ùekil 4.2.Baúvuru De÷erlendirme Süreci ve Karar Alma MekanizmasÕ
III. d GÕda güvenilirli÷ikurallarÕ
Yeni gÕda ve GDO’lar alanÕnda mevzuat uyumu baúlamamÕútÕr. Türkiye toptan yasaklama politikasÕnÕ yeniden gözden geçirmeli ve izlenebilirlik, eúik de÷erler, etiketleme ve testlerle ilgili temel hukuki hükümler üstünde çalÕúmaya baúlamalÕdÕr.
.D\QDN Tarama Raporu Türkiye,12’QFLFasÕlGÕda Güvenli÷i, Hayvan ve%LWNL6a÷lÕ÷ÕPolitikasÕ,
KWWS ZZZDEJVJRYWUILOHVWDUDPDVFUHHQLQJBILOHVFKBBWDUDPDBVRQXB UDSRUXBWUSGIEriúim Tarihi:11 Haziran
(glikoz úurubu, fermente içkiler, bitkisel rafine ya÷ vb.) ise üretici veya ithalatçÕdan ürünün GDO’lu bir hammaddeden üretilmedi÷ine dair beyan aranmaktadÕr.
$%’ye X\XPVüreci
*' ürünler, AB ile müzakerelere açÕlan 12 No’lu GÕGD Güvenilirli÷i Veterinerlik ve Bitki Sa÷lÕ÷Õ PolitikasÕ faslÕ kapsamÕnda ele alÕnmaktadÕr. Bu alanda gerçekleútirilen AB’ye uyum çalÕúmalarÕnÕn durumu ve AB Komisyonu tarafÕndan Türkiye için yayÕmlanan 20062012 yÕllarÕ arasÕndaki ølerleme RaporlarÕ’ndaki geliúmeleri incelenmiútir %N].XWXYH.XWX
.XWX$%7DUDPD5DSRUX
FasÕl 12:GÕda Güvenilirli÷i, Veterinerlik ve Bitki Sa÷lÕ÷ÕPolitikasÕ II.d. GÕda güvenilirli÷ikurallarÕ
HâlihazÕrdaTürkiye’de *'ürünlerin üretim ve ithalatÕna izin/ruhsaWYHULOPHPHNWHGLU *'2 ve yeni gÕdalarÕ içeren ürünlerin özel olarak kontrollerine iliúkin herhangi bir PHY]XDW bulunmamaktadÕr. Türkiye’de GDO ve yeni gÕdalarÕn de÷erlendirmesine yönelik herhangi bir usul ve yetkilendirilmiú kuruluú bulunmamaktadÕr. Ancak, laboratuvarlarda gerekli testleri gerçekleútirmek için teknik kapasite mevcuttur. Biyogüvenli÷e dair yeni bir Kanun Tasla÷Õ hazÕrlanmÕú, ancak Parlamento tarafÕndan RQD\ODQPDmÕútÕr. Türkiye %0Cartegena Biyogüvenlik Protokolü’nü onaylamÕútÕr.
III.d. GÕda güvenilirli÷ikurallarÕ
Yeni gÕda ve GDO’lar alanÕnda mevzuat uyumu baúlamamÕútÕr. Türkiye toptan yasaklama politikasÕnÕ yeniden gözden geçirmeli ve izlenebilirlik, eúik de÷erler, etiketleme ve testlerle ilgili temel hukuki hükümler üstünde çalÕúmaya baúlamalÕdÕr.
.D\QDN Tarama Raporu Türkiye,12’QFLFasÕlGÕda Güvenli÷i, Hayvan ve%LWNL6a÷lÕ÷ÕPolitikasÕ,
KWWS ZZZDEJVJRYWUILOHVWDUDPDVFUHHQLQJBILOHVFKBBWDUDPDBVRQXB UDSRUXBWUSGIEriúim Tarihi:11 Haziran
.XWXTürkiye’nin ølerleme RaporlarÕ
2006 YÕlÕ ølerleme Raporu:1ROXGÕda Güvenilirli÷i, Veterinerlik ve Bitki Sa÷lÕ÷ÕPolitikasÕ FaslÕ kapsamÕnda, GDO ve yeni çÕkmÕú gÕdalara iliúkin müktesebatÕn aktarÕlmasÕnda ilerleme sa÷lanmadÕ÷Õ belirtilmiútir.
