâs- („an) Muhammed b. Mesleme el-Ensârî -(„an)- Ebû Said el-Hudrî + Ebû Hüreyre- (enne rasulullâh kâle) senedi:
Abdurrezzâk b. Hemmâm ile Ġbn. Cüreyc hakkında daha önce bilgi verilmiĢti.
1. Abbâs b. Abdurrahmân b. Hamîd el-KureĢî (ö…..)
Muhammed b. Mesleme, Ebû Hüreyre ve Ebû Said el-Hudrî‟den rivayette bulunmuĢtur. Kendisinden Ġbn Cüreyc rivayet etmiĢtir.199
Çok araĢtırmamıza rağmen
196
el-Ġclî, Ma’rifetu’s-Sîkât, I, 221.
197 Ġbn Hacer, Tehzîbu’t-Tehzîb, I, 131. 198 Ahmed b. Hanbel, Müsned, XIII, 116. 199 Ġbn Ebî Hâtim, el-Cerhu ve’t-Ta’dîl, III, 211.
66
bu ravi ve gelecek raviyle ilgili cerh veya ta‟dîl edici bilgilere ulaĢamadık. Zaten el- Ukeylî200 ve ez-Zehebî 201 de her ikisinin mechul/ gayrı ma‟rûf kiĢiler olduklarını söylemektedirler.
2. Muhammed b. Mesleme el-Ensârî (ö….?)
Mechul bir ravi olduğunu yukarıda belirtmiĢtik. ġuayb el-Arnavût bu hadisin Ģevâhitleriyle birlikte sahîh olduğunu bu isnadının ise, Abbâs ve Muhammed b. Mesleme‟nin gayrı ma‟rûf kiĢiler olmaları sebebiyle zayıf olduğunu belirtmektedir.
202
d) (haddesenâ)- Ali b. Ġshâk –(kâle ahberenâ)- Abdullâh –(ahberenî)- Yûnus – („an)- Zührî -(ahberenî)- Abdurrahmân el-A‟rec –(ennehu samia)- Ebû Hüreyre- (kâle‟n-Nebiyyu) senedi:
1. Ali b. Ġshâk Ebû’l-Hasan es-Sulemî el-Mervezî (ö. 213/828)
Ġbnû‟l-Mübârek, Fadl b. Musâ ve Sahr b. RâĢid‟ten rivayette bulunan Ali b. Ġshâk‟tan Ahmed b. Hanbel, Ġbrâhîm b. Musâ, Ebû Bekir b. Ebû ġeybe ve baĢkaları rivayet etmiĢlerdir.203
Ġbn Sa‟d, onun Abdullâh b. el-Mübârek‟in sohbetiyle ma‟rûf sika biri olduğunu söylemektedir. 204 Ġbn Hacerde onun sika biri olduğunu belirtmektedir.205
2. Abdullâh b. el-Mübârek b. Vâdıh el-Mervezî (ö. 181/797)
Ma‟mer ve Yûnus b. Yezîd‟ten hadis iĢiten Ġbnû‟l-Mübârek‟ten, Yahyâ el- Kattân ve Ġbn Mehdî hadis iĢitmiĢlerdir.206
Zühd ve vera‟ıyla meĢhur olan Ġbnû‟l- Mübârek hakkında Ġbn Sa‟d 207
sika, huccet; el-Ġclî 208 sika, sebt; Ġbn Hibbân 209 ise
200 Zehebî, el-Muğnî fi’d-Dua’fâ, Thk., Dr, Nureddin Itr, tsz., Ġhyâu‟t-Turâsi‟l-Arabî, Katar, II,266. 201el-Ukeylî, Muhammed b. Amr, ed-Duafâu’l-Kebîr, Thk., Abdulmu‟ti Emin, Dâru‟l-Kutubi‟l-
Ġlmîyye, Beyrut, 1998/1418, IV, 140.
202
Ahmed b. Hanbel, Müsned, XIII, 117.
203 Ġbn Hacer, Tehzîbu’t-Tehzîb, III, 143. 204 Ġbn Sa‟d, et-Tabakâtu’l-Kubrâ, IX, 380. 205 Ġbn Hacer, Takrîbu’t-Tehzîb, I, 398. 206
Buhârî, et-Târîhu’l-Kebîr, V, 212.
207 Ġbn Sa‟d, et-Tabakâtu’l-Kubrâ, IX, 376. 208 el-Ġclî, Ma’rifetu’s-Sikât, II, 54.
