T.C.
SELÇUK ÜNĠVERSĠTESĠ SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ
ĠġLETME ANABĠLĠM DALI
YÖNETĠM ORGANĠZASYON BĠLĠM DALI
Y KUġAĞININ KARĠYER YÖNELĠMĠ ÜZERĠNE BĠR UYGULAMA
YÜKSEK LĠSANS TEZĠ
DanıĢman
Dr. Öğr. Üyesi BURCU DOĞANALP
Hazırlayan
Ozen Husham Mustafa ALBAIRAQDAR
i
T.C.
SELÇUK ÜNĠVERSĠTESĠ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü
BĠLĠMSEL ETĠK SAYFASI
Bu tezin proje safhasından sonuçlanmasına kadarki bütün süreçlerde bilimsel etiğe ve akademik kurallara özenle riayet edildiğini, tez içindeki bütün bilgilerin etik davranıĢ ve akademik kurallar çerçevesinde elde edilerek sunulduğunu, ayrıca tez yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu çalıĢmada baĢkalarının eserlerinden yararlanılması durumunda bilimsel kurallara uygun olarak atıf yapıldığını bildiririm.
ii
T.C.
SELÇUK ÜNĠVERSĠTESĠ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü
iii
T.C.
SELÇUK ÜNĠVERSĠTESĠ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü
ÖNSÖZ
Yüksek lisans süresince bana danıĢmanlık yapan ve her zaman her konuda desteğini esirgemeyen Sayın Dr. Öğr. Üyesi Burcu DOĞANALP hocama sonsuz teĢekkürlerimi sunarım. Ayrıca, bu sürede bana yardımcı olan ve yol gösteren Sayın Prof. Dr. Deniz KAĞNCIOĞLU ve Doç. Dr. Vural ÇAĞLIYAN hocalarıma çok teĢekkür ederim.
Tezimi deneyimlerinin getirdiği farklı bakıĢ açılarıyla zenginleĢtiren tez savunma jüri üyelerim Sayın Prof. Dr. Tahir AKGEMCĠ ve Doç. Dr. Bilge AFġAR hocalarıma teĢekkürü bir borç bilirim.
Ġhtiyacım olduğunda her zaman sorgusuz sualsiz yanımda olan canım arkadaĢlarım Seher, Alaa ve Zeynep her Ģey için çok teĢekkür ederim, iyi ki varsınız.
Hayatım boyunca her anımda kalpleri ve duaları ile yanımda olan, benim çınar ağacım babam HaĢim, okuduğum okulların en iyisi, gördüğüm manzaraların en güzeli olan annem Aysun, abi deyince akılda oluĢabilecek en mükemmel görüntüyü çizen abim Öcal ve ailemizin tek göz ağrısı canımdan öte kardeĢim Önal, sizlere çok teĢekkür ediyorum. Ġyi ki varsınız. Sizi çok seviyorum…
Ozen Husham Mustafa ALBAIRAQDAR
iv
T.C.
SELÇUK ÜNĠVERSĠTESĠ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü
Öğr
enc
ini
n
Adı Soyadı Ozen Husham Mustafa
ALBAIRAQDAR Numarası: 144227011017
Ana Bilim / Bilim Dalı
ĠĢletme Anabilim Dalı
Yönetim Organizasyon Bilim Dalı
DanıĢmanı Dr. Öğr. Üyesi BURCU DOĞANALP
Tezin Adı Y KuĢağının Kariyer Yönelimi Üzerine Bir Uygulama
Özet
Bilgi çağında yaĢadığımız günümüzde iĢletmeler, küreselleĢme, teknoloji geliĢimi ve üretim sektöründeki değiĢimden kaynaklanan rekabet ortamı ile karĢı karĢıyadırlar. Bu rekabet sürecinde, iĢletmenin sahip olduğu insan kaynağının niteliği büyük önem taĢımaktadır. ĠĢletmelerin rakipleri ile rekabet edebilmeleri, ekonomik sıkıntılar ile baĢ edebilmeleri, mevcut kaynaklarını etkin ve verimli kullanabilmeleri ve devamlılıklarını sağlayabilmeleri, istihdam edecekleri, çağın gerektirdiği özelliklere sahip, nitelikli insan kaynağına bağlıdır.
Modern toplum dönüĢümü, toplumların ve dolayısıyla bu toplumu oluĢturan bireylerin özelliklerini değiĢtirmiĢ, bu durum da kuĢak değiĢimlerine neden olmuĢtur. Bu kuĢaklardan özellikle Y KuĢağı toplum nezdinde bir dönüĢüm meydana getirmiĢ ve iĢ yaĢantısı için belirleyici olmuĢtur. Y KuĢağı bireyleri sahip oldukları bireysel özellikler ve mevcut yaĢ aralıkları itibariyle, önümüzdeki yıllarda iĢ hayatında oldukça etkin ve belirleyici olacaklardır. Bu çerçevede, araĢtırmanın amacı Y KuĢağı bireylerinin kariyer yönelimlerini Bulanık TOPSIS yöntemi ile bir karar verme modeli oluĢturarak saptamaktır.
ÇalıĢma Selçuk Üniversitesi Ġktisadi ve Ġdari Bilimler Fakültesi’nde öğrenim gören ve Y KuĢağı bireyleri olan ĠĢletme ve Ġktisat Bölümü son sınıf öğrencileri ile yürütülmüĢtür. ÇalıĢmada Bulanık TOPSIS yönteminden faydalanmıĢtır. AraĢtırmaya katılan 123 öğrenciden olası kariyer yönelimleri düĢünülerek belirlenmiĢ iĢ alanlarını Edgar Schein’ın Kariyer Değerleri ve Y KuĢağı’nın iĢ hayatına yansıyan özellikleri dikkate alınarak ortaya konmuĢ olan 16 karar kriterine göre değerlendirmeleri istenmiĢtir. 123 karar verici karar kriterlerinin önem ağırlıklarını ve ilerideki kariyerleri için olası iĢ alanlarını hazırlanan değerlendirme formunu kullanarak dilsel değiĢkenler yoluyla değerlendirmiĢtir. Dilsel değiĢkenler üçgen bulanık sayılara çevrilmiĢ ve her bir kriterin önem ağırlığı hesaplanmıĢtır. Bununla birlikte, öğrencilerin kariyerleri için tercih edebilecekleri alternatiflerin yakınlık katsayıları hesaplanmıĢ ve alternatif sıralaması bulunmuĢtur.
v
ÇalıĢmadan elde edilen sonuçlara göre, tamamı Y KuĢağı’ndan oluĢmuĢ olan çalıĢma grubunun tercih edecekleri iĢ alanlarına iliĢkin olarak; adalet, etik ve iĢ güvencesi kriterlerini ön plana aldıkları, karar alma hakkı, eğitim ve kiĢisel geliĢim olanakları, farklı yetenekler ile yenilikçi görüĢleri uygulama, monoton olmama, inovasyon ve teknoloji gibi kriterleri de önemsedikleri ortaya çıkmıĢtır. Bununla birlikte, öğrencilerin kendilerine sunulmuĢ olan iĢ alanı alternatiflerinden ilk olarak kendilerine ait iĢyeri kurmaya, ikinci olarak akademik alana, üçüncü olarak özel sektöre ve son olarak da kamu sektörüne yöneldikleri belirlenmiĢtir.
Anahtar Kelimeler: KuĢak, Y KuĢağı, Kariyer Yönelimi, Kariyer Seçimi, TOPSIS Yöntemi, Bulanık
vi
T.C.
SELÇUK ÜNĠVERSĠTESĠ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü
Öğr
enc
ini
n
Adı Soyadı Ozen Husham Mustafa
ALBAIRAQDAR Numarası: 144227011017
Ana Bilim / Bilim Dalı
ĠĢletme Anabilim Dalı
Yönetim Organizasyon Bilim Dalı
DanıĢmanı
Dr. Öğr. Üyesi BURCU DOĞANALP
Tezin Adı
An Application On The Career Orientation Of Generation Y
Abstract
Today, in the information age, businesses face a competitive environment resulting from globalization, technology development and change in the production sector. In this competitive process, the nature of the human resources of the enterprise is of great importance. The ability of businesses to compete with their rivals, to cope with economic problems, to use their resources effectively and efficiently and to maintain their continuity depends on the employment of qualified human resources with the characteristics required by the age.
The transformation of the modern society has changed the characteristics of the societies, and therefore the individuals that make up this society, and this has led to generation changes in individuals. Generation Y, especially from these generations, led to a transformation in society and became determinative for business life. The people of Generation Y will be very active and decisive in business life in the coming years in terms of their individual characteristics and current age ranges. In this context, the aim of the study is to determine the career orientations of Generation Y individuals by forming a decision making model with Fuzzy TOPSIS method.