2007 YÕlÕ ølerleme Raporu:1ROXGÕda Güvenilirli÷i, Veterinerlik ve Bitki Sa÷lÕ÷ÕPolitikasÕ FaslÕ kapsamÕnda, Türkiye’nin gÕda katkÕlarÕ, GDOve yeni gÕdalara iliúkin ABmüktesebatÕnÕ iç hukuka aktarmadÕ÷Õ belirtilmiúWLU
2008 YÕlÕ ølerleme Raporu:1ROXGÕda Güvenilirli÷i, Veterinerlik ve Bitki Sa÷lÕ÷ÕPolitikasÕ FaslÕ kapsamÕnda, tatlandÕrÕcÕlar, gÕda ilaveleri, yeni gÕdalar ve GDO ile ilgili müktesebata uyumun henüz tamamlanmadÕ÷Õifade edilmiútir.
2009 YÕlÕ ølerleme Raporu:1ROXGÕda Güvenilirli÷i, Veterinerlik ve Bitki Sa÷lÕ÷ÕPolitikasÕ FaslÕ kapsamÕnda, aroma maddeleri, gÕda takviyeleri, yeni gÕdalar ve GDOile ilgili tedbirlerin iç KXNXNDDktarÕmÕnÕn henüz tamamlanmadÕ÷Õ ifade edilmiútir.
2010 YÕlÕ ølerleme Raporu:12 Nolu GÕda Güvenilirli÷i, Veterinerlik ve Bitki Sa÷lÕ÷ÕPolitikasÕ FaslÕ kapsamÕnda, Biyogüvenlik Kanunu ve iki yönetmeli÷in yürürlü÷e girdi÷i ancak, bu konuda hala daha fazla uyum gerekti÷i belirtilmiútir.
2011 YÕlÕ ølerleme Raporu:12 Nolu GÕda Güvenilirli÷i, Veterinerlik ve Bitki Sa÷lÕ÷ÕPolitikasÕ FaslÕ kapsamÕnda, GDONRQXVXQGDPHY]XDWçÕkarÕldÕ÷Õ ancak, bu mevzuatÕn ABmüktesebatÕyla uyumlu olmadÕ÷Õ ifade edilmiútir.
2012 YÕlÕ ølerleme Raporu:12 Nolu GÕda Güvenilirli÷i, Veterinerlik ve Bitki Sa÷lÕ÷ÕPolitikasÕ FaslÕ kapsamÕnda, GDOkonusunda sÕnÕrlÕ ilerleme kaydedildi÷i ancak, bu alandaki laboratuvar kapasitesinin iyileútirildi÷i belirtilmiútir.
2013 YÕlÕ ølerleme Raporu:12 Nolu GÕda Güvenilirli÷i, Veterinerlik ve Bitki Sa÷lÕ÷ÕPolitikasÕ FaslÕ kapsamÕnda, GDO’lar alanÕndalaboratuvar kapasitesinin iyileútirildi÷i ifade edilmiútir.
.D\QDN $% BakanlÕ÷Õ UHVPL LQWHUQHW sitesi’nden faydalanÕlarak yazar tarafÕndan oluúturulmuútur
KWWS ZZZDEJVJRYWULQGH[SKS"S O Eriúim Tarihi: 11 Haziran
AB’ye uyum çerçevesinde Türkiye’deki geliúmelerinyÕllÕk olarakbelirtildi÷i bu raporlarda tarÕm ve gÕda alanÕnda GDO’larla ilgili olarak 2010 yÕlÕna kadar müktesebatÕn iç hukuka aktarÕlmasÕnda ilerleme sa÷lanmadÕ÷Õ belirtilirken, 2010 yÕlÕnda Biyogüvenlik Kanunu ve ikincil yönetmeliklerin de yayÕnlanmasÕndan sonra daha çok kapasite artÕrÕmÕ ve uygulamaya iliúkin hususlara de÷inildi÷i ve gÕda güvenilirli÷i konularÕnda henüz tam yeterlili÷in sa÷lanmadÕ÷Õ anlaúÕlmaktadÕr.
. Konuya øliúkin Politikalar KalkÕnma PlanlarÕ
Ülkemiz, ekonomik, sosyal ve kültürel yönden kalkÕnmasÕnÕ 1960’lÕ yÕllardan itibaren kalkÕnmaplanlarÕ çerçevesinde sürdürmekte olup, bugüne kadar yapÕlmÕú olan RQadet KalkÕnma PlanÕ mevcuttur.
