T.C.
GAZİ ÜNİVERSİTESİ
EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
TURİZM İŞLETMECİLİĞİ EĞİTİMİ BİLİM DALI
TARİHİ KONUT İŞLETMECİLİĞİ VE KÜLTÜR TURİZMİ İLİŞKİSİ
BEYPAZARI ÖRNEĞİ
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Hazırlayan Serkan ÇALIŞKAN
Tez Danışmanı
Yrd.Doç.Dr. A. Özdal DEĞİRMENCİOĞLU
T.C.
GAZİ ÜNİVERSİTESİ
EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜ’NE
Serkan ÇALIŞKAN’ın “Tarihi Konut İşletmeciliği ve Kültür Turizmi İlişkisi Beypazarı Örneği” başlıklı tezi ……/……/……… tarihinde, jürimiz tarafından Turizm İşletmeciliği Eğitimi Anabilim Dalında Yüksek Lisans Tezi olarak kabul edilmiştir.
Adı Soyadı İmza
Üye : Prof. Dr. Sezer KORKMAZ ...
Üye (Tez Danışmanı): Yrd.Doç.Dr. A. Özdal DEĞİRMENCİOĞLU ...
Üye : Yrd.Doç.Dr Bilgehan GÜLCAN ...
(İmza) Unvan, Adı-Soyadı Enstitü Müdürü
ÖNSÖZ
Hizmet endüstrisi içinde önemli bir yeri olan turizm sektörü, ekonomik, sosyal, doğal ve kültürel etkileri nedeniyle, turistik yöreler açısından önemli bir sektördür. Aynı zamanda gerek insan ilişkileri gerekse toplumsal ilişkiler boyutunda turizm bir etkileşim olayıdır.
Turizm, özellikle bölge içerisinde günlük yaşamda kullanılan farklı kültür ve değerlere olan ilgiyi artırabilmektedir. Bu etki sonucunda ise, yöre halkının yaşamının bir parçası olan yemekleri, kullandıkları mutfak araç gereçleri, giysileri, evleri, kısacası tüm yaşam alanları birer turistik ürüne dönüşmektedir. Turistler, yöre halkının yaşamının içerisinden kesitler izleme imkânı bulurken, yerel kültürü de tarihin canlı tanıklarıyla birlikte yaşamak istemektedir. Bu çalışmada, turizm hareketlerinin yoğun bir şekilde yaşandığı Ankara İlinin Beypazarı ilçesini ziyaret eden turistlerin, bölgeye geliş amaçları, geleneksel evlerin kullanım amaçları hakkındaki düşünceleri, ziyaret ettikleri yörenin el sanatlarına ilişkin düşünceleri, bölgenin tarihi dokusunun ne derece bir çekicilik unsuru olduğu, bölge evlerinin restorasyon sonrası konaklama işletmesi olarak kullanımına ilişkin düşünceleri belirlenmeye çalışılmıştır.
Bu bağlamda; araştırmanın her aşamasında düşünce, tavsiye ve katkılarından dolayı, değerli danışman hocam Yrd. Doç. Dr. A. ÖZDAL DEĞİRMENCİOĞLU’na teşekkürlerimi sunmayı bir borç biliyorum. Özellikle anket kısmındaki düzenlemelerinde destek ve görüşlerinden yararlandığım araştırma görevlisi Nuray GÜNERİ hocama ve araştırmanın istatistikî veri çözümlemelerindeki katkılarından dolayı Arş. Gör. Nihan POTAS’a teşekkürlerimi sunmak isterim. Ayrıca, bu araştırma sürecindeki destek ve özverilerinden dolayı eşime ve aileme teşekkür ederim.
ÖZET
TARİHİ KONUT İŞLETMECİLİĞİ VE KÜLTÜR TURİZMİ İLİŞKİSİ BEYPAZARI ÖRNEĞİ
ÇALIŞKAN, Serkan
Yüksek Lisans, Turizm İşletmeciliği Eğitimi Bilim Dalı Tez Danışmanı: Yrd.Doç.Dr. A. Özdal DEĞİRMENCİOĞLU
Nisan– 2009
Gelişen dünya küresel rekabet ortamı ile birlikte teknolojik, ekonomik ve siyasal değişimleri de beraberinde getirmiştir. Bu ilerlemeler çerçevesinde turizm sektöründeki tüketim kalıplarının da değişiklikler gösterdiği görülmüştür. Turistler seyahatleri sırasında, sadece deniz, kum ve güneşi tercih etmeyip, farklı özel ilgi alanlarına da yönelmeyi tercih etmektedirler. Dinlenme, eğlenme, sağlık, din, spor gibi etkenlerin yanında, kültür de insanların turizme katılma nedenleri arasında önemli bir rol oynamaktadır. Özellikle son yıllarda kültür faktörü, kişilerin önemli bir seyahat etme nedeni olmaktadır.
Kültür kavramı, soyut ve somut kültür olmak üzere iki kısımda incelenmektedir. Soyut kültür dil, tarih, din, yasam tarzı gibi öğelerden oluşurken Sanat, inanç merkezleri, mimari yapı gibi etkenler ise somut kültürü oluşturmaktadır. Kültür tüm bu değerleri içine alan geniş bir kapsama sahiptir. Geçmişten günümüze insan hayatında önemli bir yere sahip olan konutlar somut kültürün önemli bir parçasını oluşturmaktadır. Geçmişin otantik izlerini taşıyacak şekilde yapılan düzenlemeler müze, sergi evi, yiyecek içecek ve konaklama işletmesi gibi farklı amaçlarla kullanıma sunulmaktadır. Böylece turistler, farklı bölgelere ait olan kültürel değerleri yerinde görüp, tanıma fırsatı elde etmektedirler.
Bu çalışma tarihi konakların turizm endüstrisi içerisindeki kullanım alanları ve bu konakların kültür turizmine olan etkileri ortaya koymak amacıyla gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın uygulama kısmı Ankara’nın Beypazarı ilçesinde gerçekleştirilmiştir. Anketler bölgeyi ziyaret eden 385 kişiye uygulanmıştır. Ankete katılan turistlerin kişisel özellikleri ve anket ifadelerine katılma düzeyleri, yüzde ve frekans olarak verilmiştir. Geliştirilen hipotezler ki-kare testi ile kontrol edilmiştir. Anketler SPSS istatistik programında analiz edilen sonuçlara ilişkin önerilerde bulunulmuştur.
ABSTRACT
RUNNING A HISTORIC HOUSE AND ITS REALITION WITH CULTURAL TOURISM, SAMPLE OF BEYPAZARI
ÇALIŞKAN, Serkan
Bachelor’s License, The Main Discipline of the Tourism Business Education Thesis Consultant: Ass. Prof. A. Özdal DEĞİRMENCİOĞLU
April– 2009
With global competition atmosphere, devoloping world caused technological,economic and political changes.By means of these developments it was observed some changes in consumption preferences in tourism sector ,too.During their travelling,tourists prefer to head not only sea,sand and sun but also different special interest areas,Besides recreation.entertainment,health,religion,sports;culture also plays an important role for tourists to join tourism.Especially in recent years culture factor is one of the most important reason..
The case of culture is questioned in two ways : abstract and concrete. While abstract culture is formed like language, religion, life style elements; factors like art, belief centres, architectural structure forms concrete culture. Culture has wide capacity that contains all tgese values. Houses, which has important part in human life since past, forms concrete culture’s important side. Regulations, which will carry past’s authentic signs, has been come out like mosques, exhibition houses, food and beverage, accomodation. So tourists has the chance of being familiar to culturel values that belong to different locations. Culture tourism, as well as being influential about protection of its growing places’ historical and cultural heritage, it also provides income in terms of economy.
This study has been carried out with the aim of pointing out house’s usage areas inside the tourism industry and their impact on cultural tourism. Practice part of this study was carried out in Ankara, Beypazarı. Surveys were applied to 385 visitors. Charachteristics and joining levels to surveys of tourists is given with percentage and frequency. Reformed hypothesis was checked with chi-square test. Surveys were founded suggestion results which were analysesed in SPSS statistical program.