The study was carried out with the last year students of Economics and Administrative Sciences Faculty of Selçuk University. Fuzzy TOPSIS method was used in the study. 123 students who participated in the study were asked to evaluate the determined work areas according to the 16 determined criteria by taking into account the career values of Edgar Schein and the characteristics of the Generation Y reflected in work life. 123 students evaluated the importance weight of decision-making criteria and possible business areas for future careers through linguistic variables using the prepared evaluation form. The linguistic variables were converted to triangular fuzzy numbers and the importance weight of each criterion was calculated. However, the proximity coefficients of the alternatives that the students could choose for their careers were calculated and an alternative ranking was found.
vii
According to the results obtained from the study, it was found that in relation to the working areas to be preferred by the working group, all of which are composed of Y Generation; justice, ethics and job security criteria were in the forefront, and the right to decision, education and personal development opportunities, implementation of innovative skills with different abilities, non-monotonism, innovation and technology criteria were given importance. In addition, it was determined that from the working area alternatives suggested to them, the students oriented firstly to working in their own business, secondly in the academic field, thirdly in the private sector and finally in the public sector.
Key Words: Generation, Generation Y, Career Orientation, Career Choice, TOPSIS Method, Fuzzy TOPSIS Method.
viii
ĠÇĠNDEKĠLER
BĠLĠMSEL ETĠK SAYFASI ... i
YÜKSEK LĠSANS TEZĠ KABUL FORMU ... ii
ÖNSÖZ ... iii
ÖZET………...iv
ABSTRACT………vi
ĠÇĠNDEKĠLER ………viii
TABLOLAR L_STES_ ... ..xiii
GĠRĠġ ... 1
BĠRĠNCĠ BÖLÜM KUġAKLAR 1.1. KuĢak Kavramı ... 5
1.2. KuĢak Sınıflandırması ... 8
1.2.1. Sessiz KuĢak (Gelenekçiler) ... 11
1.2.2. Baby Boomers (Bebek Patlaması) KuĢağı ... 12
1.2.3. X KuĢağı ... 13
1.2.4. Y KuĢağı ... 15
1.2.5. Z KuĢağı ... 17
1.3. KuĢakların KarĢılaĢtırılması ... 17
1.4. Türkiye’de KuĢakların Dağılımı ... 20
ix
ĠKĠNCĠ BÖLÜM KARĠYER SEÇĠMĠ
2.1. Kariyer Kavramı ... .26
2.1.1. Kariyerin Önemi ………27
2.1.1.1. Kariyerin Birey Açısından Önemi ………..27
2.1.1.2. Kariyerin Örgüt Açısından Önemi ………..29
2.1.2. Kariyerin Tanımı ... 30
2.1.3. Kariyerle Ġlgili Bazı Kavramlar ... 31
2.1.4. Kariyer Kavramının Tarihsel GeliĢimi ... 32
2.2. Kariyerin Boyutları ... 34
2.2.1. Kariyerin Ġçsel Boyutu ... 34
2.2.2. Kariyerin DıĢsal Boyutu ... 34
2.3. Kariyer AĢamaları ... 35
2.3.1. KeĢfetme-Arama (0-25 YaĢ) ... 35
2.3.2. Kurma (26-35 YaĢ) ... 36
2.3.3. Kariyer Ortası (36-50 YaĢ) ... 38
2.3.4. Kariyer Sonu (51-65 YaĢ) ... 39
2.3.5. Azalma-Emeklilik (66 YaĢ ve Sonrası) ... 39
2.4. Kariyer Seçimi ... 39
2.5. Kariyer Seçimini Etkileyen Etmenler ... 40
2.5.1. Kariyer Seçimini Etkileyen Psikolojik Etmenler ... 41
2.5.1.1. Tutumlar ve Algılar………..41 2.5.1.2. Yetenek ………42 2.5.1.3. Ġlgi ………43 2.5.1.4. Eğitim ve Zekâ ……….43 2.5.1.5. Bireyin Beklentileri………...44 2.5.1.6. Kariyer Değerleri………..44
2.5.1.6.1. Teknik Fonksiyonel Yetkinlik ... 45
2.5.1.6.2. Genel Yönetsel Yetkinlik ... 46
x
2.5.1.6.4. Güvenlik / Ġstikrar ... 48
2.5.1.6.5. GiriĢimcilik ve Yaratıcılık ... 49
2.5.1.6.6. Bir Amaca Kendini Adama / Hizmet ... 50
2.5.1.6.7. Saf Meydan Okuma ... 51
2.5.1.6.8. Hayat Tarzı ... 51
2.5.2. Kariyer Seçimini Etkileyen Demografik, Kültürel ve Sosyal Etmenler ... 52
2.5.2.1. Aile………...52
2.5.2.2. Cinsiyet ve YaĢ………...…..54
2.5.2.3. Sosyal Sınıf ve Alt Sosyal Gruplar………...54
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM BULANIK ÇOK KRĠTERLĠ KARAR VERME 3.1. Karar Verme ... 56
3.2. Karar Verme Süreci ... 58
3.2.1 Problemin Tanımlanması ... 59
3.2.2. Gereksinimlerin Belirlenmesi ... 59
3.2.3. Amaçların Belirlenmesi ... 59
3.2.4. Alternatiflerin Belirlenmesi ... 60
3.2.5. Kriterlerin Tanımlanması ... 61
3.2.6. Bir Karar Verme Aracı Seçme ... 61
3.2.7. Kriterlere KarĢı Alternatiflerin Değerlendirilmesi ... 61
3.2.8. Problem Bildirimine KarĢı Çözümleri Doğrulama ... 62
3.3. Karar Verme KoĢulları ... 62
3.3.1. Saf Kesinlik Altında Karar Verme ... 63
3.3.2. Risk Altında Karar Verme ... 64
3.3.3. Saf Belirsizlik Altında Karar Verme ... 64
3.4. Karar Verme Modelleri ……….……...65
3.4.1. Rasyonel Karar Verme ……….…………...………..65
3.4.2. Sınırlı Rasyonel Karar Verme ……….…………...66
xi
3.5. Karar Verme Türleri ... 67
3.5.1. Karar Verici Sayısı Açısından Karar Verme ... 67
3.5.1.1. Bireysel Karar Verme………...………67
3.5.1.2. Grup Kararı Verme………...68
3.5.2. Kriter Sayısı Açısından Karar Verme ... 70
3.5.2.1. Tek Kriterli Karar Verme……….70
3.5.2.2. Çok Kriterli Karar Verme………70
3.6. Bulanık Küme Teorisi ……….………….71
3.6.1. Aristoteles Mantığı ve Bulanık Küme Teorisi Arasındaki ĠliĢki ………....72
3.6.2. Dilsel DeğiĢkenler ve Dilsel Belirsizlik ……….…………73
3.7. Bulanık TOPSIS Yöntemi………76
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM BULANIK TOPSIS YÖNTEMĠ ĠLE ÖĞRENCĠLERĠN KARĠYER YÖNELĠMLERĠNĠN BELĠRLENMESĠ 4.1. AraĢtırmanın Amacı ... ………79 4.2. AraĢtırmanın Önemi ... 79 4.3. AraĢtırmanın Varsayımları ... 80 4.4. AraĢtırmanın Sınırlılıkları ... 80 4.5. AraĢtırmanın Yöntemi ... 81
4.5.1. Bulanık TOPSIS Yöntemini Adımları……….………82
4.6. Literatür ... 86
4.7. Y KuĢağı Öğrencilerin Kariyer Yönelimlerinin Belirlenmesi ... 88
4.7.1. Uygulama Grubunun (Karar Vericilerin) Belirlenmesi... 88
4.7.2. Karar Kriterlerinin Belirlenmesi……….………..89
4.7.3. Değerleme Formlarının Hazırlanması ... 90
4.7.4. Karar Kriterlerinin Önem Ağırlıklarının ve Alternatiflerin Kriter Değerlerinin Belirlenmesi ... 91
xii
4.7.5. Normalize EdilmiĢ ve Ağırlıklı Normalize EdilmiĢ Bulanık Karar Matrisinin OluĢturulması……….…94
4.7.6. Alternatiflerin Bulanık Pozitif ve Bulanık Negatif Ġdeal Çözüme Uzaklıklarının
Hesaplanması……….…95 4.7.7. Alternatiflerin Yakınlık Katsayılarının Hesaplanması ve Sıralanması….…96
SONUÇ ………97
KAYNAKÇA ……….105
xiii
TABLOLAR LĠSTESĠ
Sayfa No
Tablo 1.1. Farklı Kaynaklara Göre KuĢak Sınıflandırması ...10
Tablo 1.2. KuĢakların Özelliklerine Göre KarĢılaĢtırılması... 18
Tablo 1.3. ĠĢ Hayatındaki BaĢlıca KuĢaklar... 19
Tablo 1.4. KuĢakları Tarif Eden Tanımlayıcıların KarĢılaĢtırılması …….……....…..…..19
Tablo 1.5. 2018 Yılı Türkiye Nüfus Bilgileri... 20
Tablo 1.6. Türkiye Nüfusunun KuĢaklara Göre Dağılımı... 21
Tablo 4.1. Kriterler Ġçin Kullanılan Dilsel DeğiĢkenler ve Üçgen Bulanık Sayı Olarak KarĢılıkları ………... 81
Tablo 4.2. Alternatiflerin Değerlendirilmesinde Kullanılan Dilsel DeğiĢkenler ve Üçgen Bulanık Sayı Olarak KarĢılıkları………... 81
Tablo 4.3. Yakınlık Katsayısı Nedeniyle Seçilen Alternatifin Kabul Durumu... 85
Tablo 4.4. Bulanık Ağırlıklar Matrisi... 91
Tablo 4.5. Bulanık Karar Matrisi... 92
Tablo 4.6. Normalize EdilmiĢ Bulanık Karar Matrisi... 94
Tablo 4.7. Ağırlıklı Normalize EdilmiĢ Bulanık Karar Matrisi... 95
Tablo 4.8. Alternatiflerin Bulanık Pozitif ve Bulanık Negatif Ġdeal Çözüme Olan Uzaklıkları……….... 96
1
GĠRĠġ
Modern toplum yaĢantısının hüküm sürdüğü günümüzde, yaĢanmakta olan büyük geliĢim ve dönüĢüm, bireylerin yaĢam Ģekillerini de oldukça değiĢtirmektedir. Artan dünya nüfusu, küreselleĢme süreci, göç hareketleri, bireylerin istek ve gereksinimlerinin değiĢimi, bununla birlikte özellikle de teknolojik geliĢmeler yeni bir yaĢam biçimini ortaya çıkarmaktadır. Teknolojik geliĢmeler ile bilgiye çok çabuk ulaĢılmakta; ekonomik geliĢmeler ile yeni küresel ekonomiler oluĢmakta; sosyal değiĢimler ile de, her bir sosyal sistem, yeni iletiĢim yolları ve sosyal paylaĢımlar oluĢturmaktadır (Çalık ve Sezgin, 2005: 56). Modern toplum yapısında artık kas gücünün yerini beyin gücü, makinaların yerini geliĢmiĢ bilgisayarlar, fabrikalarının yerini ise ofis ya da ev ortamları almakta ve bilgi kavramının yerine de biliĢim kavramı kullanılır olmaktadır. Özellikle teknolojik geliĢmeler toplum yaĢantısını, tercihlerini, kültürünü, davranıĢ biçimlerini oldukça değiĢtirmektedir. Dolayısıyla modern toplum dönüĢümü farklı birey özelliklerini ortaya çıkarmakta, bireylerde kuĢak değiĢimlerine yol açmaktadır.