67
fakih, veri’, alim ve hafız ta‟bîrlerini kullanmıĢlardır. Ġbn ġâhîn de fakîh, âlim, zâhid, sika ve sebt ifadeleriyle onu tavsif ve ta‟dil etmektedir.210
3. Yûnus b. Yezîd el-Eylî (ö. 159/776)
Zühri, Nâfı‟, HiĢâm b. Urve ve Ġkrime‟den rivayette bulunan Yûnus b. Yezîd‟ten Cerîr, el-Leys, el-Evzâî‟ Ġbnû‟l-Mübârek ve baĢkaları rivayet etmiĢlerdir.
211
Ġbn Sa‟d 212 onun hakkında çok hadis rivayet ettiğini huccet olmadığını ve bazen münker hadisleri rivayet ettiğini söylerken; el-Ġclî 213 onun için sika; Zehebî214 el- hâfız, es-sebt ta‟bîrleri kullanmaktadırlar. Ġbn Hacer de onun sika biri olduğunu Zührî‟den olan rivayetlerinde azda olsa vehim bulunduğunu Zührî dıĢındakilerde ise hata bulunduğunu belirtmektedir. 215
Görüldüğü gibi Ġbn Sa‟d‟ın cerhine sonrakiler tarafından itibar edilmemiĢtir.
4. Ġbn ġihâb Muhammed b. Muslim b. ġihâb ez-Zührî (ö. 124/742)
Abdullâh b. Ömer b. el-Hattâb, Abdullâh b. Ca‟fer ve baĢkalarından rivayette bulunan Ġbn ġihâb‟tan, A‟tâ b. Ebî Rabbâh, Ömer b. Abdulazîz ve Amr b. Dinâr rivayet etmiĢlerdir. On kadar sahâbî ile mulâkî olan Ġbn ġihâb hakkında el- Ġclîsika;216
Zehebî imâm;217 Ġbn Hacer, hâfız ve fakîh 218 ifadeleri kullanmıĢlardır. Suyûtî ise tedlîste meĢhûr biri olduğunu belirtmektedir.219
5.el-A’rec Abdurrahmân b. Hürmüz b.Keysân (ö. 117/731)
Sika biri olduğunu yukarıda zikretmiĢtik
Ebû Hüreyre‟den gelen bu rivayetin ravilerini incelediğimizde Yûnus b. Yezîd hakkında Ġbn Sa‟d‟ın bazı cerh edici ifadeleri dıĢında baĢka bir sıkıntının bulunmadığı hepsinin sika oldukları görülmektedir. Ġbn Sa‟d‟ın cerhi ise sonraki
210 Ġbn ġâhîn, Târîhu Esmâi’s-Sikât, I, 13. 211
Ġbn Hacer, Tehzîbu’t-Tehzîb, IV, 474.
212
Ġbn Sa‟d, et-Tabakâtu’l-Kubrâ, IX, 529.
213 el-Ġclî, Ma’rifetu’s-Sikât, II, 379. 214 Zehebî, Tezkîretu’l-Huffâz, I, 162. 215 Ġbn Hacer, Takrîbu’t-Tehzîb, I, 614. 216
el-Ġclî, Ma’rifetu’s-Sikât, II, 253.
217 Zehebî, Zikru Men Tukullime fîhi ve Huve Muvessekun, I, 471. 218 Ġbn Hacer Takrîbu’t-Tehzîb, I, 506.
68
alimler tarafından pek i‟tibâra alınmamıĢtır. Dolayısıyla bu hadisin bu senedle sahîh olduğunu söyleyebiliriz. Müsnedin muhakkiki (ġuayb el-Arnâvut) da bu isnadın sahîh olduğunu senette geçen ravilerin Buhârî, Müslim ve Tirmizî‟nin güvenilir ravileri olduklarını söylemektedir. 220
e) (haddesenâ)- Kuteybe – (kâle haddesenâ) -Muğire b. Abdurrahmân el- KureĢî -(„an)- Ebû‟z-Zinâd –(„an)- el-A‟rec –(„an)- Ebû Hüreyre –(kâle‟n-Nebiyyu) senedi:
1. Kuteybe b. Said b. Cemîl Ebû Recâ el-Bağlânî (ö. 240/854)
Ġbn Mâce dıĢında Kutûbu‟s-Sitte‟de rivayetleri bulunan (Buhârî kendisinden 308 Müslim ise 666 hadis rivayet etmiĢtir.)221
Kuteybe b. Said hakkında Ġbn Ma‟în,222 Ebû Hâtım,223sika; en-Nesâî sika, memûn;224 ez-Zehebî ise sika, âlim ve sâhibu’l-hadîs 225
ifadelerini kullanmaktadırlar. Ġbn Hacer de onun sika ve aynı zamanda sebt biri olduğunu belirtmektedir.226
2. el-Muğîre b. Abdurrahmân b. Abdullâh el-Hizâmî el-KureĢî (ö…?)
