T.C.
Selçuk Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü
Gazetecilik Anabilim Dalı
Gazetecilik Bilim Dalı
Yerel Haber Sitelerinin Yerel Kamuoyu Açısından
Önemi: ġanlıurfa Örneğinde Bir Kullanıcı Analizi
NUMAN BABACAN
Yüksek Lisans Tezi
DanıĢman:
Prof. Dr. ġükrü Balcı
ÖNSÖZ
Bu çalıĢmada, teknolojinin geliĢmesiyle birlikte birçok alanda dönüm noktası olan internetin gazetecilik alanında kullanımı, bu kullanım neticesinde kamuoyu oluĢumunda internet haber sitelerinin önemini inceledim. YaĢadığım Ģehir ġanlıurfa'da yeni nesil gazetecilik olarak lanse edilen internet haberciliğinin ne derecede yaygın olduğunu, bu sitelerin insanların kanaatlerinin oluĢumunda ne kadar etkili olduğunu yaptığım saha araĢtırmasıyla ortaya koydum.
Lisans ve yüksek lisans eğitimim süresince bana her zaman destek olan, yol gösteren, akademik alana yönelmemde büyük katkıları olan baĢta danıĢman hocam Prof. Dr. ġükrü Balcı olmak üzere tüm hocalarıma ayrı ayrı teĢekkürü borç bilirim.
Tezimin hazırlanması sürecinde ve daha öncesindeki eğitim hayatımda her zaman yanımda olan, olmaya devam eden öncelikle babam Mehmet BABACAN ve annem Emine BABACAN ile abilerim, ablalarım, okul ve iĢ arkadaĢlarım ile üzerimde emeği olan herkese çok teĢekkür ediyorum. ĠnĢallah açılan bu yolda hedeflerim doğrultusunda devam edecek, doğru bildiklerimden ĢaĢmayacağım.
Bu çalıĢmayı aileme ve tüm sevdiklerime ithaf ediyorum.
Numan BABACAN Konya - 2018
T. C.
SELÇUK ÜNĠVERSĠTESĠ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü
ÖZET
Bilginin ve hızın önemli birer değer olduğu dünyada yeni bilgi ve haberlerin kaynağı olan gazetecilik mesleği de bu hıza ve teknolojiye ayak uydurabilmek için bir değiĢim ve geliĢim içerisine girmiĢtir. Gazetecilik artık internet gazeteciliği ile birlikte geleneksel habercilik metotlarından sıyrılarak hıza yetiĢmek için teknolojik geliĢmeleri kullanmaktadır. Bu çalıĢmamızda son dönemlerde medya sektöründe hızla yayılan internet haber sitelerinin yerel kamuoyu oluĢumundaki rolü ve önemini ortaya koymaya çalıĢtık.
ÇalıĢmanın yöntem kısmında ġanlıurfa ilinde 400 katılımcı örnek alınarak yüz yüze anket tekniği kullanıldığı bir saha araĢtırması gerçekleĢtirildi. Saha araĢtırması bulgularına göre; katılımcıların yaĢadıkları Ģehirdeki mevcut sorunların yerel internet haber sitelerinde yer alması yerel kamuoyu oluĢmasında etkili görülmektedir. Ayrıca katılımcıların internet haber sitelerine güven düzeyi arttıkça internet haber sitlerinin kamuoyu oluĢumunda etkili olduğuna dair inançları da artmaktadır. Saha araĢtırmasının çarpıcı sonuçlarından biri de yerel haber sitelerini kamuoyu oluĢumunda etkili gören katılımcılar, iletiĢim araç ve yöntemleri içerisinde yerel televizyonları, yerel gazeteleri, yerel sosyal ağları ve aileyi kamuoyu oluĢumunda etkili görmektedir Ģeklinde ortaya çıkmaktadır.
Anahtar kelimeler: Ġnternet, Haber, Kamuoyu, ġanlıurfa, Gazetecilik
Öğ
renci
ni
n
Adı Soyadı Numan BABACAN
Numarası 154222001004
Ana Bilim / Bilim Dalı Gazetecilik/Gazetecilik
Programı Tezli Yüksek Lisans Doktora Tez Danışmanı Prof. Dr. Şükrü BALCI
T. C.
SELÇUK ÜNĠVERSĠTESĠ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü
SUMMARY
Journalism, which is the source of new information and news in the world where information and speed are important values, has entered into a change and development to keep up with this speed and technology. Journalism is now using technological developments to keep pace with traditional journalism methods. In this study, we tried to reveal the role and importance of internet news sites that are spreading rapidly in the media sector.
In the method part of the study, a field study was conducted in ġanlıurfa province with a sample survey technique based on 400 participants. According to the findings of the field research; The fact that the current problems in the city where the participants live are located on local internet news sites are seen as effective in the formation of local public opinion. In addition, as the level of trust in internet news sites increases, the belief that internet news sites are effective in public opinion is increasing. One of the striking results of the field research is that the participants, who see the local news sites as influential in the formation of the public opinion, find local television, local newspapers, local social networks and family effective in the formation of public opinion in the means of communication. Öğ renci ni n
Adı Soyadı Numan BABACAN
Numarası 154222001004
Ana Bilim / Bilim Dalı Gazetecilik/Gazetecilik
Programı Tezli Yüksek Lisans Doktora Tez Danışmanı Prof. Dr. Şükrü BALCI
Tezin İngilizce Adı Impotance of Local News Sites in terms of Local Public Opinion: A User Analysis in the Case of ġanlıurfa
ĠÇĠNDEKĠLER ÖNSÖZ ... IV ÖZET ... V SUMMARY ... VI ĠÇĠNDEKĠLER ... VII TABLOLAR LĠSTESĠ ... X GĠRĠġ
YENĠ ĠLETĠġĠM ARACI OLARAK ĠNTERNET VE ĠNTERNET GAZETECĠLĠĞĠ
1.1. ĠNTERNET‟ĠN DOĞUġU VE GELĠġĠMĠ ... 4
1.1. 1. Ġnternetin Tanımlanması ... 4
1.1.2. Ġnternet‟in DoğuĢu ve GeliĢim AĢamaları ... 8
1.1.3. Ġnternetin Getirdiği Yenilikler ... 14
1.2. TÜRKĠYE‟DE ĠNTERNET KULLANIMI ... 18
1.2.1. Türkiye‟de Ġnternetin DoğuĢu ve GeliĢimi ... 18
1.2.2.Türkiye‟de Ġnternet Alan Adları ve Kullanımları ... 22
1.3. DÜNYADA VE TÜRKĠYE'DE ĠNTERNET GAZETECĠLĠĞĠNĠN GELĠġĠMĠ VE KULLANIMI ... 24
1.3.1. Ġnternet Gazeteciliğinin Tanımlanması ... 24
1.3.2. Ġnternet Gazeteciliğinin Özellikleri ... 27
1.3.3. Ġnternet Gazeteciliğinin Dünyada GeliĢimi ... 34
1.3.4. Türkiye'de Ġnternet Gazeteciliği Ve GeliĢimi ... 36
1.4. ĠNTERNET GAZETELERĠNDE HABER VE GAZETECĠLĠK YAPISI . 39 1.4.1. Ġnternet Gazetelerinde Haber ... 39
1.4.2. Ġnternet Gazetelerinde Ġçerik ... 43
1.4.3. Ġnternet Gazetelerinde Ekonomik Yapı ... 45
1.5. ĠNTERNET HABERCĠLĠĞĠNĠN GELENEKSEL HABERCĠLĠK ĠLE KARġILAġTIRILMASI ... 47
1.5.1. Ġnternet Haberciliği ile Geleneksel Habercilik Arasındaki Farklılıklar ... 47
1.5.1.1. Gazeteci Açısından Farklılıklar ... 52
1.5.1.2. Okuyucu Açısından Farklılıklar ... 54
1.5.1.3. Medya ĠĢletmecisi Açısından Farklılıklar ... 57
1.5.2. Ġnternet Haberciliğinin Geleneksel Haberciliğe Olumsuz Etkileri ... 60
ĠKĠNCĠ BÖLÜM KAMUOYU KAVRAMI VE KĠTLE ĠLETĠġĠM ARAÇLARININ KAMUOYU OLUġUMUNA ETKĠLERĠ 2.1. KAMUOYU KAVRAMI ... 64
2.1.1. Kamu Unsuru ... 64
2.1.2. Oy Unsuru ... 66
2.1.3. Kamuoyu Kavramı ve Tanımlamaları ... 67
2.1.3.1. Kamuoyu Kavramı ... 67
2.1.3.2. Kamuoyu Tanımlamaları ... 70
2.2. KAMUOYUNUN OLUġUMU VE KAMUOYUNU OLUġTURAN FAKTÖRLER ... 74
2.2.1. Kamuoyu OluĢumu ... 74
2.2.2. Kamuoyunu OluĢturan Faktörler ... 77
2.2.2.1. Tutumlar ve Kanaatler... 77 2.2.2.2. Ġdeoloji ... 81 2.2.2.3. Kültür ... 82 2.2.2.4. Gruplar ... 83 2.2.2.5. Statüko ... 86 2.2.2.6. Propaganda ... 87
2.2.2.7. Nüfus ve Demografik Yapı ... 88
2.2.2.8. Din ve Kurumlar ... 89
2.2.2.9. Kitle ĠletiĢim Araçları ... 90
2.3. KĠTLE ĠLETĠġĠM ARAÇLARI VE KAMUOYU ĠLĠġKĠSĠ ... 91
2.3.1. Kitle ĠletiĢim Araçlarının Kamuoyu OluĢumuna Etkileri ... 92
2.3.2. Literatürde Yer Alan Basının Kamuoyu OluĢumunda Önemiyle Ġlgili Bazı AraĢtırma Bulguları ... 95
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
ġANLIURFA'DA YEREL ĠNTERNET HABER SĠTELERĠNĠN KAMUOYU OLUġUMUNA ETKĠSĠ: ġANLIURFA ÖRNEĞĠNDE ALAN ARAġTIRMASI
3.1. ARAġTIRMANIN METODOLOJĠSĠ ... 98
3.1.1. Amaç ve Önem ... 98
