Bitkisel Üretimde Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar ve Ürünleri ile Biyogüvenlik

Funda YILMAZ

BİTKİSEL ÜRETİMDE

GENETİĞİ DEĞİŞTİRİLMİŞ

ORGANİZMALAR VE

ÜRÜNLERİ İLE BİYOGÜVENLİK

Uzmanlık Tezi

Yayın No: 2914

İKTİSADİ SEKTÖRLER VE KOORDİNASYON GENEL MÜDÜRLÜĞÜ Kasım 2014

ISBN 978-605-9041-15-7

Bu tez Müsteşar Yardımcısı Erhan USTA başkanlığında, Şevki EMİNKAHYAGİL, Dr. Vedat ŞAHİN, Bahaettin GÜLGÖR, Doç. Dr. Adil TEMEL ve Cumhur Menderes BOZ’dan oluşan Planlama Uzmanlığı Yeterlik Sınav Kurulu tarafından değerlendirilmiştir.

 L    TEùEKKÜR 

Herúeyden ve herkesten önce, hayatÕmÕn her evresinde oldu÷u gibi  bu çalÕúmanÕn hazÕrlanmasÕ ve teslimi süresince de sevgi ve deste÷ini üzerimden

HNVLN HWPH\HQ hoúgörü ve anlayÕúÕyla EHQL UDKDWODWDQ YH PRWLYH HGHQ kÕymetli DQQHPNermin YILMAZ’a,

7H]imin kurgulanmasÕ, hazÕrlanmasÕ ve geliútirilmesi DúamalarÕnGD de÷erli görüúleri ile bana yol gösteren vedesteklerini her zaman arkamda hissetti÷im

saygÕde÷er hocalarÕm Sn. Prof. Dr. Gökhan SÖYLEMEZOöLU ve Sn. Prof. Dr. Ali ERGÜL’e, 

DanÕúmanÕm olarak tezime yaptÕ÷Õ katkÕlarÕnGDQ GRODyÕ Daire BaúkanÕ  Sn. Dr. Taylan KIYMAZ’a,

7H]LQ WHNQLN RODUDN de÷erlendirilmesinin yanÕ sÕra yaptÕklarÕ kÕymetli paylaúÕmlarÕndan dolayÕ 6Q3URI'U)DLN.$17$56Q'U$Alev BURÇAKYH TÜRKTED Genel SekreteriSn. Dr. Müfit ENGøZ’e,

Bu çalÕúmanÕn önemli bir bölümünü oluúturan eNRQRPHWULN PRGHOLQ

kurulmasÕ ve öngörülerin oluúturulmasÕnda vermiú olduklarÕ destekler için 6n. Dr. Mehmet HASDEMøRYH6Q3URI'UVedat CEYHAN’a

7H]LQ son kez gözden geçirilmesindH sa÷ladÕ÷Õ de÷erli katkÕlarÕndan dolayÕ kÕymetli arkadaúÕm Planlama UzmanÕ Sn. PÕnar TOPÇU’ya, 

Bu çalÕúmaya yorum ve önerileriyle katkÕ sa÷layan Tez De÷erlendirme .RPLWHVLBaúkan ve üyelerine,



      en içten teúekkürlerimi sunarÕm.

 )XQGD<,/0$= $QNDUD     



LL 

ÖZET

Planlama UzmanlÕ÷Õ Tezi

BøTKøSEL ÜRETøMDE GENETøöø DEöøùTøRøLMøù ORGANøZMALAR VE ÜRÜNLERø øLE BøYOGÜVENLøK

)XQGD<,/0$=



Modern biyoteknoloji, 20’nci yüzyÕlÕn sonlarÕndan baúlamak üzere ulaútÕ÷Õ seviye ve uygulama alanÕnÕn geniúli÷i ile son dönem teknolojilerinin yükselen de÷eri haline gelmiútir. ønsan hayatÕna dair birçok sektörde ekonomik ve sosyal anlamda oldukça faydalÕ dönüúümlere neden olmasÕna karúÕn, özellikle ekonomik çÕkarlarÕn çatÕúmasÕ ve etik anlamÕnda önemli soru iúaretlerini de beraberinde getirmiútir. 

Günümüzde bu ikilem içinde tüm dünyada, üretim, ticaret, çevreVRV\DOYH HWLNER\XWLOH\DVDOdüzenlemeleri tartÕúÕlan tarÕmsal biyoteknoloji alanÕnda araútÕrma seviyesinde yürütülen çalÕúmalarÕn haricinde, önemli bir atÕlÕm sa÷layamamÕú olan ülkemizin mevcut potansiyelinin, ihtiyaçlarÕnÕn ve bu teknolojiyi kullanabilme fÕrsatlarÕnÕn de÷erlendirileUHN PRGHUQ EL\RWHNQRORML politikasÕnÕ belirlemesi ve bu do÷rultuda etkin çalÕúan bir mekanizmayÕ tesis etmesi gerekmektedir.

Söz konusu ihtiyaçlardan hareketle bu çalÕúma kapsamÕnda, modern biyoteknolojinin bir ürünü olarak nitelendirilen bitkisel üretimde geneti÷i de÷iútirilmiú organizmalara (GDO) yönelik dünya ve Türkiye ölçe÷inde geliútirilen politikalar, yasal düzenlemeler ve bunlarÕn etkileri incelenmiútir. 

 Bu bulgular ÕúÕ÷Õnda, Türkiye’de geneti÷i de÷iútirilmiú ürünlere iliúkin politikalar oluúturulurken uluslararasÕ geliúmelerin temkinli bir úekilde izlendi÷i ve mümkün oldu÷unca AB’deki geliúmeler ekseninde yürütüldü÷ü görülmektedir. Sonuç olarak, GDO’larÕn risklerine yönelik altyapÕ eksikliklerinin giderilmesi, Ar*H IDDOL\HWOHULQGH kapasite artÕrÕlmasÕ, bu faaliyetlerin kamu, özel sektör ve üniversite iúbirli÷i ile ele alÕnmasÕ gerekmektedirBunun yanÕ sÕra, bitkisel üretim sektörünün sürdürülebilir küresel rekabet gücünüartÕrmak için dÕú ticaret potansiyeli yüksek olan

iyi tarÕm ve organik tarÕm uygulamalarÕnÕn yaygÕnlaútÕrÕlmasÕ, yerel bitki gen kaynaklarÕnÕn ve biyolojik çeúitlili÷in korunmasÕ önem arz etmektedir. Bu nedenle, özellikle de yem ihtiyacÕmÕzÕ karúÕlamak üzere ithal edilen geneti÷i de÷iútirilmiú “soya fasulyesi”YH“mÕsÕr”için ivedilikle yeni üretim politikalarÕnÕn hazÕrlanmasÕ gerekli görülmektedir. 

 

$QDKWDU.HOLPHOHUbitkisel üretim, biyogüvenlik, Biyogüvenlik Kanunu, *'ELWNL

*'2PRGHUQEL\RWHNQRORML  LLL  $%675$&7 3ODQQLQJ([SHUWLVH7KHVLV *(1(7,&$//<02',),('25*$1,606$1'352'8&76:,7+ %,26$)(7<,13/$17352'8&7,21 )XQGD<,/0$= 

0RGHUQ ELRWHFKQRORJ\ VWDUWLQJ IURP WKH HQG RI WKH WK_{FHQWXU\ E\ WKH} UHDFKHGOHYHODQGWKHZLGWKRIWKHDSSOLFDWLRQDUHDKDVEHFRPHWKHULVLQJYDOXHRI WKHHQGVWDJHWHFKQRORJLHV,QVSLWHRIFDXVLQJKLJKO\EHQHILFLDOWUDQVIRUPDWLRQVLQ WKH HFRQRPLF DQG VRFLDO VHQVH RI WKH QXPHURXV VHFWRUV RI WKH KXPDQ OLIH LW DOVR EURXJKWDORQJVXEVWDQWLDOTXHVWLRQPDUNVHVSHFLDOO\LQWKHPHDQLQJRIWKHFRQIOLFWRI HFRQRPLFLQWHUHVWVDQGHWKLFV

1RZDGD\V DOO RYHU WKH ZRUOG LQ WKLV GLOHPPD SURGXFWLRQ WUDGH HQYLURQPHQWDOVRFLDODQGHWKLFDOGLPHQVLRQZLWKH[FHSWWKHFRQGXFWHGVWXGLHVLQWKH OHYHO RI UHVHDUFK LQ WKH ILHOG RI OHJDO DUUDQJHPHQWV GLVFXVVHG DJULFXOWXUDO ELRWHFKQRORJ\ DVVHVVHG WKH SUHVHQW SRWHQWLDO UHTXLUHPHQWV DQG RSSRUWXQLWLHV RI XVLQJWKLVWHFKQRORJ\RIRXUFRXQWU\WKDWQRWHQVXUHDVXEVWDQWLDOEUHDNWKURXJKLWLV QHFHVVDU\WRGHWHUPLQHPRGHUQELRWHFKQRORJ\SROLF\DQGHVWDEOLVKDPHFKDQLVPWKDW ZRUNVHIIHFWLYHO\IRUWKLVSXUSRVH

%DVHG RQ WKH QHHGV ZLWKLQ WKH VFRSH RI WKLV VWXG\ GHYHORSHG SROLFLHV OHJLVODWLRQVDQGWKHLUHIIHFWVRQWKHVFDOHRIWKHZRUOGDQG7XUNH\ZHUHH[DPLQHGIRU JHQHWLFDOO\PRGLILHGRUJDQLVPV*02VLQSODQWSURGXFWLRQGHVFULEHGDVDSURGXFW RIPRGHUQELRWHFKQRORJ\

 ,Q OLJKW RI WKH ILQGLQJV LW LV REVHUYHG WKDW LQWHUQDWLRQDO GHYHORSPHQWV FDXWLRXVO\PRQLWRUHGZKHQFUHDWLQJRIWKHSROLFLHVLQUHODWLRQWRJHQHWLFDOO\PRGLILHG SURGXFWVLQ7XUNH\DQGFDUULHGRXWRQWKHD[LVRI(8SURJUHVVHVDVIDUDVSRVVLEOH

$VDFRQFOXVLRQLWLVQHHGWRHOLPLQDWHWRWKHODFNRILQIUDVWUXFWXUHIRUWKH ULVNV RI *02V LQFUHDVH WKH FDSDFLW\ RI 5 ' DFWLYLWLHV EH FRQVLGHUHG RQ D FRRSHUDWLRQ EDVLV ZLWK SXEOLF SULYDWH VHFWRU DQG XQLYHUVLW\ %HVLGHV LQ RUGHU WR HQKDQFH WKH VXVWDLQDEOH JOREDO FRPSHWLWLYHQHVV RI SODQW SURGXFWLRQ VHFWRU LW LV LPSRUWDQWWKDWJHQHUDOL]HGWKHJRRGIDUPLQJDQGRUJDQLFIDUPLQJSUDFWLFHVRIKLJK SRWHQWLDOIRUIRUHLJQWUDGHSURWHFWHGWKHORFDOSODQWJHQHWLFUHVRXUFHVDQGELRORJLFDO GLYHUVLW\ &RQVHTXHQWO\ LW LV FRQVLGHUHG QHFHVVDU\ WR XUJHQWO\ SUHSDUH WKH QHZ SURGXFWLRQ SROLFLHV IRU JHQHWLFDOO\ PRGLILHG “soy bean” DQG “corn” RI HVSHFLDOO\ LPSRUWHGWRPHHWWKHIHHGUHTXLUHPHQW