BaĢta Ebû‟z-Zinâd olmak üzere birçok kiĢiden rivayette bulunan el- Muğîre‟den, Yahyâ b. Yahyâ, el-Ka‟nabî, Kuteybe b. Said ve baĢkaları rivayet etmiĢlerdir.227
Hakkında farklı değerlendirmeler bulunan el-Muğîre b. Abdurrahmân için Ġbn Ma‟în, leyse bişey228
ta‟bîri kullanırken, Ġbn ġâhîn, onda bir beis görmüyorum229
ifadesi kullanmaktadır. ez-Zehebî230 ve Ġbn Hacer,231sika biri olduğunu belirtmektedirler. Ġbn Adiyy, Ebû‟z-Zinâd‟tan olan çoğu rivayetlerinde sika ravilerin muvafakât ettiğini bazılarında ise muvafakâtın bulunmadığını
220 Ahmed b. Hanbel, Müsned, XV, 113. 221 Ġbn Hacer, Tehzîbu’t-Tehzîb, III, 432.
222Ġbn Ebî Hâtim, el-Cerhu ve’t-Ta’dîl, III, 140. (Ġbn Ma‟în‟in kendi kitabınde bu sözünü
bulamadığım için bu dipnotu koymak zorunda kaldım).
223 Ġbn Ebî Hâtim, el-Cerhu ve’t-Ta’dîl, III, 140. 224
en-Nesâî, Tesmiyetu MeĢîhâti’n-Nesâî, Thk., ġerif Ebû Hâtım, Dâru Alemi‟l-Fevâid, Mekke, 1423, I, 62.
225 Zehebî, Tezkîretu’l-Huffâz, II, 446. 226 Ġbn Hacer, Takrîbu’t-Tehzîb, I, 454. 227 Ġbn Hacer, Tehzîbu’t-Tehzîb, IV, 136. 228
Ġbn Ma‟în, Târîhu Ġbni Ma’în, I, 150, Abbâs ed-Durî.
229 Ġbn ġâhîn, Târîhu Esmâi’s-Sikât, I, 219,
230 Zehebî, Zikru Men Tukullime fîhi ve Huve Muvessekun, I, 501. 231 Ġbn Hacer, Takrîbu’t-Tehzîb, I, 543.
69
söylemektedir. 232 Müsned‟in muhakkiki (ġuayb el-Arnavut) Ģöyle bir
değerlendirmede bulunmaktadır; buna göre rivayetlerine bakılır mutabaât varsa bu hadiste olduğu gibi kabul edilir, ġayet mutabaat yok ise redd edilir. 233
3. Ebû’z-Zinâd, Abdullâh b. Zekvân (ö. 130 /744)
Sika huccet gibi ifadelerle nidelendirildiğini yukarıda zikretmiĢtik. 4. el-A’rec Abdurrahmân b. Hürmüz b. Keysân (ö. 117/731)
Sika biri olduğunu yukarıda zikretmiĢtik
Hadisin senedinde bulunan ravileri incelediğimizde; cerhlerini gerektirecek kusurları olmadığını dolayısıyla hadisin bu senedinin sahih olduğunu söyleyebiliriz.