3.1.2. AraĢtırma Evreni ve Örneklemi ... 100
3.1.3. Veri Toplama Araçları ... 100
3.1.4. Verilerin Analizi ve Kullanılan Testler ... 101
3.2. BULGULAR VE YORUMLAR ... 102
3.2.1. Katılımcıların Sosyo-Demografik Özellikleri ... 102
3.2.2. Katılımcıların Kitle ĠletiĢim Araçlarını Kullanım AlıĢkanlıkları ... 105
3.2.3. Katılımcıların Ġnternet Kullanımına Dair Analizler... 106
3.2.4. Katılımcıların Yerel Ġnternet Haber Sitelerini Takip Etme Ġstatistikleri ... 112
3.2.5. Kamuoyu OluĢumunda ĠletiĢim Araç ve Yöntemlerinin Etki Düzeyi ... 116
3.2.6. Katılımcıların Yerel Haber Türlerini Takip Etme Ġstatistikleri ... 120
3.2.7. Katılımcıların YaĢadıkları ġehirde Meydana Gelen Olay ve GeliĢmelere Ġlgi Düzeyi ... 122
3.2.8. Yerel Ġnternet Haber Sitelerinin Güvenilirliği ... 123
3.2.9. Yerel Ġnternet Haber Sitelerinin Yerel Kamuoyunun OluĢmasında Etkisi Ġle Ġlgili Ġstatistikler ... 124
3.2.10. Katılımcıların YaĢadıkları Yerde KarĢılaĢtıkları Sorunlarla Ġlgili Ġstatistikler ... 129
SONUÇ ... 131
KAYNAKÇA ... 138
EK 1 - ANKET TASLAĞI ... 150
TABLOLAR LĠSTESĠ
Tablo 1:2017 Yılı Ġtibariyle Dünyada Ġnternet Kullanımı Grafiği ... 11
Tablo 2: 2017 Ġtibariyle Türkiye‟de Ġnternet Kullanımı Ve Kullanım Alanlarının Dağılımı ... 21
Tablo 3: Katılımcıların Cinsiyete Göre Dağılımı ... 102
Tablo 4:Katılımcıların Medeni Durumu ... 102
Tablo 5:Katılımcıların Mesleki Durumları ... 103
Tablo 6: Katılımcıların Eğitim Durumları ... 103
Tablo 7: Katılımcıların Aylık Ortalama Gelir Durumları ... 104
Tablo 8: Katılımcıların YaĢ Durumları ... 104
Tablo 9: Katılımcıların Kitle ĠletiĢim Araçlarını Kullanım AlıĢkanlıkları ... 105
Tablo 10:Katılımcıların Kitle ĠletiĢim Araçlarını Kullanım Sıklıklarındaki Farklılık106 Tablo 11:Katılımcıların Ġnternet Kullanım Sürelerine ĠliĢkin Merkezi Eğilim Ġstatistikleri ... 106
Tablo 12:Katılımcıların Cinsiyete Göre Günlük Ġnternet Kullanım Sıklıklarındaki Farklılık ... 107
Tablo 13:Katılımcıların Ġnternet Kullanım Tecrübesine ĠliĢkin Betimleyici Ġstatistik ... 107
Tablo 14:Katılımcıların Ġnternete Bağlandıkları Araçların Betimleyici Ġstatistiği 108 Tablo 15:Katılımcıların Ġnternet Kullanım Nedenlerinin Betimleyici Ġstatistikleri109 Tablo 16:Katılımcıların Cinsiyetine Göre Ġnternet Kullanma Nedenleri Arasındaki Farklılık ... 110
Tablo 17:Katılımcıların Yerel Ġnternet Haber Sitelerini Takip Etme Sıklığı ... 112
Tablo 18:Katılımcıların Haberleri Ġnternet Sitelerinden Takip Etme Nedenleri Betimleyici Ġstatistiği ... 112
Tablo 19: Katılımcıların Cinsiyete Göre Yerel Haber Sitelerini Takip Etme Sıklıklarındaki Farklılık ... 114
Tablo 20:Katılımcıların Cinsiyete Göre Haberleri Ġnternet Sitelerinden Takip Etme Nedenlerindeki Farklılık ... 114
Tablo 21:Katılımcıların Cinsiyete Göre Haberleri Ġnternet Sitelerinden Takip Etme Nedenlerindeki Farklılık ... 116 Tablo 22:Katılımcıların Cinsiyete Göre YaĢadıkları ġehirde Kamuoyu
OluĢumunda Etkili Gördükleri Kitle ĠletiĢim Araçları Arasındaki Farklılık .. 117 Tablo 23:Sosyo-Demografik Özelliklere Göre Yerel Ġnternet Haber Sitelerinin
Yerel Kamuoyu OluĢmasındaki Etkisindeki Farklılık ... 118 Tablo 24:Katılımcıların Takip Ettikleri Yerel Haber Türlerinin Betimleyici
Ġstatistiği ... 120 Tablo 25:Katılımcıların Cinsiyetine Göre Takip Ettikleri Yerel Haber Türleri
Arasında Farklılık ... 121 Tablo 26:Katılımcıların YaĢadığı ġehirde Meydana Gelen Olay Ve GeliĢmelere
Ġlgi Düzeyine ĠliĢkin Merkezi Eğilim Ġstatistiği ... 122 Tablo 27:Cinsiyete Göre YaĢanılan ġehirde Meydana Gelen Olay Ve GeliĢmelere
Ġlgi Düzeyi Arasındaki Farklılık ... 123 Tablo 28:Yerel Ġnternet Haber Sitelerinin Güvenilirlik Derecesine ĠliĢkin Merkezi
Eğilim Ġstatistikleri ... 123 Tablo 29:Cinsiyete Göre Ġnternete Güven Düzeyi Arasındaki Farklılık ... 123 Tablo 30:Yerel Ġnternet Haber Sitelerinin Güvenirliği Ġle Yerel Ġnternet Haber
Sitelerinin Yerel Kamuoyunun OluĢmasında Etkisi Arasındaki ĠliĢkiye Yönelik Korelasyon Analizi ... 124 Tablo 31:Olay Ve GeliĢmelere Ġlgi Düzeyi Ġle Yerel Ġnternet Haber Sitelerinin
Yerel Kamuoyunun OluĢmasında Etkisi Arasındaki ĠliĢkinin Düzeyine Yönelik Korelasyon Analizi ... 125 Tablo 32:Sorunların Yerel Medyada Yer Alması Ġle Yerel Ġnternet Haber
Sitelerinin Yerel Kamuoyunun OluĢmasında Etkisi Arasındaki ĠliĢkinin Düzeyine ĠliĢkin Korelasyon Analizi ... 125 Tablo 33:Katılımcıların Ġnternet Kullanım Amaçları Arasındaki Etki Düzeyi Ġle
Yerel Ġnternet Sitelerinin Yerel Kamuoyu OluĢumundaki Etkisi Arasındaki ĠliĢkiye Yönelik Korelasyon Analizi ... 126 Tablo 34:Haberleri Ġnternet Sitelerinden Takip Etme Nedenleri Ġle Yerel Ġnternet
Sitelerinin Yerel Kamuoyu OluĢumundaki Etkisi Arasındaki ĠliĢkiye Yönelik Korelasyon Analizi Bulguları ... 127
Tablo 35:ĠletiĢim Araç ve Yöntemlerinin Etki Düzeyi Ġle Yerel Ġnternet Haber Sitelerinin Yerel Kamuoyunun OluĢmasında Etkisi Arasındaki ĠliĢkiye Yönelik Korelasyon Analizi Bulguları ... 128 Tablo 36:Katılımcıların Bulundukları ġehirde YaĢadıkları Sorunların Düzeyinin
GĠRĠġ
Son dönemin en mühim icatlarından olan internet, gündelik hayatta birçok yeniliği beraberinde getirmiĢtir. Bu yeniliklerin içerisinde internetin kitle iletiĢim araçlarından birisi olarak görülmesi dikkat çekmektedir. Birçok anlamda sınırları ortadan kaldırarak eriĢim sıkıntısı olmadığı halde görülmek istenen her habere ulaĢmayı sağlayan internet, kiĢinin yaĢadığı yerdeki ve çevresindeki bilgi ve haberleri öğrenmesinde de önemli rol oynamaktadır.
Günümüzde internetin yaygınlaĢmasıyla birlikte bir bilgisayara, tablet pc'ye ya da akıllı telefona sahip olan insanların bir ücret karĢılığında internet üzerinden dünyanın her yerindeki bilgiye ve habere ulaĢması mümkündür. Ayrıca haber değer etmenleri arasında ehemmiyetli olan “zamanlılık” ve “yakınlık” kavramları internetin ortaya çıkmasıyla yeni bir Ģekil almıĢtır. Bu durum yerel haberlerin internet üzerinden kullanıcılara ulaĢtırılmasında kolaylıklar sağlarken, yerel haberlerin okuyucuya ulaĢtırılması noktasında farklı ve tesirli bir mecranın ortaya çıkmasına neden olmuĢtur.
Ġnternet haberciliğinin diğer kitle iletiĢim mecralarından farklı olarak öne çıkan çeĢitli üstünlükleri vardır. Bunların arasında internet altyapısıyla paralel olarak hızlı haber verme imkânının olması, haberle ilgili görüntü, grafik, resim, ses gibi unsurların verilmesi, haberle alakalı ayrıntıları yer problemi olmaksızın verebilmesi sayılabilir (Gürcan ve Bayram, 2005: 54).
Ġnternet gazeteleri sadece okunmakla kalmayıp, bunun yanında arĢiv, video görüntüleri, ilan toplama, yorum ve okur tepkisi gibi hizmetler de vermektedir. Kullanıcılar, okudukları haberler ile alakalı düĢünce ve duygularını yorum yaparak dile getirme imkânına sahiptir. Bu mecrada geleneksel gazetecilikte olduğu gibi iletiĢim tek taraflı değil, karĢılıklıdır. Ġnternet gazeteleri çevrimiçi yayınlandığından dolayı dünyanın her yerinde rahatlıkla okunabilir. Ġnternet gazetelerine yorum yazmak, bu mecraları hem etkileĢimci hem de katılımcı bir hale getirir. Ġnternet gazetelerinde yapılan okuyucu yorumlarında zaman zaman haberlerin kendisine yorum yapılmakta,
haber içerikleri eleĢtirilmekte ve değerlendirilmekte; zaman zamansa yapılan yorumlarda konu ile alakalı okurların problemleri belirtilmektedir. Coğrafi uzaklıklar, maliyet, zaman ve mekân problemlerini ortadan kaldırdığı için internet gazeteciliği, daha demokratik ve özgür bir ortam sunmaktadır (Korkmaz, 2009: 7).