TARİHİ KONUT İŞLETMECİLİĞİ VE KÜLTÜR TURİZMİ İLİŞKİSİ BEYPAZARI ÖRNEĞİ İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ ... i ÖZET ... ii ABSTRACT ... iii İÇİNDEKİLER ... iv
KISALTMALAR CETVELİ ... viii
TABLOLAR LİSTESİ ... ix
ŞEKİLLER ve FOTOĞRAFLAR LİSTESİ ... xii
1. BÖLÜM GİRİŞ ... 1 1.1. Araştırmanın Problemi ... 2 1.2. Araştırmanın Amacı ... 3 1.3. Araştırmanın Hipotezleri ... 4 1.4. Araştırmanın Önemi ... 5 1.5. Araştırmanın Sınırlılıkları ... 5 2. BÖLÜM KURAMSAL BİLGİLER VE İLGİLİ ARAŞTIRMALAR ... 7
2.1. Kültür Turizmi ... 7
2.1.1. Kültür Turizminin Tanımı ... 9
2.1.2. Kültür Turizmi Özellikleri ... 11
2.1.3. Kültür Turizm Kaynakları ... 12
2.1.4. Beypazarı’nda Kültür Turizmi Kaynakları ... 14
2.1.5. Turizmin Kültürel Miras Üzerine Etkileri ... 15
2.1.6. Kültür Turizmine Katılan Turistlerin Özellikleri ... 16
2.1.7. Kültür Turizmine Katılan Turistlerde Varış Yeri İmajı ... 17
2.1.8. Dünya’da Kültür Turizmi ... 19
2.1.9. Avrupa Birliği’nde Kültür Turizmi... 22
2.1.10. Türkiye’de Kültür Turizmi ... 24
2.2. Beypazarı İle İlgili Genel Bilgiler ... 28
2.2.1. Beypazarı İlçesinin Konumu ve Özellikleri ... 29
2.2.2. Beypazarı Tarihi ... 30
2.2.3. İlçenin Beşeri ve Ekonomik Özellikleri ... 34
2.2.4. Ulaşım Durumu ... 34
2.2.5. Ekonomik Özellikleri ... 36
2.2.6. Beypazarı’nda Tarihi Doku ... 37
2.2.6.1. Camiiler ... 37 2.2.6.2. Hamamlar ... 38 2.2.6.3. Köprüler ... 38 2.2.6.4. Han ... 39 2.2.6.5. Çeşmeler ... 40 2.2.6.6. Türbeler ... 40 2.2.6.7. Kuşevleri ... 41 2.2.7. Beypazarı Evleri ... 42
2.2.7.1. Mimari Özellikleri ve Gelişimi... 47
2.2.7.2. Beypazarı Evlerinin Plan Özellikleri ... 47
2.2.7.3. Beypazarı Evlerinde İç Mekânlar ... 49
2.2.8. Beypazarı Evlerinin Yenileme Çalışmaları ... 57
2.2.9. Beypazarı’nda İşletme Olarak Kullanılan Tarihi Konutlar ... 60
2.2.10. Beypazarı’nda Turizm ... 69
2.2.10.1. Beypazarı Turizminin Tarihi Gelişimi... 70
2.2.10.2. Beypazarı Turizmine Katkı Sağlayan Kişi ve Kurumlar ... 71
2.2.10.3. Beypazarı Turizm Potansiyeli... 73
2.2.10.4. Beypazarı Müzesi (Kültür Evi)... 74
2.2.10.5. Yaşayan Müze ... 76 2.2.10.6. Alaattin Sokak... 78 2.2.10.7. Hıdırlık Tepesi ... 78 2.2.10.8. Halk Evi ... 79 2.2.10.9. El Sanatları... 80 2.2.10.10. Festivaller... 81
2.2.10.11. Yöresel Yemekler ... 83 3. BÖLÜM YÖNTEM ... 86 3.1. Araştırmanın Modeli ... 86 3.2. Evren ve Örneklem ... 86 3.3. Verilerin Toplanması ... 88 3.4. Verilerin Analizi ... 89 4. BÖLÜM ARAŞTIRMA İLE İLGİLİ BULGULAR VE YORUMLAR ... 88
4.1. Ankete Katılan Kişilerin Demografik Özelliklerine İlişkin Elde Edilen Bulgular ... 91
4.2. Tarihi Konut İşletmeciliğinin Kültür Turizmi Arasındaki İlişki İle İlgili Elde Edilen Bulgular ... 95
4.2.1. Kültür Turizmi Hakkındaki Düşünceleri İle İlgili Elde Edilen Bulgular ... 96
4.2.2. Yapılan Restorasyonlarla İle İlgili Elde Edilen Bulgular ... 98
4.2.3. Restore Edilen Konakların Kullanım Amaçları İle İlgili Elde Edilen Bulgular ... 99
4.2.4. Turistlerin Ziyaret Ettikleri Yörede İlgilerini Nelerin Çektiği İle İlgili Elde Edilen Bulgular ... 101
4.2.5. Bölgeyi Ziyaret Etmelerini Sağlayan Çekicilik Unsurları İle İlgili Elde Edilen Bulgular ... 102
4.3. Hipotezlerin Test Edilmesine İlişkin Bulgular ... 105
4.4. Hipotezlerin Kabul Edilme veya Reddedilme Durumları ... 116
5. BÖLÜM SONUÇ VE ÖNERİLER ... 120
KAYNAKÇA ... 125
EKLER ... 137
KISALTMALAR CETVELİ f Frekans F,p (sig) Parametreler (f değeri, p değeri (sigma)) Km Kilometre N Denek Sayısı
Ort. Aritmetik ortalama
S Sayfa sayısı
s.d. Serbestlik derecesi
SPSS Statistical Packages
For The Social Sciences (Sosyal Bilimler İçin İstatistik Paketi) s.s Standart Sapma Değeri vb. Ve benzeri y.y. Yüzyıl % Yüzde χ2 Ki-kare $ Amerikan Doları
TABLOLAR LİSTESİ
Tablo 1 : 1950–2004 Yılları arasında uluslararası turizm getirileri... 20
Tablo 2 : 2007 ve 2008 yılında Türkiye’yi kültür amaçlı ziyaret eden yabancı turist sayısı ve toplam yabancı turist sayısı içerisindeki oranı ... 25
Tablo 3 : Beypazarı ilçesi nüfus durumu ... 34
Tablo 4: Ankete katılan kişilerin ikamet ettikleri yere göre dağılımı ... 91
Tablo 5 : Ankete katılan kişilerin yaş gruplarına göre dağılımı... 92
Tablo 6 : Ankete katılan kişilerin cinsiyetlere göre dağılımı... 93
Tablo 7 : Ankete katılan kişilerin eğitim durumlarına göre dağılımı... 93
Tablo 8 : Ankete katılan kişilerin çalıştığı işe göre dağılımı ... 94
Tablo 9 : Ankete katılan kişilerin çalıştığı yere göre dağılımı ... 95
Tablo 10 : Kültür turizmi hakkındaki düşünceleri ile ilgili ankete verilen ifadelere ilişkin Beypazarı’nı ziyaret eden turistlerin görüşleri.. 97
Tablo 11: Yapılan restorasyonlarla ile ilgili ankete verilen ifadelere ilişkin Beypazarı’nı ziyaret eden turistlerin görüşleri ... 98
Tablo 12: Restore edilen konakların kullanım amaçları ile ilgili ankete verilen ifadelere ilişkin Beypazarı’nı ziyaret eden turistlerin görüşleri... 97
Tablo 13: Turistlerin ziyaret ettikleri yörede ilgilerini nelerin çektiği ile ilgili ankete verilen ifadelere ilişkin Beypazarı’nı ziyaret eden turistlerin görüşleri ... 98
Tablo 14: Bölgeyi ziyaret etmelerini sağlayan çekicilik unsurları ile ilgili ankete verilen ifadelere ilişkin Beypazarı’nı ziyaret eden turistlerin görüşleri ... 100
Tablo 15: Ankete katılan turistlerin eğitim durumları ile “kültür turizmi bana tarihi konakları hatırlatıyor” ifadesine katılma düzeylerine göre dağılımı ... 106
Tablo 16: Ankete katılan turistlerin ikamet ettikleri yerlere göre dağılımı ile “geleneksel evler bölgenin özelliklerini yansıtacak şekilde restore edilmiştir” ifadesine katılma düzeyleri... 108
Tablo 17: Ankete katılan turistlerin “restore edilen konakların konaklama işletmesi olarak kullanılmasını olumlu değerlendiriyorum” ifadesine katılma düzeyleri ile “bölgeye geliş amacım gezip-eğlenmekten çok değişik kültürlere olan merakımdadır ifadesine katılma düzeylerine göre dağılımı ... 109 Tablo 18: Ankete katılan turistlerin “ziyaret ettiğim yörenin tarihi dokusu
ilgimi çeker” ifadesine katılma düzeyleri ile “kültür turizmi bana tarihi konakları hatırlatıyor” ifadesine katılma düzeylerine göre dağılımı... 111 Tablo 19: Ankete katılan turistlerin çekicilik unsuru olarak “tarihi mimari ” ifadesine katılma düzeyleri ile turistlerden “restore edilen konakların konaklama işletmesi olarak kullanılmasını olumlu değerlendiriyorum” ifadesine katılma düzeylerine göre dağılımı
... 113
Tablo 20: Ankete katılan turistlerin yaş grupları ile çekicilik unsuru olarak “Beypazarı’nın moda olduğu için gidilen bir yer olması” ifadesine katılma düzeylerine göre dağılımı... 115 Tablo 21: Hipotezlerin Ki-Kare, Anlamlılık Değeri ile İlişki Durumu ... 117
ŞEKİLLER ve FOTOĞRAFLAR LİSTESİ
Şekil 1: Kültürel Turizm Kaynakları ... 13
Şekil 2: Beypazarı Karayolu Haritası ... 35
Şekil 3: Beypazarı Evleri Plan Tipleri... 48
Fotoğraf 1: Restore Edilmiş Beypazarı Evlerinin Avlu Bölümü... 49
Fotoğraf 2: Restore edilmiş Beypazarı konaklarından bir oda görünümü... 51
Fotoğraf 3: Restore Edilmiş Beypazarı Evinde Sofa Görünümü... 53
Fotoğraf 4: Beypazarı Evinde Mutfak Düzenine Ait Görünüm ... 55
Fotoğraf 5: Guşganalı Beypazarı Evi... 56
Fotoğraf 6: Beypazarı’nda İşletme Olarak Kullanılan Restore Edilmiş Bir Konak... 58
Fotoğraf 7: Taş Konak ... 61
Fotoğraf 8: Meva’ların Konağı ... 61
Fotoğraf 9: Meva’ların Konağı Yemek Menüsü... 62
Fotoğraf 10: Konak Münsür ... 63
Fotoğraf 11: Çırçırların Konağı ... 64
Fotoğraf 12: İpekyolu Konağında Sofa ... 62
Fotoğraf 13: Hacı Bostan Konağı Sofa ve Odaları ... 65
Fotoğraf 14: Hacı Bostan Konağı ... 66
Fotoğraf 15: Çeşmeli Konak... 68
Fotoğraf 16: Müftüzade Hoca İzzet Efendi Konağı... 68
Fotoğraf 17: Taş Konak ... 68
Fotoğraf 18: İnceefendi Konağı... 69
Fotoğraf 19: Omarağa Konağı ... 69
Fotoğraf 20: Planlanan Alaattin Sokak... 73
Fotoğraf 21: Beypazarı Kültür ve Tarih Müzesi... 75
Fotoğraf 22: Beypazarı Festivalinden Bir Görünüm ... 82
Fotoğraf 23: Beypazarı Güveci, Beypazarı Dolması, Höşmelim Tatlısı, Beypazarı 90 Katlı Baklavası, Beypazarı Cevizli Sucuğu, Beypazarı Kurusu ... 85
1. BÖLÜM
1. GİRİŞ
İnsanlar ilk çağlardan başlayarak din, savaş, fetih, ticaret, göç ve merak gibi değişik etkenlere bağlı olarak seyahat etmişlerdir. Bu etkenlere bağlı olarak seyahat etme nedenlerinin başında da, kültür ilk sıralarda yer almıştır. Özellikle XIX. Yüzyılda antik Mısır uygarlığının doğurduğu merak duygusu ile birlikte, Avrupalının kültür turizmine olan ilgisi başlamıştır. Mısır, Anadolu, Yunanistan ve İtalya, önceleri aristokrat ve burjuvaların daha sonraki dönemlerde ise, her sınıftan insanın görme ve öğrenme duygularının artmasına ve bu amaçla seyahat etmelerine neden olmuştur. Turizmin başlangıcı, çoğunluğun sandığı gibi tatil turizmi değil, bilinmeyeni bilme, görülmeyeni görme ve öğrenme içgüdüsü ile gerçekleşen kültürel gezilerdir. Kültür turizmi uluslararası turizm pazarında yeni turistik ürün olarak ön plana çıkmaya başlamıştır. Çünkü güneş-deniz-kum pazarına yönelik tatil turizminin doyuma ulaşması, çevre ve çevre dengesi konusunda yapılan tartışmalar, doğal güzellikler ve kaynaklardan yoksun olmak ve bireylerin tarihi değerler hakkında bilinçlenmeye başlamaları sonucu kültürel motiflere yönelinmiş durumdadır.