 

.H\:RUGVSODQWSURGXFWLRQELRVDIHW\%LRVDIHW\/DZ*0SODQW*02PRGHUQ

 LLL  $%675$&7 3ODQQLQJ([SHUWLVH7KHVLV *(1(7,&$//<02',),('25*$1,606$1'352'8&76:,7+ %,26$)(7<,13/$17352'8&7,21 )XQGD<,/0$= 

0RGHUQ ELRWHFKQRORJ\ VWDUWLQJ IURP WKH HQG RI WKH WK_{FHQWXU\ E\ WKH} UHDFKHGOHYHODQGWKHZLGWKRIWKHDSSOLFDWLRQDUHDKDVEHFRPHWKHULVLQJYDOXHRI WKHHQGVWDJHWHFKQRORJLHV,QVSLWHRIFDXVLQJKLJKO\EHQHILFLDOWUDQVIRUPDWLRQVLQ WKH HFRQRPLF DQG VRFLDO VHQVH RI WKH QXPHURXV VHFWRUV RI WKH KXPDQ OLIH LW DOVR EURXJKWDORQJVXEVWDQWLDOTXHVWLRQPDUNVHVSHFLDOO\LQWKHPHDQLQJRIWKHFRQIOLFWRI HFRQRPLFLQWHUHVWVDQGHWKLFV

1RZDGD\V DOO RYHU WKH ZRUOG LQ WKLV GLOHPPD SURGXFWLRQ WUDGH HQYLURQPHQWDOVRFLDODQGHWKLFDOGLPHQVLRQZLWKH[FHSWWKHFRQGXFWHGVWXGLHVLQWKH OHYHO RI UHVHDUFK LQ WKH ILHOG RI OHJDO DUUDQJHPHQWV GLVFXVVHG DJULFXOWXUDO ELRWHFKQRORJ\ DVVHVVHG WKH SUHVHQW SRWHQWLDO UHTXLUHPHQWV DQG RSSRUWXQLWLHV RI XVLQJWKLVWHFKQRORJ\RIRXUFRXQWU\WKDWQRWHQVXUHDVXEVWDQWLDOEUHDNWKURXJKLWLV QHFHVVDU\WRGHWHUPLQHPRGHUQELRWHFKQRORJ\SROLF\DQGHVWDEOLVKDPHFKDQLVPWKDW ZRUNVHIIHFWLYHO\IRUWKLVSXUSRVH

%DVHG RQ WKH QHHGV ZLWKLQ WKH VFRSH RI WKLV VWXG\ GHYHORSHG SROLFLHV OHJLVODWLRQVDQGWKHLUHIIHFWVRQWKHVFDOHRIWKHZRUOGDQG7XUNH\ZHUHH[DPLQHGIRU JHQHWLFDOO\PRGLILHGRUJDQLVPV*02VLQSODQWSURGXFWLRQGHVFULEHGDVDSURGXFW RIPRGHUQELRWHFKQRORJ\

 ,Q OLJKW RI WKH ILQGLQJV LW LV REVHUYHG WKDW LQWHUQDWLRQDO GHYHORSPHQWV FDXWLRXVO\PRQLWRUHGZKHQFUHDWLQJRIWKHSROLFLHVLQUHODWLRQWRJHQHWLFDOO\PRGLILHG SURGXFWVLQ7XUNH\DQGFDUULHGRXWRQWKHD[LVRI(8SURJUHVVHVDVIDUDVSRVVLEOH

$VDFRQFOXVLRQLWLVQHHGWRHOLPLQDWHWRWKHODFNRILQIUDVWUXFWXUHIRUWKH ULVNV RI *02V LQFUHDVH WKH FDSDFLW\ RI 5 ' DFWLYLWLHV EH FRQVLGHUHG RQ D FRRSHUDWLRQ EDVLV ZLWK SXEOLF SULYDWH VHFWRU DQG XQLYHUVLW\ %HVLGHV LQ RUGHU WR HQKDQFH WKH VXVWDLQDEOH JOREDO FRPSHWLWLYHQHVV RI SODQW SURGXFWLRQ VHFWRU LW LV LPSRUWDQWWKDWJHQHUDOL]HGWKHJRRGIDUPLQJDQGRUJDQLFIDUPLQJSUDFWLFHVRIKLJK SRWHQWLDOIRUIRUHLJQWUDGHSURWHFWHGWKHORFDOSODQWJHQHWLFUHVRXUFHVDQGELRORJLFDO GLYHUVLW\ &RQVHTXHQWO\ LW LV FRQVLGHUHG QHFHVVDU\ WR XUJHQWO\ SUHSDUH WKH QHZ SURGXFWLRQ SROLFLHV IRU JHQHWLFDOO\ PRGLILHG “soy bean” DQG “corn” RI HVSHFLDOO\ LPSRUWHGWRPHHWWKHIHHGUHTXLUHPHQW

 

.H\:RUGVSODQWSURGXFWLRQELRVDIHW\%LRVDIHW\/DZ*0SODQW*02PRGHUQ

 LY  øÇøNDEKøLER 6D\ID1R  TEùEKKÜRL ÖZETLL $%675$&7LLL øÇøNDEKøLERLY 7$%/2/$5YL ùEKøLLERYLLL GRAFøKLER[ .878/$5[L .,6$/70$/$5[LL GøRøù 1. BøTKøSEL ÜRETøMDE BøYOTEKNOLOJøNøN GELøùøM SÜRECø  1.1. Bitkisel Üretimde Biyoteknoloji KavramÕ 2. BøTKøSEL ÜRETøMDE GENETøöø DEöøùTøRøLMøù ORGANøZMALAR  2.1. Bitkisel Üretimde Geneti÷i De÷iútirilmiú Organizma KavramÕ ve

Geliúim Süreci  2.2. Dünyada Geneti÷i De÷iútirilmiú Bitkisel Üretim  2.3. Geneti÷i De÷iútirilmiú OrganizmalarÕn Etkileri    2.3.1. Çevre ve biyolojik çeúitlili÷e HWNLOHUL   2.3.2. Sa÷lÕk üzerine etkileri    6RV\RHNRQRPLNHWNLOHUL  2.4. Bitkisel Üretimde Geneti÷i De÷iútirilmiú Organizma Analizi

3. DÜNYADA BøTKøSEL ÜRETøMDEGENETøöø DEöøùTøRøLMøù

ORGANøZMALARAYÖNELøK POLøTøKA VE 8<*8/$0$/$5  3.1. Biyogüvenlik KavramÕ  3.2. Birleúmiú Milletler Biyolojik Çeúitlilik Sözleúmesi  3.3. Birleúmiú Milletler Cartagena Biyogüvenlik Protokolü  3.4. Ülke Örnekleri  3.4.1. Amerika Birleúik Devletleri   3.4.2. Avrupa Birli÷i    $YXVWXU\D    3.4.4. Çin  Y  %UH]LO\D  3.5. BazÕ UluslararasÕ KuruluúlarÕn Geneti÷i De÷iútirilmiú Bitkilere

YöneliNRisk De÷erlendirmeleri 4. TÜRKøYE’DE BøTKøSEL ÜRETøMDE GENETøöø DEöøùTøRøLMøù

ORGANøZMALARAYÖNELøK UYGULAMALAR  4.1. Mevzuat ve Kurumsal YapÕ 0HY]XDW 4.1.2. Kurumsal yapÕ 4.1.3. AB’ye uyum süreci  4.2. Konuya øliúkin Politikalar 4.2.1. KalkÕnma PlanlarÕ YÕllÕk Programlar  4.3. Biyogüvenlik Kanunu’nun Güçlü ve ZayÕf Yanlar Analizi  4.4. Türkiye’de GDO’lara Toplumsal BakÕú

DÜNYA TøCARETøNE KONU OLAN GENETøöø 'EöøùTøRøLMøù

BøTKøSEL ÜRÜNLERE YÖNELøK TÜRKøYE’DE SEKTÖRELANALøZ  5.1. Geneti÷i De÷iútirilmiú Bitkisel Üretimin Türkiye’ye

0XKWHPHO(WNLOHUL 5.1.1. øthal edilengeneti÷i de÷iútirilmiú bitkisel ürünlerin biyolojik

çeúitlilik üzerindeki olasÕ etkileri 5.1.2. Geneti÷i de÷iútirilmiú mÕsÕr ithalatÕnÕn de÷erlendirilmesi 5.1.3. Geneti÷i de÷iútirilmiú VR\Dfasulyesi ithalatÕnÕn de÷erlendirilmesi  MÕsÕr ve 6R\DFasulyesine Ait Öngörüler . DEöERLENDøRME VE ÖNERøLER SONUÇ (./(5 .$<1$./$5 'øZøN       



Y 

%UH]LO\D  3.5. BazÕ UluslararasÕ KuruluúlarÕn Geneti÷i De÷iútirilmiú Bitkilere

YöneliNRisk De÷erlendirmeleri 4. TÜRKøYE’DE BøTKøSEL ÜRETøMDE GENETøöø DEöøùTøRøLMøù

ORGANøZMALARAYÖNELøK UYGULAMALAR  4.1. Mevzuat ve Kurumsal YapÕ 0HY]XDW 4.1.2. Kurumsal yapÕ 4.1.3. AB’ye uyum süreci  4.2. Konuya øliúkin Politikalar 4.2.1. KalkÕnma PlanlarÕ YÕllÕk Programlar  4.3. Biyogüvenlik Kanunu’nun Güçlü ve ZayÕf Yanlar Analizi  4.4. Türkiye’de GDO’lara Toplumsal BakÕú

DÜNYA TøCARETøNE KONU OLAN GENETøöø 'EöøùTøRøLMøù

BøTKøSEL ÜRÜNLERE YÖNELøK TÜRKøYE’DE SEKTÖRELANALøZ  5.1. Geneti÷i De÷iútirilmiú Bitkisel Üretimin Türkiye’ye

0XKWHPHO(WNLOHUL 5.1.1. øthal edilengeneti÷i de÷iútirilmiú bitkisel ürünlerin biyolojik