Elektronik ortamlarda okuyucuların haberler ile alakalı düĢünce ve duygularını hemen belirtebilmesiyle, yayıncı ile okurlar arasındaki etkileĢim ve bilgi akıĢı kolay bir Ģekilde yapılabilmektedir. Ġnternet gazeteciliği çerçevesinde yapılan bu etkileĢim, sosyal ve teknik etkileĢim olarak iki biçimde gerçekleĢir. Sosyal iletiĢim, kullanıcıların kendi aralarında yaptıkları etkileĢimken, teknik etkileĢimse internet gazeteleri ve kullanıcılar arasındaki etkileĢimdir. Ġnternet ortamlarındaki gazeteler açısından interaktif olma, görüĢlerin ve fikirlerin paylaĢıldığı ilan tahtaları ve chat odaları gibi çeĢitli Ģekillerde yapılabilir. Okur analizinin yapılabilmesi de internet gazeteciliğinin sağladığı bir baĢka durumdur. Bu Ģekilde sayfanın okunma miktarı, köĢe yazarlarının hit alma oranları düzenli bir Ģekilde takip edilebilir (Bal ve Bekiroğlu, 2006: 74).
Tüm bu özellikleriyle internet gazeteciliği kamuoyu oluĢturma ve kamuoyunu yönlendirme konusunda geleneksel medyadan daha etkili görülmektedir. Ġnternet, kitleler üzerinde sahip olduğu etkilerle birlikte gündem ve kamuoyu oluĢturma konusunda önemli bir propaganda aracıdır.
Kamuoyu oluĢturmanın ilk basamağı, insanların fikirlerini özgür bir Ģekilde açıklayabilmesidir. Ġkinci basamak, bu fikirlerin açıklanması ve baĢka insanlara iletilmesidir. Üçüncü basamakta, edinilen fikir ve bilgiler algılanır ve yorumlanır. Fikirlerin iletilmesi medya; algılanması ve yorumlanmasıysa bu propaganda teknikleri aracılığıyla yapılmaktadır (BektaĢ, 1996: 153). Geleneksel haberciliğin kamuoyu oluĢmasına Ģüphesiz önemli katkıları olmuĢtur ancak son dönemlerde herkesçe kullanılabilen, daha kolay ve hızlı ulaĢılabilirliği olan internet haberciliği Ģüphesiz kamuoyunun oluĢması, bir
konunun gündeme gelmesi ve hızlıca yayılması için önemli bir görev üstlenmektedir.
Bu tez çalıĢması internet haberciliğinin geliĢimi, yayılması ve kamuoyu oluĢumundaki rolü ve öneminin ortaya konması için hazırlanmıĢ olup üç bölümden oluĢmaktadır. Ġlk bölümde internetin doğuĢu ve geliĢimi ile ilgili bilgiler verilirken, yeni medya ürünü olarak internet gazeteciliği her yönüyle incelenmiĢtir. Ġnternet gazeteciliğinin haber yapısı, içerikleri, sermaye yapısının anlatıldığı bu bölümde internet haberciliği ile geleneksel habercilik arasındaki farklar ve benzerlikler ortaya konularak internet gazeteciliği ile değiĢen basın ve gazetecilik yapısı göz önüne serilmiĢtir. Bu iki habercilik döneminin sektörde olan ve kullanıcılar açısından etkileri, değiĢim ve dönüĢümleri örneklerle açıklanmıĢtır. Bu bölümün son kısmında da internet haberciliğinin geleneksel haberciliğe olumsuz etkileri aktarılmıĢtır.
Tez çalıĢmasının ikinci bölümünde de çalıĢmanın diğer önemli noktası olan kamuoyu kavramı her yönüyle incelenmiĢtir. Kamuoyunun oluĢumu, kamuoyu oluĢumunda etkili faktörlerin tartıĢıldığı bu bölümde kitle iletiĢim araçları ile kamuoyu oluĢumu arasındaki iliĢki de yer almaktadır. Ayrıca basının kamuoyu oluĢumuna etkileri ile ilgili daha önce yapılmıĢ çalıĢmalara da kısaca yer verilmiĢtir.
ÇalıĢmanın üçüncü ve son bölümü yöntem kısmından oluĢmaktadır. Burada bir saha araĢtırması yapılarak ġanlıurfa ilinde örneklem olarak seçilen 400 kiĢiye sorular yöneltilecek Ģekilde bir anket çalıĢması yapılmıĢtır. ġanlıurfa ilindeki yerel internet haber sitelerinin takip edilme oranları, katılımcıların haberleri internetten takip etmelerine yönelik ve internet haber sitelerinin kamuoyu oluĢumunda önemine yönelik soruların olduğu anket çalıĢmasına katılımcıların verdiği cevaplar ve ortaya çıkan sonuçlar çalıĢmanın sonuç bölümünde tablolar ve istatistikler ile ortaya konmuĢtur.
BĠRĠNCĠ BÖLÜM
YENĠ ĠLETĠġĠM ARACI OLARAK ĠNTERNET VE ĠNTERNET GAZETECĠLĠĞĠ
1.1. ĠNTERNET’ĠN DOĞUġU VE GELĠġĠMĠ 1.1. 1. Ġnternetin Tanımlanması
Medya ve enformasyon Ģebekeleri bütün dünyayı sarmaktadır. Geleneksel iletiĢim araçları olan telgraf, telefon ve faks gibi araçlar artık eskisi kadar yaygın kullanılmamaktadır. Eski iletiĢim araçları tarafından yapılan pek çok iletiĢim çeĢidini, bilgisayar sistemleri yapabilmektedir. Ġnternet aracılığı ile tüm dünyadaki iletiĢim sistemleri birbirine bağlanmıĢtır (Yaylagül, 2006: 180). Bilgisayarların birbirine bir ağ oluĢturacak biçimde bağlanması sonucunda ortaya çıkmıĢ olan internet kullanıcılarına; video konferanschat, e-mail gibi karĢılıklı ya da tek yönlü iletiĢim (web sayfaları gibi) imkânı veren elektronik tabanlı bir yapılanmadır. Ġnternet ortamında eĢ zamanlı olarak (senkron) ya da eĢ zamanlı olmadan (asenkron) iĢitsel-görsel iletiĢim kurmak mümkündür. Pek çok program sesli, yazılı ve iĢitsel-görsel iletiĢim imkânı tanımaktadır (Oral, 2005: 91).
Ġnternet, pek çok bilgisayar sistemini birbirlerine bağlayan ve gün geçtikçe büyüyen bir iletiĢim ağı Ģeklindedir. Ġnternet kelimesi, international (uluslararası) ve network (ağ yapısı) kelimelerinden meydana gelmiĢtir. Bahsi geçen bu uluslararası ağ, birbirlerine sabit bir Ģekilde bağlanan, yüksek hızlı iletiĢime sahip bilgisayarlardan oluĢmuĢtur. Son dönemlerde oldukça hızlı bir Ģekilde geliĢim gösteren teknolojinin son devrimi, internettir (Karaduman, 2002:102). Ġnternet denildiği zaman insanların kafasında oluĢan imge birbirinden oldukça farklı oluyor. Ġnternet kimisi için sadece bir elektronik posta, kimisi için farklı insanlarla sohbet edilebilecek bir araç, kimisine göre ise dünyanın en büyük kütüphanesi olarak karĢımıza çıkıyor. Ġnternet hemen her insanın kafasında farklı fikirler oluĢtursa da temelde internetin tanımı Ģudur: Mevcut bilgisayarları çeĢitli ağlar ile birbirine bağlayıp söz konusu
bilgisayarlar arasında bilginin depolanmasını ve paylaĢılmasını sağlayan elektronik bir dil ve kurallar bütünüdür (Yüksel, 2014:8-9).
ġeref Sağıroğlu interneti, insanları bilgisayar aracılığı ile birbirlerine bağlayan yeni bir iletiĢim teknolojisi; dünya üzerine dağılmıĢ, boyutları ve iĢletim sistemleri birbirinden farklı, milyonlarca bilgisayarın birbirine belli protokollerle bağlanarak haberleĢmenin sağlandığı dünyanın en büyük bilgisayar ağı veya 'dünyanın sekizinci harikası‟ olan ağların ağı olarak tanımlamaktadır (2001: 18). Pierre Levy‟e göre internet dünya üzerinde demokrasiyi bir kurum olarak geliĢtiren, koruyan bir faktördür. Çünkü internet ortamı belirli bir ırka, belirli bir sosyal sınıfa, dine değil dileyen herkese açık olan bir ortamdır. Bilgisayar ve internet bağlantısı olan her vatandaĢ interneti iletiĢim ve bilgiye eriĢim amacıyla kullanabilir. Televizyonun tersine bu iletiĢim tek yönlü de değildir. Ġnteraktif ortamda insanlar internet aracılığıyla kendi düĢüncelerini diğer kullanıcılar ile paylaĢma olanağına da sahiptirler. Bu Ģekilde internet, mesafe ve coğrafi sınır gibi kavramları da aĢarak, normal Ģartlar altında beraber olması olanaksız olan, farklı milletlerden insanları bu ağlar aracılığıyla bir araya getirmektedir (Tarcan, 2005:4). Ġlk etaplarda internet, ticari iĢlemleri, kiĢiler arasındaki iletiĢimi ve bilgi arayıĢını daha kolay hale getirmek için tasarlanmıĢtır ancak bazı kullanıcılar açısından internet, hayatlarının merkezi olmuĢ, karĢısında direnilemez hale gelmiĢtir (Gülnar ve Balcı, 2011: 28). Ġnternet kiĢinin ilgi alanlarına yönelik meraklarını gidermede, aynı ilgiyi paylaĢan kiĢilerle iletiĢim kurmada, dostluk, arkadaĢlık geliĢtirmede kiĢilerarası ve kitle iletiĢiminden daha fazla imkân tanımaktadır. Bu tür kiĢisel arayıĢlar ayrıca, toplumsal olarak harekete geçme unsuru Ģeklinde de kullanılma imkânına sahiptir (Araslı,2011: 55).
Ġnternet‟in baĢka bir tanımını Nurcan Törenli Ģu Ģekilde yapmıĢtır: “Ġnternet, sayısallaĢtırılabilen tüm verilerin yeni medya teknolojileri ya da bilgisayarlar arasında ulusal, yerel, kiĢisel ya da küresel ölçekteki kiĢisel bilgisayarlardan ağ bilgisayarlarına kadar oldukça geniĢ bir yelpazede alınıp verilmesine olanak tanıyan, temelde Ģifre çözmeye ve Ģifrelemeye dayanan özel bir dili olan, en geniĢ ölçekli çoklu ortamdır.” (2005: 115). Ġnternet, teknik
anlamda bilgisayar sistemlerinin ve pek çok bilgisayarın birbirine bağlandığı, sürekli büyüyen ve dünya çapında yaygın olan bir iletiĢim ağıdır. Bu ağda bilgisayarlar birbirine fiziksel anlamda (telsiz bağlantı, uydu bağlantısı, kablolar) bağlıdır ve TCP/IP gibi çeĢitli özel protokoller ile birbirine bağlı olan bilgisayarlar arasında, bilgi paylaĢımı temeli olan pek çok iĢ yapmak mümkündür. Ġnternetin geliĢmesiyle klasik iletiĢim araçlarının birbirleri ile olan etkileĢiminde artıĢ yaĢanmıĢ ve internet, bu ortamların pek çoğunu bünyesinde toplamıĢtır (Ekici, 2009: 22-24). Bu bağlamda internet, sanayi toplumu yapısından biliĢim toplumu yapısına geçmenin taĢıyıcısı ve habercisi olan bir modeldir. Ġnternet, teknolojik ve bilimsel geliĢmelerin taĢıyıcısı, önemli bir etmeni, bilgi teknolojilerini değiĢtiren, sürekli değiĢen, hayatın tüm boyutlarını ve toplumu giderek değiĢime sürükleyen bir teknolojiler bileĢimidir (Özdemir, 2009: 16).