Kültürel motiflere yönelme kendini farklı şekillerde göstermektedir. Örneğin; tarihi cezaevlerinin müze, otel gibi farklı amaçlarla kullanılması, yöresel ezgi ve motifleri taşıyan köy düğünü animasyonları ve yenileme çalışmaları sonucunda tarihi konutların farklı amaçlarla kullanılması gibi.
Tarihi konutlar restorasyonları tamamlanarak turizm sektörüne hizmet etmektedir. Yiyecek içecek işletmesi, özel belgeli konaklama tesisi ve müze gibi birçok amaca hizmet etmektedir. Bu tesisler aynı zamanda kültür turizmi tanımına uyan faaliyetleri içinde barındırır. Bu çalışmada amaç ise “Tarihi konut işletmeciliğinin kültür turizmine etkisi var mıdır?” sorusuna yanıt aranmaya çalışılacaktır. Uygulama alanı olarak seçilen Beypazarı’nın ise turizm sektöründeki konjonktürü sürekli yukarı yönlüdür. Birçok turistik çekiciliğe sahip ilçenin tarihi motiflere verdiği önem ve bu önemin turizm sektörüne yansımaları incelemeye değer olduğu düşünülmektedir.
Beypazarı turizmi ile ilgili yayınlanmış yüksek lisans ve doktora tezinin olmaması bu çalışmanın özgünlüğü açısından bir diğer göstergedir. Ayrıca yapılan literatür taramasında ilçe turizmi ile ilgili yayınlanmış makaleye de rastlanmamıştır.
Kültür turizmi konulu yapılan çalışmalar da ise kültür turizmi başlı başına incelenmiştir. Sayılan (2007) ise kültür turizminin coğrafi yönden değerlendirmesini yapmıştır. Bölgede yer alan kültürel varlıklara ait incelemelerde bulunarak kültür turizmi ile ilişkilendirmiştir. Akgül(2003), Arınç(2002), Köktürk(2002) ve Çelik(2001) ise yaptıkları çalışmalarda kültür turizmini inceleyerek örneklem alanlarındaki kültür turizmi ve potansiyelini genel olarak incelemiştir.
1.1. Araştırmanın Problemi
Dünya Turizm Örgütü’nün 2005 yılı verilerine göre Türkiye dünyada en çok turist çeken sekizinci ülke olmuştur. Türkiye İstatistik Kurumu verilerine göre ise ülkemiz ödemeler dengesinin %30’unu turizm gelirleri ile sağlamaktadır. Türkiye için bu denli büyük öneme sahip turizmin kültürel bir olay olduğu bilinmektedir. Turist gönderen ve turist kabul eden ülkelerde kültürel yapıda bir takım değişikliklere neden olduğu da açıktır.
Bu çalışmada “Tarihi konut işletmeciliğinin kültür turizmine etkisi var mıdır?” sorusu problem cümlesi olarak belirlenmiştir. Bu araştırmada, tarihi konakların turistik amaçlarla kullanımı ile kültür turizmi arasındaki ilişki incelenmektedir. Konuyla ilgili yapılan çalışmalar incelenmiş ve inceleme sonucunda kapsamlı bir çalışmaya rastlanmamıştır. Bu bağlamda hem ilgili literatüre hem de uygulama sonucunda elde edilen bulgularla ve geliştirilen önerilerle, kamu ve özel sektöre katkı sağlayacak bir çalışma olması amaçlanmıştır.
Gelişmekte olan turizm bölgelerinden Beypazarı tarihi kent dokusu ile de dikkat çekmektedir. Zira yörede restore edilen konaklar farklı turistik amaçlarla kullanılmaktadır. Ankara’ya yaklaşık 100 km mesafede yer alan ve turizmde hızlı bir ivme kaydeden bölge
ile ilgili yapılacak bu araştırma, konu ile ilgili araştırmacılara ve bu konuya ilgi duyan kişiler için önemli bir kaynak alacağı düşünülmektedir.
Bu araştırmada, problem cümlesinde belirtilen konunun aydınlatılabilmesi için alt problemler olarak aşağıdaki sorulara cevap aranacaktır.
1. Kültür nedir? Kültür ve turizm ilişkisi nedir?
2. Restorasyon çalışmaları turizm bölgesine olan talebi arttırıyor mu? 3. Restore edilen konakları diğer tarihi yapılardan ayıran özellikler nelerdir? 4. Restore edilen konutlar hangi farklı turistik amaçlara hizmet etmektedir? 5. Tarihi konutlardan hizmet alan turistlerin amacı kültürü yaşamak mıdır?
1.2. Araştırmanın Amacı
Toplumlar, zaman içinde ekonomik, sosyal ve kültürel anlamda bir takım değişikliklere uğrayabilmektedirler. Toplumların uğradığı bu değişim zamanla geçmişe özgü değerlere olan özlemi artırmaktadır. Kültüre bağlı olan değerlere olan bağlılık artmakta insanların bu konudaki merak duygusu gelişmektedir. Bu durumda turizmin etkisi göz önüne alınmalıdır. Turizm olayına katılan kişiler, toplumların kültürel yaşamalarını yerinde ziyaret ederek o bölge kültürünün canlı kalmasını sağlamaktadır.
Yaşama ilişkin değerlere olan ilgiyi arttıran turizm, otantik değerlerin korunmasını sağlamaktadır. Çünkü turist bölgede tarihi ve yaşanmışlığı keşfetmek ister. İşte bu noktada bölgenin festivalleri, el sanatları, evleri, konakları, müzeleri vb. önem kazanmaktadır. Turistler ziyaretleri sırasında, bölgedeki yöre halkının ahlâki ve dini değerlerini, yaşam biçimlerini, giyim tarzlarını, kullandıkları dili ve sanat değerlerini bu alanları ziyaretleri ile tanıma fırsatı bulacaktır.
Bu araştırmanın amacı, tarihi konakların turizm endüstrisi içerisindeki kullanım alanları ve bu konakların kültür turizmine olan etkileri ortaya koymaktır. Evren olarak
Ankara ili Beypazarı ilçesinde yer alan ve turistik amaçlı olarak işletilmekte olan tarihi konutları ziyaret eden yerli ziyaretçiler seçilmiştir.
Bu amaç doğrultusunda, deneklerin demografik özelliklerinin frekans ve yüzde dağılımları, bu konakların kültür turizmi üzerindeki etkilerinin ortaya konulması için ankette verilen her bir ifadenin frekans ve yüzde dağılımları, aritmetik ortalama ve standart sapma değerleri belirlenmiş ve araştırma hipotezleri test edilmiştir.
1.3. Araştırmanın Hipotezleri
Bu araştırmada aşağıdaki hipotezler test edilmiştir:
H1 = Kültür turizmini tarihi konakları gezip görmek olarak tanımlayanlar ile eğitim durumu arasında anlamlı bir bağımlılık vardır.
H2 = Geleneksel evleri bölge özelliklerine uygun restore edilmiş bulanlar ile ikamet edilen yer arasında anlamlı bir bağımlılık vardır.
H3 = Restore edilen konakların konaklama işletmesi olarak kullanılmasını olumlu değerlendirenler ile bölgeye kültür amaçlı olarak gelenler arasında anlamlı bir bağımlılık vardır.
H4 = Ziyaret ettiği yörenin tarihi dokusu ile ilgilenenler ile kültür turizmini tarihi konakları gezip görmek olarak değerlendirenler arasında anlamlı bir bağımlılık vardır.
H5 = Bölgenin tarihi mimarisini bir çekicilik unsuru olarak değerlendirenler ile restore edilen konakların konaklama işletmesi olarak kullanılmasını olumlu değerlendirenler arasında anlamlı bir bağımlılık vardır.
H6 = Bölgeyi moda için gidilen bir yer olarak değerlendirenler ile yaş arasında anlamlı bir bağımlılık vardır.
1.4. Araştırmanın Önemi
Kültür, her toplumda farklı içerik ve kapsamda karşımıza çıkmaktadır. Bu anlamda da kültürlerden söz edilebilir. Dolayısıyla kültürün, millet olarak ürettiğimiz ve hayat tarzımızı belirleyen değerler bütünü; davranış ve yaklaşımlarımızı belirleyen birikimlerimiz; kimliğimizi belirleyen değerler olarak kabul edilmesi mümkündür.
Keşfetme duygusu ile turizme yönelen insanlara bu değerlerin ürün olarak sunulması esastır. Bu sunumun gerçekleştirildiği bölge, mekân ve bu hizmeti üretenlerin tutumları önem kazanmaktadır.
Kültür turizminin geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması için çalışmalar yapılmalıdır. Gerek Kültür ve Turizm Bakanlığı hazırlamış olduğu Türkiye Turizm Stratejisi (2023), gerekse Devlet Planlama Teşkilatı’nın hazırlamış olduğu Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007 – 2013) Kültür Özel İhtisas Komisyonu Raporunda, iç turizmin çeşitlendirilmesi ve tüm yurda yayılması ana politikası çerçevesinde kültür turizmine önem verilmesini gerektiği belirtilmiştir. “Safranbolu”, “Beypazarı” gibi marka kentlerin oluşturulması konusuna dikkat çekilmiştir. Tarihi kentler bütünüyle koruma altına alınması ve otantik bir mahiyette kültür turizmine açılan yerel-yöresel örneklerin çoğaltılması yolunda girişimler artırılması yönünde karar verilmiştir (DPT,2006).
1.5. Araştırmanın Sınırlılıkları
Bu çalışma ile ilgili olarak sınırlılıklar dikkate alınmaktadır. Bulgular, örneklem genişliği ve araştırmanın yapıldığı zaman açısından belirli bir çerçeve içinde dikkate
alınmalıdır. Kültür turizmi ile tarihi konutların turistik amaçlı kullanımı ve bunun kültür turizmi üzerindeki etkilerinin belirlenebilmesi için yapılacak olan bir çalışmanın, bu anlamda turizm hareketlerinin yoğun olarak yaşandığı turistik bölgelerde de gerçekleştirilmesi gerekmektedir. Aksi takdirde tarihi konutların kültür turizmine etkileri belirlenemeyebilir. Bu yüzden bu çalışmanın uygulama bölümü için turizm hareketlerinin yoğun olarak yaşandığı, Ankara ilinin Beypazarı ilçesi seçilmiştir. Beypazarı kaymakamlığı ve Beypazarı belediyesi verilerine göre 2007 yılında ilçeyi ziyaret eden turist sayısı 200.000 kişidir. Ancak zaman faktörü göz önüne alınarak evrenden örneklem seçme yoluna gidilmiştir. Bu amaçla Ryan’ın geliştirmiş olduğu model kullanılmıştır (Ryan,1995). Elde edilen sonuçlar doğrultusunda örneklem olarak 385 kişiye ulaşılmıştır. Araştırmanın üçüncü bölümü olan araştırmanın yöntemi kısmında konuyla ilgili detaylı bilgi yer almaktadır.