GeçmiĢten günümüze tüm kuĢaklar yaĢamıĢ oldukları zaman diliminin özelliklerine bağlı olarak farklı değer yargılarına, ilgi alanlarına, tutumlara, inançlara ve kültürlere sahip olmuĢlardır (KeleĢ, 2011: 131; E. Kanbur ve ġen, 2017: 120). Modern toplum yaĢantısını anlamak için zaman içerisinde kuĢaklarda meydana gelen değiĢimin anlaĢılması gerekmektedir. Alan yazında kuĢaklar arası değiĢim, isimlendirmede ve yıllara göre sınıflamada görüĢ farklılıkları olsa da bu çalıĢmada kuĢakların aralıkları Ģu Ģekilde ele alınmaktadır, 2018’de 93-73 yaĢlarında olan
1925-1945 yılları arasında dünyaya gelmiĢ gruba Sessiz ya da Gelenekçi KuĢak, 72-54
yaĢlarında olan 1946-1964 yılları arasında dünyaya gelen grup Baby Boomers
KuĢağı, 53-38 yaĢlarında olan 1965-1980 yıllarında dünyaya gelmiĢ grup X KuĢağı,
18-37 yaĢlarında olan 1981-2000 yılları arasında dünyaya gelen bireylerden oluĢan grup Y KuĢağı, 18 yaĢından küçük olan ve 2001 yılından sonra dünyaya gelmiĢ olan grup ise Z ya da Dijital KuĢak olarak isimlendirilmektedir ( Crampton ve Hodge, 2009: 1; Parry ve Urwin, 2011: 79; Williams ve Page, 2011: 2; Akçakanat, Mücevher, ve Demirgil, 2017: 139; Desy, Reed, ve Wolanskyj 2017: 245).
2
Etkin olarak çalıĢmakta olan neslin X kuĢağı; Ģu an itibari ile kariyer planlamasına ve mesleğe yeni baĢlayacak ya da baĢlamıĢ olan neslin ise Y kuĢağı olduğu ifade edilebilir. Dolayısıyla X ve Y kuĢağının sahip olduğu özellikler örgütlerin iĢletme stratejilerini belirlemelerinde önem arz etmektedir.
Günümüzde küresel rekabet ile iĢ ve sanayi dünyasının karĢılaĢmıĢ olduğu zorluklar tüm örgütlerin üzerinde büyük baskılar oluĢturmaktadır. Örgütler bilgi ve bilgi yönetimi bakımından uzun vadede rekabet avantajı sağlamak için, iç ve dıĢ bilgi kaynaklarına etkin bir biçimde eriĢmenin yanı sıra, bilgi yönetimi stratejilerini, rekabet gücü ve sürdürülebilir bir büyüme modeli oluĢturmak için sağlam bir temel olarak uygulamaktadır (Kalseth ve Cummings, 2001: 163). Bu da bilgiyi yönetebilen insan kaynağına olan gereksinimi arttırmaktadır. Örgütlerin rakipleri ile rekabet edebilmeleri, ekonomik olumsuzluklarla baĢ edebilmeleri, sahip oldukları kaynakları etkin ve verimli bir biçimde kullanabilmeleri ve hayatta kalabilmeleri, istihdam edecekleri yaratıcı düĢünceye sahip, yüksek performanslı, proaktif, yenilikçi ve giriĢimci insan kaynağına bağlı durumdadır (E. Kanbur ve ġen, 2017: 119). Ancak istihdam edilecek insan kaynağının kariyer uyum yeteneklerini tespit etmek ve buna bağlı olarak kariyer planlamalarını gerçekleĢtirmek zordur. Çünkü örgüt bünyesindeki farklı kuĢakların bireyleri olan insan kaynağının kariyer uyum yetenekleri ve kariyer tatminleri değiĢim göstermektedir. X ve Y kuĢaklarının iĢe iliĢkin beklentileri, gereksinimleri, inançları, değer yargıları ve istek durumları farklıdır. Örgütler bu kuĢak farklılıklarından haberdar olmalı ve bu farklılıklara göre kariyer planlaması yapmalıdır (E. Kanbur ve ġen, 2017: 119). Diğer taraftan örgütlerin yanı sıra bireylerin de özellikle iĢe yeni baĢlama sürecinde yapacakları kariyer planlaması ve bu planı uygulama aĢamasında kendi bireysel özelliklerini dikkate almaları ve bunun sonucunda ulaĢtıkları kariyerlerini bireysel özelliklerine göre yönetebilmeleri de önemli görülmektedir.
Her bireyin kendisine özgü kiĢilik özellikleri bulunmaktadır. Bireyin kendisi ile ilgili kiĢilik özellikleri aynı zamanda onu diğerlerinden ayırt eden ve ―bireysel farklılık‖ olarak ifade edilen eğilimlerdir (BuluĢ, 2011: 529). KuĢaklar arasında da bireysel farklılıklar ön plana çıkmaktadır. Bu durumda özellikle mesleğe yeni
3
atılacak ya da atılmıĢ olan ve kariyer planlamasını yeni gerçekleĢtirecek olan Y kuĢağının bireysel farklılıklarının bilinmesi yerinde olacaktır.
Y kuĢağı, teknolojiyi iyi kullanması, nitelikli eğitim alma isteği ve iletiĢim becerisi ile iĢ (kariyer gereksinimi) yaĢamında ve sosyal yaĢamda bir dönüĢüm meydana getirmiĢtir (Aydın Çetin ve BaĢol, 2014: 3-4). Bebek patlaması (Baby Boomers) kuĢağının emekli olması, Y kuĢağının sahip olduğu özgüven, teknoloji bilgisi ve teknolojiyi kullanarak çevresindeki her Ģeye ulaĢabileceğine ve dönüĢümcü birey olmaya olan inancı bu duruma neden olarak görülmektedir (Islam vd., 2011: 1803).
Y kuĢağının meydana getirdiği dönüĢümün önemi ve önümüzdeki süreçte gerçekleĢtireceği kariyer yöneliminin toplum ve iĢ yaĢantısı için belirleyici olması, bu kuĢağın kariyer yönelimlerini araĢtırmayı gerekli kılmaktadır. Özellikle iĢletme ve iktisat gibi alanlarında profesyonelleĢmiĢ olan Y kuĢağı bireyleri örgütlerin iĢ süreçlerinde önemli bir rol üstlenecektir. Buradan yola çıkıĢla bu tez çalıĢması ĠĢletme ve Ġktisat Bölümlerinde öğrenim görmekte olan öğrencilerinin kariyere iliĢkin yönelim süreçlerini modellemeyi ve bu yönelimin hangi kariyer alanına doğru olduğunu saptamayı amaçlanmıĢtır. ÇalıĢmada Konya Ġlinde yer alan Selçuk üniversitesinde ĠĢletme ve Ġktisat Bölümlerinde öğrenim gören ve 2018-2019 eğitim öğretim yılı itibari ile mezun olacak öğrencilerin kariyere yönelim süreçleri bulanık çok kriterli karar verme açısından modellenmiĢtir.