Ġnternetin diğer birçok yenilik gibi toplumsal yaĢantıda insanların tutum, davranıĢ ve alıĢkanlıklarında önemli değiĢikliklere yol açacak bir potansiyeli bulunmaktadır. Öyle ki internet arkadaĢlık iliĢkilerinden, aileye, iĢ iliĢkilerine kadar bir dizi sosyal yapıyı özellikle büyük Ģehirlerde değiĢtirmiĢ gibi görünüyor. Tarcan‟a göre internet için asıl olarak Ģu soruyu sormak elzemdir: Ġnternetin neden olduğu değiĢim sonuçta insanlığın mutluluk ve refahına katkıda mı bulunacak, yoksa insanları daha da mutsuz mu kılacak? Bugün dünyadaki çeĢitli sosyal bilimciler, bu konu üzerinde farklı düĢünceler ileri sürmektedir. Marshal Mcluhan, Pierre Levy gibi yazarlara göre internet, sosyal refahı arttıracak ve dünya üstündeki demokrasiyi bir kurum olarak geliĢtirecek; Paul Vrilio ve Alain Finkielkraut gibi yazarlara göreyse internet özgürlük ve demokrasi için bir tehdittir hatta insanlığın felaketine neden olacaktır (Tarcan, 2005:3). Çünkü Ġnternet denildiği zaman insanların kafasında oluĢan imgeler birbirinden oldukça farklı olmaktadır. Ġnternet kimisi için sadece bir elektronik posta, kimisi için farklı insanlarla sohbet edilebilecek bir araç, kimisine göre ise dünyanın en büyük kütüphanesi olarak karĢımıza çıkıyor. Ġnternet hemen her insanın kafasında farklı fikirler oluĢtursa da temeldeki tanımını Yüksel Ģu Ģekilde yapmıĢtır: Mevcut bilgisayarları çeĢitli ağlar ile birbirine bağlayan ve
bu bilgisayarlar arasında bilgilerin paylaĢılması ve depolanmasını sağlayan elektronik bir kural ve dil bütünüdür (2014:8-9). Ġnternet bir bakıma insanların bilgi üretimi yapma, bilgiye ulaĢma, bilgiyi saklama ve paylaĢma gereksinimleri doğrultusunda ortaya çıkmıĢ, gittikçe büyüyen bir iletiĢim ağıdır (OdabaĢı, 2002:9). Ġnsanlar, bu teknoloji sayesinde pek çok alandaki veriye hızlı, güvenli, ucuz ve kolay bir biçimde eriĢim sağlayabilmektedir. Bu özelliği ile interneti çok büyük bir kütüphaneye ya da bilgi denizine benzetmek mümkündür (yunus.hacettepe.edu.tr, 2017).
Ġnternet iletiĢimi, bilginin video, imaj, grafik, ses, metin gibi pek çok iletiĢim Ģekillerinin bir araya gelmesiyle iĢleyen bir süreçtir. Uluslararası, ulusal ve yerel eriĢim imkânlarını sağlayan, bu açıdan mekân ve zaman ile sınırlı olmayan küresel bir iletiĢim Ģeklidir. Bu özellikleriyle internet sadece mesaj üreten, dağıtan veya toplayan bir teknoloji biçimi olmaktan çıkarak, grup-birey, birey-grup ve birey-birey etkileĢimine de imkân tanıyan bir toplumsal iletiĢim ortamı olmaktadır (Timisi, 2003: 124). Bu nedenle internet Ģimdiye kadar karĢılaĢılan bütün haberleĢme ve medya organlarından farklıdır. Barret'e göre, internet geleneksel posta, telefon ve iç iletiĢim piyasalarını tehdit etmektedir. Buna göre internetin gazete, kitap, dergi, televizyon, müzik gibi kitle iletiĢim piyasalarını farklı alanlarına ayırabileceği ve bunları tehdit edebileceğini belirtmektedir ( 2000: 13).
Ġnternet, günümüzde geleneksel kitle iletiĢim araçlarının önüne geçmekte, kültürel alanı ve yaĢamı hızlı bir biçimde değiĢtirmektedir. Ġnternet, çağımızın en etkili iletiĢim aygıtıdır çünkü teknik özellikleri sayesinde internet, küresel ölçekte bakıldığı zaman kapsamlı, hızlı ve kolay bir yayılma gücüne sahiptir (Balcı, 2017: 138). Ġnternet, gelecek dönemlerde de üretilecek bilgilerin dolaĢım sistemi olacaktır. Ticari boyutunun da ciddi bir sektör haline gelmesiyle, insan hayatıyla daha çok içli dıĢlı olmaya baĢlamıĢtır. Ġnternet, kendi toplumu olan, yazılı kuralları olmayan, farklı ve bambaĢka bir uzay gibidir. Klasik değer yargılarını, hayat Ģekillerini değiĢtiren, insan yaĢamına yeni uğraĢlar ve kavramlar getiren bir sistemdir (yunus.hacettepe.edu.tr,2017).
Ġnternet, sunduğu olanaklar ve kolaylıklar ile insan hayatının vazgeçilmez bir parçası haline gelmiĢtir. Artık internet günlük yaĢama o kadar iĢlemiĢtir ki insanlar internetsiz bir an düĢünemez olmuĢtur.
1.1.2. Ġnternet’in DoğuĢu ve GeliĢim AĢamaları
On beĢinci yüzyılın sonlarına doğru matbaanın icat edilmesiyle geliĢmiĢ olan yazılı iletiĢim, telefon, telgraf, telefax, telex ve televizyon yerini, günümüzde yazılı metinlerle beraber hareketli görüntü ve sesli iletiĢimi de kapsayan çoklu ortama (multimedya) bırakmıĢtır. Bu Ģekilde bilgi üretimi, iĢlenmesi ve yaygın hale getirilmesi, yeni bilim alanları ve teknolojilerinin ortaya çıkmasına yol açmıĢtır.
ĠletiĢim teknolojisi, Cooke ve Wheatstone tarafından 1836‟da telgrafın icat edilmesiyle baĢlamıĢ, Alexander Graham Bell‟in 1876‟da telefonu icat etmesiyle yaygınlaĢmıĢ, internetin bulunmasıyla da global bir hal almıĢtır (TaĢtan, 1998: 4-5). Ġnternet, SSCB ve ABD‟nin baĢını çektiği iki kutuplu dünya düzeninin dünyamıza kazandırdığı teknolojilerin en önemlileri arasındadır. 1957 yılında SSCB tarafından Sputnik isimli uzay aracının gönderilmesinin ardından ABD de askeri teknolojilerini geliĢtirmeye baĢlamıĢ, kendi kuruluĢları arasındaki iletiĢimi gerçekleĢtirebilmek ve nükleer bir saldırıya karĢı önlem almak için alternatif bir iletiĢim sistemi aramaya baĢlamıĢtır. 1969‟da ABD Savunma Bakanlığı Ġleri AraĢtırma Projeleri Ajansı (DARPA) tarafından geliĢtirilen ARPANET (Advanced Research Projects Agency Network), internetin temeli olarak görülmektedir (Yüksel, 2014: 9). ARPANET, birinci kuĢak, paket yönlendirmeli bilgisayar ağı olarak kurulmuĢ, üniversiteleri ve askeri araĢtırmalar yapan laboratuvarları birbirine bağlayabilmek için geliĢtirilmiĢtir. O dönemde modemler ve kiralık hatlar kullanarak bilgisayarları birbirine bağlamak mümkündü fakat bu yollar ile yapılan bilgisayar iletiĢimi etkin ve güvenilir olarak görülmemekteydi. Hem bazı veriler hatalı gönderilebiliyordu hem de düĢmanların sızabilme ihtimali vardır. Özellikle bu gizlilik ihtiyacının doğmasıyla, sayısal ortamlarda iĢleyen paket anahtarlama tekniğinin bulunması bir zorunluluk haline gelmiĢti (Geray, 1996: 62).
Ġnternetin ilk geliĢimi, bir askeri araĢtırma programı içinde birbirlerine bağlanan çeĢitli üniversitelerin bilgi iĢlem geliĢimindeki eĢitsizliklerden doğdu. AraĢtırmacılar en güçlü bilgisayarların iĢleyiĢ kapasitelerini paylaĢmayı istedi ve bu amaç ile ihtiyaç duyulan kaynaklara eriĢmelerini sağlayacak çeĢitli programlar yaptı (Barbier-Lavenir, 2001:373). Pek çok üniversite ARPANET‟in bir parçası haline geldiği için, kontrolünü sağlamak da zorlaĢtı. Bu sebeple, orduyla ilgili sitelerin olduğu MILNET ve sivil siteleri içeren ve kapasitesi daha küçük olan siteler de ARPANET kapsamında kullanılmaya baĢlandı (Levine-Baroudi-Young, 1997: 21). Ġnterneti oluĢturan ARPANET ile ilgili pek çok sınırlama bulunmaktaydı. Bu sınırlamaları Ģöyle sıralayabiliriz:
- Belirli bir sınıflandırma vardı. Herkes her belgeye ulaĢamıyordu. HiyerarĢik bir yapılanma vardı ve sadece belirli insanlar bazı bölgelere ulaĢabiliyordu.
- DıĢ iliĢkiler açısından bakıldığında bazı ülkeler, bazı bilgilere ulaĢabiliyordu. Tüm bilgilere yalnızca ABD ulaĢabiliyordu.
- Her isteyen abone olamıyordu.
Büyük yatırımlar ile kurulan ARPANET, ilk kurulduğu zaman Utah‟taki bir bilgisayar ile California‟daki 3 bilgisayarı birbirine bağlıyordu (Tülcü,1996:5).