Turizm, Türkiye’nin her bölgesinde aynı hızda gelişmediği ve farklı turizm çeşitleri olduğu bilinmektedir. Bu tür önemli değişiklikler hakkında daha belirgin daha doğru kararlar vermek için daha uzun zamana ihtiyaç olduğunu da söylemek mümkündür. Bu nedenle bulgulara mutlak değerler olarak değil, olası bilgiler olarak bakılması yararlı olacaktır.
BÖLÜM II
KURAMSAL BİLGİLER VE İLGİLİ ARAŞTIRMALAR
2.1. Kültür Turizmi
Turizmin bir çeşidi olan kültür turizmi alternatif turizm çeşitleri arasında sayılmaktadır. Kişilerin değişen seyahat eğilimleri ve daha farklı ve otantik yerleri ziyaret etme istekleri kültür turizminin popüler bir turistik öğe haline getirmektedir.
Alternatif turizm türleri içerisinde yer alan kültür turizminin tarihine bakıldığında Orta Çağ’a kadar uzanmak gerekir. Bu anlamda kültür turizmi yeni değildir. Eski zamanlardan beri insanlar farklı kültürleri görmek amacıyla seyahat emiştir. Örneğin “Grand Tour” Avrupa’da 1600’lü yıllarda başlayan beyefendi eğitiminin bir parçası olarak yapılmıştır. Yapılan gezide Rönesans dönemine ait yapılar gezilirmiştir (Hausmann, 2007, s 176).
Zaman içersindeki bu süreç kültür amaçlı yapılan bu ziyaretlerin turistik bir aktivite olarak ele alınmasına kadar uzanmıştır. Tarihi ve kültürel alanları ziyaret etmek 21. yüzyılda popüler bir aktivite haline gelmiştir. Aileler, gruplar ve uluslar arası ziyaretçiler dahi boş zamanlarında bu aktivitelere katılır hale gelmiştir. (Hargrove, 2002, s 10).
Kültür turizm kavramı çoğu zaman popüler turizm biçimi olan dinlence turizmine alternatif olarak ortaya çıkarılmıştır. Gerçekte çeşitli turizm tipleri birbirinin alternatifi değil, tamamlayıcısı da olabilmektedir (Gürbüz, 1999, s 16).
Turizm ve politika arasındaki ilişki araştırılmamıştır. Fakat üzerinde hem fikir olunan bir konu var ki oda hükümetlerce turizmin güçlendirilmeye çalışılmasıdır (Hughes ve Allen, 2003, s175).
Uluslar arası boyutta sağlık ve macera turizmine ek olarak iş gezileri kongre turizmi kültür turizmi alanlarında da hatırı sayılır bir büyüme beklenmektedir (WTO and ETC, 2005, s 15). Dünya Turizm Örgütü ülkelerinin turizm politikalarını belirleyen makamlarına bu anlamda bir perspektif çizmektedir.
Turizmin ülkelere sağlamış olduğu sosyal, ekonomik, kültürel ve stratejik katkılar ve kültür turizminin moda olması bu alanda politikaların üretilmesini sağlamıştır. Bu alanda yapılan araştırmalarda kültür turizm politikalarının amacı, hedeflenen bölgelerin sosyal ve ekonomik gelişimini daha ileriye taşıyacak farklı türlerdeki kültürel içerikli sunulardan bir kazanç elde etmek olarak açıklanmıştır (Morales ve Mysyk, 2004, s 882).
Niş pazar gereksinimleri tam olarak karşılanamayan küçük bir müşteri gurubunun istemlerini daha iyi karşılayabilmek için belirlenen çok dar kapsamlı, küçük bir pazar bölümüdür (Özkan, 2008). Önceleri kültür turizminin bir niş pazar olduğu düşünülmekteydi; ancak artık kültür turizminden, kitle turizmi etkinlikleri gibi söz edilmektedir. Dünya Turizm Örgütü, yapılan turizm seyahatlerinin %37’sini kültür turizmin oluşturduğunu ve bu talebin her yıl %15 oranında artacağını tahmin etmektedir (McKercher ve Cros, 2002:135).
Kültür turizmi sadece büyüyen yeni bir pazar olarak değil politik sonuçları ve ülkenin imajı açısından da önemlidir (Hughes ve Allen, 2005, s173).
Beyaz Saray’da 1995 yılında düzenlenen “Seyahat ve Turizm” konulu konferansta Amerikalı yazar Garrison Keilor kültür turizmi için şunları söylemiştir:
“Bizler kültür turizmi hakkında düşünmeliyiz. Çünkü diğer turizm türlerine benzemiyor. Turizm nedir?... İnsanlar Amerika’ya havaalanlarımız, otellerimiz, rekreasyon alanlarımız için gelmiyor. İnsanlar kültürümüz için geliyor. Yüksek kültür, alçak kültür, orta kültür, sağ, sol, gerçek veya yaratılmış… İnsanlar buraya Amerika’yı görmeye geliyor (Raj, 2003, s 3).
Turizm, kültür kavramı içerisinde yer alan sergilenebilir ürünlere ve ziyaret edilebilir alanlara yönelmektedir (Bleasdale, 2006, s 448). Ancak bu noktada turizmin esas amacından uzaklaşmamak gerektiğini de hatırlamak gerekir.
Kültür turizminde eğlence ve bilgilendirme bir birleşim haline getirilmelidir. Aksi takdirde tek başına bilgilendirme sıkıcı olacaktır (Jamal ve Hill, 2004, s 354).
Kültür turizmi yeni bir pazar olarak tanıtılmakla birlikte farklı gereksinimleriyle kendini gösteren bir turizm şekli olarak uzun zamandır varlığını sürdürmektedir (Hughes ve Allen, 2005, s176).
2.1.1. Kültür Turizminin Tanımı
Kültür turizmi; eski sanat eserlerin, tarihi yapıların, müzelerin, eski medeniyetlere ait kalıntıların görülmesi amacıyla yapılan seyahatlerdir. Kültür turları ise, bir yöreyi, kenti ya da ülkeyi, coğrafyasından başlayarak, tarihi, arkeolojisi, kültürel ve sosyal geçmişi ve bugününü kapsayan bir bütün içerisinde yapılan turlardır. (Köybaşı, 2006, s 24).
Dünya Turizm Örgütünün tanımına göre; insanların tüm hareketleri kültür turizmi tanımının içerisine dâhil edilebilir. Çünkü kültür turizmi insanların; kültürel seviyelerini arttırma eğilimini teşvik etmekte ve yeni bilgi, teknoloji ile tecrübelerinin artısını sağlayarak, farklılıklara duydukları ihtiyacı tatmin edebilmeyi olanaklı hale getirmektedir. Kısa açıklaması ile kültür turizmi; insanların çalışma gezileri, sahne sanatları ve kültür turları, festival ve diğer kültürel olaylara katılımları, anıt ve sitlere ziyaretleri gibi kültürel isteklendirme amacıyla yaptıkları hareketleri olarak tanımlanmıştır (Abacılar, 2002, s 15).
Kültürel varlığın geçmişe ait olması (zamansal uzaklık) veya yaşanılan yerden uzak bir coğrafyada bulunması (mekânsal uzaklık) çekiciliğe yol açmaktadır. Bazılarını ise zihinsel bir uzaklık (ileri sanat ve bilim eserlerini anlama çabası) kültür turizmine çekmektedir (Oter ve Özdoğan, 2005, s 129).
Simpson’a göre kültürün gerçekten de bir çekicilik oluşturabilmesi için, benzetme yerindeyse “kısa zamanda sunulabilir ve sindirilebilir” bir paket haline getirilmesi gerekir.
Örneğin otel lobilerindeki otantik giyimli garsonlar ve antik görünümlü eşyalar içerisinde kahve sunulması bu duruma bir örnektir (Gürbüz, 1999, s 11).
Kültür-turizm ilişkisini inceleyecek olursak eski sanat eserlerini tarihi yapıların, müzelerin, eski uygarlıklara ait kalıntıların görülmesi amacıyla yapılan seyahatler, araştırma ve inceleme için yapılan yer değiştirmeler kişilerin ufuklarını açmakta ve kültür turizmini oluşturmaktadır ( Tunç ve Saç, 1998, s 32).
Bazı kaynaklarda; kültür turizmi yerine miras turizmi kavramı da kullanılmaktadır. Miras turizmi; bir alanı ziyaret etmek için turistlerin temel motivasyonunun miras karakteristikleri üzerine dayandığı turizmin bir alt grubu olarak tanımlanmaktadır (Abacılar, 2008, s 15).
Kültür turizmi tarihi eserleri ziyaret nedeniyle miras (heritage) turizmini, güncel sanatsal etkinliklerden yararlanması nedeniyle de sanat turizmini içine almakta ve yaratıcı turizme (turistin kendi deneyiminin üreticisi olduğu yeni bir yaklaşım) doğru genişlemektedir. Öte yandan, kültür turizmi ve kentsel turizm arasındaki yakınlaşma kültür turizminin sınırlarını belirlemeyi güçleştirmektedir (Bonet, 2003, s 189).
Kültür turizmine ilişkin yazılan ilk makale “ABD’de Kültür Turizmi” başlığını taşımaktadır (Anthony, 1985, s 234). Kültür turizminin faydalı bir turizm çeşidi olduğu ortaya konulan yazıda, insanların yaşam biçimlerindeki iyileşme ve eğitim durumlarındaki artış ile sanat ve turizm ilişkisi artığını belirtmektedir. (Anthony, 1985, s 234).
Kültür turizmi ile kast edilenin ne olduğu hiçbir zaman tam olarak açıklanamadı (Hughes, 2002, s 165). Bazen yükselen bir niş pazar, bazen de bir özel ilgi turizmi olduğu düşünülen kültür turizmi 20. yüzyılın sonuna doğru ortaya çıktı (Hughes ve Allen, 2005, s176).
Farklı kültürleri görüp tanımak için yapılan bu seyahat ve konaklamalar “kültür turizmi” olarak adlandırılmaktadır. İnsanlar eski medeniyetlerin ya da kültürlerin izlerini
görmenin yanı sıra kendi kültürleri dışındaki kültürlere de ilgi duymaktadırlar (Arınç, 2002, s.101).