Dört bölümden oluĢan tez çalıĢmasının birinci bölümünde kuĢak kavramı, kuĢakların sınıflandırılması ve özellikleri alan yazın çalıĢmaları çerçevesinde incelenmiĢtir. Bununla birlikte tezin konu alanını oluĢturan Y kuĢağı ilgili olarak gerçekleĢtirilen araĢtırmalar ele alınmıĢtır. Tezin ikinci bölümünde kariyer kavramı, kariyer kavramının tarihsel geliĢimi, kariyer aĢamaları, kariyerin boyutları, kariyer seçimi, kariyer seçimini etkileyen faktörler ve kariyer değerleri hakkında bilgi verilmiĢtir. Tezin üçüncü bölümünde tez çalıĢması kapsamında kariyer yöneliminde bir karar verme yöntemi olarak kullanılan bulanık mantık yaklaĢımı ele alınmıĢtır. Dolayısıyla bölüm içeriğinde ilk olarak karar vermenin tanımı yapılmıĢ, daha sonra ise karar verme süreci, karar verme modelleri ve karar türleri, bulanık küme teorisi,
4
karar verme yaklaĢımları, Aristo mantığı, dilsel belirsizlik ve dilsel değiĢkenler açıklanmıĢtır. Tezin uygulama kısmını içeren son bölümünde ise öğrencilerin kariyer yönelimlerine iliĢkin kararları bulanık TOPSIS yöntemi ile değerlendirilerek, elde edilen bulgular yorumlanmıĢtır. Uygulamadan elde edilen sonuçlar çerçevesinde öneriler geliĢtirilmiĢtir.
5
KUġAKLAR
Bugünün iĢ yaĢamında genel olarak Baby Boomers, X ve Y KuĢakları bir arada çalıĢmaktadır. Bu üç kuĢağın da özellikleri birbirinden farklılık göstermektedir. Her bir kuĢağın kendisine ait inançları, değer yargıları, tutumları ve güdülenme Ģekilleri bulunmaktadır. Özellikle 1980 sonrası doğan Y KuĢağı bireylerinin 2000’li yıllardan itibaren iĢ yaĢamında etkin hale gelmeleri ile birlikte bu kuĢağın farklılıklarının dikkate alınması önem kazanmıĢtır (Aka, 2017: 2). Bu bölümde kuĢaklar, genel özellikleri ve iĢ yaĢamındaki farklılıkları ile özellikle tez çalıĢmasına konu olan Y kuĢağının nitelikleri hakkında bilgi verilecektir.
1.1. KuĢak Kavramı
KuĢak kavramı toplumda bulunan yaĢ grupları arasındaki farklılıkları anlamak için yaygın bir biçimde kullanılmaktadır (Pilcher, 1994: 481). KuĢak kavramının tarihsel süreci literatür çerçevesinde incelendiğinde, kuĢaklar arası anlayıĢ ve tutum farklılıklarının tarih boyunca süregeldiği görülmektedir. KuĢak konusu bazı çalıĢmalarda Antik Yunan’a, bazılarında ise Eski Mısır Uygarlığı’na kadar dayandırılmaktadır (Joshi vd., 2011: 177; Adıgüzel vd., 2014: 167; Aka, 2017: 8). KuĢak kavramı insanlığın var oluĢundan beri mevcut olmasına karĢın, kuĢakların kronolojik olarak sınıflandırılması ancak son yüzyıl içerisinde gerçekleĢmiĢtir. Günümüz iĢ hayatını genel olarak Bebek Patlaması, X KuĢağı ve Y KuĢağı oluĢturuyor olsa da Sesiz KuĢağın sayılı bireyleri hala çok kıdemli çalıĢanlar olarak çalıĢma hayatında var oldukları için tarihsel süreçte ilk kez farklı dört kuĢağın bir arada çalıĢtığı görülmektedir(Aka, 2017: 9).
20. yüzyılın baĢlarından itibaren toplum hayatında da çok hızlı değiĢimler yaĢanmıĢtır. Bilim ve teknolojide meydana gelen geliĢim ve modern toplum olgusunun oluĢumu ile toplumların örf ve adetleri, sosyo-psikolojik süreçleri ve kültürel değerlerinde farklılaĢmalar söz konusu olmuĢtur. Bununla birlikte, bireylerin psikolojik yapıları, tutum ve davranıĢları, beklentileri ve karakteristik özellikleri de süreç içerisinde değiĢim göstermiĢtir (Aka, 2017: 7). Bu değiĢim sonucu kuĢaklar arasındaki ayrım belirginleĢmiĢtir. Eski kuĢaklar yeniliklere adapte olmakta sıkıntı
6
çekerken, gelenek ve geçmiĢlerine sıkı sıkıya bağlı kalmıĢlar; yeni kuĢaklar da yeniliklere adapte olmada daha uyumlu bir tavır sergilemiĢlerdir (Kuyucu, 2017: 847). Bu noktada bilim insanlarının kuĢak farklılıkları üzerinde çalıĢma yapma gereklilikleri ortaya çıkmıĢtır. Örneğin kuĢak farklılıklarına yönelik olarak Amerika BirleĢik Devletleri’nde 1952 yılında itibaren, yaklaĢık 60 yıllık bir süre içerisinde yaĢamıĢ olan, 1,3 milyon kiĢi üzerinde 12 farklı çalıĢma gerçekleĢtirilmiĢtir. Bu araĢtırmaların hepsinde insanların karakteristik özelliklerinin yetiĢtirilmiĢ oldukları ailelerinden çok, doğmuĢ oldukları döneme bağlı olduğu sonucu ortaya çıkmıĢtır. Dönemlerdeki değiĢimlerden etkilenen bireyler, kendi dönemlerine ait karakteristik özelliklere sahip olarak yaĢamaktadır (Twenge, 2013:14; Aktaran: Aka, 2017: 7). Yapılan araĢtırmalara göre bireyler, doğum yılı aralıklarında meydana gelen sosyal ve kültürel değiĢim ile teknolojik olayların etkisinde kalarak farklı karakteristik özellikler göstermektedir. Her birey yaĢadığı dönemin özelliklerinden etkilenmektedir (Kuyucu, 2017: 847). Dünya genelinde belirli zaman aralıklarında oluĢan ekonomik ve sosyal hareketlere bağlı olarak değiĢim gösteren bireyler kuĢak olarak adlandırılmaktadır (KeleĢ, 2011: 129; Aka, 2017: 12; Kuyucu, 2017: 847). KuĢaklar ortak tarihsel deneyim ve kitlesel seferberliğin büyük bir parçası olarak görülmektedir (Bako, 2016: 6).
KuĢak kavramı, sosyolojik açıdan en kapsamlı ve en sistematik Ģekilde ilk olarak Mannheim (1952)’in ―KuĢakların Problemi‖ isimli eserinde iĢlenmiĢtir (Bengtson vd., 1974: 2; Pilcher, 1994: 481-482). Bu eser kuĢak kavramını sosyo-tarihsel bağlam içerisinde kesin olarak konumlandırması ve geniĢ bir sosyolojik bilgi teorisinin parçası olarak ele almasından dolayı önemli görülmektedir (Pilcher, 1994: 482). Bu eserde kuĢak kavramını tanımlarken kullanılabilecek olan beĢ aydınlatıcı unsur Ģu Ģekilde ifade edilmiĢtir ( Pilcher, 1994: 482; Metin ve Kızıldağ, 2017: 342);
Kültür s ürecine yeni katılımcıların dâhil olması, Eski katılımcıların bu sürede yok olması,
Her hangi bir kuĢağın üyelerinin tarihsel sürecin sadece sınırlı bir bölümüne katılabilmesi,
7
Sosyal değiĢim ile meydana gelen kültürel mirasın aktarılması için nedenlerin olması,
KuĢaktan kuĢağa geçiĢin devamlı bir süreç olması.
Bu noktadan hareketle, sosyolojik olarak kuĢak kavramının, aynı kuĢağa ait bireylerin belirli tarihlerde doğması, sosyalleĢme sürecinde ortak sosyal, politik ve ekonomik olaylardan etkilenmesi, koĢullara bağlı olarak benzer sorumlulukları yüklenmesinden dolayı ortak değer, inanç, beklenti ve davranıĢlara sahip olan gruplar olarak tanımlandığı görülmektedir (Süral Özer vd., 2013: 125; Metin ve Kızıldağ, 2017: 342;). Mannheim (1952)’e göre kuĢak kavramı tanımlanırken biyolojik etmenlerin etkisinin yanı sıra ―kuĢak konumu‖, ―gerçeklik olarak kuĢak‖ ve ―kuĢak birimi‖ Ģeklinde adlandırılan sosyal etmenlerin de kapsamlı olarak ele alınması gerekmektedir (Pilcher, 1994: 482). Bu üç kavram analiz edilmeden yapılacak olan bir kuĢak tanımın sadece biyolojik özellik ile sınırlı kalacağından eksik kalacağını belirtmektedir (Aka, 2017: 12-13).