Genetik mühendisli÷i, biyoteknoloji *'2’lar ile biyogüvenlik konularÕ özelinde Türkiye’nin KalkÕnma PlanlarÕ incelendi÷inde, genetik mühendisli÷i ve biyoteknoloji konularÕnÕn, özellikle Sekizinci Beú YÕllÕk KalkÕnma PlanÕ (2001- 2005)’ndan sonra detaylandÕrÕldÕ÷Õ görülmekle birlikte gerçekte bu konularla ilgili hususlarÕn daha önceki plan dönemlerinde ele alÕnarak daha sonraki plan dönemlerine bir altlÕk oluúturdu÷u görülmektedir. Nitekim, AltÕncÕ Beú YÕllÕk KalkÕnma PlanÕ (1990- 1994)’QGD “yabani bitki genetik kaynaklarÕnÕn tahribini önleyici tedbirler geliútirilecektir”170 ifadesinin yer almasÕ, Türkiye’de biyogüvenlik politikalarÕnÕn oluúumu konularÕna yer verilmesinde öncü bir adÕm olarak de÷erlendirilebilir. AyrÕca, biyoteknoloji gibi ileri teknoloji alanlarÕndaki her türlü Ar*H IDDOL\HWOHULQLQ desteklenece÷i de söz konusu planda ve sonraki çalÕúmalarda ifade edilmiútir.
Yedinci Beú YÕllÕk KalkÕnma PlanÕ (1996-2000)’nda ise, modern biyoteknoloji alanÕ öncelikli alanlardan biri olarak belirlenmiú ve bu yönde geliútirilecek ulusal politikalara yönelik ilke ve esaslara yer verilmiútir. Söz konusu Plan sürecinde hazÕrlanan Ulusal Çevre Stratejisi ve Eylem PlanÕ (UÇEP)’nda, ülkemizde biyolojik çeúitlili÷in korunmasÕ ve sürdürülebilir kullanÕmÕ için stratejiler ve öncelikli eylemler belirlenmiútir. AyrÕca, “Ulusal Biyolojik Çeúitlilik Stratejisi Eylem PlanÕ”da bu süreçte hazÕrlanmÕú olup, bahse konu Eylem PlanÕ’nda bitki gen kaynaklarÕnÕn korunmasÕ ve sürdürülebilir kullanÕmÕna yönelik olarak uluslararasÕ yükümlülüklerin yerine getirilmesi hususu üzerinde durulmuútur. Yine, bu kapsamda hazÕrlanan “Bitki Çeúitlili÷inin Yerinde KorunmasÕ Ulusal Eylem PlanÕ”nda, tarÕmsal EL\RWHNQRORMLQLQ temeli olan Türkiye’nin bitki genetikçeúitlili÷inin durumu belirlenmiú olup kÕsa ve uzun
'37
'37 '37
. Konuya øliúkin Politikalar KalkÕnma PlanlarÕ
Ülkemiz, ekonomik, sosyal ve kültürel yönden kalkÕnmasÕnÕ 1960’lÕ yÕllardan itibaren kalkÕnmaplanlarÕ çerçevesinde sürdürmekte olup, bugüne kadar yapÕlmÕú olan RQadet KalkÕnma PlanÕ mevcuttur.
Genetik mühendisli÷i, biyoteknoloji *'2’lar ile biyogüvenlik konularÕ özelinde Türkiye’nin KalkÕnma PlanlarÕ incelendi÷inde, genetik mühendisli÷i ve biyoteknoloji konularÕnÕn, özellikle Sekizinci Beú YÕllÕk KalkÕnma PlanÕ (2001- 2005)’ndan sonra detaylandÕrÕldÕ÷Õ görülmekle birlikte gerçekte bu konularla ilgili hususlarÕn daha önceki plan dönemlerinde ele alÕnarak daha sonraki plan dönemlerine bir altlÕk oluúturdu÷u görülmektedir. Nitekim, AltÕncÕ Beú YÕllÕk KalkÕnma PlanÕ (1990- 1994)’QGD “yabani bitki genetik kaynaklarÕnÕn tahribini önleyici tedbirler geliútirilecektir”170 ifadesinin yer almasÕ, Türkiye’de biyogüvenlik politikalarÕnÕn oluúumu konularÕna yer verilmesinde öncü bir adÕm olarak de÷erlendirilebilir. AyrÕca, biyoteknoloji gibi ileri teknoloji alanlarÕndaki her türlü Ar*H IDDOL\HWOHULQLQ desteklenece÷i de söz konusu planda ve sonraki çalÕúmalarda ifade edilmiútir.