1974 senesinde internet iletiĢiminin temeli olan ĠletiĢim Kontrol Protokolü (Transmission Control Protocol-TCP) geliĢtirildi. Bu tarihten sonra ARPANET‟in ticari versiyonu Ģeklinde olan Telenet kullanıma sunuldu, 1976 senesinde Queen Elizabeth e-posta gönderme iĢlemini gerçekleĢtirdi, 1977‟den sonra internet artık yaygınlaĢmaya baĢlayarak 100‟den fazla host makine arasında birbirlerine bağlandı. 1978 senesinde standart bir iletiĢim kontrol protokolü geliĢtirilmiĢ olup, ARPANET ile internet iletiĢimi ilk defa 1980„de sağlandı (Sağıroğlu, 2001: 17). Kısacası internet serüveni yetmiĢli yıllardan sonra hız kazanmaya baĢladı. Seksenli yıllardaysa ARPANET, INTERNET haline gelmeye baĢladı. BBS sistemler oluĢtu ve buradan doğrudan bilgiler paylaĢılmaya baĢlandı (Sunalı vd., 2008: 287).
ARPANET‟in hızlı bir Ģekilde büyümesi ve birçok sivil kurum ve kiĢinin ilgisinin ilgisini çekmesiyle, askeri kanat bu ağdan ayrılmaya karar vermiĢtir.
Bu Ģekilde ARPANET‟in içerisinden, askeri amaçlarla kullanılacak olan MILNET adı altında bir birim ayrılmıĢtır. ARPANET‟in bir nevi sivilleĢmesi anlamına gelen bu durum, iki ağın da birbirinden bağımsız olmasını sağlamıĢ ancak bilgi alıĢveriĢinin yapılmasını da zorunlu kılmıĢtır. Bu iki ağ arasında yapılan bilgi alıĢveriĢinin sorun yaĢamadan devam etmesi için yapılan çalıĢmalar, 1983 senesinde bilgisayar dünyasına yeni bir kavram eklemiĢtir. Kısa ismi IP olarak bilinen, Amerika Savunma Bakanlığı‟nın standartlarını belirlediği Ġnternet Protokolü kavramıyla beraber, internet kelimesi de dillere yerleĢmiĢtir. ARPANET‟e bağlanmak isteyen tüm ağlar TCP/IP protokolüne uymak durumundadır (Köksal, 1997: 23). 1983‟te TCP/IP‟nin (ĠletiĢim Kontrol Protokolü) standart olarak kabul edilmesi ile daha da yaygın hale gelmiĢtir. Doksanların baĢlarına kadar ticari olmayan araĢtırma kuruluĢlarının da katılmasıyla dünya çapında en büyük bilgisayar ağı oluĢmuĢtur. Doksanlardan itibaren ticari firmaların desteği ile daha da yaygın hale gelmiĢtir (Sağıroğlu, 2001: 17). 1990 senesinin haziran ayında ARPANET kaldırılmıĢ, internet adıyla ilk olarak ABD‟deki üniversitelere, sonra da genel kullanıcılara açılmıĢtır. ARPANET kaldırılsa da insanlar, TCP/IP protokolünü kullanmaya devam etmiĢ ve geliĢtirmiĢtir (Çakır,2007:127-128).
ARPANET‟ten sonra doksanlı yılların sonunda, http protokolü kullanılarak ilk web sayfası faaliyetine baĢlamıĢtır. 1991‟de Minnesota Üniversitesi tarafından, internet kaynaklarına eriĢmek için ciddi kolaylık sağlayan GOPHER kullanıma girmiĢ, 1992‟deyse CERN tarafından www (World wide web) geliĢtirilmiĢtir. Hypertext teknolojisi kullanan www, internet kaynaklarına eriĢmek için ortaya çıkan bir baĢka seçenek olmuĢtur. Doksanlı yılların baĢında ARPANET‟in devreden çıkmasından sonra Japonya, ABD ve uzak doğudaki çeĢitli ülkelerde omurgalar yani backbone denilen oluĢumlar internete katılmıĢtır. 1993‟e gelindiği zaman Beyaz Saray, online bir Ģekilde internete bağlanmıĢtır. 1994‟te webte iĢlemler yapan Mosaic yazılımı piyasaya sürülmüĢ, kullanımı kolay olduğu için yaygın hale gelmiĢtir. 1995‟te web üzerinden iĢlemler yapan Netscape yazılımı kullanılmaya baĢlanmıĢtır (Uysal ve Tunç, 1996: 8).
1996 senesinde yapılan tahminlere göre dünya çapında 100‟den fazla ülkede, ortalama 45 milyon insan internet kullanmaktaydı. 1998‟de Internet Industry Almanac tarafından sağlanan verilere göre internet kullanıcılarının sayısı her 1000 kiĢide Ġsveç„te yüz kırk yedi, Kanada„da yüz kırk dokuz, Yeni Zelanda„da yüz elli altı, Avustralya„da yüz yetmiĢ sekiz, ABD„de iki yüz üç, Ġzlanda„da iki yüz yirmi yedi, Norveç„te iki yüz otuz bir ve Finlandiya‟da iki yüz kırk beĢtir. Bir baĢka deyiĢle Ġskandinav ülkelerinde internet kullanma oranı doruk noktadadır. Yine aynı verilere göre 1997 yılında 11 ülkede, her 1000 kiĢiden yüzünün internet kullandığı; 2000 senesindeyse 14 ülkede internet kullanım oranının %10 civarında artacağı belirtilmiĢtir. 2001 yılında AB ülkelerindeki internet kullanıcılarının 59 milyon olacağı tahmin edilmiĢ, bu sayı fazlasıyla aĢılmıĢtır. Ġstanbul„da BahçeĢehir Üniversitesi‟nde 10-13 Nisan 2006 tarihleri arasında düzenlenen internet haftasında Mustafa Akgül yaptığı açılıĢ konuĢmasında dünyada 1 milyar civarında internet kullanıcısı olduğunu açıklamıĢtır (Tokgöz, 2008: 86). Bu açıklamadan yaklaĢık 10 yıl sonra yapılan araĢtırmalara göre dünyada internet kullanıcısı sayısının dört milyon kiĢiye ulaĢmak üzere olduğu görülmüĢtür.
2015 yılına oranla 2016‟da dijital dünyada, hemen hemen bütün önemli göstergelerde ciddi bir büyüme yaĢanmıĢtır. 2016‟da yayımlanan bir raporda da bu değiĢim hızı göze çarpmaktadır. Yukarıdaki tabloda (tablo 1)
wearesocial.com sitesinin dünyada internet kullanımı ile ilgili hazırladığı
raporun verilerini görmekteyiz. Rakamlara göre günümüzde 3,77 milyarı bulan global internet kullanıcı sayısı %50 civarında insana nüfuz etmiĢ durumdadır. Bu nüfusun yaklaĢık 2,80 milyarlık kısmı aktif bir Ģekilde sosyal medya kullanmaktadır. Kullanıcıların 2,55 milyarlık bölümü sosyal medyalara mobil aracılığıyla bağlanmaktadır. Toplam mobil kullanıcısının sayısıysa 4,92 milyardır. Bunun yanında, dünya çapında 1,61 kiĢiyse elektronik ticaret kullanıcısıdır. 2015 yılına oranla internet kullanıcılarında %10‟luk bir oranla 354 milyon artmıĢ; sosyal medyayı aktif olarak kullanan insanların sayısı da %21‟lik oranla 482 milyon artmıĢtır. Son 1 senede tekil mobil kullanıcılar %5 büyümüĢ, mobil sosyal medya kullanıcılarında da %30‟luk bir artıĢ görülmüĢtür. Ancak yeni rapora bakıldığında internet penetrasyonunda %50‟lik bir artıĢın olduğu görülmektedir. Bu da, 12 aylık süreçteki büyüme hızının ĢaĢırtıcı bir derecede olduğunu göstermektedir. Ġnternet kullanımı cihaz bazında incelendiği zaman, dizüstü ve masaüstü bilgisayar kullanarak internete girme oranının %20 oranında azalarak, %45 oranına gerilediği görülmektedir. Buna karĢın mobil internet kullanımında %30‟luk bir artıĢ yaĢanarak toplam kullanma oranı %50‟ye ulaĢmıĢ; tabletle bağlanma oranıysa %5 azalmıĢtır. Sosyal medya platformlarına bakıldığı zaman Facebook‟un bu sene de açık ara önde olduğu görülmüĢtür. Facebook‟un ardından ikinci sırada Messenger, üçüncü sırada Whatsapp, dördüncü sıradaysa Youtube bulunmaktadır (http://wearesocial.com, 2017).
Ġnternetin sivil alanda kullanımına değinecek olursak; 1970‟lere gelindiğinde artık internetin sivil kullanıma nüfuz etmesi fark edilmiĢtir. Ġlk olarak araĢtırma kurumları ve üniversiteler internetin önemini anlamıĢ, bir devrim niteliğinde olacak bu teknolojiyi, farklı Ģehirlerde yaĢayan araĢtırmacı ve bilim adamları arasında bilgi alıĢveriĢinin sağlanması için kullanmıĢtır.
Daha sonra farklı ülkelerde bulunan bilgisayar ağları birbirine bağlanmıĢ, internetin küresel bir kapsama alanı olması sağlanmıĢtır (Yüksel, 2014:9-10).
Tim Bernard Lee, internetin büyük kitlelere yayılmasında ve günümüzdeki formuna kavuĢmasındaki en önemli isimdir. Lee, big bang deneyi ile kendinden bütün dünyada bahsettiren, Ġsviçre‟deki CERN‟de çalıĢmaktaydı. 1989 senesinde, günümüzde de hala kullanılan WWW (World wide web) teknolojisini geliĢtirmiĢtir. Bu teknolojiyle beraber, aĢina olduğumuz web sayfalarının oluĢmasına ve sayfalar arasında gezinti yapılabilmesine imkan tanımıĢtır. Lee ayrıca internet sitesi hazırlarken kullanılan dil olan HTML‟yi (HyperTextMarkup Language) de icat etmiĢtir. Lee, bu kodlama dilinin patentini almamıĢ, insanların bu dili ücretsiz olarak kullanmasına izin vermiĢ, böylelikle internetin yayılmasında öncü olmuĢ ve kendisi de bir efsane haline gelmiĢtir. Lee tarafından bulunan bu HTML protokolüyle ilk olarak çeĢitli kurumlar ve kuruluĢlar, daha sonra da bireysel kullanıcılar, kendi web sitelerini yapmaya baĢlamıĢtır (2014: 11).