çeúitlilik üzerindeki olasÕ etkileri 5.1.2. Geneti÷i de÷iútirilmiú mÕsÕr ithalatÕnÕn de÷erlendirilmesi 5.1.3. Geneti÷i de÷iútirilmiú VR\Dfasulyesi ithalatÕnÕn de÷erlendirilmesi  MÕsÕr ve 6R\DFasulyesine Ait Öngörüler . DEöERLENDøRME VE ÖNERøLER SONUÇ (./(5 .$<1$./$5 'øZøN       

 YL  7$%/2/$5          6D\ID1R 

Tablo 2.1. Ülkelere GörHGDO Ekim AlanlarÕ ve Ürünler(2013 YÕlÕ) 7DEORGDO’lu Üretim Yapan ÜlkelerLQEkim AlanlarÕ (Milyon Hektar) Tablo 2.3. Temel GD Ürünlere Ait Bilgiler 7DEORÜlkeler BazÕnda 2013YÕlÕnda Ekimi YapÕlan GD Bitkiler Tablo 2.5. 2012 YÕlÕnda DünyadaYetiútirilen Temel GD Ürünler Tablo 2. 6. GD Ürünlerin Sa÷lÕk Üzerindeki Olumsuz EtkilerineYönelik

AraútÕrma SonuçlarÕ Tablo 3.1. ABD TarÕm BakanlÕ÷Õ’nGDNL%LWNL%L\RWHNQRORMLVLøle ølgili

%LULPOHUve Görev AlanlarÕ Tablo 3.2. ABD’de GD Bitkilerin Regülasyonu Tablo 3.3. ABD’de YÕllar øtibarÕyla GD Ürün OranlarÕ Tablo 3.4. AB’de Tescil Edilen GD Bitkiler Tablo 3.5. AB’de Yasaklanan GD Bitkiler Tablo 3.6. Avusturya’da Ekimi ve øthalatÕ Yasaklanan GD Bitkiler Tablo 3.7. Çin’deki BazÕ Önemli Biyoteknoloji %LULPOHUL Tablo 3.8. MOA TarafÕndan øúleme AmaçlÕ øthal Edilmesine Onay VerilHQ

*'%LWNLOHU Tablo 3.9. Brezilya’da Bitki Biyoteknolojisine Yönelik Tarihsel Geliúmeler Tablo 3.10. Brezilya’da Ticari Amaçla Üretimi Onaylanan GD Bitkisel Ürünler 7DEORMevzuat Süreci 7DEORBiyogüvenlik Kurulu’nun KararlarÕ Tablo 5.1. Dünya Ticaretine Konu Olan TemelGD ÜrünlereYönelik

'HQJH7DEORVXDönemi) Tablo 5.2. Türkiye’deNL0LNURJHQ0HUNH]OHUL



YLL 

Tablo 5.3. Türkiye MÕsÕr Tüketiminin Sektörel Da÷ÕlÕmÕ (2012 YÕlÕ) Tablo 5.4. Türkiye MÕsÕr Ekim AlanÕ, Üretim MiktarÕ ve Verim De÷eri 

 Tablo 5.5. Türkiye’nin MÕsÕr øthalat ve øhracat Verileri (2002 Tablo 5.6. Ülkeler BazÕndaTürkiye’nin MÕsÕr øthalat MiktarÕve De÷eri 

(2012 YÕlÕ) 7DEOR 6R\DFasulyesi Üretimi Yapan ÜlkelerinEkim AlanlarÕ (Bin Ha) 7DEOR6R\DFasulyesi Üretimi Yapan ÜlkelerLQÜretim

MiktarlarÕ%LQ7RQ Tablo 5.9. Türkiye’de6R\DFasulyesi Ekim AlanlarÕ, Üretim MiktarlarÕ ve

Verim De÷erleri (2002 7DEORTürkiye’nin 6R\DFasulyesi øthalat MiktarÕ ve De÷eri

 7DEORÜlkelerBazÕnda Türkiye’nin 6R\DFasulyesi øthalat MiktarÕ ve

De÷eri (2012 YÕlÕ) 7DEORÜlkeler BazÕnda Türkiye’nin 6R\DFasulyesi Unu, Küspe ve

KatÕ AtÕklar øthalat MiktarÕ ve De÷eri (2012 YÕlÕ) 7DEOR6R\D)DVXO\HVLne Yönelik Birincil Öngörü 7DEOR6R\D)DVXO\HVLne Yönelik økincil Öngörü 7DEORMÕsÕra Yönelik Birincil Öngörü 7DEORMÕsÕra Yönelik økincil Öngörü 7DEORGDO’lara Yönelik 3ROLWLNDYH7HGELUOHU 7DEOR(NBiyoteknoloji, GDO ve Biyogüvenlik KonularÕnda YÕllÕk 

Programlarda Yer Alan De÷erlendirmeler Tablo Ek 6.1. Ülkeler BazÕnda Türkiye’nin MÕsÕr øthalat MiktarlarÕ ve De÷erleri

 Tablo Ek 7.1. Ulusal Biyogüvenlik Çerçevesi Uygulama Projesi ÇalÕútayÕ

KatÕlÕmcÕ Listesi 



YLL 

Tablo 5.3. Türkiye MÕsÕr Tüketiminin Sektörel Da÷ÕlÕmÕ (2012 YÕlÕ) Tablo 5.4. Türkiye MÕsÕr Ekim AlanÕ, Üretim MiktarÕ ve Verim De÷eri 

 Tablo 5.5. Türkiye’nin MÕsÕr øthalat ve øhracat Verileri (2002 Tablo 5.6. Ülkeler BazÕndaTürkiye’nin MÕsÕr øthalat MiktarÕve De÷eri 

(2012 YÕlÕ) 7DEOR 6R\DFasulyesi Üretimi Yapan ÜlkelerinEkim AlanlarÕ (Bin Ha) 7DEOR6R\DFasulyesi Üretimi Yapan ÜlkelerLQÜretim

MiktarlarÕ%LQ7RQ Tablo 5.9. Türkiye’de6R\DFasulyesi Ekim AlanlarÕ, Üretim MiktarlarÕ ve

Verim De÷erleri (2002 7DEORTürkiye’nin 6R\DFasulyesi øthalat MiktarÕ ve De÷eri

 7DEORÜlkelerBazÕnda Türkiye’nin 6R\DFasulyesi øthalat MiktarÕ ve

De÷eri (2012 YÕlÕ) 7DEORÜlkeler BazÕnda Türkiye’nin 6R\DFasulyesi Unu, Küspe ve

KatÕ AtÕklar øthalat MiktarÕ ve De÷eri (2012 YÕlÕ) 7DEOR6R\D)DVXO\HVLne Yönelik Birincil Öngörü 7DEOR6R\D)DVXO\HVLne Yönelik økincil Öngörü 7DEORMÕsÕra Yönelik Birincil Öngörü 7DEORMÕsÕra Yönelik økincil Öngörü 7DEORGDO’lara Yönelik 3ROLWLNDYH7HGELUOHU 7DEOR(NBiyoteknoloji, GDO ve Biyogüvenlik KonularÕnda YÕllÕk 

Programlarda Yer Alan De÷erlendirmeler Tablo Ek 6.1. Ülkeler BazÕnda Türkiye’nin MÕsÕr øthalat MiktarlarÕ ve De÷erleri

 Tablo Ek 7.1. Ulusal Biyogüvenlik Çerçevesi Uygulama Projesi ÇalÕútayÕ

KatÕlÕmcÕ Listesi 

 YLLL  ùEKøLLER                 6D\ID1R

ùekil 1.1. Biyoteknolojinin Geliúimi ùekil 1.2. DNA ùekil 1.3. Sistem Biyolojisi ile Omik Teknolojiler ùekil 1.4. Modern Biyoteknoloji UygulamalarÕnÕn5HQNOHUOH6HPEROL]H(GLOPHVL ùekil 2.2. GDO’larÕn Çevre ve Biyolojik Çeúitlili÷e Olan Muhtemel Etkileri ùekil 2.3. AktarÕlmÕú Gen ParçasÕ ùekil 2.4. Türkiye’de Uygulanan GDO Analiz StrDWHMLVL ùekil 2.5. Cartagena Biyogüvenlik Protokolü’ne Taraf Olan Ülkeler ùekil 3.1. AB’de GDO’larla ølgili Yasal Düzenlemeler ùekil 3.2. AB’de GD Ürünlerin Onay Prosedürü ùekil 3.3. AB’ye Üye Ülkelerin GDO’larla ølgili TutumlarÕ (2012 YÕlÕ) ùekil 4.1. Biyogüvenlik Kanunu øle KurallarÕ Belirlenen Hususlar ùekil 4.2. Baúvuru De÷erlendirme Süreci ve Karar Alma MekanizmasÕ ùekil Ek 1.1. Yapay Besin OrtamÕnda Sürgün Oluúumu ùekil Ek 1.2. Bitkilere Gen AktarÕm 7HNQLNOHUL ùekil Ek 1.3. AgrobacteriumHücresinde Bulunan Ti Plazmidi ve Bitki

Hücrelerine TDNA AktarÕmÕ ùekil Ek 1.4. Agrobacterium’dan Bitki Hücrelerine TDNA AktarÕmÕnda

Gerekli Olan Ögeler ùekil Ek 1.5. Agrobacterium tumefaciensAracÕlÕ÷Õyla Tütün Yaprak Disklerine

Gen AktarÕmÕ ve GD Bitkinin Elde Edilmesi ùekil Ek 1.6. Biyolistik (Partikül TabancasÕ) Sisteminin ÇalÕúma Prensibi ùekil Ek 1.7. Mikroenjeksiyon Yöntemi ile Gen AktarÕmÕ ùekil Ek 1.8. Protoplastlara Gen AktarÕmÕ



L[ 

ùekil Ek 1.9. BazÕ Çeúitlere Ait DNA’larÕn Agaroz Jel Elektroforez Görünümü ùekil Ek 1.10. PCR Ürününün Agaroz Jel Elektroforez Üzerindeki Görünümü ùekil Ek 4.1. Dünyada Geneti÷i De÷iútirilmiú Ürünlerin Etiketlenmesine

øliúkin Durum (2013 YÕlÕ) ùekil Ek 5.1. GD Bitkisel Üretimde Küresel Durum (2013YÕlÕ) ùekil Ek 9.1. 2012 YÕlÕ øtibarÕyla Dünya Yetersiz Beslenme Da÷ÕlÕmÕ (%) 



L[ 

ùekil Ek 1.9. BazÕ Çeúitlere Ait DNA’larÕn Agaroz Jel Elektroforez Görünümü ùekil Ek 1.10. PCR Ürününün Agaroz Jel Elektroforez Üzerindeki Görünümü ùekil Ek 4.1. Dünyada Geneti÷i De÷iútirilmiú Ürünlerin Etiketlenmesine

øliúkin Durum (2013 YÕlÕ) ùekil Ek 5.1. GD Bitkisel Üretimde Küresel Durum (2013YÕlÕ) ùekil Ek 9.1. 2012 YÕlÕ øtibarÕyla Dünya Yetersiz Beslenme Da÷ÕlÕmÕ (%) 