Yedinci Beú YÕllÕk KalkÕnma PlanÕ (1996-2000)’nda ise, modern biyoteknoloji alanÕ öncelikli alanlardan biri olarak belirlenmiú ve bu yönde geliútirilecek ulusal politikalara yönelik ilke ve esaslara yer verilmiútir. Söz konusu Plan sürecinde hazÕrlanan Ulusal Çevre Stratejisi ve Eylem PlanÕ (UÇEP)’nda, ülkemizde biyolojik çeúitlili÷in korunmasÕ ve sürdürülebilir kullanÕmÕ için stratejiler ve öncelikli eylemler belirlenmiútir. AyrÕca, “Ulusal Biyolojik Çeúitlilik Stratejisi Eylem PlanÕ”da bu süreçte hazÕrlanmÕú olup, bahse konu Eylem PlanÕ’nda bitki gen kaynaklarÕnÕn korunmasÕ ve sürdürülebilir kullanÕmÕna yönelik olarak uluslararasÕ yükümlülüklerin yerine getirilmesi hususu üzerinde durulmuútur. Yine, bu kapsamda hazÕrlanan “Bitki Çeúitlili÷inin Yerinde KorunmasÕ Ulusal Eylem PlanÕ”nda, tarÕmsal EL\RWHNQRORMLQLQ temeli olan Türkiye’nin bitki genetikçeúitlili÷inin durumu belirlenmiú olup kÕsa ve uzun
'37
'37 '37
YDGHGH bu çeúitlili÷in korunmasÕ amacÕyla gereken stratejiler tespit edilmiútir. Bu do÷rultuda, korunmasÕ gereken alanlar belirtilerek bu alanlarÕn gen yönetim merkezi olarak ilan edilmesinin gereklili÷i ortaya konulmuú olup, Türkiye’de genetik kaynaklarÕn yönetimi için yapÕlmasÕ gereken hususlar detaylÕ olarak belirlenmiútir.
Sekizinci Beú YÕllÕk KalkÕnma PlanÕ (2001-2005)’nda, EL\RWHNQRORMLN uygulamalardan kaynaklanabilecek olasÕ biyogüvenlikrisklerinin en aza indirilmesi için bütüncül bir yaklaúÕmla yasal, kurumsal ve uygulamaya iliúkin düzenlemeler yapÕlaca÷Õ ifade edilmiútir. AyrÕca, Biyogüvenlik YasasÕ’nÕn çÕkarÕlaca÷Õ, Ulusal Biyogüvenlik .XUXOXYH%L\RWHNQRORMLYüksek Kurulu oluúturulaca÷Õ belirtilmiútir.
Plan kapsamÕnda oluúturulan birçok Özel øhtisas Komisyonu(ÖøK) Raporu’nda ve ÖøK Alt Komisyon RaporlarÕnda biyoteknoloji *'2 ve biyogüvenlik konularÕna ayrÕca de÷inilmiútir. Örne÷in, Bilim ve Teknoloji ile OrmancÕlÕk ÖøK RaporlarÕ’nda, Bitkisel Üretim ve GÕda Sanayii ÖøK Alt Komisyon RaporlarÕnda, EL\RWHNQRORML YH biyogüvenlik konularÕna özellikle yer verilmiútir.
Di÷er taraftan Plan’da Biyogüvenlik konusuna ayrÕca de÷inilmiú olup, bu çerçevede “Biyoteknoloji ve Biyogüvenlik Özel øhtisas Komisyonu Raporu” hazÕrlanmÕútÕr. Söz konusu Rapor kapsamÕnda, dünyadaki ve AB’deki geliúmeler do÷rultusunda, Türkiye’de “Ulusal Moleküler Biyoloji, Modern Biyoteknoloji ve Biyogüvenlik AtÕlÕm Projesi”adÕnda bir eylem planÕnÕn hazÕrlanmasÕnÕ tavsiye edilmiú olup, öngörülen ulusal stratejinin unsurlarÕ AraútÕrma AltyapÕsÕ, Ar*H ÇalÕúmalarÕ, Uygulama ve Ekonomik YansÕmalar, Biyogüvenlik ile Toplumun Bilgilendirilmesi ve Tüketici HaklarÕ olarak belirleQmiútir. Biyogüvenlik baúlÕ÷Õ altÕnda ise GDO’lara iliúkin birçok öneri yer almÕútÕr. Rapor’un biyoteknoloji ve biyogüvenlikKXVXVXQGDNLVRQXFX
x 0RGHUQ EL\RWHNQRORMLnin geliúmesi ancak moleküler biyolojide araútÕrma gücünün geliúmesiyle ve sanayiye uygulanabilir sonuçlarÕn elde edilmesiyle mümkündür,
x 0RGHUQ EL\RWHNQRORMLnin toplumsal refaha katkÕ sa÷lamasÕ, ancak çalÕúmalarÕn her aúamasÕnda biyogüvenlikönlemlerinin alÕnmasÕ ile mümkündür
Rlmak üzere iki temel eksende özetlenmiútir.