Güvenlik ve silah teknolojilerini geliĢtirme amacıyla oluĢturulan ArpaNet ile baĢlayan internet serüveni zamanla donanım ve yazılım alanındaki büyük ilerlemelerle kitlelerce ulaĢılabilir bir hal aldı. Bugün internet, dünyanın her yerinde milyarlarca insanın „sörf yaptığı‟ koca bir bilgi denizine dönüĢmüĢtür. Bu dönemde gerçekler, internet aracılığı ile sanala dökülmekte ve artık gerçeklik, sanal ortam üzerinden idare edilmektedir. Ġnternet, dünyanın her yerindeki milyonlarca insanın bağlandığı, öğrendiği, öğrettiği, satıĢ yaptığı, satın aldığı ve iletiĢim kurduğu, online konuĢmalar üzerine kurulan bir iletiĢim ağı haline gelmiĢtir (2014: 12,13). Ġnternetin tüm dünyada hızlı bir Ģekilde yaygın hale gelmesinin en önemli sebebi, güncel bilgilere ucuz ve hızlı bir Ģekilde ulaĢabilmeye yardımcı olmasıdır. Ġnternetteki bilgilere, çeĢitli adresler kullanarak ulaĢmak mümkündür. Bir internet ağına bağlı olan tüm bilgisayarların bir adresi olmakta, bu adresler kullanılarak karĢılıklı bilgi transferi ve bağlantılar yapılmaktadır (Tunç ve Uysal,1996:1).
Zaman içerisinde, internetle etkileĢimli olan bir iletiĢim süreci doğmuĢ ve geleneksel medyada bulunan okurdan tepki alamama ve yansıma gecikmeleri gibi problemlere karĢı, internet ortamında okurlardan anında tepki alma imkânı belirmiĢtir. Ġnternet kullanıcıları, bilgisayarda gördükleri bir yazının tepkisini, baĢka materyallere ihtiyaç duymadan, web sayfasında bulunan bir yere tıklayarak anında öğrenebilmektedir (Çakır ve Topçu, 2005: 76).
1.1.3. Ġnternetin Getirdiği Yenilikler
1970‟lerin sonlarında baĢlayan teknolojik değiĢim ve bu değiĢimin iletiĢim araçlarıyla ve altyapısıyla birleĢmesi, teknolojik geliĢmelerin yanı sıra iletiĢim ortamının değiĢiminin ve yeni bir iletiĢim ortamının doğuĢunun da belirleyeni olarak kavranmaktadır. Yeni iletiĢim ortamında kullanıcılar içerik üretiminin ve sunumunun aktif katılımcılarıdır ve katılımın da ötesinde kullanıcıların kendilerinin içerik üretmeleriyle ve bu içeriği yeni iletiĢim teknolojilerini kullanarak paylaĢmalarıyla içerik üretiminde ve sunumunda medya profesyonellerine bağımlılık kırılmıĢtır. Yeni iletiĢim teknolojilerinin fiziksel ve coğrafi sınırları geçersiz kılan ağ yapılanması ve sayısallaĢma özelliği çevrimiçi içeriğin ve hizmetlerin küresel düzeyde sunulmasını ve belirli ilgi alanları etrafında oluĢan kullanıcı topluluklarına yönelik içerik ve hizmet üretilmesini, içerik ve hizmetlerin kiĢiselleĢtirilebilmesini önemli ve gerekli hale getirmiĢtir (Aydoğan, 2012:17). Yeni iletiĢim teknolojileri -özellikle internet- ev içi, ev dıĢı olsun her yerde ve alanda daha fazla tüketilmektedir. 20. yüzyılın son çeyreğinde kitle iletiĢim ve iletiĢim araçlarında yaĢanan patlama, 21.yüzyılda çeĢitlenerek ivme kazanmıĢtır. Günümüzde kitle iletiĢim araçları özellikle cep telefonu ve internet eĢgüdümüyle iç içe geçen, aynı anda kullanılabilen bir format Ģeklindedir. Artık hava durumu, haberler ve reklamlara cep telefonundan kolaylıkla ulaĢılabilmektedir (Tokgöz, 2008: 69-70). Gündelik yaĢamın tüm alanlarında yaygın bir Ģekilde kullanılan, gündelik yaĢamın pratiklerini, bir farkında olmasak bile köklü bir Ģekilde dönüĢtüren, bedenimizin bir parçası/uzvu haline gelen bilgisayar, internet ortamı, oyun konsolları, cep telefonları, ipod ya da avuç içi veri bankası iletiĢimcileri ve kayıtlayıcıları gibi yeni iletiĢim
araçlarının ve medyaların kullanımı gittikçe yoğun hale gelmiĢtir (Binark, 2007: 21). Bilgisayarların bilgiyi saklama (fiber optik, hard disk gibi), bilgiyi çok hızlı bir Ģekilde iĢleme (analiz programları, veri tabanı programlarıvb) özellikleri ile bilgisayar ağlarının, iki bilgisayar arasında veri iletiĢimi yapabilme özellikler birleĢtiği zaman ortaya ciddi bir bilgi paylaĢımı çıkmaktadır (Ekici, 2009: 25).
Birçok araĢtırmacı internet iletiĢimiyle diğer insani iletiĢim düzenlerinin arasında ciddi farkların olduğunu savunmaktadır. Sheizaf Rafaeli‟ye göre interneti diğer iletiĢim düzenlerinden ayıran beĢ karakteristik özellik vardır. Bunlar hiper metin (hyper text), eĢ zamanlılık, etkileĢim, multimedya ve paket anahtarlamadır (packet-switching). Yerden ve zamandan bağımsız bir yapıya sahip olan ve diğer iletiĢim araçlarını bünyesinde toplayan internetin, iletiĢim alıĢkanlıklarımız ve kavrayıĢımızda da önemli değiĢikliklere yol açtığı savunulmaktadır. Ġnsanların bu yeni teknolojiyi hemen benimsemelerinin arkasındaki temel sebep, internetin daha önceki iletiĢim araçlarının sahip olmadığı özelliklere sahip olmasıdır (IĢık, 2007: 15). Belirtilen beĢ karakteristik özellik içerisinde etkileĢim dikkat çekmektedir. Ġnternet kitle iletiĢimi ile karĢılaĢtırıldığı zaman etkileĢim olanağının daha fazla olduğu görülmektedir. Ġnternetin zamansal sınırsızlığı, kontrolde potansiyel eĢitliği ve yüksek coğrafi yayılım kapasitesi, özellikle aynı yerde olmayan kiĢilerin arasında iletiĢim kurulmasında yeni bir iletiĢim ortamı sunmuĢtur (Araslı, 2011: 56). Ġnternet bağlamında etkileĢim üç unsur içerir: Bunlar kapsama, eylemin sayısı ve hızdır. Geleneksel iletiĢim araçlarından, örneğin televizyon ve radyo, etkileĢim hızını ancak kiĢi telefon ile bir programa katıldığı zaman gerçek zaman iletiĢimine yaklaĢtırmaktadır. Bu anlamda bilgisayar temelli yeni iletiĢim teknolojileri, etkileĢim hızını en yüksek noktaya çıkaran iletiĢim araçlarıdır. Telefon bağlantısının bir özelliği olarak internet iletiĢimi örneğin telekonferans sistemi sayesinde birden fazla bireyi birbirine gerçek zamanda bağlamaktadır. Benzer olarak karĢılıklı konuĢmaya izin veren sohbet sistemleri de kullanıcılar arasında anında etkileĢimi sağlayan sistemlerdir. Bilgisayar temelli internet iletiĢimde kullanıcılar iletiĢimi baĢlatma ve bitirmede, iletiĢim sürecini kesintiye uğratmada veya içeriği değiĢtirmede özgürdür. Ġletilerin
telefon veya televizyonda olduğu gibi anında alınması gerekmemektedir. Kullanıcılar, iletiyi alma zamanını özgür bir Ģekilde düzenleyebilmektedir. Mesajların saklanıp, değiĢtirilme olanağı vardır (Timisi, 2003:134).
Ġnternet bir toplumsal teknoloji olarak kavrandığı zaman etkileĢimci özelliği ön plana çıkmaktadır. EtkileĢim, iletiĢim aracının kendisi ile kurulan bir iliĢkinin ötesinde orada bulunan diğerleri ile etkileĢimi de içermektedir. EtkileĢim özelliğine göre iletiĢim ortamlarını inceleyen araĢtırmacılar, interneti geleneksel iletiĢim araçları ile karĢılaĢtırdığında yüz yüze iletiĢim Ģeklini zenginliğine en yakın aday olarak görmektedirler. Yüz yüze iletiĢim fiziksel özellikler, kültürel simgeler, mekânsal özellikler ve toplumsal çevreden oluĢmaktadır. Bu tür göstergelerin bilgisayar iletiĢiminde yokluğu aĢırılıkların ortaya çıkmasına (örneğin Küfür, düĢmanlık, Ģiddet, hakaret gibi), diğerlerinden ziyade egonun ön plana alınmasına ve mesajların statü olarak eĢit olmasına yol açmaktadır (Timisi, 2003:135). Jonoschka, internet ortamının iletiĢimin iki temel formu olan kiĢilerarası ve kitle iletiĢimini aynı potada birleĢtirdiği gerçeğinden yola çıkarak, interaktif kitle iletiĢimi terimini kullanmaktadır. Bu yeni ortam, sadece iki iletiĢim formunun birleĢtiği bir ortam olmaktan öte, onlardan farklı bir etkileĢim ve geri bildirim olanağı tanımakta, pasif alıcıları tanımlanabilir ve tanınabilir aktif katılımcılara dönüĢtürmektedir. Çok sayıda mesaj, farklı içerik ve Ģekillerde (metin, görüntü, ses) alıcılarına (özel ya da genel) ulaĢtırılmakta ve bu Ģekilde internet alıcı ve göndericinin etkileĢim içerisine girebilecekleri Ģekilde çok yollu bir iletiĢim imkânı sunmaktadır (IĢık, 2007: 15). Bu nedenle internet teknolojisinin geleneksel kitle iletiĢim araçlarından radikal bir Ģekilde ayrı olduğu söylenmektedir. Geleneksel kitle iletiĢim araçlarında dikey bir yapılanma vardır. Mesajlar belli bir merkezden, kitle adı verilen toplumsal kesime, doğrusal bir yol ile iletilir. Kitle, mesajın üretilmesinde belirleyici bir role sahip değildir ve geri besleme konusunda da araç tarafından sunulan teknoloji yetersiz kalmaktadır. Kitlenin herhangi bir iletiĢim kanalına yönelik geri beslemesi yine baĢka bir iletiĢim kanalına ihtiyaç duymaktadır. Ġnternet ise
mesaj üretimi ve mesaj alımı arasındaki müdahale ihtimallerini çoklaĢtırmıĢtır (Araslı,2011:59).