 [  GRAFøKLER  6D\ID1R 

Grafik 2.1. YÕllar øtibarÕyla GD Bitki Ekim AlanlarÕ (Milyon Hektar) Grafik 3.1. GD Ürünlerin ABD’de Benimsenmesi Grafik 3.2. ABD’de MÕsÕr Üretim MiktarlarÕ, Verim De÷erOHULYH

Üretici FiyatlarÕ Grafik 3.3. ABD’de 6R\D)DVXO\HVLÜretim MiktarODUÕ, Verim De÷erOHULYH

ÜreticiFiyatlarÕ Grafik 3.4. Çin’de MÕsÕr ile 6R\D)DVXO\HVLÜretim MiktarlarÕ ve

Verim De÷erleri Grafik 3.5. Brezilya’da MÕsÕr ile 6R\DFasulyesi Üretim MiktarlarÕ ve Verim

De÷erleri Grafik 5.1. MÕsÕr Üretim MiktarlarÕna Göre Dünyada Önde Gelen Ülkeler Grafik Ek 8.1. Dünyada Yetersiz Beslenen ønsan SayÕsÕ 

YH                       [L  .878/$5  6D\ID1R 

Kutu 2.1. GD Bitkilerle ølgili Olarak Küresel Düzeyde %HOLUOHQHQ+HGHIOHU Kutu 2.2. Gen KaçÕúlarÕna Örnekler Kutu 3.1. Avusturya’da GDO’lar øle ølgili Düzenlemeler .XWXResmi Kontrollerde øzlenen Yol Kutu 4.2. øthalat AúamasÕndaki Bitki Sa÷lÕ÷Õ, GÕda ve Yem Güvenli÷i 

.RQWUROOHUL .XWX$%7DUDPD5DSRUX Kutu 4.4. Türkiye’nin ølerleme RaporlarÕ Kutu 4.5. Biyogüvenlik Kanunu Güçlü ve ZayÕf Yanlar $QDOL]L Kutu 4.6. Türkiye’de GDO’lara KarúÕ Gerçekleútirilen Faaliyetlere Örnekler 

 [L  .878/$5  6D\ID1R 

Kutu 2.1. GD Bitkilerle ølgili Olarak Küresel Düzeyde %HOLUOHQHQ+HGHIOHU Kutu 2.2. Gen KaçÕúlarÕna Örnekler Kutu 3.1. Avusturya’da GDO’lar øle ølgili Düzenlemeler .XWXResmi Kontrollerde øzlenen Yol Kutu 4.2. øthalat AúamasÕndaki Bitki Sa÷lÕ÷Õ, GÕda ve Yem Güvenli÷i 

.RQWUROOHUL .XWX$%7DUDPD5DSRUX Kutu 4.4. Türkiye’nin ølerleme RaporlarÕ Kutu 4.5. Biyogüvenlik Kanunu Güçlü ve ZayÕf Yanlar $QDOL]L Kutu 4.6. Türkiye’de GDO’lara KarúÕ Gerçekleútirilen Faaliyetlere Örnekler 

 [LL  .,6$/70$/$5  $% Avrupa Birli÷i

$%' Amerika Birleúik Devleti

$19,6$ : Ulusal Gözetim AjansÕ (National Surveillance Agency) $5*( : AraútÕrmaGeliútirme

$3+,6 +D\YDQYHBitki Sa÷lÕ÷Õ Denetim Servisi %6&& %L\RWHNQRORML%LOLP.RRUGLQDV\RQ.RPLWHVL  (Biotechnology Science Coordinating Committee) %W 7RSUDN%DNWHULVL(Bacillus thuringiensis) %7% : Bilim ve Teknoloji BakanlÕ÷Õ

&%3 Cartagena Biyogüvenlik Protokolü

&1%&' : Çin Ulusal Biyoteknoloji Geliútirme Merkezi 

 &KLQD1DWLRQDO&HQWHUIRU%LRWHFKQRORJ\'HYHORSPHQW

&5/ Topluluk Referans LaboratuvarÕ (Community Referans Laboratory)

GD  'HNDU

'$3  : Do÷u Anadolu Projesi '1$  Deoksiribonükleik$VLW '37 : Devlet Planlama TeúkilatÕ  DTÖ Dünya Ticaret Örgütü

()6$ Avrupa GÕda Güvenli÷i Otoritesi (European Food Safety Authority) (0%5$3$ : Brezilya TarÕmsal AraútÕrmalar Kurumu 

 (PSUHVD%UDVLOHLUDGH3HVTXLVD$gropecuária7KH%UD]LOLDQ   $JULFXOWXUDO5HVHDUFK&RUSRUDWLRQ

(3$ : Çevre Koruma AjansÕ(QYLURQPHQWDO3URWHFWLRQ$JHQF\ )$2 Birleúmiú Milletler GÕdaYHTarÕmÖrgütü

 )RRGDQG$JULFXOWXUH2UJDQL]DWLRQRIWKH8QLWHG1DWLRQV )'$ $%'GÕda ve ølaç Dairesi (Food and Drug Administration) ))'&$ : Federal GÕda, ølaç ve Kozmetik Kanunu

 )HGHUDO)RRG'UXJDQG&RVPHWLF$FW *$3 Güneydo÷u Anadolu Projesi

*' Geneti÷i De÷iútirilmiú



[LLL 

*'2 Geneti÷i De÷iútirilmiú Organizma

*() Küresel Çevre)RQX*OREDO(QYLURQPHQW)XQG *+, Küresel AçlÕk øndeksi (Global Hunger Index) *0 Geneti÷i De÷iútirilmiú (Genetically Modified)

*02 Geneti÷i De÷iútirilmiú Organizma *HQHWLFDOO\0RGLILHG2UJDQLVP *6<+ Gayri Safi Yurtiçi HasÕla

*7+% : GÕda, TarÕmve HayvancÕlÕk BakanlÕ÷Õ 

KD +HNWDU

KJ +HNWRJUDP

+W Herbisit toleranslÕ

,)35, UluslararasÕ GÕda PolitikalarÕAraútÕrma Enstitüsü ,QWHUQDWLRQDO)RRG3ROLF\5HVHDUFK,QVWLWXWH

,*& UluslararasÕ Hububat Konseyi (International Grains Council) ,6$$$ TarÕmsal BiyoteknolojiUygulamalarÕnÕ Edinme UluslararasÕ Servisi  ,QWHUQDWLRQDO6HUYLFHIRUWKH$FTXLVLWLRQRI$JULELRWHFK$SSOLFDWLRQV .23 : Konya OvasÕ Projesi

PKD 0LO\RQKHNWDU

0$3$ TarÕm, HayvancÕlÕk ve GÕda Tedarik BakanlÕ÷Õ  0LQLVWU\RI$JULFXOWXUH/LYHVWRFNDQG)RRG6XSSO\ 02$ TarÕm BakanlÕ÷Õ (MinistryRI$JULFXOWXUH

1,+ : Ulusal Sa÷lÕk Enstitüsü (National Institutes of Health) 2(&' Ekonomik øúbirli÷i YHKalkÕnma TeúkilDtÕ

 2UJDQLVDWLRQIRU(FRQRPLF&RRSHUDWLRQDQG'HYHORSPHQW 2673 : Bilim ve Teknoloji PolitikalarÕ Ofisi

 7KH2IILFHRI6FLHQFHDQG7HFKQRORJ\3ROLF\ ÖøK : Özel øhtisas Komisyonu

3$7 fosfinotrisin-N-asetil transferaz HQ]LPL

3&5 3ROLPHUD]=LQFU5HDNVL\RQX3RO\PHUDVH&KDLQ5HDFWLRQ 337 Fosfinotrisin

7$*(0 : TarÕmsal AraútÕrmalar ve Politikalar Genel Müdürlü÷ü 7*') Türkiye GÕda ve øçecek Sanayi Dernekleri Federasyonu TøGEM : TarÕm øúletmeleri Genel Müdürlü÷ü



[LLL 

*'2 Geneti÷i De÷iútirilmiú Organizma

*() Küresel Çevre)RQX*OREDO(QYLURQPHQW)XQG *+, Küresel AçlÕk øndeksi (Global Hunger Index) *0 Geneti÷i De÷iútirilmiú (Genetically Modified)

*02 Geneti÷i De÷iútirilmiú Organizma *HQHWLFDOO\0RGLILHG2UJDQLVP *6<+ Gayri Safi Yurtiçi HasÕla

*7+% : GÕda, TarÕmve HayvancÕlÕk BakanlÕ÷Õ 

KD +HNWDU

KJ +HNWRJUDP

+W Herbisit toleranslÕ

,)35, UluslararasÕ GÕda PolitikalarÕAraútÕrma Enstitüsü ,QWHUQDWLRQDO)RRG3ROLF\5HVHDUFK,QVWLWXWH

,*& UluslararasÕ Hububat Konseyi (International Grains Council) ,6$$$ TarÕmsal BiyoteknolojiUygulamalarÕnÕ Edinme UluslararasÕ Servisi  ,QWHUQDWLRQDO6HUYLFHIRUWKH$FTXLVLWLRQRI$JULELRWHFK$SSOLFDWLRQV .23 : Konya OvasÕ Projesi

PKD 0LO\RQKHNWDU

0$3$ TarÕm, HayvancÕlÕk ve GÕda Tedarik BakanlÕ÷Õ  0LQLVWU\RI$JULFXOWXUH/LYHVWRFNDQG)RRG6XSSO\ 02$ TarÕm BakanlÕ÷Õ (MinistryRI$JULFXOWXUH

1,+ : Ulusal Sa÷lÕk Enstitüsü (National Institutes of Health) 2(&' Ekonomik øúbirli÷i YHKalkÕnma TeúkilDtÕ

 2UJDQLVDWLRQIRU(FRQRPLF&RRSHUDWLRQDQG'HYHORSPHQW 2673 : Bilim ve Teknoloji PolitikalarÕ Ofisi

 7KH2IILFHRI6FLHQFHDQG7HFKQRORJ\3ROLF\ ÖøK : Özel øhtisas Komisyonu

3$7 fosfinotrisin-N-asetil transferaz HQ]LPL

3&5 3ROLPHUD]=LQFU5HDNVL\RQX3RO\PHUDVH&KDLQ5HDFWLRQ 337 Fosfinotrisin

7$*(0 : TarÕmsal AraútÕrmalar ve Politikalar Genel Müdürlü÷ü 7*') Türkiye GÕda ve øçecek Sanayi Dernekleri Federasyonu TøGEM : TarÕm øúletmeleri Genel Müdürlü÷ü



[LY 

76&$ 7RNVLN0DGGHOHU.RQWURO.DQXQX7R[LF6XEVWDQFHV&RQWURO$FW 77*9 Türkiye Teknoloji Geliútirme VakfÕ