Turizm profesyonelleri sanata, atalardan kalan mirasa ve bir yerin ayırt edici özelliğine yönelik yapılan seyahati kültür turizmi olarak tanımlamışlardır (Raj, 2003, s 3). Ev sahibi topluluk dışında olan kültürel amaçlı özel destinasyonlara yapılan ziyaretler de kültür turizmi olarak ele alınmaktadır (Hausmann, 2007, s174). Raj’ a göre turistin gittiği yerde kültürel aktivite içerisinde vakit geçirmesi seyahatlerinde tarihi kalıntıları ve kültürel anıtları keşfetmek olan turizm şeklidir (Raj, 2003, s 4). Kantarcıya göre ise, genellikle eski sanat eserlerinin tarihi yapıların, müzelerin, eski uygarlıkların görülmesi amacıyla yapılan seyahatler bu kapsamda değerlendirilmektedir ( Kantarcı, 2004, s 21).
Her ne sonuç için olursa olsun kültür turizminin başlangıç noktası kültürel kaynaklar ile potansiyel turisti çekmektir (Hughes ve Allen, 2005, s175). Deniz, güneş, kum, dağ vb. doğal çekicilikleri ön plana alarak seyahat edenlerin bile zamanlarının bir kısmını bulundukları bölgenin kültürünü tanımaya ayırdıkları turizm piyasasında kültür turizmi üzerine birçok tanım yapılmakta ve yapılmaya devam edecektir.
2.1.2. Kültür Turizmi Özellikleri
Kültür turizmi başlığı altında tüketici motivasyonları arasında farklılıklar vardır. İşte bu nedenle farklı turist tipleri tanımlanabilir (Hausmann, 2007, s 175). Kültür turistini incelemeye yönelik birçok araştırma yapılmıştır. Bu araştırma sonuçları kültür turizminin oldukça nitelikli ve yüksek harcama kapasitesine sahip bir pazarı ilgilendirdiğini göstermektedir.
Kültür turizmini birkaç başlık altında incelemek gerekir. İlk olarak, turistik aktivite olarak parası ve zamanı kısıtlı olan zevk ve eğlence için seyahat eden insanların oluşturduğu bir grup hareketidir. Bu kültürel zenginlikleri ziyaret eden insanlar o bölge hakkında hiçbir şey bilmemektedir. İkinci olarak, kültürel turizm tarihi alanları ve buradaki
değerleri kullanır. Sadece bu değerlerin yönetimi yetmez. Zira turizmin ihtiyaç duyduğu birçok alan var. Üçüncü olarak hiç şüphe yok ki kültür turisti de birçok ihtiyacı olan bir tüketicidir. İnsanların bu ihtiyaçlarının karşılanacağı alanların dikkatlice doğal yapıyı bozmadan adapte edilmesi gerekir. Bu kulağa hoş gelen sözün gerçekleştirilmesi o kadar kolay olamayabilir. Dördüncü olarak, kültür turizmi turistlerin düşüncelerini dikkate almak zorundadır. Kültür turisti daima öğrenmek, deneyim kazanmak amacıyla seyahat eder düşüncesi de yanlış bir popüler düşüncedir (Hausmann, 2007, s174).
Unutmamak gerekir ki, turist eve döndüğün zaman yaşadığı kültürel tecrübenin kendisine prestij kazandırdığını düşünmektedir. Seyahat sırasında alınan otantik eşyalar yaşanan tecrübenin bir çeşit tescili anlamına gelmektedir (Gürbüz, 1999, s 12).
2.1.3. Kültür Turizm Kaynakları
Kültür turizminin altında çeşitli nedenler yatmaktadır. Eski sanat eserlerinin, tarihi yapıların, müzelerin, eski uygarlıkların ve onlara ait kalıntıların görülmesi amacı, araştırma, kesif ve dini amaçlı seyahatler (Toskay, 1993,s 156), yerel mimari ve orijinal özellikler, kütüphaneler, yerel mutfak, festivaller ve fuarlar, tiyatro ve sinema (Tunç ve Saç, 1998), müzik ve dans, lisan ve edebi çalışmalar ve alt kültürleri tanıma amacıyla yapılan seyahatler kişilerin bilgi ve görgülerini arttırmakta ve kültür turizmi içinde yer almaktadır.
Bazı araştırmacılar turist grubu ile turist çeken yöre arasındaki kültürel benzerliklerin turist sayısında artış sağlayacağı görüşünü savunmaktadır (Ng ve diğerleri, 2007, s 1498).
Çoğu kez turizm planlamaları tarihi ve kültürel değerleri dikkate almadan yapılmakta ve bunun sonucunda tarihi ve doğal değerlerin korunmasında problemlerle karşı karşıya gelinmektedir (Öztürk ve Yazıcıoğlu, 2002, s 190)
Şekil. 1 Kültürel Turizm Kaynakları
Kaynak: Rıchards, Gerry. (2001), Cultural Attractions and European Tourism, CABI Publishing, Newyork, (2001).
Amacı, tarihi anıtlar ve sitlerin korunması, muhafaza edilmesi ve değerlendirilmesine yönelik teoriler, yöntemler, teknikler ile ilgili her türlü araştırmayı desteklemek ve yönlendirmek olan Uluslararası ve hükümetler dışı bir organizasyon olan ICOMOS; (Uluslararası Anıtlar ve Sitler Konseyi – International Council on Monuments and Sites) 1965 yılında Varşova’da kurulmuştur. Uluslararası Anıtlar ve Sitler Konseyi’nin 1976 yılında yayımladığı kültürel turizm tüzüğüne göre Kültür turizminin amacı, başka
Festivaller ve özel olaylar: - Folklor
- Sanatçılar - Spor - Özel ilgi
Sportif ve boş zaman faaliyeti: - Katılıcımlar - Seyirciler - Geleneksel oyunlar ve sporlar - Sağlık merkezleri Yerel el sanatları Sanatsal faaliyetler - Tiyatrolar - Sanat galerileri Mimari çeşitlilik Lisan: - Yerel lisan - Bölgesel lisan - Lisan okulları İnanç merkezleri: - Türbeler - Kiliseler - Katedraller Endüstri ve Ticaret: - İşyeri ziyaretleri - Tarımsal çekicilikler - Ünlü mağzalar - Pazarlar
- Boş zaman alışverişleri - Alışveriş merkezleri
KÜLTÜR TURİZM KAYNAKLARI
Müze çekicilikleri: - Müzeler ve kültürel mira çekicilikleri
- Kaleler, tarihi binalar, ve kamu binaları
- Tarihi bahçeler - Tarihi sit alanları - Tarihi köy ve kasabalar
Tarihsel olaylar ve ünlü kişiler Modern Kültür - Yerel Filmler - Yerel Tv’ler - Temalı Parklar
Yerel içecekler ve içecekler
Özel ilgi seyahatleri etkinlikler ve gezi programı Temalı etkinlikler ve gezi programı
amaçların yanında anıtların ve sitelerin keşfedilmesi olan turizm seklidir. (Uluslar Arası Anıtlar ve Sitler Konseyi, 2008).
Ekonomik etkilerine bakıldığında sanat aktivitelerinde kültür turistinin sanat aktivitelerine yerel katılımcılardan daha fazla gelir getirdikleri görülmektedir (Anthony, 1985, s 241).
2.1.4. Beypazarı’nda Kültür Turizmi Kaynakları
Birleşmiş Milletler Çevre Programı 2002 yılında kültür turizmi için festivallerin gelişimine destek olmuştur ( Raj, 2003, s 4).
Kültürün gerçekten de bir çekicilik oluşturabilmesi için, benzetme yerindeyse “kısa zamanda sunulabilir ve sindirilebilir” bir paket haline getirilmesi gereklidir. Kültürün yoğunlaştırılarak bir meta olarak sunulmasına örnek olarak otel lobilerindeki şark köşelerinde otantik kıyafetli garsonlarla Türk kahvesi sunulmasıdır (Gürbüz, 1999, s 11).
Bir kültür ürününün hem özel olması, hem de sürdürülebilir ve ulaşılabilir olmasının yanı sıra, kültür ürünün sunuluş biçimi ve yönetilme şekli ve tanınması da çok önemlidir (Birdir, 1999, s 23).
Bölgenin turizm amaçlı ve özellikle kültür turizmine dönük varlıkların değerlendirilebilmesi için tarihi yapıtlar koruma altına alınmalı ve gerekli restorasyon çalışmaları yapılarak uygun olan yapılar müze olarak kullanılabilir (Sarıışık, 1999, s 71).
Güneş-deniz-kum turizmindeki durumun aksine, her ülke turist çekmede kendine özgü kültürel çekiciliklerini ön plana çıkartabildiği ölçüde, söz konusu çekicilikler başka bir ülkede bulunmadığından bu alanda adeta bir tekel durumuna girebilir ve böylece fiyat rekabetinden korunabilir (Gürbüz, 1999, s 11).
Bir bölgedeki tarihi eserler kadar, o bölgedeki geleneksel alışkıları simgeleyen kültürel etkinliklerde turizm talebi için bir başka çekicilik unsurudur. Hemen hemen tüm ülkelerde bu etkinlikler ziyaretçiler için önemli seyahat nedenlerindendir (Küçükaltan, 1999, s 78).
Kültürün etkin bir şekilde algılatılmasının bir yolu, görsel unsurlara başvurmaktır. Bu açıdan özellikle otantik nitelikli hediyelik eşyalar satışlarının önemli bir rol oynadığı söylenebilir. Yani hediyelik eşya sadece turistlerden daha fazla gelir sağlamanın bir yolu değil kültür turizminin temel taşlarından biridir (Gürbüz, 1999, s 16).
2.1.5. Turizmin Kültürel Miras Üzerine Etkileri
Kültür turizm aktiviteleri yalnızca yeni ziyaretçiler çekmek, mevcut pazarı elinde tutmak, daimi ziyaretçileri elinde bulundurmak amacıyla gerçekleştirilmez. Aynı zamanda yeni kültürel kaynakların finanse edilmesinde ve mevcut yapının da korunmasına kolaylık sağlar (Hausmann, 2007, s 173).
Kültür turizminden elde edilen kazancın yine kültürel ve tarihi alanların korunması ve restorasyonunda kullanılması basit bir ekonomik denklemdir(Ashworth ve Tunbridge, 1999, s 112). Kültür turizmi kültürel varlıkların yıpranmasına (değer kaybetmesine)neden olabileceği gibi korunmasını da (değer kazanmasını) sağlayabilir. Kültürel turizmin bu etkileri merkezi ve yerel düzeyde turizm politikalarında dikkate alınmayı gerekli kılmaktadır.