Gülnar ve Balcı, insanların her geçen gün ağlı iletiĢim tarafından daha fazla kuĢatıldığını ve bu ağların bir parçası haline gelmeye zorlandığını ifade etmektedir. Bu yolla birçok gündelik iĢlemin kolaylaĢtığı (bankacılık iĢlemleri, e-devlet vs.) yadsınamaz ancak insanlar arasındaki iliĢkilerin, internetin baskın olduğu iliĢkilere dönüĢmesinin ortaya çıkaracağı sonuçlar üstünde ciddi araĢtırmalar yapılması gerekmektedir (2011:79). Ayrıca internet üzerinde yapılan evrensel iletiĢimde görüntü, ses ve yazı aynı ortamlarda kullanılmakta, bu durum da internet iletiĢimini geleneksel medyaya oranla daha etkin bir hale getirmektedir. Ġnternet; televizyon, radyo ve gazetenin üstünlüklerini aynı ortamda birleĢtirerek, güçlü bir bilgi sunumu yapmaktadır.
Ġnternette oluĢan sanal iletiĢimin kapsamında toplumlar ve bireyler arasında ortak ilgiler oluĢturma ve yakınlaĢma ile bir sanat kültür ortamı da meydana gelmiĢtir. Sanal iletiĢim ile ortaya çıkan sanal kültürde internet kullanıcıları, farklı kültür ve yaĢam koĢullarında yaĢayan insanlar ile yakınlaĢmakta, kültürel değiĢimler yapmaktadırlar (Ekici, 2009: 25). Bilgisayarlarda görülen yapısal ve teknolojik değiĢim, iletiĢim teknolojilerinde görülen geliĢmeler, buna paralel olarak kablosuz ya da kablolu internet seçeneklerinde artıĢ olması ve cep telefonu devrimiyle beraber internet, günlük hayata tamamen entegre olmuĢtur. Bilgi ve eğlenceye ulaĢımı kolay hale getiren internetin aracılığıyla günümüz, bilgi çağı olarak adlandırılmaya baĢlanmıĢtır. Sınır ötesi yayıncılığın ve küreselleĢmenin artması ile beraber küresel bir köy haline gelen dünyada sınırların yakınlaĢması hatta kalkmasında internet çok büyük bir role sahiptir. EriĢim olanaklarının çeĢitli olması, kullanım kolaylığı, ilginç içerikleriyle günlük hayatımızın vazgeçilmezi olan interneti özellikle gençler yaygın bir Ģekilde kullanmaktadır (Karakoç ve TaydaĢ, 2013: 34).
Ġnternetle ilgili olumlu kanıya sahip olanlar, internet teknolojilerinin „hiyerarĢinin ortadan kalkmasına‟ yardımcı olabileceğini, bilgiyi kendi
tekelinde tutan geleneksel seçkinler topluluğunun gücünde azalmaya yol açacağını; ilginç ve yeni toplulukların oluĢmasına olanak tanıyabileceğini, genel olarak kendi kendini yansıtan bir toplumu cesaretlendirebileceğini, ortak menfaatlere sahip insanlar için bir buluĢma alanı sağlayarak mekan ve zaman sınırlarını ortadan kaldırarak toplumu yenileyeceğini ve bu Ģekilde internetin toplumsal iletiĢim ağlarının geliĢerek büyümesine yardımcı olabileceğini ileri sürmektedirler (Gülnar ve Balcı, 2011: 79). Ancak, beĢinci güç olarak ifade edilen internet, aĢırı Ģiddet yanlısı nefret gruplarını yücelterek veya daha da güçlendirerek demokrasiye zarar verebilmekte, daha fazla denetim ve denge veya kontrol sağlayarak tutucu bir güç haline gelebilmektedir. Tüm bunların yanında internetin ütopik bir ideal olmaktan çıkarak demokrasiler içerisinde gerçekçi bir geliĢme Ģeklinde varlığına devam edebilmesi için ağ bağlantılı insanların oluĢturduğu eleĢtirel bir kitlesi olması; ağ tabanlı-bağlantılı kiĢilerin özerkliğinin azaltılmaması; online ifade özgürlüğüne sınır koyulmaması; internet kullanıcılarının ve içeriğin baĢka güçler tarafından denetlenmemesi ve en önemlisi, medyada olduğu gibi internetin de, hükümetten ve internet alanındaki diğer güçlerinden bağımsız olması gerekmektedir (Erdoğan, 2013:188).
1.2. TÜRKĠYE’DE ĠNTERNET KULLANIMI 1.2.1. Türkiye’de Ġnternetin DoğuĢu ve GeliĢimi
1969 yılında ARPANET ile temelleri atılan internetin Türkiye‟ye geliĢi ancak 24 yıl sonra mümkün olabilmiĢtir. 12 Nisan 1993‟te TUBĠTAK ve ODTÜ iĢ birliğiyle DPT projesi kapsamında Türkiye internetle tanıĢmıĢtır. 64 kbit/ san hızında olan bu hat uzun bir süre ODTÜ‟den ülkenin tek çıkıĢı Ģeklinde olmuĢtur. (Yüksel, 2014: 16-17). Ege Üniversitesi'nden olan diğer bir bağlantıysa, 1994 yılının baĢında 64kbit/san. hızıyla gerçekleĢtirilmiĢtir. Daha sonra sırası ile 1995 yılı Eylül ayında Bilkent Üniversitesi, aynı yılın kasım ayında Boğaziçi üniversitesi ve 1996 yılının ġubat ayında da KTÜ‟den bağlantılar yapılmıĢtır. 1996‟nın Ağustos ayında ise TURNET kullanıma girmiĢtir (Araslı, 2011: 72).
Ġlk yurtdıĢı bağlantısı NSFNET (ABD ulusal bilim kurulu ağı) üzerinden 12 Nisan 1993‟te gerçekleĢtirildi. Bundan önce 1986'da TÜVAKA (Türkiye Üniversiteler ve AraĢtırma Kurumu Ağları) isimli organizasyon, Türkiye'de araĢtırma ağı altyapısı oluĢturmak amacı ile kurulmuĢtur. EARN bağlantısı, Ege Üniversitesi üzerinden Ġzmir‟de yapılmıĢtır. 1991‟de ODTÜ-TÜBĠTAK iĢbirliğiyle TR-Net giriĢimi kurulmuĢtur. TR-NET ile, TÜVAKA‟dan farklı olarak, kullanıcı sınırlaması yapılmadan tüm kurum ve kiĢilerin, yeniçağ teknolojisi olan internetle tanıĢtırılması amaçlanmıĢtır. Bu ağı finansal anlamda TÜBĠTAK desteklemiĢ, teknik kısımları ise TÜBĠTAK ve ODTÜ‟nün bilgi iĢlem merkezleri tarafından yürütülmüĢtür. TR-NET'te amaç, ülkemizde mümkün olduğu kadar geniĢ bir platformda interneti yaygınlaĢtırmak ve kullanılmasını sağlamaktır. Ancak TR-NET‟in kurumsal bir kimliği olmadığı için, Türkiye‟de oluĢturulmak istenen ulusal bir ağ altyapısı kapsamında bir yaptırım gücüne sahip olamamıĢtır. Ġnternete olan ilginin hızlı bir Ģekilde artmasıyla, interneti yayma konusunda yapılan çalıĢmaları resmi olmayan bir kimlikle devam ettirmeye çalıĢan TR-NET, artık talebi karĢılayamamaya baĢlamıĢtır. Böyle bir ortamda, yoğunluk sebebiyle çalıĢamaz halde olan NSF bağlantısı yüzünden, bazı kuruluĢ ve üniversiteler, kendilerine özel yurt dıĢı çıkıĢı almaya baĢlamıĢtır. TR-NET'in yurtdıĢı çıkıĢını arttırmasıyla bu büyük potansiyeli karĢılamaya ve problemi çözmeye yetmemiĢtir. Akademik ve ticari ağlar birbirinden ayrılmıĢtır. Bu aĢamada, özel kiĢi ve kuruluĢlara yönelik internet çalıĢmalarını özel firmalar sağlamaya baĢlamıĢ; akademik dünyayla ilgili olarak da bir araĢtırma ve eğitim ağı olan ULAKNET‟in kurulması planlanmıĢtır. Ülkemizde ODTÜ ve Ege Üniversitesi‟nin katkıları ile baĢlayan internet hizmeti, günümüzde pek çok ISS ile resmi ve özel kurumlara, ULAKBĠLĠM ile de üniversitelere sağlanmaktadır (Sağıroğlu, 2001:17).
TÜVAKA, kurulduğu dönemdeki ihtiyaçların sonucunda yalnızca araĢtırma kurumları ve üniversiteler tarafından kullanılan ve finansmanı yapılan fakat teknolojik geliĢmelerin karĢısında yetersiz olan bir altyapıdır. ÇeĢitli ihtiyaçlar sonucunda yalnızca araĢtırma kurumları ve üniversiteler tarafından kullanılmakta olan bu ağ, doksanlı yılların baĢlarında ihtiyaca
yetemez duruma gelmiĢtir (Çağıltay, 1997: 24). 1991‟de baĢlayan çalıĢmalar,12 Nisan 1993 tarihinde 64 Kbit/s hızında olan Washington – ODTÜ internet bağlantısının kullanılmaya baĢlanmasıyla sonuçlanmıĢtır. Ġlk etapta hızlı bir Ģekilde, büyük üniversitelerin internet bağlantıları yapılmıĢtır. Washington ve Ankara arasında kiralık bir hat ile kurulan bağlantıyla yapılan bu iletiĢim, ülkemizin internet teknolojisi ile gerçek anlamda tanıĢtığı tarih olmuĢtur (Üstün, 2001: 10). 1997 yılındaysa akademik kurumların internet bağlantısını yapan ULAKNET devreye girerek, üniversitelerin arasındaki bağlantı hızı artırılmıĢtır. Doksanlı yılların sonunda ticaret ağı altyapısı üzerinde yapılan değiĢiklikler ile TURNET‟in yerine, yüksek hızlı bağlantı veren TTNET ile, bu alanda yeni bir oluĢum ortaya çıkmıĢtır. Ġki binli yıllara gelindiği zaman TTNet, ticari kullanıcılara da hizmet sunmaya baĢlamıĢtır ancak ULAKNET, akademik kuruluĢlara ve bunların birimlerine verdiği hizmetleri sürdürmüĢtür (OdabaĢı, 2002: 10-11).