TÜBøTAK Türkiye Bilimsel ve Teknolojik AraútÕrma Kurumu TÜøK Türkiye østatistik Kurumu

TÜRKTED Türkiye Tohumculuk Endüstrisi Derne÷i 8*5/ Ulusal GÕda Referans LaboratuvarÕ

81&7$' Birleúmiú Milletler Ticaret ve KalkÕnma KonferansÕ  _{8QLWHG1DWLRQV&RQIHUHQFHRQ7UDGHDQG'HYHORSPHQW} 81(3 Birleúmiú Milletler ÇevreProgramÕ

 8QLWHG1DWLRQV(QYLURQPHQW3URJUDPPH

81,'2 Birleúmiú Milletler Endüstiriyel KalkÕnma Organizasyonu  8QLWHG1DWLRQV,QGXVWULDO'HYHORSPHQW2UJDQL]DWLRQ 813)$ %0Nüfus Fonu8QLWHG1DWLRQV3RSXODWLRQ)XQG 86'$$%'TarÕmBakanlÕ÷Õ (86'HSDUWPHQWRI$JULFXOWXUH :72 Dünya Ticaret Örgütü (World Trade Organization) :+2 Dünya Sa÷lÕk Örgütü (World Health Organization)



 

GøRøù

Birleúmiú Milletler Nüfus Fonu (United Nations Population Fund-UNPFA)’QXQverilerine göre dünya nüfusu2013 yÕlÕnÕn ortalarÕndaPLO\DUkiúi ROXS  yÕlÕnda  PLO\DU kiúiye ulaúmasÕ öngörülmektedir. UluslararasÕ GÕda PolitikalarÕ AraútÕrma Enstitüsü (International Food Policy Research Institute-IFPRI) tarafÕndan yayÕmlanan  Küresel AçlÕk øndeksi (Global Hunger Index-GHI)’ne göre dünyada açlÕk oranÕ 1990 yÕlÕndan itibaren D]DOPDNWD DQFDN FLGGL\HWLQL NRUXPD\D GHYDP HWPHNWHGLU ùüphesiz hÕzlÕ nüfus artÕúÕ EHUDEHULQde birtakÕm sorunlarGDJHWLUHFHNWLU%XVRUXQOardan en önemlisinin artan nüfusun yeterli, dengeli ve sa÷lÕklÕ olarak EHVOHQPHVLRldu÷u bilinmekle birlikte bir di÷er önemli sorunun da ekonomik faaliyetlerin artmasÕ VRQXFXQGD do÷al çevrenin zarar görmesi oldu÷u görülmektedir.Günümüzde strateMLNDODQODURODUDN tanÕmlanan 3F(food, fuel and financegÕda, yakÕt ve finansman), hükümetlerLYH

XOXVODUarasÕ kuruluúlarÕ gÕda üretim ve da÷ÕtÕm úekillerini yeniden düúünmeye yönlendirmektedir.

SürekliDUWDQdünya nüfusunun beslenme sorununun giderilmesi amacÕyla ekilebilir alanlarÕn geniúletilmesindenziyade birim alandan alÕnan ürün miktarÕnÕn artÕrÕlmasÕ hususu önem taúÕmaktadÕr. %X QHGHQOH günümüze kadar uygulanan klasik Õslah yöntemleri sayesinde bitkisel ürünlerin kalite ve miktarÕnda önemli ölçüde geliúmeler kaydedilmiútir$ncak, söz konusu Õslah yöntemleri ile sonuçlar uzun yÕllar süren çalÕúmalar neticesinde elde edilmektedir.<üksek üretim de÷eri bulunan tarÕm ürünlerinin üretiminin artÕrÕlmasÕnda kullanÕlan klasik Õslah yöntemlerinin geliútirilmesi ve etkinli÷inin artÕrÕlmasÕ amacÕyla moleküler biyoloji YHJHQHWLNalanÕnda yapÕlan çalÕúmalar dünyada ‘‘Bitki Biyoteknolojisi’’NavramÕnÕ ortaya çÕkarmÕú, bu alanda \apÕlan araútÕrmalarÕn artmasÕ ve bazÕ biyoteknolojik yöntemler ile Õslah çalÕúmalarÕnÕn entegrasyonu neticesinde ise çalÕúmalarÕn çok GDKDkÕsa zamanda tamamlanmasÕ sa÷lanmÕútÕr.

$QFDN LOHUOH\HQ yÕllarda klasik Õslah yöntemleri ile birlikte bitkilerde özellikle hastalÕk etmenlerine ve zararlÕlara karúÕ kullanÕlan kimyasal ilaçlarÕn toprakta ve besin zincirinde ayrÕúmadan uzun süre kalmasÕnÕn insan ve hayvan



 

GøRøù

Birleúmiú Milletler Nüfus Fonu (United Nations Population Fund-UNPFA)’QXQverilerine göre dünya nüfusu2013 yÕlÕnÕn ortalarÕndaPLO\DUkiúi ROXS  yÕlÕnda  PLO\DU kiúiye ulaúmasÕ öngörülmektedir. UluslararasÕ GÕda PolitikalarÕ AraútÕrma Enstitüsü (International Food Policy Research Institute-IFPRI) tarafÕndan yayÕmlanan  Küresel AçlÕk øndeksi (Global Hunger Index-GHI)’ne göre dünyada açlÕk oranÕ 1990 yÕlÕndan itibaren D]DOPDNWD DQFDN FLGGL\HWLQL NRUXPD\D GHYDP HWPHNWHGLU ùüphesiz hÕzlÕ nüfus artÕúÕ EHUDEHULQde birtakÕm sorunlarGDJHWLUHFHNWLU%XVRUXQOardan en önemlisinin artan nüfusun yeterli, dengeli ve sa÷lÕklÕ olarak EHVOHQPHVLRldu÷u bilinmekle birlikte bir di÷er önemli sorunun da ekonomik faaliyetlerin artmasÕ VRQXFXQGD do÷al çevrenin zarar görmesi oldu÷u görülmektedir.Günümüzde strateMLNDODQODURODUDN tanÕmlanan 3F(food, fuel and financegÕda, yakÕt ve finansman), hükümetlerLYH

XOXVODUarasÕ kuruluúlarÕ gÕda üretim ve da÷ÕtÕm úekillerini yeniden düúünmeye yönlendirmektedir.

SürekliDUWDQdünya nüfusunun beslenme sorununun giderilmesi amacÕyla ekilebilir alanlarÕn geniúletilmesindenziyade birim alandan alÕnan ürün miktarÕnÕn artÕrÕlmasÕ hususu önem taúÕmaktadÕr. %X QHGHQOH günümüze kadar uygulanan klasik Õslah yöntemleri sayesinde bitkisel ürünlerin kalite ve miktarÕnda önemli ölçüde geliúmeler kaydedilmiútir$ncak, söz konusu Õslah yöntemleri ile sonuçlar uzun yÕllar süren çalÕúmalar neticesinde elde edilmektedir.<üksek üretim de÷eri bulunan tarÕm ürünlerinin üretiminin artÕrÕlmasÕnda kullanÕlan klasik Õslah yöntemlerinin geliútirilmesi ve etkinli÷inin artÕrÕlmasÕ amacÕyla moleküler biyoloji YHJHQHWLNalanÕnda yapÕlan çalÕúmalar dünyada ‘‘Bitki Biyoteknolojisi’’NavramÕnÕ ortaya çÕkarmÕú, bu alanda \apÕlan araútÕrmalarÕn artmasÕ ve bazÕ biyoteknolojik yöntemler ile Õslah çalÕúmalarÕnÕn entegrasyonu neticesinde ise çalÕúmalarÕn çok GDKDkÕsa zamanda tamamlanmasÕ sa÷lanmÕútÕr.

$QFDN LOHUOH\HQ yÕllarda klasik Õslah yöntemleri ile birlikte bitkilerde özellikle hastalÕk etmenlerine ve zararlÕlara karúÕ kullanÕlan kimyasal ilaçlarÕn toprakta ve besin zincirinde ayrÕúmadan uzun süre kalmasÕnÕn insan ve hayvan



 

sa÷lÕ÷Õ ile çevre açÕsÕndan giderek artan bir endiúe kayna÷Õ oluúturmuú olmasÕ QHGHQL\OH PRGHUQ EL\RWHNQRORML yöntemleri kullanÕlarak bitkilere gen DNWDUPD çalÕúmalarÕ baúlamÕútÕr. %X yöntem ile klasik Õslah uygulamalarÕyla kültür bitkilerine aktarÕlmasÕ mümkün olmayan genlerin aktarÕlmasÕna olanak tanÕnmaktadÕr. 

0RGHUQ EL\RWHNQRORML yöntemleri kullanÕlarak gen YH\D JHQOHULQ ELU organizmadan di÷er bir organizmaya aktarÕlmasÕna “Gen Transferi”JHQWUDQVIHUL VRQXFXQGD HOGH HGLOHQ \HQL RUJDQL]PDODUD LVH “Geneti÷i De÷iútirilmiú Organizmalar (GDO)” adÕ verilmektedir. UluslararasÕ TarÕmsal Biyoteknoloji UygulamalarÕnÕ Edinme Servisi (International Service for the Acquisition of Agri-Biotechnology Applications-ISAAA) verilerine göre 1996 yÕlÕnda  PLO\RQ KHNWDU RODQ geneti÷i de÷iútirilmiú *' ürünlerin ekim alanlarÕ 2013 yÕlÕnda PLO\RQKHNWDUa ulaúmÕútÕr. GD ürün ekimi yapan ülkelerin sayÕsÕ ise 2009 yÕlÕnda 25 iken, 2013 yÕlÕnda 27’\e yükselmiútir. Bu 27 ülkeden 10’unun ekim alanÕ ise 1 mLO\RQKHNWDUÕn üzerindedir.

Her geçen gün artan RUDQGD *'2 ve ürünlerinin üretimi ve tüketici kullanÕmÕna sunulmasÕ ile bu ürünlerden kaynaklanabilecek özellikle insan ve hayvan sa÷lÕ÷Õ ile çevreve biyolojik çeúitliliküzerine olasÕ olumsuz etkiler, bazÕ yeni yasal düzenlemelere gidilmesini zorunlu kÕlmÕútÕr ve neticede “Biyogüvenlik”konusu ortaya çÕkmÕútÕr. 

*'2 ve ürünlerinin üretimi ve ticareti konusunda dünyada farklÕ X\JXODPDODU GLNNDW çekmektedir. Örne÷in, $PHULND %irleúik 'evletleri’nde JHneti÷i de÷iútirilmiúürünlerde büyük ölçüde özel kesimin Ar*HçalÕúmalarÕ ile geliútirdi÷i bir yaklaúÕm sergilendi÷i$YUXSD%irli÷i'nde ise, özellikle tüketicinin çevreve sa÷lÕk kaygÕlarÕnÕn ön plana çÕkmasÕ nedeniyle etiketleme de dâhilROPDN üzere, yo÷un bir kamu düzenlemesine tabi oldu÷u görülmektedir. 