Dokuzuncu KalkÕnma PlanÕ (2007-2013)’nda, EL\RWHNQRORML YH QDQRWHNQRORML konularÕnÕn ileriki yÕllarda öne çÕkaca÷Õ ve öncelikli alanlar olarak desteklenece÷i ifade edilmiútir Plan öncesi dönemde Türkiye’de, ekonomik ve sosyal geliúmeler kapsamÕnda, do÷al bitki gen kayna÷Õ ile biyolojik çeúitlili÷in korunmasÕ ve sürdürülebilirli÷i için Genetik Olarak De÷iútirilmiú Organizmalar (GDO YH biyoteknoloji ürünlerinin kullanÕmÕ ve dolaúÕmÕ konusunda standartlarÕn oluúturulmasÕ ihtiyacÕnÕn devam etti÷i belirtilmiútir.
Di÷er taraftan, “TarÕmsal YapÕnÕn Etkinleútirilmesi” kapsamÕnda, gÕda güvencesinin ve güvenli÷inin sa÷lanmasÕ ile do÷al kaynaklarÕn sürdürülebilir kullanÕmÕ gözetilerek, örgütlü ve rekabet gücü yüksek bir tarÕmsal yapÕ oluúturulaca÷Õ EHOLUWLOHUHN“Kamunun, bitki ve hayvan sa÷lÕ÷Õ ile gÕda güvenli÷i konularÕnda sundu÷u hizmetler bütüncül bir çerçevede yürütülecektir. AB müktesebatÕna uygun úekilde, kontrol ve denetim faaliyetlerinde etkinlik artÕúÕ ve bu amaçla izleme ve müdahalenin tek merkezden gerçekleútirilebilmesi için ilgili kurumlar arasÕ eúgüdüm sa÷lanacaktÕr.”175øfadesineyer verilmiútir.
“Çevrenin KorunmasÕ ve Kentsel AltyapÕnÕn Geliútirilmesi” kapsamÕnda ise biyogüvenlikYH*'2’lar konusundaki ULVNOHULQHQ aza indirilmesi için tarÕm, çevreYH teknoloji politikalarÕnÕn bütünleútirilmiú bir anlayÕúla de÷erlendirilece÷i“Sanayi ve
Hizmetlerde Yüksek Katma De÷erli Üretim YapÕsÕna Geçiúin Sa÷lanmasÕ”kapsamÕnda LVHELWNLgeneti÷i gibi bilgi veteknoloji yo÷un alanlar geliútirilece÷ibelirtilmiútir. Dokuzuncu KalkÕnma PlanÕ “Bitkisel Üretim ÖøK Raporu”QGD PRGHUQ EL\RWHNQRORMLQLQ güvenli kullanÕmÕnÕn sa÷lanmasÕ için yasal, idari ve teknik alt yapÕ çalÕúmalarÕ yürütülmesi gerekti÷i, bu çerçevede, öncelikle mülga TarÕm ve Köyiúleri BakanlÕ÷Õ (TKB) koordinatörlü÷ünde hazÕrlanan “Ulusal Biyogüvenlik Yasa Tasla÷Õ”nÕn yasalaúmasÕnÕn önem arz etti÷i ifade edilmiútir.
'37 '37 '37 '37 '37
Dokuzuncu KalkÕnma PlanÕ (2007-2013)’nda, EL\RWHNQRORML YH QDQRWHNQRORML konularÕnÕn ileriki yÕllarda öne çÕkaca÷Õ ve öncelikli alanlar olarak desteklenece÷i ifade edilmiútir Plan öncesi dönemde Türkiye’de, ekonomik ve sosyal geliúmeler kapsamÕnda, do÷al bitki gen kayna÷Õ ile biyolojik çeúitlili÷in korunmasÕ ve sürdürülebilirli÷i için Genetik Olarak De÷iútirilmiú Organizmalar (GDO YH biyoteknoloji ürünlerinin kullanÕmÕ ve dolaúÕmÕ konusunda standartlarÕn oluúturulmasÕ ihtiyacÕnÕn devam etti÷i belirtilmiútir.
Di÷er taraftan, “TarÕmsal YapÕnÕn Etkinleútirilmesi” kapsamÕnda, gÕda güvencesinin ve güvenli÷inin sa÷lanmasÕ ile do÷al kaynaklarÕn sürdürülebilir kullanÕmÕ gözetilerek, örgütlü ve rekabet gücü yüksek bir tarÕmsal yapÕ oluúturulaca÷Õ EHOLUWLOHUHN“Kamunun, bitki ve hayvan sa÷lÕ÷Õ ile gÕda güvenli÷i konularÕnda sundu÷u hizmetler bütüncül bir çerçevede yürütülecektir. AB müktesebatÕna uygun úekilde, kontrol ve denetim faaliyetlerinde etkinlik artÕúÕ ve bu amaçla izleme ve müdahalenin tek merkezden gerçekleútirilebilmesi için ilgili kurumlar arasÕ eúgüdüm sa÷lanacaktÕr.”175øfadesineyer verilmiútir.