f) ( hadddesenâ) -Muhammed b. Ca‟fer-(kâle haddesenâ)- ġu‟be - (kâle semi‟tu)- el-Alâ-(„an)- Babası Abdurrahmân b. Yakûb –(„an)- Ebû Hüreyre –(kâle‟n- nebiyyu) senedi:
1. Muhammed b. Ca’fer Ğünder (ö.193/809)
Ġbn Hibbân es-Sikât adlı eserinde onu zikredip künyesinin Ebû Abdillâh olduğunu ġu‟be ve Ma‟mer‟den rivayette bulunduğunu kendisinden ise Ahmed b. Hanbel, Yahyâ ve Irâk ehli rivayet ettiklerini söylemektedir.234Ġbn Sa‟d,235 Ġbn Ma‟în,236onun sıka; el-Ġclî, sıka, Şu’be hadisinde insanların en sağlamı;237 Ebû Hâtım, sadûk, Şu’be hadisinde sika;238
Ġbn ġâhîn ise hâfız ve sebt biri olduğunu, söylemiĢlerdir.239Ġbn Hacer, onun Ğünder lakabı ile marûf sika ve sâhibu‟l- kitâb
olduğunu ancak azda olsa ğafletinin bulunduğunu belirtmektedir.240
232
Ġbn Adiyy, el-Kâmil fi Du’afâi’r-Ricâl, VI, 357.
233
Ahmed b. Hanbel, Müsned, XV, 239.
234 Ġbn Hibbân, es-Sikât, IX, 50.
235 Ġbn Sa‟d, et-Tabakâtu’l-Kubrâ, IX, 297.
236 Ġbn Ma‟în, Târîhu Ġbni Ma’în, I, 64. ( Darimî rivayeti.) 237
el-Ġclî, Ma’rifetu’s-Sikât, II, 235.
238 Ġbn Ebî Hâtim, el-Cerhu ve’t-Ta’dîl, III, 221. 239 Ġbn ġâhîn, Târîhu Esmâi’s-Sikât I, 13. 240 Ġbn Hacer, Takrîbu’t-Tehzîb, I, 472.
70
2. ġu’be b. el-Haccâc b. el-Verde el-Ġtkî el-Ezdî (ö. 160/776)
Sika biri olduğunu zikretmiĢtik.
3. el-A’lâ b. Abdurrahmân b. Ya’kûb el-Medenî el-Hurekî (ö. 132/750)
Daha önce zikrettiğimiz gibi el-A‟lâ hakkında Ġbn Ma‟în dıĢında baĢkaları onun sika, sadûk olduğunu belirtmiĢlerdir.
4. Abdurrahmân b. Ya’kûb el-Medenî el-Hurekî (ö….?)
Ebû Hüreyre ve Ġbn Abbâs‟tan rivayette bulunan raviden oğlu el-A‟lâ, Ġbn Aclân ve Muhammed b. Amr rivayet etmiĢlerdir.241
Ġbn Hibbân‟ında es-Sîkât’ta 242 zikrettiği Abdurrahmân b. Ya‟kûb, el-Ġclî, 243
ez-Zehebî 244 ve Ġbn Hacer245 tarafından sika olarak kabul edilmiĢtir.
Senette bulunan ravileri değerlendirdiğimizde; hepsinin sika olduklarını, çok araĢtırmamıza rağmen son ravinin ölüm tarihinin bulunmaması dıĢında, cerhlerini gerektirecek herhangi bir kusurlarının bulunmadığını dolayısıyla bu hadisin bu senedle sahih olduğunu düĢünüyoruz. Müsned‟in muhakkiki (ġuayb el-Arnavut)da bu hadisin isnadının sahih olduğunu, Müslim‟in Ģartını taĢıdığını, söylemektedir.246
g) Mâlik –(„an)- Yezîd b. Abdullâh b. el-Hâdî -(„an)- Muhammed b. Ġbrâhîm b. el-Hâris et-Teymî –(„an)- Ebû Seleme b. Abdurrahmân –(„an)- Ebû Hüreyre- (ennehu kâle) senedi:
Bu senedde yer alan Mâlik b. Enes, Yezîd b. Abdullâh, Muhammed b. Ġbrâhîm b. Hâris ve Ebû Seleme hakkında daha önce bilgi verip sika olduklarını belirtmiĢtik.
Bu hadisin senedinde bulunan ravileri incelediğimizde; hepsinin sika olduklarını cerhlerini gerektirecek bir kusurlarının bulunmadığını görüyoruz. Hal
241 Zehebî, el-KâĢifu fî Ma’rifeti Men lehu Rivâyetün fi’l-Kutûbi’s-Sitte, Thz., Daru‟l-Kible,
Cidde, 1992/1413, I, 649.
242 Ġbn Hibbân, es-Sikât, V, 108. 243
el-Ġclî, Ma’rifetu’s-Sikât, II, 92.
244 Zehebî, el-KâĢifu fî Ma’rifeti Men lehu Rivâyetün fi’l-Kutûbi’s-Sitte, I, 649. 245 Ġbn Hacer, Takrîbu’t-Tehzîb, I, 353.