Türkiye’de 2000’li yÕllarda EL\RWHNQRORML alanÕnda yapÕlan araútÕrmalar artmÕú, biyoteknoloji, Dokuzuncu KalkÕnma PlanÕ 2013)’nda gelece÷e yönelik alanlardan biriVL olarak belirtilmiútir. GD ürünlere yönelik mevzuat 





 

sa÷lÕ÷Õ ile çevre açÕsÕndan giderek artan bir endiúe kayna÷Õ oluúturmuú olmasÕ QHGHQL\OH PRGHUQ EL\RWHNQRORML yöntemleri kullanÕlarak bitkilere gen DNWDUPD çalÕúmalarÕ baúlamÕútÕr. %X yöntem ile klasik Õslah uygulamalarÕyla kültür bitkilerine aktarÕlmasÕ mümkün olmayan genlerin aktarÕlmasÕna olanak tanÕnmaktadÕr. 

0RGHUQ EL\RWHNQRORML yöntemleri kullanÕlarak gen YH\D JHQOHULQ ELU organizmadan di÷er bir organizmaya aktarÕlmasÕna “Gen Transferi”JHQWUDQVIHUL VRQXFXQGD HOGH HGLOHQ \HQL RUJDQL]PDODUD LVH “Geneti÷i De÷iútirilmiú Organizmalar (GDO)” adÕ verilmektedir. UluslararasÕ TarÕmsal Biyoteknoloji UygulamalarÕnÕ Edinme Servisi (International Service for the Acquisition of Agri-Biotechnology Applications-ISAAA) verilerine göre 1996 yÕlÕnda  PLO\RQ KHNWDU RODQ geneti÷i de÷iútirilmiú *' ürünlerin ekim alanlarÕ 2013 yÕlÕnda PLO\RQKHNWDUa ulaúmÕútÕr. GD ürün ekimi yapan ülkelerin sayÕsÕ ise 2009 yÕlÕnda 25 iken, 2013 yÕlÕnda 27’\e yükselmiútir. Bu 27 ülkeden 10’unun ekim alanÕ ise 1 mLO\RQKHNWDUÕn üzerindedir.

Her geçen gün artan RUDQGD *'2 ve ürünlerinin üretimi ve tüketici kullanÕmÕna sunulmasÕ ile bu ürünlerden kaynaklanabilecek özellikle insan ve hayvan sa÷lÕ÷Õ ile çevreve biyolojik çeúitliliküzerine olasÕ olumsuz etkiler, bazÕ yeni yasal düzenlemelere gidilmesini zorunlu kÕlmÕútÕr ve neticede “Biyogüvenlik”konusu ortaya çÕkmÕútÕr. 

*'2 ve ürünlerinin üretimi ve ticareti konusunda dünyada farklÕ X\JXODPDODU GLNNDW çekmektedir. Örne÷in, $PHULND %irleúik 'evletleri’nde JHneti÷i de÷iútirilmiúürünlerde büyük ölçüde özel kesimin Ar*HçalÕúmalarÕ ile geliútirdi÷i bir yaklaúÕm sergilendi÷i$YUXSD%irli÷i'nde ise, özellikle tüketicinin çevreve sa÷lÕk kaygÕlarÕnÕn ön plana çÕkmasÕ nedeniyle etiketleme de dâhilROPDN üzere, yo÷un bir kamu düzenlemesine tabi oldu÷u görülmektedir. 

Türkiye’de 2000’li yÕllarda EL\RWHNQRORML alanÕnda yapÕlan araútÕrmalar artmÕú, biyoteknoloji, Dokuzuncu KalkÕnma PlanÕ 2013)’nda gelece÷e yönelik alanlardan biriVL olarak belirtilmiútir. GD ürünlere yönelik mevzuat   _{-DPHV&}   

altyapÕsÕ oluúturulmadan önce atÕlan ilk adÕm LVH Birleúmiú Milletler Biyolojik Çeúitlilik Sözleúmesi’ne_{ ek protokol olarak hazÕrlanan ve yürürlü÷e giren, *'} ürünlerin sÕnÕr aúan hareket, transit, ele alÕnÕú ve kullanÕmÕnÕ kapsayan “Cartagena Biyogüvenlik Protokolü (CBP)”nün 2004 yÕlÕnda yürürlü÷e girmesidir. Protokolün kabulünden sonra Jerek Protokol kapsamÕnda GD ürünlerin iç piyasada üretimi, da÷ÕtÕmÕ ve çevreye salÕnÕmÕ konusunda bir takÕm zorunluluklarÕn öngörülmesi, gerekse bu alanda ülkemizin mevzuat eksikli÷inin giderilmesi amacÕyla hazÕrlanan “Biyogüvenlik Kanunu” 0DUWWDULKLQGH kabul edilmiú olup, 26 Mart 2010 tarihli ve 27533 sayÕlÕ Resmi Gazete’de yayÕmlanmÕútÕr. Akabinde, 13 A÷ustos 2010 tarihinde “Genetik YapÕsÕ De÷iútirilmiú Organizmalar ve Ürünlerine Dair Yönetmelik’’ yayÕmlanmÕútÕr.

%X geliúmelere ek olarak 2014 YÕlÕ ProgramÕ’nda, genetik yapÕsÕ de÷iútirilmiú organizmalar ve ürünlerden kaynaklanabilecek risklerin önlenmesi ve insan, hayvan ve bitki sa÷lÕ÷Õ ile çevre ve biyolojik çeúitlili÷in korunmasÕ amacÕyla söz konusu ürünlerle ilgili izlenebilirli÷insa÷lanmasÕ,NRQWURO YH denetim sisteminin etkin úekilde iúletilmesi hususlarÕnÕn önemini korudu÷u vurgulanmÕútÕr

 Nitekim, ülkemiz dünyada bulunan  ELWNL JHQ PHUNH]OHULQGHQ YakÕn Do÷u ve Akdeniz gen merkezleri üzerinde yeralmakta olup, yüksek endemizm ve JHQHWLNçeúitlili÷e sahiptir. Konuya iliúkin olarak, 'RNX]XQFXKalkÕnma PlanÕ’nda “ülkemizde do÷al bitki gen kaynaklarÕ ile biyoçeúitlili÷in korunmasÕ ve sürdürülebilmesi için GDO ve biyoteknolojik ürünlerin kullanÕmÕ ve dolaúÕmÕ konusunda standartlarÕn oluúturulmasÕ ihtiyacÕ”nÕn devam etti÷i belirtilmektedir.   Bu bilgiler do÷rultusunda, söz konusu çalÕúmayla amaçlanan, tarÕmda sürdürülebilirlik ilkesi çerçevesinde mevcut Biyogüvenlik Kanunu’na göre *'2’lara yönelik uygulamalarÕn LQFHOHQPHVLGLU. AyrÕca, ülke tarÕmÕnda önümüzdeki dönem içerisinde özellikle bazÕ GDürünlerinLWKDODWL]QL\OHELUOLNWH PH\GDQD JHOHQ yapÕsal de÷iúimler GH de÷erlendirilmiútir. Bu süreçte Dünya ve 



_{Birleúmiú Milletler Biyolojik Çeúitlilik Sözleúmesi:29 A÷ustos 1996 tarihli ve 4177 sayÕlÕ Kanun}

ile onaylanmasÕ uygun bulunmuú, 21 KasÕm 1996 tarihli ve 96/8857 sayÕlÕ Bakanlar Kurulu KararÕyla onaylanmÕú, 27 AralÕk 1996 tarihli ve 22860 sayÕlÕ Resmi Gazete’de yayÕmlanmÕútÕr.



 

Türkiye ölçe÷inde GDO’lara yönelik politikaYe yasal düzenlemeler incelenmiú ülkemiz tarÕmÕ üzerindeki etkileri günümüz ve gelecekte karúÕlaúÕlabilecek VRUXQODUve GDO’lara iliúkin ülkemizdekiSROLWLNDDOWHUQDWLIOHULirdelenmiútir  Bu çerçevede, Dünya ölçe÷inde GDO’lara yönelik X\JXODPDODU YH EX husustaki geliúmeler ile Türkiye ölçe÷inde konuya iliúkin geliútirilen politikaYH yasal düzenlemeler incelenmiútir. Ülkemizin mevcut bitkisel üretimSRWDQVL\HOLQLQ üstünlükleri, zayÕf ve kuvvetli yanlarÕ özellikle Biyogüvenlik Kanunu çerçevesinde ele alÕnarak ortaya çÕkabilecek risklere yönelik politika öncelikleri belirlenmiútir

 AltÕ ana bölümden oluúan bu tez çalÕúmasÕnÕn birinci bölümünde, EL\RWHNQRORMLkavramÕnÕn ortaya çÕkÕúÕ ve tarihçesine de÷inilerek, özellikle bitkisel üretimde biyoteknolojinin kullanÕm alanlarÕ ve uygulanan yöntemler baúlÕklar halinde ele alÕnmaktadÕr

 økinci bölüm dört alt bölüm içermekte olup, alt bölümlerde ELWNL EL\RWHNQRORMLVLkapsamÕnda geneti÷i de÷iútirilmiúRUganizmalarÕn tanÕmÕ yapÕlarDN dünyadaki geliúmeler verilmekte, geneti÷i de÷iútirilmiú organizmalarÕn etkileri EDúlÕklar halinde ele alÕnmakta YH geneti÷i de÷iútirilmiú organizmalarÕn analiz yöntemleriaçÕklanmaktadÕr

 Üçüncü bölümde ise biyogüvenlik kavramÕ ele alÕnarak, ülkemiz için XOXVODUDUDsÕ alanda ba÷layÕcÕlÕ÷Õ olan BM Biyolojik Çeúitlilik Sözleúmesi ve Cartagena Biyogüvenlik Protokolü LQFHOHQPHNWHGLU Dünya ölçe÷inde üONH örneklerive uygulamalarÕnda araútÕrmalarda bulunulmakta, ek olarakbazÕ önemli ululararasÕ kuruluúlarÕn GD bitkilere yönelik risk de÷erlHQGLUPHOHULQH \HU YHULOPHNWHGLU

 ÇalÕúmanÕn dördüncü bölümünde, Türkiye’de geneti÷i de÷iútirilmiú organizmalar ve ürünlerine yönelik mevzuat ve kurumsal yapÕ incelenPHNWH YH kamu politikalarÕna yer verilPHNWHGLU %X NDSVDPGD baúta KalkÕnma PlanlarÕ, YÕllÕk Programlar olmak üzere konuya iliúkin politikadokümanlarÕ sunulmaktadÕr AyrÕca,Eu bölümde, ülkemiz koúullarÕ dikkate alÕnarak Biyogüvenlik Kanunu’nun