“Çevrenin KorunmasÕ ve Kentsel AltyapÕnÕn Geliútirilmesi” kapsamÕnda ise biyogüvenlikYH*'2’lar konusundaki ULVNOHULQHQ aza indirilmesi için tarÕm, çevreYH teknoloji politikalarÕnÕn bütünleútirilmiú bir anlayÕúla de÷erlendirilece÷i“Sanayi ve
Hizmetlerde Yüksek Katma De÷erli Üretim YapÕsÕna Geçiúin Sa÷lanmasÕ”kapsamÕnda LVHELWNLgeneti÷i gibi bilgi veteknoloji yo÷un alanlar geliútirilece÷ibelirtilmiútir. Dokuzuncu KalkÕnma PlanÕ “Bitkisel Üretim ÖøK Raporu”QGD PRGHUQ EL\RWHNQRORMLQLQ güvenli kullanÕmÕnÕn sa÷lanmasÕ için yasal, idari ve teknik alt yapÕ çalÕúmalarÕ yürütülmesi gerekti÷i, bu çerçevede, öncelikle mülga TarÕm ve Köyiúleri BakanlÕ÷Õ (TKB) koordinatörlü÷ünde hazÕrlanan “Ulusal Biyogüvenlik Yasa Tasla÷Õ”nÕn yasalaúmasÕnÕn önem arz etti÷i ifade edilmiútir.
'37 '37 '37 '37 '37
Çevre ÖøK Raporu’QGD LVH *'2’larÕn Türkiye’nin yeni tanÕútÕ÷Õ sorun DOanlarÕndan birini oluúturdu÷u, özellikle mÕsÕr, bu÷day, VR\D IDVXO\HVL JLEL ürünlerde yeni büyük bir pazar olarak algÕlanan Türkiye’nin bu konuda yaptÕ÷Õ hazÕrlÕklarÕn yeterli olmadÕ÷Õ, henüz olumsuz etkilerinin tam olarak bilinemedi÷i bu üretim yöntemine iliúkin yönetsel, hukuksal ve teknik önlemlerin geliútirilmesi gerekti÷i ifade edilmiútir. Ek olarak, söz konusu Rapor’da yer alan güçlü ve zayÕf yanlar analizine göre “GDO’larÕn üretimi ve kullanÕmÕ” ile “GDO’larÕn beklenmeyen ve istenmeyen yan etkilerinin bilinmemesi ve denetlenmemesi”hususlarÕ “Tehdit”olarak tespit edilmiútir
Onuncu KalkÕnma PlanÕ (2014-2018)’nda, EL\RWHNQRORMLQLQhÕzlÕ geliúenDODQODU olarak öne çÕktÕ÷Õ, nanoteknoloji ve biyoteknoloji alanlarÕndaki geliúmelerLQ \HQL imkânlar sunmakla birlikte, çevre ve etik boyutlarÕyla da gündemde RODFD÷Õ ifade edilmiútirAyrÕca, geneti÷i de÷iútirilmiú organizma içerenler baúta olmak üzere ileri teknoloji kullanÕlarak üretilmiú ürünlere yönelik biyogüvenlik kriterleriQLQHWNLQRODUDN X\JXODQDFD÷Õ belirtilmiútir.
YÕllÕk Programlar
Türkiye’de bitki biyoteknolojisi kapsamÕnda, GDO’lar ve biyogüvenlik hususlarÕ, KalkÕnma PlanlarÕ’nÕn yanÕ sÕra, YÕllÕk Programlar’da da yer almÕútÕr (Bkz. 7DEOR(N
Bu çerçevede Türkiye’de 1998 yÕlÕndan itibaren YÕllÕk Programlar’da biyoteknoloji konusunda ifadelere yer verilmiú, izleyen yÕllarda LVH dünyadaki geliúmelere paralel olarak ülkemizdeki mevcut durum, geliúmeler ve hedefler belirtilmiútir. AyrÕca, söz konusu Program metLQOHULQGH 2010 yÕlÕnda Biyogüvenlik Kanunu yayÕmlanana kadar, ülkemizdeki do÷al bitki gen kaynaklarÕ ile biyolojik çeúitlili÷in korunmasÕ ve sürdürülebilir kullanÕmÕ için GDO’larÕn muhtemel risklerinin önlenmesi amacÕyla yasal ve kurumsal düzenlemelerin gereklili÷i ifade edilirken.DQXQ yayÕmlandÕktan sonra GDO’larla ilgili izlenebilirli÷in sa÷lanmasÕ ile kontrol ve denetim sisteminin etkin úekilde yürütülmesi hususlarÕnÕn önemi belirtilmiútir.