İnsanların ve kültürel değerlerin görülmesi ve tanınması, kültürlerin karşılıklı etkileşiminin sağlanması açısından da önem taşımaktadır. Bunun yanında kültür turizmi bir ülkede kültürel değerlerin tanınması, korunması, sahiplenilmesi ve ilişkiler politikası olarak düşünülmektedir (Kozak, 1999, s 87).
Günümüz toplumunda koruma bilincinin henüz yeterince yerleşmemiş olmasının kültürel değerlerin bozulmasında veya yok oluşunda önemli bir etken olduğu da unutulmamalıdır (Tok, 2002, s 222).
Unutmamak gerekir ki, turist eve döndüğü zaman yaşadığı kültürel tecrübenin kendisine prestij kazandırdığını düşünmektedir. Seyahat sırasında satın alınan otantik eşyalar yaşanan tecrübenin bir çeşit tescili anlamına gelmektedir (Gürbüz, 1999, s 12).
Bir kültür öğesi olan el sanatları, önemli bir turistik çekicilik unsuru oluşturur (Kozak, 1999, s 87). Turistin gittiği yerde otantik mallar satın almasına sebep olan güdüler normal satın alma davranışıyla ilgili güdülerden çok farklıdır. Turistin yanında götürdüğü hediyelik eşyalar, adeta geçirdiği kültürel tecrübenin bir delili veya sertifikası anlamına gelmektedir (Gürbüz, 1999, s 16).
Kentlerin kendine özgü kimliği, tarihi süreç içinde toplumsal olgular, kültürel ürünler, doğal çevre olanaklarının değerlendirilmesi, insanlar arasındaki iletişim olgusu içinde; bina, sokak ve meydanların özel bir yerde düzenlenmesiyle ortaya çıkar ( Öztaş ve Sezgin, 1999, s 98).
Kültürel varlıklarımızı turizmin önünde bir engel gibi görmek değil tam tersine bu iki sektörün birbirini besleyen ve birbirlerinin gelişmelerine yardımcı olacak sektörler olarak görmektir (Tok, 2002, s 226).
2.1.6. Kültür Turizmine Katılan Turistlerin Özellikleri
Turist için kendi bölgesi veya ülkesinde bulunan değerlerin ötesinde ülkeler arası veya bölgelerarası değişkenlik gösteren mekânlar bir çekicilik unsuru yaratmaktadır (Küçükaltan, 1999, 74).
2000 yılı için yapılan bir tahmine göre, dünya nüfusu düşük hızla arttığı takdirde 50 yaş ve üzerindeki nüfusun Avrupa nüfusu içerisindeki oranı %32,4 olacaktır. Bu nüfus dilimini oluşturan insanların turizme katılması ile kültür turizmi arasında yakın ilişkiler bulunmaktadır (Gürbüz, 1999, s 11).
Kültür turistinin analiz etmeye yönelik bir diğer araştırmada ankete katılanlara “son iki yılda seyahatlerinde katıldıkları aktiviteler” sorulmuştur. Sonuç olarak kültür turizmi açısında turistlerin sosyoekonomik (gelir ve eğitim) durumlarının insanları kültürel aktivitelerden alıkoymadığını; farklı aktivitelere yönlendirdiğini ortaya koymaktadır (Kim ve diğerleri, 2007, s 1370).
Kültür turizmi en çok gelir getiren, en zengin kesime hitap eden turizm türü olarak kabul görmektedir. Üstelik kültür turizmi yeme içme kültürü ve alışveriş ile desteklenirse tekrar tekrar yapılabilen bir geziler dizisi olacaktır (Genim, 2002, s 207).
Kültür turisti daha yaşlı ve daha iyi eğitimli daha çok para kazanan ve bütün ülkeyi gezen kişiler olarak açıklanmıştır. Seyahatlerinde daha fazla para harcayıp, daha özellik arz eden bölgelerde ve aktivitelerde daha fazla zaman geçiren çoğunlukla kadınların oluşturduğu bir pazar olarak tanımlanmıştır (Hausmann, 2007, s175).
Kültür turistini anlamaya yönelik birçok araştırma yapılmış ve farklı sonuçlara ulaşılmıştır. Yapılan bu inceleme ve araştırılmaların yapıldığı zaman, mekân, ekonomik ve sosyolojik gelişmeler ile farklı değişkenler bu sonucu etkilemektedir.
2.1.7. Kültür Turizmine Katılan Turistlerde Varış Yeri İmajı
Kültür geniş kapsamlı bir kavramdır ve farklı bilim dallarında kullanılmaktadır. Bu nedenle kültür ile ilgili bir tanım yapmak zordur. Kültür, mevcut toplumun üyelerinin öğretilmiş genel davranış modelini, özel bir grup insanın farklı yaşam tarzını ifade eder (Akova ve Çetinkaya, 1999, s 49).
Turizmin başlangıcı çoğunluğunun sandığı gibi güneş ve deniz değil, kültür gezileri, bilinmeyeni bilme, görülmeyeni görme, öğrenme içgüdüsüdür (Genim, 2002, s 205).
İmaj; kişinin fiziksel algılama sınırlarının ötesindeki şey hakkında sahip olduğu ussal çağrışım veya temsildir. İmaj duyularla algılanan bir şey hakkında bellekte kalan izler olabildiği gibi kişinin bir şey hakkında oluşturduğu zihinsel bir kurmaca da olabilir. Geçmişe ait algılarını canlandırmada ve yeni bilgiler edinmede imajlar kişiye yardım sağlar. Bir turistik tesis, bir koy, bölge, ülke, bir kaç ülke grubu, hatta bir kıta turistik destinasyon olarak tanımlanabilmektedir. Destinasyonların bu çeşitliliği onları pazarlayanlara da yansımıştır. Destinasyon imajı belli bir turist pazarının destinasyon hakkında algılamış olduğu imajdır. İmaj yaratma ve yönetme işinin temelinde etkin iletişim bulunmaktadır. İmaj geliştirme surecinde ele alınan destinasyon sınırlarının belirlenmesi, imajı etkileyen ve ondan etkilenen aktörlerin ayırt edilmesi gerekmektedir. Yörede yaşanan “gerçek imaj” ve yörenin dışarıdan algılanan imajları önceden bilinmeli ve buna uygun bir “hedef imaj” oluşturulmalıdır Kolay ulaşım, fiyat/kalite uyumu, iklim, etkinlik sunumu ve tesiste çeşitlilik başarılı destinasyonların ortak özellikleri olarak belirmektedir. Son yıllarda, kültürel ve/veya doğal mirasa yakınlığın önemi artmaktadır. İskoçya yukarıda sayılan avantajlara sahip olmamasına rağmen doğal ve kültürel mirasının iyi tanıtımı ve güçlü bir imaj çalışması ile çekim gücünü koruyabilmektedir (Oter ve Özdoğan, 2005, 129).
Çeşitli ülkeler kültür miraslarını kültür turizmi adı altında turizm pazarına sunarak imajlarının pozitif olarak tanınmasına neden olmuşlar ve turizm pazarından alternatif turizm çeşitlerinden olan kültür turizmiyle büyük pay almayı hedeflemişlerdir (Köybaşı, 2006, s 24).
Kültür turizminde pazar büyüklüğü tam belli değildir. Kimin kültü turisti kimin kültür turisti olmadığının hatları belirsizdir. Çünkü turistleri çeken kaynakları kimin ziyaret ettiği belli değil. Bir turistik çekicilik unsuruna sahip kültürel kaynaklar her türlü ziyaretçiyi çekme önemine sahiptir (Richards, 2002, s 1050).
Gerçekte turistler birden fazla motivasyona bağlı olarak seyahat edebilirler. Güneş-deniz-kum güdüsüne bağlı olarak seyahat edenler, gidecekleri yerlerin aynı zamanda kültürel açıdan da cazip olmasına önem verebilirler (Gürbüz, 1999, s 9).
Ekonomik gücü yüksek batılı insanının en önemli özelliği merak değişik şeyler görme ve öğrenme arzusudur. Ülkemiz bu arzuyu destekleyen ve arttıran posterler dışında hemen hemen kalıcı ve gelecek kuşaklara motive edici hiçbir şey yapmamaktadır (Genim, 2002, s 206).
2.1.8. Dünya’da Kültür Turizmi
Küreselleşme sürecine giren dünyada artık diğeri ötekini anlama ve tanıma ihtiyacı duyuyor (Emir, 2002, s 129). Ülkelerinde turizm pastasında pay alma isteği sahip olduklarını bir ürüne dönüştürerek sergilemelerinin yolunu açıyor. Dünyada bu alanda var olan turistik ürünlere ilişkin birkaç örnek aşağıda verilmiştir.
Sahra Çölü’nün tam ortasında yer alan anıtlar (The Tadrart Acacus ve Messak Settafet) Afrika’nın ve dünyanın en önemli kültürel mirasları arasında yer almaktadır. Kayalara çeşitli şekillerin verilerek sanat eserlerinin oluşturulması, arkeolojik alanlar ve Sahra Çölü’nün muazzam görünümü turistlerin ilgisini çekmektedir (Lernia, 2005, s 441)
Fransa ve İtalya dışında kültür turizmine ağırlık veren hemen hemen tek ülke Mısır’dır. Bu ülke son yıllarda pek çok kitap ve film ile tüm dünya da Mısır’ın gizemini vurgulamakta ve bu ülkeyi görme arzusunu sağlamaktadır. Mısır’da bir güneş ve deniz ülkesidir. Gerek Akdeniz gerekse Kızıldeniz kıyısında pek çok tesisi olmasına rağmen güneş ve denizi değil, bugün yaşayanlarının oluşturmadığı ancak maliki olduğu bir kültürü “Antik Mısır Kültürü”nü pazarlamaktadır (Genim, 2002, s 206).
Turizmin zamanın en dinamik aktivitelerinden biri olduğunu savunan Dünya Turizm Örgütü, bu işlevin önemli bir gelişme seçeneği olduğunu ve yoksulluk ile basa çıkmak, kalkınmayı sağlamak için etkili öneriler getirilmesi gerektiğini belirtmektedir. Kültür turizminin bir alana getirdikleri değerlendirildiğinde sağladığı finansal kazanç özellikle ön plana çıkmaktadır (Abacılar, 2008, s 20).