KuĢak konumu; ölüm-yaĢam, yaĢam süresi kısıtı ve ihtiyarlama gibi biyolojik unsurların varlığına dayanmaktadır. Aynı zaman diliminde doğmuĢ olan, yaĢayan ve ihtiyarlayan bireyler, aynı sosyolojik ve tarihsel konumda bulunmaktadır. Dolayısıyla geliĢim yıllarında benzer deneyimleri yaĢarlar (Pilcher, 1994: 484).
KuĢak konumu tek baĢına yeterli değildir. Gerçeklik olarak kuĢak kavramı, tarihsel ve sosyal ortamda ortak varoluĢtan daha fazla yakınlığa vurgu yapmaktadır. Gerçeklik unsuruna göre aynı kuĢağa ait bireyler bulundukları çağın koĢulları, sıkıntıları ve yazgılarını yaĢamakta ve benzer sorumluluklara sahip olmaktadır (Karaaslan, 2014: 33; Dereli ve Toruntay, 2015: 3).
Aynı gerçek kuĢak içerisinde ortak deneyimleri farklı biçimlerde geliĢtirenler ise ayrı kuĢak birimleri oluĢtururlar. KuĢak birimleri, karĢıt fikirli alt gruplardır (Karaaslan, 2014: 34). Türkiye’de, X KuĢağı döneminde yaĢanan ―sağ-sol‖ gibi tartıĢma ve ayrıĢmalar, X KuĢağı’nda oluĢan kuĢak birimleri arasında yaĢanmıĢtır (Karaaslan, 2014: 34; Aka, 2017: 13-14).
8
Yüksekbilgili (2015: 260)’e göre ―Aynı tarihsel zamanda ve aralıklarda doğan, ekonomik ve sosyal hareketlerden oluşmuş zaman aralıklarına ya da belli bir sosyal gruba mensup olanlar için yapılan tanımlamalara kuşak (jenerasyon) denilmektedir.‖ Türk Dil Kurumu Büyük Türkçe Sözlüğü (2018)’ne göre ise kuĢak, ―Yaklaşık olarak aynı yıllarda doğmuş, aynı çağın şartlarını, dolayısıyla birbirine benzer sıkıntıları, kaderleri paylaşmış, benzer ödevlerle yükümlü olmuş kişilerin topluluğu‖ olarak tanımlanmaktadır. Yine aynı kaynakta toplumbilimi açısından kuĢak kavramı, yaklaĢık 25-30 yıllık yaĢ kümelerini oluĢturan bireyler öbeği olarak tanımlanmakta; göbek, nesil, batın ve jenerasyon kelimeleri ile ifade edilmektedir. Tarih felsefesi ve kültür tarihinde ise ―kuĢak‖ kavramı ―yeni bir anlayışta ve yeni bir yaşama duygusunda, yeni biçimlerde birleşen, eskiden belirgin çizgilerle ayrılan bireyler topluluğu‖ olarak açıklanmaktadır (Adıgüzel vd., 2014: 169).
Drucker (1991)’e göre insanlığın baĢlangıcından bugüne kadar geçen süre içerisinde, yaklaĢık olarak aynı yıllarda doğmuĢ, aynı çağın koĢulları altında yaĢamıĢ, buna bağlı olarak birbirine benzer sorumluluklara sahip olmuĢ kiĢiler topluluğuna ―kuĢak‖ adı verilmektedir (Aktaran: Ġzmirlioğlu, 2008: 42). Her kuĢak kendisine özgü özelliklere sahiptir. Her kuĢağın kendine özgü değer yargıları, tutumları, beklentileri, güçlü ve zayıf yönleri vardır (KeleĢ, 2013: 27; Yüksekbilgili, 2015: 260). Bu bağlamda, kuĢak tanımda aynı yıllarda doğmuĢ olmanın yanı sıra; aynı dönemin sosyal, politik, tarihi ve ekonomik koĢullarını beraber yaĢama, benzer bakıĢ açılarına ve sorumluluklara sahip olma durumu belirleyici olmaktadır.
1.2. KuĢak Sınıflandırması
KuĢak kavramı insanoğlunun var oluĢundan beri süregelmesine karĢın, kuĢakların özelliklerine göre sınıflandırılmaları ancak son yüzyıl içerisinde gerçekleĢmiĢtir. Teknolojinin son yüzyıl içerisinde çok hızlı bir biçimde geliĢmiĢ olması bu duruma neden olarak gösterilmektedir. Çünkü teknolojik geliĢimle son yüzyılda kuĢaklar arası değiĢim çok hızlı gerçekleĢmiĢ ve çok net bir biçimde gözlenebilmiĢtir (Aka, 2017: 9).
9
Arsenault (2004: 128)’e göre bir kuĢağın oluĢumunda politik etmenlerden kaynaklanan ve toplumu derinden etkileyen olaylar, nüfus yapısında meydana gelen büyük değiĢimler, toplumların geçirdiği baĢarılı ya da baĢarısız dönemler, toplum üzerinde değiĢim oluĢturacak liderlerin davranıĢ biçimleri ve teknolojik geliĢmeler etkilidir. SavaĢ, ekonomik kriz, internetin icadı gibi dünyayı değiĢtiren pek çok olay, çoğu ülkede benzer etkilere sahiptir. Bu bağlamda, kuĢak sınıflandırılmasında etki yaratan olaylar önemlidir. Büyük Buhran, 2. Dünya SavaĢı, Soğuk SavaĢ ya da nükleer savaĢ tehdidi, televizyonun icadı, enerji krizi, Berlin Duvarı’nın yıkılması, internetin ortaya çıkıĢı, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin yıkılıĢı ve Körfez Krizi gibi olaylar kuĢakların farklılaĢmasına neden olan olaylar olarak ele alınabilir (SarıtaĢ ve Barutçu, 2016: 3).
KuĢakların sadece bireylerin doğdukları zaman dilimlerine göre sınıflandırılması doğru bir yaklaĢım biçimi olarak kabul edilmemektedir. Bununla birlikte kuĢakların ait olduğu toplumun düĢünce yapısının, hislerinin ve tecrübelerinin de tanımlanması gerekmektedir (Zemke vd., 2013: 4; Adıgüzel vd., 2014: 170).
KuĢak kavramı tarih, psikoloji, sosyoloji ve yönetim biliminde önemli araĢtırma alanlarının meydana gelmesine olanak tanımıĢtır. Bu Ģekilde dünya genelinde yapılan araĢtırmalardan yola çıkarak kültürel ve ülkesel bazda kuĢak ayrımları ve sınıflandırmaları yapılmıĢtır (Adıgüzel vd., 2014: 167). Dolayısıyla kuĢakların sınıflandırılması kültürden kültüre ve disiplinden disipline farklılık göstermektedir. Literatür incelendiğinde, kuĢaklara iliĢkin tarih aralıklarının ve kuĢak özelliklerinin farklılaĢtığı görülmektedir (Adıgüzel vd., 2014: 170).
Aka (2017: 9-10)’ye göre kuĢak farklılıkları konusunda net bir sınıflandırma yapılamamasının nedenleri Ģöyledir;
KuĢaklara iliĢkin çalıĢmalar ve sınıflandırmalar genel itibari ile Amerika BirleĢik Devletleri iĢ ve toplum yapısına göre ortaya konulmuĢtur. Bu bağlamda elde edilen sonuçların evrensel olarak genellenebilmesi güçtür.
10
KuĢak kavramının varlığı insanlığın baĢlangıcından bu yana kabul edilmesine karĢın; kuĢaklar konusu popüler kültürün çalıĢma alanı gibidir. Bu bağlamda, kuĢakların özellikleri bilimsel çalıĢmalara dayanmaktan çok anekdot ve gözlemlere dayalıdır.
KuĢaklar, oluĢtukları dönemin özelliklerini taĢımalarına karĢın; aynı zaman diliminde ancak farklı bölgelerde yaĢayan bireyler yaĢamıĢ oldukları olaylardan farklı Ģekilde etkilenebilirler.
KuĢakların oluĢumunda sadece tarihi olaylar değil coğrafi koĢullar da etkilidir. Aynı tarihte farklı yerlerde bulunan bireyler farklı olaylardan etkilenebilirler.
Teknolojinin geliĢimi dünya genelinde aynı değildir. Özellikle geliĢmiĢ ülkelerde farklı sınıflandırmalar yapılabilir.
Yıllara göre yapılacak bir sınıflandırmanın keskin hatlarla belirlenmesi zordur.