KalkÕnma BakanlÕ÷Õ (2014
Di÷er taraftan, biyoteknoloji alanÕnda Ar*H faaliyetlerine yönelik olarak özellikle de üniversitelerde merkezi araútÕrma laboratuvarlarÕnÕn oluúturulmasÕna, temel ve uygulamalÕ araútÕrma projelerinin desteklenmesi ile araútÕrmacÕ insan gücü yetiútirilmesine yönelik programlarÕn yapÕlmasÕna iliúkin ifadelere yer verilmiútir.
Biyogüvenlik Kanunu’nun Güçlü ve ZayÕf Yanlar$QDOL]L
ÇalÕúmanÕn bu bölümünde, Biyogüvenlik Kanunu uyarÕnca, biyogüvenlik uygulamalarÕ çerçevesinde karúÕlaúÕlan güçlüklerinin belirlenmesi ve daha sonraki dönemlerde iyileútirme çalÕúmalarÕnda yararlanÕlmak üzere sistem ve iúleyiúe iliúkin
öneriler oluúturulmasÕ amacÕyla GTHB koordinasyonunda sektör paydaúlarÕnÕn %N] (N ) katÕlÕmÕyla gerçekleútirilen “Ulusal Biyogüvenlik Çerçevesi Uygulama Projesi ÇalÕútayÕ” sonucunda belirlenen Güçlü ve ZayÕf Yanlara %N] .XWX yönelik de÷erlendirmelerde bulunulmuútur.
.XWX. Biyogüvenlik Kanunu*üçlü ve =ayÕf Yanlar$QDOL]L Güçlü Yanlar
x Bu alanda hukuki düzenlemenin kanun düzeyinde olmasÕ,
x *'WRKXPithalatÕna izin verilmemesi,
x *'bitkisel üretimHL]LQYHULOPHPHVL
x Kanunun Cartagena Biyogüvenlik Protokolü’nü temel almasÕ,
x øhtiyatlÕlÕk ilkesinin benimsenmiú olmasÕ,
x YasaklarÕn net tanÕmlanmÕú olmasÕ,
x Cezai yaptÕrÕmlarÕn uygulamasÕnÕn kesinlik arz etmesi,
x Risk de÷erlendirmesinin ve sosyoekonomik de÷erlendirmenin mevzuatta yer
almasÕ,
x Biyogüvenlik Kurulu’nun kurulmasÕ,
x Biyogüvenlik Kurulu’nun bilimsel komitelerden destek almasÕ
x Kurulun karar alma sürecine sivil toplum kuruluúlarÕ, özel sektör ve halkÕn
katÕlÕmÕnÕn sa÷lanmasÕ,
x Baúvuruya konu olan GDürünlerin geliútirildi÷i ülkede piyasada olmasÕ
zorunlulu÷u,
x Biyogüvenlik Bilgi De÷iúim MekanizmasÕ’nÕn kurulmuú olmasÕdÕr.
Di÷er taraftan, biyoteknoloji alanÕnda Ar*H faaliyetlerine yönelik olarak özellikle de üniversitelerde merkezi araútÕrma laboratuvarlarÕnÕn oluúturulmasÕna, temel ve uygulamalÕ araútÕrma projelerinin desteklenmesi ile araútÕrmacÕ insan gücü yetiútirilmesine yönelik programlarÕn yapÕlmasÕna iliúkin ifadelere yer verilmiútir.
Biyogüvenlik Kanunu’nun Güçlü ve ZayÕf Yanlar$QDOL]L
ÇalÕúmanÕn bu bölümünde, Biyogüvenlik Kanunu uyarÕnca, biyogüvenlik uygulamalarÕ çerçevesinde karúÕlaúÕlan güçlüklerinin belirlenmesi ve daha sonraki dönemlerde iyileútirme çalÕúmalarÕnda yararlanÕlmak üzere sistem ve iúleyiúe iliúkin
öneriler oluúturulmasÕ amacÕyla GTHB koordinasyonunda sektör paydaúlarÕnÕn %N] (N ) katÕlÕmÕyla gerçekleútirilen “Ulusal Biyogüvenlik Çerçevesi Uygulama Projesi ÇalÕútayÕ” sonucunda belirlenen Güçlü ve ZayÕf Yanlara %N] .XWX yönelik de÷erlendirmelerde bulunulmuútur.