TABLO 1
1950- 2004 Yılları Arasında Uluslararası Turizm Getirileri
ULUSLAR ARASI TURİZM GETİRİLERİ 1950- 2004 Uluslar arası Turizm Getirileri(US$, milyon)
YILLAR Dünya Afrika Amerika Asya&Pasifik Avrupa Orta Doğu 1950 2,1 0.1 1.1 0.04 0.9 0.03 1960 6.9 0.2 2.5 0.2 3.9 0.1 1965 11.6 0.3 3.4 0.5 7.2 0.3 1970 17.9 0.5 4.8 1.2 11 0.4 1975 40.7 1.3 10.2 2.5 25.9 0.9 1980 106.5 3.4 24.7 11.3 63.7 3.5 1981 108.1 3.7 27.8 13.2 59.4 4.1 1982 104.3 3.4 25.7 13.4 58 3.9 1983 104.9 3.5 26.3 14.1 56.7 4.3 1984 113.7 3.2 32 15.1 58.8 4.6 1985 120.8 3.1 33.3 16.3 63.9 4.2 1986 146.6 3.6 38.4 21 80.2 3.4 1987 181.1 4.6 43.1 28 101 4.5 1988 210.2 5.5 51.3 36.7 112.2 4.3 1989 230 5.7 60.3 41 118.1 4.9 1990 273.2 6.4 69.3 46.7 145.6 5.1 1991 286 6 7 6.4 48 150.4 5.3 1992 328.7 6.8 83.7 56.3 174.4 7.5 1993 334.9 6.9 89.2 62.1 168.7 8 1994 366 7.6 92.5 72.8 183.8 9.3 1995 411. 3 8.5 98.4 82 211.9 10.5 1996 447. 5 9.7 108.3 93.5 224.2 11.9 1997 452.3 9.5 114.5 90.8 224.7 12.8 1998 448.9 10.3 115.2 76.6 234.1 12.6 1999 462 11.1 120 83.7 233.1 14.1 2000 479.2 10.6 131 90.4 231.6 15.6 2001 467 11.5 119.8 93.5 226.7 15.5 2002 481.6 11.8 113.7 99.1 241.2 15.7 2003 524.2 15.5 114.1 94.9 282.9 16.8 2004 622.7 18.3 131.7 125 326.7 21
Bir yörede sadece tarihi eser gezmekle o kültür geçmişten geleceğe uzanan bütünlüğü içinde yeterince özümsenemez. Daha çarpıcı katılımlar, daha tatmin edici programlar gerekir (Emir, 2002, s 130).
Ülkelerin sahip oldukları kültürü, gelenek ve görenekleri yansıtan ülke mutfaklarında tanıtımın önemi büyüktür. Dünyaca ünlü ülke mutfakları arasında Türk, Fransız, İtalyan, Alman, İsviçre, İngiliz, Amerikan, Kanada, Çin, Japon, Meksika, Macar ve Hint mutfakları sayılabilir (Aksu vd., 1999, s 104-106).
Endonezya’nın Bali Adasında kültür turizmi olarak müzik ve dans ele alınmaktadır (Dunbar-Hall, 2000, s174-192).
Avustralya’nın kırsal alanlarında turizm, özellikle de kültür turizmi, yerli halkın (Aborjin) ekonomik ve sosyal aynı zamanda kültürel kalkınması için bir fırsat olarak görülmektedir (Ignjic, 2001, s 1).
Tasmanya’da kültür turizminin temelinde sanatsal ürünler vardır. Tasmanya sanatın tüm dallarını ekonomik kaynak üreten ürünler olarak değerlendirmekte ve müzikten tiyatroya, görsel sanatlardan yazıma, sanat eğitiminden yayımcılığa, film yapımcılığından, radyo ve televizyon gibi tüm sanat dallarına destek vermektedir (Birdir, 1999, s 24).
Kanada devleti 2005 yılında Saksatoon şehrinin 2006 yılı kanada kültür başkenti ilan etmiştir. Her yıl Kanada’nın farklı bir kenti kültür başkenti olarak ilan edilmektedir. Bu planlamanın amacı kültür ve sanatı desteklemesi, bu organizasyonların daha fazla kişi tarafından izlenebilir hale gelmesidir (Saskatoon, 2007, s 3).
Teksas’ta ise kültürel alanları görmek amacıyla gelen ziyaretçilerin normal turistlere oranla günde 29 dolar daha fazla harcamakta olduğu ve daha uzun sure kaldıkları belirlenmiştir. Eyalet Hükümeti Miras Turizmi Programı yatırılan her 1 dolar için eyalet ekonomisine 23 dolar getiri olduğunu göstermektedir. Colorado’da ise yapılan ziyaretlerin üçte birinin kültürel mirasın bir parçası ile ilgili olduğu ya da tüm seyahatlerinin odak noktasının kültürel miras olduğu saptanmıştır. Bu da 1. 4 milyon dolarlık direkt gelir ve 1. 7 milyon dolarlık dolaylı gelir olmak üzere toplam 3.1 milyon dolarlık bir turizm getirisi sağlamıştır. Ayrıca Colorado’daki ev sahiplerinin kazancı olarak toplam 1 milyon dolar saptanmış ve turizm sayesinde 55,300 işgücü oluştuğu gözlenmiştir (Abacılar, 2008, s 22).
Hong Konk’da yapılan bir araştırmada kültürel ve tarihi zenginliklerin bir kaynağa dönüştürülmesi üzerine bir taslak hazırlandı. Bu taslağa göre müzelerin, tarihi alanların ve anıtların farklı alanlardaki katkıları incelendi (McKercher ve Ho, 2006, s 473).
Pakistan’da tarihi yerleri, müzeleri ve arkeolojik bölgeleri ziyaret eden yabancı turist sayısı 2005 yılında 2004 yılına göre %23,5’lik bir büyüme kaydetmiştir. Aynı dönemde aynı amaçla ülkeyi ziyaret eden yabancı turistlerin harcamalarında ise %28,6’lık bir artış meydana gelmiştir (Government of Pakistan Ministry of Tourism,2006, s 10).
2.1.9. Avrupa Birliği’nde Kültür Turizmi
Zaman içinde kum-deniz-güneş turizminden sıkılan tatilciler, Dünya Turizm Örgütü’nün verilerine göre yeni bir profil meydana getirmişlerdir. Yapılan araştırmalar, kitle turizminin hala rağbet görmesine ile birlikte alternatif turizm çeşitlerinin de artık tatilciler için başlıca seçenek haline geldiğini göstermektedir (Avcı ve Aşıkoğlu, 1999, s 117).
Aslında günümüzde insanların seyahat amaçlarını tatil, kültür, alışveriş, gibi kategorik ayrımlara tabi tutmak mümkün değildir. Kültür turizmi hem alt hem de üst kültürleri tatmin etmeye yönelik, müzelerden sanat galerilerinden, futbol maçlarına, hac ziyaretlerinden edebiyat toplantılarına kadar çok geniş bir alanı kapsamaktadır (Ahipaşaoğlu ve Değirmencioğlu, 1999, s 31).
Bir çok Avrupa şehri yerel kalkınma için turizmi stratejik sektör olarak seçmektedir (Russo ve Burg, 2002, s 631).
Kültür turizmi Avrupa Turizm piyasasının temel gelişme alanıdır. Avrupa Birliği ülkeleri kültür turizmi kapsamında 2001 yılında toplam 34 milyon turist ağırlamışlardır ve bundan çıkan sonuca göre kültür turizmi Avrupa Birliği ülkelerinin toplam turizminin %25’inden fazlasını oluşturmaktadır. İngiltere Kültür, Medya ve Spor Bölümü’nün yaptığı
açıklamaya göre 2000 yılındaki turizm ekonomisi toplam 63,9 milyar dolarlık gider oluşturmuştur. Turizm kaynaklı eğlence sektöründe 2000 yılı kapsamında 127,000 yeni meslek kolu ve 1,86 milyon işgücü meydana gelmiştir (Abacılar, 2008, s 26).
Turizm endüstrisi dünyanın en büyük en hızlı büyüyen sektörlerinden biridir. 2010 yılı tahminlerine göre 1,5 trilyon $’lık yıllık gelir hedeflenmektedir (Levine vd., 2005, s 402).
UNESCO’nun 16 Kasım 1972 tarihli genel konferansında “Dünya Doğal ve Kültürel Mirası’nı Koruma Anlaşması” imzalanmıştır. Dünya Mirası Listesi’ne girebilmek için; “Dünya Mirası Kriterleri” tespit edilmiştir. Dünya Mirası Kenti olma statüsünün en önemli sonuçlarından birisi de “Turizm”e dayanmaktadır. Üye kentlerin büyük bir çoğunluğunun ekonomik kaynağı “kültürel turizme” dayanmaktadır (Özköse, 1999, s 2).
İtalya’da; Vatikan, Roma, Venedik, Floransa Avusturya’da; Salzburg, Küba’da; Havana, Mısır’da; Kahire, Fransa’da; Paris, Yunanistan’da; Rodos, Japonya’da; Kyoto, Malta’da; Valetta, Norveç’te; Bergen, Portekiz’de; Evora, İspanya’da; Cordoba,
İngiltere’de; Ediburg, York.
Orta Avrupa şehirlerinin Kültür turizm potansiyelinin keşfi tahmin edildiği gibi öncelikle Prag gibi büyük metropollerde yoğunlaştı. Fakat daha sonra kademeli olarak da Çekoslavakya’nın Krumlov kasabası gibi daha küçük yerleşim birimlerine yayıldı (Ashworth ve Tunbridge, 1999, s 112).
Örneğin, 9-10 milyon nüfusu olan Macaristan sahip olduğu zenginlikleri en iyi şekilde değerlendirerek bu yolla ülke nüfusunun iki-üç misli turisti ülkesine çekebilmektedir (Tok, 2002, s 226).
Fransa da tarihi kalıntıların bulunduğu turistik alanlarda iki durum söz konusudur. Birincisi turistik aktivitelerin çok yoğun olduğu, iki bin yıllık geçişi olan aynı zamanda rekreasyonel alanların bulunduğu bölgelerdir. İkincisi ise daha uzun tarihi geçmişe sahip ve ulusal değeri ortaya çıkmamış bölgelerdir (Boniface, 2000, s 130). Buda demek oluyor ki Fransa alt yapısını hazırlamadığı kültürel zenginliklerini sunmuyor. Böylece koruma sağlanarak sürdürülebilirlik anlamında katkı sağlanıyor.
2.1.10. Türkiye’de Kültür Turizmi
Kültür turizminden söz edildiğinde aklımıza hemen arkeolojik sit alanları, antik kentler, ören yerleri, müzeler ve diğer tüm kültürel varlıklarımız gelmektedir (Tok, 2002, s 221).