 

Türkiye ölçe÷inde GDO’lara yönelik politikaYe yasal düzenlemeler incelenmiú ülkemiz tarÕmÕ üzerindeki etkileri günümüz ve gelecekte karúÕlaúÕlabilecek VRUXQODUve GDO’lara iliúkin ülkemizdekiSROLWLNDDOWHUQDWLIOHULirdelenmiútir  Bu çerçevede, Dünya ölçe÷inde GDO’lara yönelik X\JXODPDODU YH EX husustaki geliúmeler ile Türkiye ölçe÷inde konuya iliúkin geliútirilen politikaYH yasal düzenlemeler incelenmiútir. Ülkemizin mevcut bitkisel üretimSRWDQVL\HOLQLQ üstünlükleri, zayÕf ve kuvvetli yanlarÕ özellikle Biyogüvenlik Kanunu çerçevesinde ele alÕnarak ortaya çÕkabilecek risklere yönelik politika öncelikleri belirlenmiútir

 AltÕ ana bölümden oluúan bu tez çalÕúmasÕnÕn birinci bölümünde, EL\RWHNQRORMLkavramÕnÕn ortaya çÕkÕúÕ ve tarihçesine de÷inilerek, özellikle bitkisel üretimde biyoteknolojinin kullanÕm alanlarÕ ve uygulanan yöntemler baúlÕklar halinde ele alÕnmaktadÕr

 økinci bölüm dört alt bölüm içermekte olup, alt bölümlerde ELWNL EL\RWHNQRORMLVLkapsamÕnda geneti÷i de÷iútirilmiúRUganizmalarÕn tanÕmÕ yapÕlarDN dünyadaki geliúmeler verilmekte, geneti÷i de÷iútirilmiú organizmalarÕn etkileri EDúlÕklar halinde ele alÕnmakta YH geneti÷i de÷iútirilmiú organizmalarÕn analiz yöntemleriaçÕklanmaktadÕr

 Üçüncü bölümde ise biyogüvenlik kavramÕ ele alÕnarak, ülkemiz için XOXVODUDUDsÕ alanda ba÷layÕcÕlÕ÷Õ olan BM Biyolojik Çeúitlilik Sözleúmesi ve Cartagena Biyogüvenlik Protokolü LQFHOHQPHNWHGLU Dünya ölçe÷inde üONH örneklerive uygulamalarÕnda araútÕrmalarda bulunulmakta, ek olarakbazÕ önemli ululararasÕ kuruluúlarÕn GD bitkilere yönelik risk de÷erlHQGLUPHOHULQH \HU YHULOPHNWHGLU

 ÇalÕúmanÕn dördüncü bölümünde, Türkiye’de geneti÷i de÷iútirilmiú organizmalar ve ürünlerine yönelik mevzuat ve kurumsal yapÕ incelenPHNWH YH kamu politikalarÕna yer verilPHNWHGLU %X NDSVDPGD baúta KalkÕnma PlanlarÕ, YÕllÕk Programlar olmak üzere konuya iliúkin politikadokümanlarÕ sunulmaktadÕr AyrÕca,Eu bölümde, ülkemiz koúullarÕ dikkate alÕnarak Biyogüvenlik Kanunu’nun



 

güçlü ve zayÕf yanlarÕ EHOLUWLOPHNWHGLU Di÷er taraftan Türkiye’de GDO’lara yönelik toplumsal bakÕú dünyadan da örnekler verilerekaçÕklanmaktadÕr.

 Beúinci bölümde ise dünyada ticarete konu olan ve ülkemizin yem amaçlÕ olarak ithal etti÷i özellikle GD VR\Dfasulyesi ve mÕsÕr bitkilerine yönelik verilere dayalÕ detaylÕ incelemelerde bulunularakVHNtörel mevcut durum irdelenmektedir AyrÕca, VR\D IDVXOyesi ve mÕsÕr için 2023 yÕlÕna göre üretim miktarÕ, yurtiçi kullanÕm miktarÕ,LWKDODWLOHDU]YHWDOHSöngörülerinde bulunulmaktadÕr

 ÇalÕúmanÕn son bölümü olan genel de÷erlendirme ve öneriler ile sonuç kÕsÕmlarÕnda ise bitki biyoteknolojisi ile geneti÷i de÷iútirilmiú RUJDQL]PDODU YH ürünlerine iliúkin de÷erlendirmelerde bulunulmakta mevcut bilgiler ÕúÕ÷Õnda ülkemizin GDO’lar konusunda araútÕrma ve üretim açÕsÕndan nasÕl bir yaklaúÕma sahip olmasÕ gerekti÷i baúta olmak üzere konuya iliúkin politika önerileri sunulmaktadÕr AyrÕca, Biyogüvenlik Kanunu’nun güçlü ve zayÕf yanlarÕ ile bu çalÕúmanÕn politika önerileri dikkate alÕnarak oluúturulan politika ve tedbirleU çalÕúmasÕna da yer verilmektedir



 

BøTKøSEL ÜRETøMDE BøYOTEKNOLOJøNøN GELøùøM SÜRECø %LWNLVHOÜretimde%L\RWHNQRORMLKavramÕ 

 Tarihsel süreçte bL\RWHNQRORMLQLQ kökeni yaklaúÕN RODUDN  yÕl önceye LON WDUÕP WRSOXPODUÕQGD HQ L\L NDOLWH\H VDKLS ELWNLOHULQ WRKXPODUÕQÕQ ELU VRQUDNL \ÕO HNLOPHN üzere toplanmasÕQD GD\DQPDNWDdÕr %DELO 0ÕVÕU YH 5RPD KDONÕQÕQ GD ürün geliútirmek için bu yöntemi NXOODQGÕNODUÕ bilinmektedir MÖ 6000’lerde LVH HNPHN bira ve úDUDS üretiminde mikroorganizmalarÕn

biyolojik etkinliklerine ba÷lÕ do÷al bir iúlem olan mayalanma_{ yöntemi} kullanÕlmaya baúlanmÕútÕr %XQGDQ  \ÕO NDGDU VRQUD MÖ 4000’lerde 2UWD

$V\Dve Çin’de yo÷urt yapmak için laktik asit üretenEDNWHULOHUNXOODQÕlmÕúSH\QLU üretimi için küften, úarap sirkesi üretimi için asetLN DVLW EDNWHULOHULQGHQ yararlanÕlmÕútÕr

 2Q GRNX]XQFX yüzyÕOÕQ LNLQFL yarÕsÕQGDQ LWLEDUHQ LVH PLNURRUJDQL]PDODU keúfedilmiú ve pastörizasyon yöntemi geliútirilmiútir.  'DKD VRQUD *UHJRU 0HQGHO’in WRKXP YH ELWNLOHUOH \DSWÕ÷Õ çalÕúmalarla geneti÷in temelleri kurulmuútur._{Biyoteknoloji alanÕndaki her yeni geliúme ve LOHUOHme ùekil1.1’de} görüldü÷ü üzere karmaúÕklÕk düzeyini de artÕrmÕútÕr.

 

_{Mayalanma ya da fermantasyonELUPDGGHQLQEDNWHULOHUPDQWDUlar ve di÷er mikroorganizmalar}

aracÕlÕ÷Õyla ÕsÕ vererek ve köpürerek kimyasal olarak çürümesi olayÕdÕr.

_{*Õdasanayiinde, besin maddelerini hastalÕk yapÕcÕ mikroorganizmalardan arÕndÕrmak amacÕyla}

uygulanan ÕsÕtma yöntemiGLU

_{TÜBøTAK, 200}    ùekilBiyoteknolojinin Geliúimi  .D\QDN'R\OH--DQG3HUVOH\*-1996’dan faydalanÕlarak yazar tarafÕndan oluúturulmuútur.



 II. Dünya SavaúÕ ’ndan sonra dünya nüfusunun önemli ölçüde artmaya baúlamasÕ beraberinde besleQmeye yetecek kadar tarÕmsal üretimin sa÷lanmasÕ ihtiyacÕnÕ da ortaya çÕkarmÕútÕr.Bu ihtiyacÕ giderme ve aynÕ zamanda Eitkisel ürünlerin kalite ve miktarÕndaki iyileútirme çalÕúmalarÕQGD LNi önemli dönem dikkat çekmiútir

 Bu dönemlerden ilki, “Yeúil Devrim (1965-1985)” olarak adlandÕrÕlan ve sÕnÕrlÕ alanlardan dahi yüksek oranda verim artÕúÕ sa÷layan geliúmeleri kapsamakta olup, bu dönemde NODVLN bitki ÕslahÕ_{ YH NLP\DVDO gübreler ile di÷er DJURQRPLN} WHNQLNOHULQgeliúimi etkili olmuútur. AynÕ zamanda ürünlerin verim ve kalitesinde seleksiyona ba÷lÕ olarak önemli artÕúlar sa÷lanmÕútÕr DQFDN ilerleyen yÕllarda uygulanan Õslah programlarÕnda birtakÕm sorunlarla karúÕlaúÕlmasÕ, bitkilerde 



_{ Bitki IslahÕ: Ekonomik yönden önemli olan bitkilerde, genetik YH VLWRJHQHWLN HVDVODUGDQ}

\DUDUODQDUDN bitki cins, tür ve çeúitlerinin genetik yapÕsÕnÕ üretici ve tüketicinin istHNOHUL do÷rultusunda planlÕ bir úekilde de÷iútirme ve geliútirmedir (Özgen, M. ve ùehirali, S., 



 

ùekilBiyoteknolojinin Geliúimi

 .D\QDN'R\OH--DQG3HUVOH\*-1996’dan faydalanÕlarak yazar tarafÕndan oluúturulmuútur.