Tablo 1.1. Farklı Kaynaklara Göre KuĢak Sınıflandırması Kaynak KuĢak Sessiz Baby
Boomers X KuĢağı Y KuĢağı M KuĢağı Z KuĢağı
Ġzmirlioğlu, 2008 1950-1965 1965-1976 1977-1994 1994-2003 2003 ve sonrası Cramton & Hodge, 2009 1925-1945 1946-1964 1965-1979 1980-1999 Parry & Urwin, 2011 1925-1942 1943-1960 1961-1981 1982- Williams & Page, 2011 1946-1964 1965-1977 1977-1994 1994 ve sonrası KeleĢ, 2011 1946-1964 1965-1979 1980-1999 2000-2021 Ayhün Erden, 2013 1945 öncesi 1946-1964 1965-1979 1980-1994 1995-2002 2003 ve sonrası Akdemir vd., 2013 1925-1945 1946-1964 1965-1979 1980-2000 2001 ve sonrası Aydın ve BaĢol, 2014 1945-1964 1965-1980 1981-2000 2000 ve sonrası Adıgüzel, 2014 1925-1945 1946-1964 1965-1979 1980-2001 2002-2020 Karaaslan, 2014 1922-1945 1946-1965 1968-1979 1978-2002 Dereli ve Toruntay, 2015 1900-1945 1946-1964 1965-1979 1980-1999 2000-2020 DeVaney, 2015 1930-1945 1946-1964 965-1979 ya da 1981 1980-2000 Bako, 2016 1946-1964 1965-1977 1978-1994 1995-2002 2003 ve sonrası Desy vd., 2017 1922-1943 1944-1960 1961-1981 1982-2000
11 Kanbur ve ġen, 2017 1925-1945 1946-1964 1965-1979 1980-2000 2000 ve sonrası Metin, 2017 1925-1945 1946-1964 1965-1979 1980-1999 2000 ve sonrası Akçakanat vd., 2017 1925-1945 1946-1964 1965-1980 1981-1995 1996 ve sonrası Kaynak: (Ġzmirlioğlu, 2008; Crampton ve Hodge, 2009; Parry ve Urwin, 2011; Williams ve Page,
2011; Akdemir vd., 2013; Ayhün Erden, 2013; Adıgüzel vd., 2014; Karaaslan, 2014; Aydın Çetin ve BaĢol, 2014; Dereli ve Toruntay, 2015; DeVaney, 2015; Bako, 2016; Akçakanat vd., 2017; Desy vd., 2017; E. Kanbur ve ġen, 2017; Metin ve Kızıldağ, 2017) kaynaklarından derlenmiĢtir.
Bu bağlamda, kuĢaklar konusunda en fazla fikir ayrılığı bir kuĢağın hangi yılları kapsayacağı konusunda olmuĢtur. Tez kapsamında kuĢak (Akdemir vd., 2013: 14) sınıflandırması literatürde en sık rastlanan tarih aralıklarına göre değerlendirilmiĢtir. Bu çerçevede; 1925 ile 1945 yılları arasında doğanlar Sessiz KuĢak ya da Gelenekçiler; 1946 ile 1964 yılları arasında doğanlar Baby Boomers KuĢağı; 1965 ile 1980 yılları arasında doğanlar X KuĢağı; 1981 ile 2000 arasında doğanlar Y KuĢağı; 2001 yılı ve sonrasında doğanlar ise Z KuĢağı ya da Dijital Nesil olarak ifade edilmiĢtir. Bu kuĢaklara iliĢkin yapılmıĢ olan farklı sınıflandırmalar Tablo 1.1.’de gösterilmektedir.
1.2.1. Sessiz KuĢak (Gelenekçiler)
Gelenekçiler olarak bilinen Sessiz KuĢak adını, 1951 yılında yayımlanan ve kuĢağın çekingenliğini, temkinliliğini ve sessiz özelliklerini anlatan bir makaleden almıĢtır. KuĢak ayrımının ilk kısmını oluĢturan Sessiz KuĢak ―Gelenekçiler‖, ―Eski Askerler‖, ―Radyo Bebekleri‖ ve ―YetiĢkinler‖ gibi farklı Ģekillerde de ifade edilmiĢtir (Gravett ve Throckmorton, 2007: 33). Büyük Buhran ve II. Dünya SavaĢı’ndan etkilenen bu kuĢak, zor zamanlara dayanıklılık göstermiĢtir. SavaĢ dönemlerinde çocukluğunu ve gençliğini yaĢamıĢ, savaĢların yaratmıĢ olduğu ekonomik krizlerden etkilenmiĢtir (Zemke vd., 2013: 45-46; M. Çelik, 2014: 7). Sessiz KuĢağın en önemli özelliklerinden bir tanesi sadık olmaları, kurumlarına çok fazla güven duymaları ve aidiyet duygusu beslemeleri ve aynı kurum içinde uzun süre çalıĢmayı planlamalarıdır. Bu kuĢak parasını tasarruf etmeye özen göstermiĢtir. Bu yüzden zengin bir kuĢak haline gelmiĢtir. Sessiz KuĢak çalıĢmayı görev ve zorunluluk olarak görmektedir (Hansen ve Leuty, 2012: 35).
12
Sessiz KuĢak iĢ hayatı açısından ele alındığında, Ģu an itibariyle bu kuĢağın bireyleri ya emekli olmuĢtur ya da faal iĢ gücünün %5’lik bölümünü oluĢturan en yaĢlı üyelerdir. Bu kuĢak günümüzde üst yönetimde yer almakta ya da danıĢmanlık görevini üstlenmektedir. Sessiz KuĢak liderlik makamında oturan bireylere çok saygılıdır. Genel itibariyle amirlerinden komut beklerler (Toruntay, 2011: 69). Sessiz KuĢak önlem alan, risk alma isteği bulunmayan ve değiĢimi sevmeyen bir kuĢak olarak kendisini göstermektedir (Adıgüzel vd., 2014: 171).
Sessiz KuĢak açısından çalıĢmak bir zorunluluktur. SavaĢlarla birlikte oluĢan hastalıklar, kıtlıklar ve yoksulluklar bu kuĢağı Ģekillendirmektedir. Sessiz KuĢağın ana değerleri; sıkı çalıĢma, iĢe adanma ve kural ve geleneklere uyma Ģeklinde özetlenebilir ( Puybaraud, 2010: 36; Ayhün Erden, 2013: 103).
Haeberle, Herzberg, ve Hobbs (2009: 64) Sessiz KuĢağın iĢ hayatını Ģu Ģekilde özetlemiĢtir;
ÇalıĢtıkları iĢe, iĢyerine ve değerlerine sadıktırlar. Otoriteye saygılıdırlar.
Liderlerine karĢı itaatkârdırlar. Sıkı çalıĢırlar.
Yüksek fedakârlık gösterirler.
ÇalıĢma hayatındaki tek amaçları para kazanmaktır.
ÇalıĢma hayatında ilerlemeyi ve kariyer yapmayı pek önemsemezler. ÇalıĢma performanslarını genellikle yüksek tutarlar.
ĠĢlerinin değerini bilirler.
Her türlü iĢi yapabilme meziyetine sahiptirler. Takım çalıĢmasına meyillidirler.
1.2.2. Baby Boomers (Bebek Patlaması) KuĢağı
Bu kuĢak ismini doğum oranının dolayısıyla bebek sayısının artmasından almıĢtır. Büyük Buhran ve II. Dünya SavaĢı sonrasında tüm dünyada doğum oranında büyük bir artıĢ söz konusu olmuĢtur. Bu büyük artıĢ, bu kuĢağı zamanla
13
ülkelerin tarihindeki en büyük kuĢak haline getirmiĢtir. Birey sayısının fazlalığı nedeni ile Baby Boomers KuĢağı, kaynak bulma ve fırsat yaratma noktasında oldukça rekabetçi olmaya zorlanan bir kuĢak olarak görülmektedir. Baby Boomers KuĢağı ön planda olmaya, materyalist baĢarıya ve bir birey olarak değer görmeye çok önem vermektedir. Baby Boomers KuĢağı aynı zamanda kariyerine değer veren ve iĢ yaĢamında anlam arayan iĢkolik bir kuĢak olarak bilinmektedir (Hansen ve Leuty, 2012: 35). Bu kuĢak iĢ yaĢamında çok çalıĢır, buna karĢın az üretir, idealist ve rekabetçidir, ―çalıĢmak için yaĢar‖, hatta emeklilik sonrasında da çalıĢmayı sürdürür (Benlisoy, 2008: 31).
Romanelli ve Ryan (2003: 73)’e göre Baby Boomers KuĢağı’nın karakteristik özellikleri Ģu Ģekilde sıralanmaktadır; (1) risk almayı severler, (2) belirsizlikleri kabullenirler, (3) macerayı severler, (4) düĢüncelerini geliĢtirebilirler ve (5) övülmekten memnun olmazlar. Puybaraud (2010: 36)’a göre Baby Boomers KuĢağı teknolojinin geliĢimine, iletiĢimin artıĢına ve sanayinin devrimi ile dünyanın değiĢimine Ģahit olmuĢtur.