.XWX. Biyogüvenlik Kanunu*üçlü ve =ayÕf Yanlar$QDOL]L Güçlü Yanlar
x Bu alanda hukuki düzenlemenin kanun düzeyinde olmasÕ,
x *'WRKXPithalatÕna izin verilmemesi,
x *'bitkisel üretimHL]LQYHULOPHPHVL
x Kanunun Cartagena Biyogüvenlik Protokolü’nü temel almasÕ,
x øhtiyatlÕlÕk ilkesinin benimsenmiú olmasÕ,
x YasaklarÕn net tanÕmlanmÕú olmasÕ,
x Cezai yaptÕrÕmlarÕn uygulamasÕnÕn kesinlik arz etmesi,
x Risk de÷erlendirmesinin ve sosyoekonomik de÷erlendirmenin mevzuatta yer
almasÕ,
x Biyogüvenlik Kurulu’nun kurulmasÕ,
x Biyogüvenlik Kurulu’nun bilimsel komitelerden destek almasÕ
x Kurulun karar alma sürecine sivil toplum kuruluúlarÕ, özel sektör ve halkÕn
katÕlÕmÕnÕn sa÷lanmasÕ,
x Baúvuruya konu olan GDürünlerin geliútirildi÷i ülkede piyasada olmasÕ
zorunlulu÷u,
x Biyogüvenlik Bilgi De÷iúim MekanizmasÕ’nÕn kurulmuú olmasÕdÕr.
.XWX. Biyogüvenlik Kanunu*üçlü ve =ayÕf Yanlar$QDOL]L 'HYDP ZayÕf Yanlar:
x Müteselsil (zincirleme) sorumlulu÷un fiilen uygulanabilir hale getirilmemiú olmasÕ,
x Zarar tanÕmÕnÕn olmamasÕ,
x Kanunla ilgili uygulayÕcÕlara yeterli bilgilendirme yapÕlmamÕú olmasÕ,
x øthalatta uygulanan analiz sÕklÕ÷ÕnÕn kazara giriúi önlemek için yeterli olmamasÕ ve
buna ba÷lÕ haksÕz yaptÕrÕmlarÕn uygulanmasÕna ortam yaratmasÕ,
x *HQsahibi firmalarÕn Kanundaki mevcut yaptÕrÕmlarÕ baúvuru yapmada caydÕrÕcÕ
bulmalarÕ,
x Risk tanÕmÕnÕn yem ve gÕda için ayrÕ olmamasÕ,
x Biyogüvenlik Kurulu’nun özerk bir yapÕda kurumsallaútÕrÕlmamÕú olmasÕ,
x Soya fasulyesi için ayÕrt edici kimlik kodlarÕnÕn etikette yer almasÕ zorunlulu÷unun
yarattÕ÷Õ sorunlar (üretici e÷itimi eksikli÷i),
x KapalÕ kullanÕm hususundaki düzenlemenin yeterli olmamasÕ,
x $U*HçalÕúmalarÕnÕ destekleyici hükümler olmamasÕ,
x Biyogüvenlik Kurulu’nun görevleri arasÕnda biyoteknolojialanÕnda Ar*H
konusunda yapÕlacak akademik çalÕúmalarda destek/teúvik mekanizmasÕna yer verilmemesi (Bilim, Sanayi ve Teknoloji BakanlÕ÷Õ ve TÜBøTAK destekleri gibi),
x *'2ve ürünlerinin ülkeye giriúini önleyici tedbirlerin yetersiz kalmasÕ,
x Biyogüvenlik KurXOXkararlarÕnÕn izlenmesi maddesindeki koúullarÕn uygulama
zorlu÷u,
x øzleme yönteminin mevzuatta yeterli seviyede açÕklanmamÕú olmasÕ,
x KayÕtlarÕn 20 yÕl saklanmasÕ zorunlulu÷u,
x *'2’larÕn yem olarak kullanÕmÕ dâhil tamamen yasaklanmamÕú olmasÕ,
x Bilimsel risk de÷erlendirme komitelerinde görev alabilecek kurumlarÕn
sÕnÕrlandÕrÕlmÕú olmasÕ ve deneyim sahibi uzmanlarÕn komitede görev almasÕnÕ teúvik edici tedbirlerin eksikli÷i,
x UygulamacÕlar için mevzuatÕ destekleyen açÕklayÕcÕ ve standardizasyonu sa÷layacak
talimatlar olmamasÕ,
x Baúvuruyu gensahibi firmanÕn yapma zorunlulu÷u olmamasÕ,
x Bulaúma ve numune alma, numune hazÕrlama ile ilgili hükümleri açÕklayÕcÕ
talimatlarÕn düzenlenmesini öngören ikincil mevzuat oluúumuna atÕfta bulunulmamÕú olmasÕ,
x Mevcut talimatlar konusunda yeterli bilgilendirme olmamasÕ,
x 0HY]XDWhazÕrlanÕrken kurumlar arasÕ iletiúimsizlik,
x UygulayÕcÕ hukukçulara yeterli bilgilendirme olmamasÕ (hâkim ve savcÕlarÕn