 II. Dünya SavaúÕ ’ndan sonra dünya nüfusunun önemli ölçüde artmaya baúlamasÕ beraberinde besleQmeye yetecek kadar tarÕmsal üretimin sa÷lanmasÕ ihtiyacÕnÕ da ortaya çÕkarmÕútÕr.Bu ihtiyacÕ giderme ve aynÕ zamanda Eitkisel ürünlerin kalite ve miktarÕndaki iyileútirme çalÕúmalarÕQGD LNi önemli dönem dikkat çekmiútir

 Bu dönemlerden ilki, “Yeúil Devrim (1965-1985)” olarak adlandÕrÕlan ve sÕnÕrlÕ alanlardan dahi yüksek oranda verim artÕúÕ sa÷layan geliúmeleri kapsamakta olup, bu dönemde NODVLN bitki ÕslahÕ_{ YH NLP\DVDO gübreler ile di÷er DJURQRPLN} WHNQLNOHULQgeliúimi etkili olmuútur. AynÕ zamanda ürünlerin verim ve kalitesinde seleksiyona ba÷lÕ olarak önemli artÕúlar sa÷lanmÕútÕr DQFDN ilerleyen yÕllarda uygulanan Õslah programlarÕnda birtakÕm sorunlarla karúÕlaúÕlmasÕ, bitkilerde 



_{ Bitki IslahÕ: Ekonomik yönden önemli olan bitkilerde, genetik YH VLWRJHQHWLN HVDVODUGDQ}

\DUDUODQDUDN bitki cins, tür ve çeúitlerinin genetik yapÕsÕnÕ üretici ve tüketicinin istHNOHUL do÷rultusunda planlÕ bir úekilde de÷iútirme ve geliútirmedir (Özgen, M. ve ùehirali, S., 



 

özellikle hastalÕklara ve zararlÕ böceklere karúÕ dayanÕklÕ çeúitlerin geliútirilememesi nedeniyle kimyasal ilaç kullanÕmÕ zorunluluk arz etmiútir. Bu kimyasal ilaçlarÕn toprakta ve besin zincirinde ayrÕúmadan uzun süre kalmasÕ insan ve hayvan sa÷lÕ÷Õ açÕsÕndan büyük sorun teúkil etmiú,kullanÕlan kimyasal gübre ve zirai ilaçlarÕn insan ve çevre sa÷lÕ÷Õna olan etkileri tartÕúÕlmaya baúlanmÕú hatalÕ ve bilinçsiz kullanÕmÕn insan ve çevreye zarar verdi÷i yapÕlan çalÕúmalarla gösterilmiú, hatta bazÕ tarÕm ilaçlarÕ yasaklanmÕútÕr. %X NDSVDPGD 1942 yÕlÕnda ilk yapay tarÕm ilacÕ olarak kullanÕlan DDT, günümüzde WHO’ya ba÷lÕ kanser araútÕrmalarÕ birimince “olasÕ insan karsinojeni” OLVWHVLQGH \HU almaktadÕr._{ ønsandaki kanser yapÕcÕ riski hala kanÕtlanamamakla birlikte deney} hayvanlarÕnda kanser yapÕcÕ etkisini gösteren güçlü kanÕtlar nedeniyle pek çok

ülkede kullanÕmÕ tamamen yasaklanmÕútÕr. AyrÕca Birleúmiú 0illetler Çevre ProgramÕ (UNEP) tarafÕndan yürütülen KalÕcÕ Kirleticilere øliúkin Stokholm Konvansiyonu’nda, hem insan sa÷lÕ÷Õ hem de çevre açÕsÕndan ciddi etkileri olan kimyasallarÕn arasÕnda yer almaktadÕr._

 Bahse konu sorunlarÕ JLGHUPHGH Õslah yöntemlerinin yetersiz kalmasÕ YH sonuçlarÕn uzun yÕllar süren çalÕúmalar neticesinde elde edilebilmesi nedeniyle yapÕlan çalÕúmalar ‘‘Biyoteknoloji Devrimi (1985-2005)”nin ortaya çÕkmasÕna yRO açmÕútÕr. %X dönemde, Õslah süresinin kÕsaltÕlmasÕnÕn yanÕ sÕra, \HQL YH HWNLOL teknikler geliútirilerek verimi ve kalitesi yüksek olan çeúitler elde edilmiú olup, bitkilerde özellikle hastalÕk ve zararlÕlara dayanÕklÕlÕkta bir ya da birden fazla gen aktarÕmÕ\DpÕlabilmiútir. 

 Bu geliúmeler ÕúÕ÷Õnda ve genetik biliminde yapÕlan araútÕrmalarÕn da artmasÕyla önemli ilerlemeler sa÷lanmÕútÕr. Bu kapsamda, günümüzde ekonomik de÷eri RODQ tarÕm ürünlerinin üretiminin artÕrÕlmasÕ amacÕyOD JHQHWLN ELOLPL LOH klasik ÕslahçalÕúmalarÕ entegre edilerek olumlu sonuçlar alÕnmÕútÕr%L\RWHNQRORML Llk olarak, 1919 yÕlÕnda, Macar bilim adamÕ Karl Ereky tarafÕndan “biyoteknolojik sistemler yardÕmÕyla hammaddelerin yeni ürünlere dönüútürüldü÷ü iúlemlerdir”_   _:+2 _{6WRFNKROP&RQYHQWLRQRQ3HUVLVWHQW2UJDQLF3ROOXWDQWV 2(&'}   

úeklinde tanÕmlanmÕú daha sonra 1992 yÕlÕnda, Biyolojik Çeúitlilik Sözleúmesi’nde ‘‘özel bir kullanÕm amacÕyla, ürün elde etme veya ürünü modifiye etmek üzere, yaúayan organizmalarÕ veya türevleri dâhil, herhangi bir biyolojik sistemi kullanan teknolojik uygulama” olarak ifade edilmiútir *ünümüzde LVH %L\RWHNQRORML geliúen modern tekniklerin de bu alanda uygulanmasÕ ile tanÕm, içerik ve anlam bakÕmÕndan de÷iúikliklere u÷ramÕú olup, “özel bir kullanÕma yönelik olarak ürün ya da iúlemleri dönüútürmek ya da oluúturmak için biyolojik sistem ve canlÕ organizmalarÕ ile bunlarÕn türevlerini kullanan teknolojik uygulamalar”10 _{olarak tanÕmlanmaktadÕr. }

 Genetik biliminin dinamik yapÕsÕ gere÷i ve teknolojideki hÕzlÕ ilerlemeOHU LOHELUOLNWHEL\RWHNQRORMLalanÕndaki geliúmeler dönemler halinde izlenmiútir. YH 1930’lu yÕllarÕ kapsayan PRGHUQ ELOJL YH WHNQRORMLOHULQ NXOODQÕPÕQÕ JHUHNWLUPH\HQ YH LQVDQOÕN WDULKL ER\XQFD GHQHPH\DQÕlma yoluyla geliútirilen biyoteknoloji olarak tanÕmlanan dönem “Geleneksel Biyoteknoloji Dönemi”GLU Di÷eri ise geliúmiú ve modern tekniklerin biyolojik sistemlere uygulanmasÕQD iliúkin çalÕúmalarÕ kapsayan “Modern Biyoteknoloji Dönemi”GLU 0RGHUQ EL\RWHNQRORML “Geleneksel Õslah ve seleksiyonda kullanÕlan teknikler dÕúÕnda, do÷al fizyolojik üreme engelini aúarak, rekombinant deoksiribonükleik asidin (rDNA) ve nükleik asidin hücrelere ya da organallere do÷rudan aktarÕlmasÕnÕ sa÷layan in vitro nükleik asit tekniklerinin ya da taksonomik olarak sÕnÕflandÕrÕlmÕú familyanÕn dÕúÕnda, farklÕ tür ve sÕnÕflar arasÕnda hücre füzyonu tekniklerinin uygulanmasÕ”olarak tanÕmlanmaktadÕr_

 *HOHQHNVHO EL\RWHNQRORML YH PRGHUQ EL\RWHNQRORML birçok açÕdan farklÕ

alanlar olarak de÷erlendirilmektedir. Geleneksel biyoteknoloji doymuú ve oturmuú  ELU WHNQRORML PRGHUQ EL\Rteknoloji ise, yenilikçili÷e (inovasyon) açÕk, çok hÕzlÕ

büyümesine karúÕn potansiyeli sÕnÕrsÕz, ancak “moleküler biyoloji” de yapÕlan  temel bilim araútÕrmalarÕna ve alt yapÕsÕna sÕkÕ sÕkÕya ba÷lÕ bir teknolojidir_

 

_{'37YLLL}

_{Biyogüvenlik Kanunu’nun 2’QFLPDGGHVLQLQVfÕkrasÕ}



 

úeklinde tanÕmlanmÕú daha sonra 1992 yÕlÕnda, Biyolojik Çeúitlilik Sözleúmesi’nde ‘‘özel bir kullanÕm amacÕyla, ürün elde etme veya ürünü modifiye etmek üzere, yaúayan organizmalarÕ veya türevleri dâhil, herhangi bir biyolojik sistemi kullanan teknolojik uygulama” olarak ifade edilmiútir *ünümüzde LVH %L\RWHNQRORML geliúen modern tekniklerin de bu alanda uygulanmasÕ ile tanÕm, içerik ve anlam bakÕmÕndan de÷iúikliklere u÷ramÕú olup, “özel bir kullanÕma yönelik olarak ürün ya da iúlemleri dönüútürmek ya da oluúturmak için biyolojik sistem ve canlÕ organizmalarÕ ile bunlarÕn türevlerini kullanan teknolojik uygulamalar”10 _{olarak tanÕmlanmaktadÕr. }

 Genetik biliminin dinamik yapÕsÕ gere÷i ve teknolojideki hÕzlÕ ilerlemeOHU LOHELUOLNWHEL\RWHNQRORMLalanÕndaki geliúmeler dönemler halinde izlenmiútir. YH 1930’lu yÕllarÕ kapsayan PRGHUQ ELOJL YH WHNQRORMLOHULQ NXOODQÕPÕQÕ JHUHNWLUPH\HQ YH LQVDQOÕN WDULKL ER\XQFD GHQHPH\DQÕlma yoluyla geliútirilen biyoteknoloji olarak tanÕmlanan dönem “Geleneksel Biyoteknoloji Dönemi”GLU Di÷eri ise geliúmiú ve modern tekniklerin biyolojik sistemlere uygulanmasÕQD iliúkin çalÕúmalarÕ kapsayan “Modern Biyoteknoloji Dönemi”GLU 0RGHUQ EL\RWHNQRORML “Geleneksel Õslah ve seleksiyonda kullanÕlan teknikler dÕúÕnda, do÷al fizyolojik üreme engelini aúarak, rekombinant deoksiribonükleik asidin (rDNA) ve nükleik asidin hücrelere ya da organallere do÷rudan aktarÕlmasÕnÕ sa÷layan in vitro nükleik asit tekniklerinin ya da taksonomik olarak sÕnÕflandÕrÕlmÕú familyanÕn dÕúÕnda, farklÕ tür ve sÕnÕflar arasÕnda hücre füzyonu tekniklerinin uygulanmasÕ”olarak tanÕmlanmaktadÕr_

 *HOHQHNVHO EL\RWHNQRORML YH PRGHUQ EL\RWHNQRORML birçok açÕdan farklÕ

alanlar olarak de÷erlendirilmektedir. Geleneksel biyoteknoloji doymuú ve oturmuú  ELU WHNQRORML PRGHUQ EL\Rteknoloji ise, yenilikçili÷e (inovasyon) açÕk, çok hÕzlÕ

büyümesine karúÕn potansiyeli sÕnÕrsÕz, ancak “moleküler biyoloji” de yapÕlan  temel bilim araútÕrmalarÕna ve alt yapÕsÕna sÕkÕ sÕkÕya ba÷lÕ bir teknolojidir_

 

_{'37YLLL}

_{Biyogüvenlik Kanunu’nun 2’QFLPDGGHVLQLQVfÕkrasÕ}