Baby Boomers KuĢağı’nın iĢ hayatında önemli olan üç önemli unsur ise doğruluk, adalet ve hakkaniyettir. Bununla birlikte aile emniyeti, iĢ ortamında etkileĢim sürecinde dürüstlük ve sosyal kurumlara saygı bu kuĢağın önem vermiĢ olduğu değerlerdendir (Dereli ve Toruntay, 2015: 5).
1.2.3. X KuĢağı
X KuĢağı 1965 ile 1980 arasında doğmuĢ olan bireylerden oluĢmaktadır. X KuĢağı kendisinden önce gelen Baby Boomers KuĢağı’na göre daha az sayıda olduğundan aynı zamanda Bebek Üst KuĢağı ya da Bebek DüĢüĢü olarak da isimlendirilmektedir. X KuĢağı tabiri Douglas Coupland’ın 20. Yüzyılın sonunda ortaya çıkacak bireylerden oluĢacak olan kuĢak ile ilgili olarak yazmıĢ olduğu kitabı sonrasında popüler hale gelmiĢtir (Dewanti ve Indrajit, 2018: 57).
Bu kuĢak döneminde doğum oranları neredeyse %15 seviyesinde ciddi bir biçimde azalmıĢtır. Doğum oranının azalması kadınların iĢ hayatında daha etkin rol oynamaya baĢlaması ile iliĢkilendirilmektedir. Bununla birlikte X KuĢağı’nda pek
14
çok iĢin eski kuĢak üyeleri tarafından yürütülüyor olmasından dolayı iĢsizlik oranı da yüksek durumdadır. Bu kuĢak bireyleri çok giriĢken birer iletiĢimcidir ve güçlü bir biçimde medya odaklıdır (Derecskei vd., 2017: 108).
X KuĢağı dünya genelindeki rekabetten etkilenmiĢ bir kuĢaktır ve bilgisayar ile etkileĢim halinde bulunduğundan anında geribildirim almaya alıĢkındır (Dewanti ve Indrajit, 2018: 57). X KuĢağı intikal kuĢağı olarak düĢünülebilir. Çünkü teknolojik geliĢime adapte olan bir kuĢaktır. HaberleĢme Ģekillerinin artması, teknolojinin hızlı geliĢimi ve kiĢisel bilgisayarların kullanımının yaygınlaĢması ile birlikte özgürlüklerine daha düĢkün bir kuĢak halini almıĢlardır. X KuĢağı teknolojik araçların icatlarını gerçekleĢtirmelerine karĢın; ürettikleri teknolojiyi kullanma konusunda geride kalan bir kuĢak konumundadır (Zemke vd., 2013: 93-94).
Sessiz KuĢak sadık, Baby Boomers KuĢağı ise iyimser bir kuĢak olarak görülürken; X KuĢağı alaycı ve Ģüpheci bir kuĢak olarak bilinmektedir. Bu kuĢak büyürken savaĢ, ihtilal, suç oranlarındaki artıĢ, AIDS’in yayılması gibi pek çok negatif olaydan etkilenmiĢtir. X KuĢağı’nın televizyon sayesinde medya organları tarafından sunulan dünya olaylarına ve popüler kültür metalarına daha çok maruz kalması, olaylara karĢı daha farklı bakıĢ açıları geliĢtirmelerine neden olmuĢtur. X KuĢağı genel itibariyle ailede bulunan iki ebeveyninin de ev dıĢında çalıĢtığı ilk nesil özelliğini taĢımaktadır. Bu nedenle X KuĢağı bireyleri çalıĢan aile çocukları olarak, tüm gün saatlerce kendi kiĢisel bakımlarını yerine getiren, kendisini koruyan bireyler haline gelmiĢlerdir. Belki de bu nedenle X KuĢağı bireylerinin bağımsızlık, uyum, estetik gibi becerileri geliĢmiĢtir. Bazı araĢtırmacılar, X KuĢağı bireylerinin -ebeveynlerinin çalıĢıyor olmasından dolayı- tek baĢına kalmanın getirdiği olumsuzluktan etkilenerek, aile kavramına daha çok önem verdiğini ve iĢ ile aile arasındaki dengeyi sağlamak için daha esnek iĢ düzenlemeleri yapmaya çalıĢtığını ifade etmektedir.
Bazı çalıĢmalarda da X KuĢağı bireylerinin motive edildiklerinde bireysel çalıĢmada becerikli oldukları vurgulanmaktadır. X KuĢağı bireyleri ailelerine göre çalıĢtıkları kuruma daha az sadık olmalarına ve sıklıkla iĢ değiĢtirmelerine karĢın, iĢlerine bağlı olarak tanımlanmaktadır. Ayrıca iĢ yaĢamında verilen geri bildirimler,
15
zor durumlarla baĢa çıkma ve iĢ geliĢim fırsatları X KuĢağı bireylerini motive etmektedir (Hansen ve Leuty, 2012: 35-36). BaĢarmıĢ olduğu iĢler karĢılığında X KuĢağı bireylerinin mükâfat isteği yüksektir. Grup çalıĢmalarına sıcak bakmazlar. Bu kuĢağın motivasyonunu yükseltmede kiĢisel ve iĢ geliĢimini destekleyecek eğitim ve oryantasyon çalıĢmaları çok etkili olabilir (Dereli ve Toruntay, 2015: 5-6).
Senbir (2004: 24)’ün bildirdiğine göre X KuĢağı’nın yaĢam tarzı farklıdır. Bu kuĢak kariyer geliĢimine daha fazla önem veren ve teknoloji geçiĢine Ģahit olduğu için teknolojiyi öğrenmek zorunda kalan bir nesildir.
X KuĢağı, Baby Boomers KuĢağı’nın yaĢadığı refah düzeyinin bedelini ödemek zorunda kalmıĢtır. Marka bu kuĢak için önemli bir unsur haline gelmiĢtir. Markaya göre insan kimliklendirmesinin bu kuĢakla ortaya çıktığı düĢünülmektedir (Dereli ve Toruntay, 2015: 4). Bu kuĢağın evleri ve okulları ya da iĢyerleri dıĢında sosyal hayatını daha çok AVM gibi mekânlarda geçirmesine bağlı olarak, alıĢveriĢ kaygısı ile para kazanma endiĢesi söz konusudur (Deneçli ve Deneçli, 2012: 34).
1.2.4. Y KuĢağı
Y KuĢağı (diğer adı ile Milenyum KuĢağı), X KuĢağı’nı takip eden gruptur. Sayıları neredeyse Baby Boomers KuĢağı kadar fazladır. YaklaĢık olarak 1980 ile 2000 yılları arasında doğmuĢ olan bireylerden oluĢmuĢtur. Milenyum KuĢağı terimi ilk kez Strauss ve Howe (1991) tarafından kaleme alınan ―KuĢaklar: Amerika’nın Geleceği, 1584’den 2069’a‖ isimli kitapta kullanılmıĢtır. Bu tarihten itibaren ise bu kuĢak bireylerinin nasıl davrandıkları, etkileĢim kurdukları, öğrenmeyi nasıl kabul ettikleri gibi konularda çok fazla sayıda çalıĢma yapılmıĢtır. Y KuĢağı aynı zamanda ―Dijital Yerliler‖, ―Anlık MesajlaĢma Nesli‖ ve ―Ödül (Kupa) Çocukları‖ gibi isimlerle de anılmaktadır (Desy vd., 2017: 244).
Y KuĢağı bireyleri günün 24 saatini değerlendirmek istemektedir. Teknolojiyi kolay kullanabilirler ve yüz yüze iletiĢim yerine dijital iletiĢimi tercih ederler (Dewanti ve Indrajit, 2018: 57). Y KuĢağı bireyleri çalıĢma ve iĢ hayatında oldukça verimlidir. Y KuĢağı bireyleri edinmiĢ oldukları bilgileri neredeyse anında sindirirler
16
ve arkadaĢları ve tanıdıkları ile paylaĢırlar. Bu Ģekilde bilginin yorumlanmasına ve benimsenmesine yardımcı olurlar (Kolnhofer-Derecskei vd., 2017: 108).
Y KuĢağı’nı tanımlamak için sorumluluk sahibi, iyimser, iĢ yaĢam dengesini kuran, sabırsız, umutlu, takım odaklı, iddialı ve kendini beğenmiĢ terimleri kullanılmaktadır ( DeVaney, 2015: 13; Desy vd., 2017: 244). Y KuĢağı bireyleri dijital olarak birbirlerine bağlı, yaratıcı, çözüm odaklı, kendi kendine organize, açık ve Ģeffaftırlar. Y KuĢağı bireyleri sahip oldukları teknolojik beceriler ve sosyal medyanın etkisi ile kiĢisel iliĢkilerde ve diğer insanlarla olan bağlantılarında motivedirler (DeVaney, 2015: 13).