71
böyle iken bu hadisin isnadının sahih olduğunu söyleyebiliriz. Müsned‟in muhakkiki (ġuayb el-Arnavut) da bu hadisin isnadının sahih olduğunu ġeyheyn‟in Ģartına uyduğunu söylemektedir.247
h) (haddesenâ)- Yezîd b. Hârûn-(ahberenâ)- Muhammed b. Amr -(„an)- Ebû Seleme b. Abdurrahmân -(„an)- Ebû Hüreyre –(kâle kâle Rasûlullâh) senedi:
1. Yezîd b. Hârûn b. Zâzân es-Sulemî (ö. 206/821)
Süleymân et-Teymî, Hamîd et-Tavîl, Yahyâ b. Said el-Ensârî, Muhammed b. Amr b. Alkame ve baĢkasından rivayette bulunmuĢtur. Kendisinden ise Müsedded, Ahmed b. Hanbel ve baĢkaları rivayet etmiĢlerdir. Ġbn Ma‟în bir defasında “O ashâbı hadisten değildir çünkü temyîz ve kimden rivayet ettiğine önem vermiyor”, derken; baĢka bir defasında ise sika olduğunu söylemektedir.248
el-Ġclî onun için sika ve sebt;249 Ebû Hâtim ise sika, imâm ve sadûk 250 ifadelerini kullanmaktadırlar. Ġbn Hacer ise sika âbid ve mutkin gibi vasıflarla onu tavsîf etmiĢtir.251
2. Muhammed b. Amr b. Alkame b. Vakkâs el-Leysî (ö. 145/762)
Ġbn Hibbân, onun Medîne‟den biri olduğunu Ebû Seleme‟den rivayette bulunduğunu kendisinden ise Mâlik, es-Sevrî ve baĢkalarının rivayet ettiklerini belirtirken hata yaptığını da söylemektedir.252
Ebû Hâtim, sâlihu‟l-hadîs ve Ģeyh olduğunu, hadislerinin yazılacağını;253
Ġbn Adiyy, Sâlihu‟l-hadîs olduğunu ve sika ravilerin kendisinden hadis aldıklarını; 254 Ġbn Hacer ise sadûk ve vehimleri olduğunu,255
belirtmektedirler.
247
Ahmed b. Hanbel, Müsned, XVI, 205.
248
Ġbn Hacer, Tehzîbu’t-Tehzîb, IV,433.
249 el-Ġclî, Ma’rifetu’s-Sikât, II, 367.
250 Ġbn Ebî Hâtim, el-Cerhu ve’t-Ta’dîl, IV, 295. 251 Ġbn Hacer, Takrîbu’t-Tehzîb, I, 606.
252
Ġbn Hibbân, es-Sikât, VII, 377.
253 Ġbn Ebî Hâtim, el-Cerhu ve’t-Ta’dîl, IV, 31. 254 Ġbn Adiyy, el-Kâmil fî Du’afâi’r-Ricâl, VI, 225. 255 Ġbn Hacer, Takrîbu’t-Tehzîb, I, 499.
72
3. Ebû Seleme b. Abdurrahmân b. Avf el-KureĢî ez-Zuhrî el-Medenî (ö. 94 -104?/713-722)
Sika biri olduğunu zikretmiĢtik.
Bu hadisinsenedinde bulunan ravileri değerlendirdiğimizde; Muhammed b. Amr b. Alkame dıĢındaki ravilerin zabt ve adaletlerini zedeleyecek bir kusurlarının bulunmadığını Muhammed b. Amr b. Alkame ise zabtında gevĢeklik olduğunu dolayısıyla bu hadisin isnadının hasen olduğunu söyleyebiliriz. ġuayp el-Arnavut da bu hadisin sahih olduğunu isnadı Muhammed b. Amr b. Alkame‟den dolayı hasen olduğunu onun dıĢındaki raviler Buhârî ve Müslim‟in sika ravileri olduğunu söylemektedir.256
ı) (haddesenâ)- Osmân b. Ömer –(ahberenâ)- Ġbn Ebî Zi‟b -(„an)- Said el- Makburî –(„an)-Babası –(„an)- Ebû Hüreyre -(enne rasûlullâh kâle)senedi:
Bu senedde yer alan Osmân b. Ömer b. Fâris el-Basrî, Ġbn Ebî Zi‟b Muhammed b. el-Müğîre el-KureĢî, Saîd b. Ebû Saîd el-Makburî el-Medenî ve Ebû Said (Keysân) el-Makburî hakkında daha önce bilgi verip sika olduklarını belirtmiĢtik.