Kültürün en önemli özelliği milli özellik taşıması ve bir topluma millet vasfını kazandıran en önemli eleman olmasıdır. Atatürk, Türk kültürünün zenginliğini, millet ve ülke bütünlüğünü koruyucu rolünü şu sözleriyle en güzel şekilde belirtmiştir: “Türkiye Cumhuriyeti’nin temeli kültürdür (Gürbüz, 1999, s 45).
Ülkemizde 1980 yılların son çeyreğinden itibaren yatak arzının giderek artması, gerek yabancı tur operatörlerini gerekse incoming tur operatörlerini marjı daha düşük olmakla birlikte satın alan kitlenin büyüklüğü nedeniyle toplamda daha fazla kazanç elde etmelerine olanak veren ve ayrıca riski daha düşük olan dinlence turizmine ağırlık vermeye yöneltmiştir (Ahipaşaoğlu ve Değirmencioğlu, 1999, s 29).
Ülkemizde kültür turizmine katılanlar ile ülkemizi ziyaret eden yabancı kültür turizmi ziyaretçileri arasında niteliksel olarak belirli bir fark olduğu saptanmıştır.
Türkiye’de kültür turizmine katılan yerli ziyaretçiler ile ülkemizi kültürel amaçla ziyaret eden yabancılar arasında mevcut olan bu farklılık ülkemizin içinde bulunduğu sosyo kültürel ve ekonomik düzeyi ile bağlantılı olduğu söylenebilir (Akova ve Çetinkaya, 1999, s 61).
TABLO 2
2007 ve 2008 Yılında Türkiye’yi Kültür Amaçlı Ziyaret Eden Yabancı Turist Sayısı ve Toplam Yabancı Turist Sayısı İçerisindeki Oranı
2007 YILI 2008 YILI
Çıkış Yapan Yabancı Çıkış Yapan Yabancı
Kültür Amaçlı Toplam % Kültür Amaçlı Toplam % I. Dönem Ocak-Mart 177.463 2.552.373 7 189.676 2.999.858 6,3 II. Dönem Nisan-Haziran 359.911 5.777.395 6,2 394.499 6.824.440 5,8 III. Dönem Temmuz-Eylül 339.238 9.941.407 3,4 436.042 11.282.874 3,9 IV. Dönem Ekim-Aralık 278.011 4.745.906 5,9 361.964 5.272.673 6,9 GENEL TOPLAM 1.154.623 23.017.081 22,5 1.382.181 26.379.845 22,9
Tablo 2’de Türkiye’yi ziyaret eden toplam turist sayıları ve kültür amaçlı ziyaret eden turistlerin toplamdaki oranı verilmiştir. Buna göre 2007 yılının III. Dönemi olan Temmuz-Eylül döneminde yaklaşık 10 milyon kişi ziyaret etmiştir. Bunlardan yalnızca %3,4’ü kültür amaçlı olarak seyahat etmiştir. 2007 yılının en az turist geldiği dönemi olan Ocak-Mart döneminde ise kültür amaçlı seyahat edenleri oranı %7 olarak gerçekleşmiştir. Yılın son çeyreğinde aynı dönemde seyahat eden turistlerin %5,9’u kültür amaçlı seyahat etmiştir. Yılın ikinci çeyreği olan Nisan-Haziran döneminde ise ülkeyi ziyaret eden yaklaşık 6 milyon ziyaretçiden %6,2’si kültür amaçlı seyahat etmiştir.
Tablodan anlaşılacağı üzere 2007 yılı verileri ile 2008 yılı verileri benzerlik göstermektedir. Toplam turist sayısında yaklaşık 3 milyon turist artış göstermiştir. Fakat kültür amaçlı seyahat eden turistlerdeki artış yalnızca %0,4’te kalmıştır. 2007 ve 2008 yıllarının Temmuz-Eylül döneminde ülkeyi kültür amaçlı seyahat eden turistlerin sayısında % olarak bir düşüş gerçekleşmiştir.
Geçmişten günümüze var olan kültürel zenginliklerin yöre halkı tarafından çeşitli nedenler ile tahrip edilmesinin yanı sıra, özellikle bu yerlerin bakımından ve korunmasından sorumlu olan kamu kuruluşlarının yetki karmaşası, kadro eksikliği ve ödenek yokluğu gibi dezavantajlar sorunun büyümesine katkı sağlamaktadır (Kızılırmak, 1999, s 39).
Orta ve Doğu Avrupa ülkeleri kültür turizmi alanında turist gönderen Batı Ülkelere yönelecek olursa, kendilerini tanıtması ve niş pazarları hedeflemesi gerekir (Hughes ve Allen, 2003, s173).
Kültür turizminden daha fazla pay ve gelir elde edebilmek için gerek iç gerekse dış turizme yönelik müzelerin önemi tartışılmazdır (Gürbüz, 1999, s 46).
Benzerleri Türkiye’de de bulunan Endüstriyel Kültür Müzesine bir örnekte Amerikanın Toledo Şehrinde bulunmaktadır. “Jeep Museum” adlı müzede endüstriyel kalkınmanın tarihi seyri miras turizmi içerisinde sergilenmektedir (Xie, 2006, s 1321-1330).
Milli, bölgesel ve yerel kimliğin artan bir oranda önem kazanması ve müzelerin de bu bağlamda geleneksel kültürel değerlerdeki değişimi ve sürekliliği objektif bir biçimde yansıtabilecek yerler olması, müzelerin önemini her zaman gündemde tutmaktadır (Gürbüz, 1999, s 46).
Bir ülkenin mutfağıyla kültürü arasında çok sıkı bir ilişki vardır. İkisi birbirini tamamlamaktadır. Ülke mutfakları günlük olayları, inançları mecazi yönüyle ve uygulamalarla yansıtmaktadır (Aksu vd., 1999, s 104).
2.1.11. Beypazarı’nda Kültür Turizmi
Beypazarı’nda kültür turizmini festivaller, el sanatları, yöresel yemekler, tarihi ve otantik evler ile konaklar oluşturmaktadır. Bu bölümde ise bunlara ilişkin teorik bilgiler yar
almaktadır. Çalışmanın Beypazarı ile ilgili olan kısmında ilçeye ait değerler ayrıntılı olarak ele alınacaktır.
Güneş-deniz- kum turizmindeki durumun aksine, her ülke turist çekmede kendine özgü kültürel çekicilikleri ön plana çıkartabildiği ölçüde, söz konusu çekicilikler başka bir ülkede bulunmadığından bu anlamda bir tekel oluşturabilir ve uluslararası rekabetten korunabilir (Gürbüz, 1999, s 11).
Festival organizasyon komiteleri ziyaretçi çekmek ve kültürel imaj yaratmak için tarihi ve kültürel konuları kullanmaktadır. Böylelikle ev sahibi ülkenin önemi artmaktadır (Raj, 2003, s 1).
Festivaller önemli bir turizm hareketi ve yurt dışına tanıtım aracıdır (Anthony, 1985, s 246).
Festivaller, turiste yerel halkın kültürünü nasıl sergilediğini ve bunun toplumu kalkındırmadaki etkisini görme fırsatı sağlar. Ayrıca ziyaretçilerin ev sahibi toplum ile etkileşimini ve eğlenmesine yardımcı olur ( Raj, 2003, s 4).
Yerel düzeyde düzenlenen bir festivale yalnızca festivalin gerçek geleneksel anlamıyla ilgilenenlerin yanı sıra, normal turist bakış açısı altında ilgi duyan kimselerinde izleyici olarak katılması, söz konusu faaliyetin geleneksel karakterini aşındırabilmektedir. Piyasa ekonomisi koşulları altında festivalden maddi yararlar da bekleniyorsa (ki buna “turizmin gelir yaratıcı etkisi” denilmektedir) söz konusu aşınmanın kaçınılmaz olduğu öne sürülebilir ( Gürbüz, 1999, s 13).
Kültürün etkin bir şekilde algılatılmasının bir yolu, görsel unsurlara başvurmaktır. Bu açıdan özellikle otantik nitelikli hediyelik eşya satışlarının önemli bir rol oynadığı söylenebilir. Yani turistik eşya sektörü, sadece turistlerden daha fazla gelir sağlamanın bir yolu değil, kültür turizminin temel unsurlarından biridir (Gürbüz, 1999, s 16).
Şu bir gerçektir ki, yok olmaya yüz tutmuş birçok gelenek ya da el sanatı turizm sayesinde yaşama gücü bulmaktadır. Ne var ki otantik nesnelerin turistikleşmesi süreci içerisinde bunlarda bir başkalaşım yaşatabilmektedir (Gürbüz, 1999, s 12).
Turistin gittiği yerde otantik mallar satın almasına sebep olan güdüler, normal satın alma davranışlarıyla ilgili güdülerden çok farklıdır. Turistin yanında götürdüğü hediyelik eşyalar, adeta geçirdiği kültürel tecrübenin bir çeşit delili veya sertifikası anlamına gelmektedir (Gürbüz, 1999,s 16).
Hükümetlerin ekonomik kalkınma stratejilerinden biri de tarihi binaları ve kültür turizmini desteklemek ve geliştirmektir( Raj, 2003, s 1).
Toplumların en önemli kültürel varlıklarını oluşturan alanlardan mimarlık ve kentsel mimarlarımız, göç hareketleri, şehirleşme ve rant ekonomisinin baskılarıyla savunmasız kalmakta, kimliklerinin yitirmektedir (Öztaş ve Sezgin, 1999, s 98). Korumacılıkta başarının sırrı ise koruma ve kullanma dengesini kurabilmekten geçer (Tok, 2002, s 227).
2.2. Beypazarı İle İlgili Genel Bilgiler
Beypazarı İlçesine ilk ismi Kuwi’ler “Lagania” olarak vermişlerdir. Luwice Lagania “Kaya Doruğu Ülkesi” anlamına gelmekte olup, Beypazarı’nın kurulduğu yerin konumunu oldukça güzel bir şekilde anlatmaktadır. M.S. 6. yüzyıla kadar adı Lagania olan Beypazarı’nın adı bu tarihten sonra değişmiştir. M.S. 491-518 yılları arasında hüküm süren Bizans İmparatoru Anastasios o zamanlar Piskoposluk merkezi olan Lagania’yı ziyaret etmiş ve bu ziyaretin anısına burası Anastasiopolis olarak anılmaya başlamıştır. Beypazarı’nı Rumlardan, Kütahya Beylerinden Germiyanoğlu Yakup Şah’ın Veziri Dinar Hezar alarak Osmanlı topraklarına katmıştır. Bundan sonra Beypazarı’nın adı fethedenin hatırasını yaşatmak amacıyla “Beyhezarı” olmuştur. Sonradan bu Bey buraya yerleşerek