Günümüzde Türkiye‟de internetin yeni bir evrede olduğu, 2009 senesinden itibaren internetle ilgili giriĢimlerin sayısında ve yabancı ya da yerli yatırımcıların sayısında bir kıpırdanma olduğu gözlemlenmektedir. Ġnternetle ilgili giriĢimler daha çok e-ticaret ve benzeri Ģekillerde geliĢmiĢ, özellikle Twitter ve Facebook gibi sosyal ağlarda aktif olan Türk kullanıcıların sayısının oldukça fazla olması, pek çok dijital ajansın kullanılmasına ve geleneksel medyanın dahi gözünü bu yeni medyalara çevirmesine ortam hazırlamıĢtır (www.socialmediatr.com, 2017). Özellikle son dönemde sosyal medya ile geleneksel medya birbirleriyle sürekli bir etkileĢim içerisindedir. Sosyal medyada ön plana çıkan, fenomen olan kiĢi ve konular geleneksel medyada sıkça yer bulmakta, hatta sosyal medya (youtube, Ġnstagram, Twitter vs.) üzerinde yaptıkları yayınlarla yüz binlerce takipçiye sahip olan kullanıcılar televizyonlarda program yapabilmektedir. Yani geleneksel medya da kullanacakları içerikler için gerektiğinde internet medyasından bu Ģekilde faydalanabilmektedir.
Tablo 2: 2017 Ġtibariyle Türkiye‟de Ġnternet Kullanımı Ve Kullanım Alanlarının Dağılımı
Yukarıdaki tabloda (tablo 2) wearesocial.com sitesinin 2016‟da Türkiye‟de internet kullanımı ile ilgili hazırladığı raporun verilerini görmekteyiz. Ülkemizde 48 milyon aktif internet kullanıcısı bulunmaktadır. Mobil kullanıcıların sayısı 71 milyonken, mobil aracılığıyla sosyal medyaya bağlananların sayısıysa 42 milyondur. Büyümeye bakıldığı zaman ülkemizde 2016 yılının baĢından itibaren interneti kullananların sayısının 2 milyon, sosyal medya kullanıcılarının ise 6 milyon arttığı görülmektedir. Sosyal medyaya mobil üzerinden bağlanan kullanıcıların sayısıysa son bir senede %17 oranında artmıĢtır.
Rapora bakıldığında, ülkemizde mobil kullanan kiĢilerin %75‟i akıllı telefon, %95‟i ise cep telefonu kullanmaktadır. Masaüstü ve dizüstü bilgisayar kullanma oranı %51, televizyon izleme oranı ise %98‟dir ve Türk insanının hayatında hala çok önemli bir yere sahiptir. Kullanıcılar, bir gün içinde ortalama 3 saat sosyal medyada, 3 saat mobil üzerinden internette ve 7 saatini de bilgisayar karĢısında geçirmektedir. Televizyon karĢısında insanların geçirdiği vakitse ortalama 2 saattir. Bilgisayar üstünden yapılan ziyaretlerin %36 oranına gerilediği, mobilden giriĢlerinse %61 oranına çıktığı göze çarpmaktadır. Bu durum da ülkemizde web trafiğinde mobilden bağlanmanın
önemini ortaya koymaktadır (http://wearesocial.com). Özellikle genç bir nüfus ortalamasına sahip olan ülkemizde gençlerin internet kullanım oranı her geçen gün artıĢ gösterirken, artan teknoloji ve yeniliklerle birlikte her geçen yıl Türkiye‟de internet kullanım alanları ve oranlarında artıĢ yaĢanacağı öngörülmektedir.
1.2.2.Türkiye’de Ġnternet Alan Adları ve Kullanımları
Günümüzde, internetin büyük iletiĢim gücünün bilinmesiyle beraber neredeyse bütün organizasyonlar internetin bu özelliğinden yararlanmaktadır. Sivil toplum kuruluĢlarından devletlere, derneklerden ticari kuruluĢlara kadar pek çok organizasyon, interneti kullanmaktadır. Bu açından ticaret Ģirketlerinin çoğu ürünlerini internet üzerinde yayınlamakta ve müĢterilere daha rahat ulaĢmaktadır. MüĢteriler de, internet üzerinden inceleme ve araĢtırmalar yaparak, ürünler hakkında bilgi edinebilmektedir. Bu açıdan pek çok firma, web alan adı almaktadır (Bal,2013: 316). Bu alan isimler, kullanıcılar için bir anlam ifade edebilen ve kolaylıkla hatırlanan, www.tk.gov.tr gibi kısaltmalardan oluĢmaktadır. Alan isimleri, kullanıcıların rahatça dolaĢabilmelerini sağlayan merkezi bir fonksiyona sahiptir. Tüm alan isimlerine karĢılık gelen bir IP (internet protokol) numarası vardır. GeniĢ veri tabanlarında, alan adlarıyla bu adların karĢılıkları olan IP adreslerinin listeleri mevcuttur. Bu veri tabanları, alan isimleriyle bu isimlerin IP adreslerini eĢleĢtirme fonksiyonuna sahiptir. Kullanıcılar, bir alan adını bilgisayara yazdıkları zaman, yazılımlar bu alan adını otomatik olarak IP adresine dönüĢtürmekte, servis sağlayıcısıyla bağlantı kurmakta ve alan adının ana sayfası bilgisayar ekranına gelmektedir (Alkan ve Canbay, 2003:1). Ülkemizde internetin geliĢmesi konusunda büyük katkıları olan ODTÜ, Türkiye‟deki .tr ile biten alan adlarını tescil etmektedir. ODTÜ‟nün internet sayfasından alan adlarının sahip olduğu uzantılar Ģu Ģekilde açıklanmaktadır:
.nom.tr: Bireylerin kullanımı için alt alan.
.mil.tr: Askeri kurum ve kuruluĢlar için alt alan.
.k12.tr: Eğitim kurum ve kuruluĢları (Orta Öğrenim) için alt alan.
.org.tr: Diğer kuruluĢlar için (Sivil Toplum Örgütleri,Vakıf vb.)alt alan
.gov.tr: Devlet kurum ve kuruluĢları için alt alan.
.gen.tr: KiĢisel ve kurumsal baĢvurunun (genel) yapılabildiği ve „ilk gelen alır‟, „alan adı - kuruluĢ iliĢkisi aranmaz‟ ilkeleriyle isim verilen alt alan.
.edu.tr: Eğitim kurum ve kuruluĢları (Üniversite) için alt alan.
.com.tr: Ticari kuruluĢlar için alt alan. (Karaduman, 2002: 128).
31 Aralık 2017 tarihi itibariyle, Türkiye‟de tescilli alan adları kullanım sayısı Ģu Ģekilde sıralanmaktadır: Com.tr:321.085 ,web.tr: 9.165, gen.tr: 18.573, org.tr: 10.481, gov.tr: 13.530, k12.tr: 1.543, name.tr: 2.246, nom.tr: 52, net.tr: 1917, edu.tr: 675, biz.tr: 3.596, bel.tr: 1.386, info.tr: 2.893, bbs.tr: 222, pol.tr: 518, mil.tr: 2, tsk.tr: 56, av.tr: 5.862, dr.tr: 83, tel.tr: 16, tv.tr: 11582, kep.tr: 8 TOPLAM: 395.491 (www.nic.tr).
Toplamdaki 395.491 tescilli alan adı, internette Türkçe içeriğin ne denli hızlı geliĢtiğinin de bir göstergesidir. Ġstatistiklere bakıldığında en fazla alan adının 321. 085 ile com.tr olarak alındığı görülmektedir. Bunu 18.573 alan adıyla gen.tr ve 13.530 alan adıyla gov.tr izlemektedir. En az alınan tescilli alan adı da 2 ile.mil.tr olarak göze çarpmaktadır.
Telekomünikasyon ve ulaĢtırma sektörlerinde yaĢanan hızlı geliĢme, sanayi toplumu Ģeklinden bilgi toplumuna geçilmesine yol açmıĢ ve internet de bu geçiĢin bir sembolü haline gelmiĢtir. Her gün daha da geliĢen internet, yarattığı yeni olanakların yanında çeĢitli problemlere de neden olabilmektedir.
Ġnternetin sunduğu bu olanakları toplumun her kesiminin kullanabilmesi ve zararlarından uzak durulabilmesi için internetin bütün paydaĢlarının görüĢleri alınmalı, Ģeffaf süreçlerde alınan kararlar ile yönetimi yapılmalıdır (Alkan ve Canbay, 2017:23).
1.3. DÜNYADA VE TÜRKĠYE'DE ĠNTERNET GAZETECĠLĠĞĠNĠN GELĠġĠMĠ VE KULLANIMI
1.3.1. Ġnternet Gazeteciliğinin Tanımlanması
1800lü yıllar, geleneksel gazeteciliğin tepe noktası olmuĢken, 1900lü yıllar ise altın çağı olmuĢtur. Bu durumun oluĢmasında, kitle iletiĢim araçları kullanılarak gazetecilik yapmanın önemi büyüktür. Bu yüzden yirminci yüzyıl, kitle iletiĢim araçlarının çağı olarak anılmaktadır. Yirminci yüzyılın ilk dönemlerinde kitap, dergi, gazete ve yazılı basın egemen olmuĢken, ikinci yarısında televizyon ve radyo egemenliği görülmektedir. Doksanlı yılların sonlarına doğruysa internet icat edilmiĢ, gazetecilik kabul değiĢtirmiĢ, bilgisayar çağına girilmiĢtir (Kazaz, 2007: 221).
Ġnternetin ve bilgisayarların insan hayatında yarattığı en önemli değiĢimlerden bir tanesi de medya sektöründe yaĢanan değiĢimdir. ĠletiĢim ve medya, öncesine göre hayal edilemeyecek ölçülerde geliĢmiĢ ve değiĢmiĢtir. 1865 yılında ABD BaĢkanı Lincoln‟un ölümü Londra‟da 12 gün sonra ancak duyurulabilmiĢti. Bugünse sıradan bir insan, Amerika‟da yaĢanan herhangi bir olayı, dünyanın herhangi bir yerinden izleyebilmektedir. GeliĢen ve değiĢen dünya, gazeteleri de dönüĢtürmüĢ ve geliĢtirmiĢtir (Yüksel, 2014: 95). Ġçinde bulunduğumuz dijital çağ, pek çok alanda olduğu gibi kitle iletiĢim araçlarını da yöntem ve yapı açısından değiĢtirmiĢtir. Gazeteler, haber verme iĢlevini geleneksel yapılarının yanında online ortamlarda da sürdürmeye baĢlamıĢtır (Balcı,2017:155).
Multimedya haber ürünlerinin ve faaliyetlerinin somutlaĢtığı, geleneksel medyaların yöndeĢtiği bir alan olduğu için internet, yeni medya uygulamaları kapsamında büyük öneme sahiptir. Günümüzde birçok türdeki içeriğin