Ravilerinin cerhini gerektirecek veya ittisâlini zedeleyecek kusuru bulunmayan bu senedin sahih/sağlam olduğunu söyleyebiliriz.
i) (haddesenâ)- Ebû Âmır Abdulmelik b. Âmr -(kâle haddesenâ)- Züheyr b. Muhammed –(„an)- Abdullâh b. Muhammed b. Akîl -(„an)- Abdurrahmân b.Yezîd el-Ensârî -(„an)- Ebû Lubâbe b. Abdulmunzir el-Ensârî -(enne rasûlullâh kâle) senedi:
1. Ebû Âmır Abdulmelik b. Amr el-Akedî el-Basrî (ö. 204/819)
Züheyr b. Muhammed et-Temîmî, es-Sevrî, ġu‟be ve baĢkasından rivayette bulunmuĢtur. Kendisinden ise Ahmed b. Hanbel, Ġshak, Ali b.el-Medînî, Yahya ve baĢkaları rivayet etmiĢlerdir.257
Ġbn Sa‟d,258Ġbn Ma‟în,259el-Ġclî,260 onun sika
256 Ahmed b. Hanbel, Müsned, XVI, 321. 257 Ġbn Hacer, Tehzîbu’t-Tehzîb, II, 619.
73 olduğunu, Ebû Hâtim ise sadûk olduğunu261
söylemektedirler. Ġbn Hacer de onun sika biri olduğunu belirtmektedir.262
Senedde yer alan Züheyr b. Muhammed et-Temîmî, Abdullâh b. Muhammed b. Akîl ve Abdurrahmân b. Yezîd hakkında daha önce bilgi verilmiĢtir.
Bu hadisin senedinde bulunan ravileri incelediğimizde; Abdullâh b. Muhammed b. Akîl dıĢında hepsinin sika olduklarını Abdullâh b. Muhammed ise hakkında farklı değerlendirmelerin bulunduğunu daha önce açıklamıĢtık. Dolayısıyla bu senedin bu haliyle sahih olamayacağını söyleyebiliriz. ġuayp el-Arnavût da bu hadisin isnadının zayıf olduğunu, ravilerden Abdullâh b. Muhammed b. Akîl hakkında ihtilâf bulunduğunu, hadislerinin mutabaât için alınabileceğini söylemektedir.263
j) (haddesenâ)- Hüseyin b. Ali el-Cû‟fî –(„an)- Abdurrahmân b. Yezîd b. Câbir -(„an)- Ebû‟l-AĢ‟âs es -San‟ânî –(„an)- Evs b. Ebî Evs -(kâle rasûlullah) senedi: Bu hadisin senedinde yer alan Hüseyin b. Ali b. el-Velîd el-Cu‟fî, Abdurrahmân b. Yezîd b. Câbir el-Ezdî ve Ebû „l-EĢ‟as es-Sana‟nî hakkında daha önce bilgi verip sika olduklarını açıklamıĢtık.
Senette geçen ravileri incelediğimizde sika olduklarını adaletlerini zedeleyecek herhangi bir problemlerinin bulunmadığını görmekteyiz. Durum böyle iken bu hadisin senedinin sahih olduğunu söyleyebiliriz. ġuayp el-Arnavut da bu hadisin isnadının sahih olduğunu, ravilerinin Buharî‟nin ravileri olduğunu söylemektedir.264
258 Ġbn Sa‟d, et-Tabakâtu’l-Kubrâ, IX, 301.
259 Ġbn Ma‟în, Târîhu Ġbni Ma’în, I, 137. ( Darimi rivayeti.) 260 el-Ġclî, Ma’rifetu’s-Sikât, II, 104.
261
Ġbn Ebî Hâtim, el-Cerhu ve’t-Ta’dîl, II, 360.
262 Ġbn Hacer, Takrîbu’t-Tehzîb, I, 364. 263 Ahmed b. Hanbel, Müsned, XXIV, 314. 264 Ahmed b. Hanbel, Müsned, XXVI, 84.
74
1.3.2.10. Buhârî’nin (ö. 256/870) Sahîh’inde Yer Alan Rivayetlerin Sened