Y KuĢağı bireyleri küresel sınırları daha Ģeffaf hale gelen teknolojik, elektronik ve kablosuz bir dünyada doğmuĢlardır. Y KuĢağı bireyleri çift kariyerli ve gelirli aile ortamlarında büyümüĢlerdir. Her Ģeyin mümkün göründüğü farklı bir evrene alıĢkınlardırlar. Bu nedenle etnik ve kültürel çeĢitliliği normal karĢılamaktadırlar. Y KuĢağı bireyleri güçlü bir bağımsızlık ve özerklik duygusu ile kendinden emin ve kendine güvenen bir tutum sergilemektedir. Sonuç odaklılardırlar; ancak bu sonuca ulaĢtıran nedenler ile pek ilgilenmezler. Aynı zamanda imaj odaklıdır. Sosyal paylaĢım ağlarına daha fazla gereksinim duyarlar. Y KuĢağı bireyleri açık fikirli, iyimser, hedefe yönelik atılım yapan bireylerdir ve baĢarı odaklıdırlar. Birden fazla iĢi aynı anda yapabilmeleri nedeni ile etkili çoklu görevlerde yer almak isterler (Williams ve Page, 2011: 44).
Günümüzde lisans ve yüksek lisans düzeyinde öğrenim gören üniversite öğrencilerinin büyük çoğunluğu 1982 ile 2000 yılları arasında doğan bireyler olarak tanımlanan Y KuĢağı’ndan oluĢmaktadır. Bu nesil tarihteki en iyi eğitimli kuĢak olma yolunda ilerlemektedir (Desy vd., 2017: 244). Aka (2017: 66)’ya göre ―Y KuĢağı üyeleri eğitim anlayıĢları açısından hayat boyu öğrenmenin faydasına inanmaktadırlar. Kendi aldıkları eğitimin dıĢında iĢyerini de öğrenme yeri olarak gören Y KuĢağı üyeleri, daima öğrenme peĢinde koĢan, araĢtırma yapmayı seven kiĢilerdir ve elde ettikleri bilginin kendilerini güçlü ve bağımsız hissettirmesini beklemektedirler‖. Y KuĢağı bireyleri teknoloji okuryazarıdır, özgüvenlidir ve kiĢisel çıkarı için derinlemesine fedakârlık yapabilecek konumdadır (Desy vd., 2017: 244).
17
1.2.5. Z KuĢağı
Önemli bir bölümü henüz bebek ya da çocuk kabul edilen ve en yaĢlısı 18 yaĢında olan Z KuĢağı, 2001 ve sonrasında doğan bireylerden oluĢmaktadır. Büyük dönüĢüm ve değiĢim geçiren dünyada büyümeye çalıĢan bu kuĢak bireyleri geleceğin kuĢağını ifade etmektedirler ve bu yüzden belirlenen özellikleri kısıtlı bilgiler çerçevesinde açıklanmaktadır. Bununla birlikte, bu kuĢak, özellikleri doğmadan önce tanımlanan ilk kuĢak olma özelliği göstermektedir (Berkup, 2015: 121).
Z kuĢağı bireyleri diğer kuĢaklara göre iyi birer dinleyici değillerdir ve kiĢilerarası iletiĢim konusunda yetkinlik göstermezler. Buna karĢın, internet ortamında kendilerini rahat hissederler ve iyi birer iletiĢimci olarak görürler. Bu kuĢakla internet üzerinden iletiĢim kurmak gerekmektedir. Z KuĢağı dünyaya hükmeden teknolojiye bağlı olarak ―Sessiz KuĢak, Ġ-KuĢak, Sessizlik KuĢağı ve Gelecek KuĢak‖ olarak da isimlendirilmektedir. Z KuĢağı bireyleri Google ve Facebook gibi web sitelerini kendi toplulukları olarak görmekte, bu siber alan içerisinde herhangi birisi ile fiziksel olarak bir arada bulunma ihtiyacı hissetmeden pek çok tanıdık sahibi olabilmektedir. BaĢkalarının etraflarında bulunmasını kiĢisel alanlarına istila Ģeklinde görmektedirler (Dewanti ve Indrajit, 2018: 57).
Z kuĢağı bireyleri henüz iĢgücü piyasasına girmemiĢlerdir. ġu anda eğitim hayatlarına devam ederek bilgilerini zenginleĢtirmektedirler. Bu kuĢak tüm teknolojik dijital cihazları mükemmel bir biçimde kullanabilmektedir ve kuĢağın bireyleri bu cihazlar olmadan yaĢayamayacaklarını düĢünmektedir (Kolnhofer-Derecskei vd., 2017: 108).
1.3. KuĢakların KarĢılaĢtırılması
AraĢtırmacılar kuĢakların birçok farklı açıdan karĢılaĢtırmasını yapılmıĢtır. Bu karĢılaĢtırmalarda kuĢakların özelliklerini, iĢ hayatındaki tutumlarını ve tanımlayıcılarını ele almıĢlardır. Tablo 1.2.’de kuĢakların genel olarak tüm özellikleri yer almaktadır. Daha öncede belirtildiği gibi kuĢaklar yaĢadıkları dönemlerde her olaydan iyi ya da kötü etkilendikleri için bu etkiler onların karakterlerine ve özeliklerine farklı biçimlerde yansımakta bunu da tablo 1.2.’de görebiliriz:
18
Tablo 1.2. KuĢakların Özelliklerine Göre KarĢılaĢtırılması
KuĢak Adı Özellikleri
Sessiz KuĢak Büyük Buhran’ın ve II. Dünya SavaĢı’nın çocuklarıdır. 1946’dan önce doğmuĢlardır. Baby Boomers
KuĢağı
Bu kuĢak bireylerinin %40’ı aktif iĢ yaĢamındadır. 1946 ile 1964 yılları arasında doğmuĢlardır.
Mevcut durumlarında ve kariyer süreçlerinde yüksek değer sahibidirler. Onlara göre inanılan her Ģeyde baĢarı elde edilebilir.
Güçlü iĢ etiğine sahiptirler ve uzun saatler çalıĢabilirler. X KuĢağı
Bu kuĢak bireylerinin %16’sı aktif iĢ yaĢamındadır. 1965 ile 1980 yılları arasında doğmuĢlardır.
Pek çok Baby Boomers KuĢağı onların amiri konumundadır. ĠĢ yaĢam dengesine inanırlar.
Esnek çalıĢma saatlerinden hoĢlanırlar.
Y KuĢağı
Bu kuĢak bireylerinin %25’i aktif iĢ yaĢamındadır. Baby Boomers KuĢağı’nın çocuklarıdır.
1980 ile 2000 yılları arasında doğmuĢlardır.
Baby Boomers KuĢağı’na sayıca yakın ikinci en büyük kuĢaktır. Kendisinden önceki kuĢaklara kıyasla en teknoloji meraklısı kuĢaktır. Yüz yüze bir araya gelmeden baĢkaları ile kolayca iliĢki kurabilirler.
Daha iyi seçeneklerden yararlanmak için zamanlarını ve taahhütlerini esnek tutmayı tercih ederler.
Önemli kararları genellikle son ana kadar erteler ve son anda verirler.
Diğer bireylerden ve kurumlardan onlara daha fazla esneklik sağlamalarını beklerler. Nasıl ilerlediklerini bilmek için neredeyse sürekli geri bildirim talep ederler.
E-posta kullanımı yerine daha çok anlık mesajlaĢmaları veya mesaj atmaları tercih ederler.
Tüm kuĢaklar içerisinde etnik açıdan en çeĢitli olan kuĢaktır.
Z KuĢağı
2000 yılından sonra doğmuĢlardır.
Ġlk ―gerçek mobil becerikliler‖ olarak tanımlanırlar.
Çevrimiçi ve çevrimdıĢı arasında ayrım yapmazlar, çünkü mobil aygıtları onları çoğu zaman çevrimiçi tutacaktır.
Dijital bağlantılar onlar için çok önemlidir.
% 39,25'i dijital cihazları günde birkaç kez kullanmaktadır.
Önceki kuĢaklara göre teknolojiyi daha akıcı kullanmakta ve daha çok internete bağlı kalmaktadırlar.
Çok kültürlü, küresel odaklı bir zihniyete sahiptirler.
% 40’ı bireylerle çevrimdıĢı konuĢmaktansa çevrimiçi konuĢmayı tercih etmektedir. Tasarrufla büyüyen bir nesil olarak, Z KuĢağı’nın muhtemelen finansal durumlarıyla ilgili bir dizi endiĢeyi miras olarak alacağı tahmin edilmektedir. Bu noktada aslında, gelecekleri konusunda endiĢelidirler. Bu endiĢenin sadeliğe ve tutumluluğa (çocukların% 62'si para biriktirmek istediklerini söylüyorlar) neden olacağı düĢünülmektedir.
Kaynak: Davis-Wiley, 2013: 2.
ĠĢ hayatında kuĢakların sergiledikleri tutumlar kuĢaklar arasındaki düĢünce ve davranıĢ farklılıklarını ortaya koyan en iyi yönlerden biri sayılır. Tablo 1.3.’te Desy vd. (2017: 245) tarafından kuĢaklara yönelik olarak yapılmıĢ olan karĢılaĢtırılma verilmektedir. KuĢakların iĢ hayatında olan tutum ve davranıĢları yaĢadıkları dönemlerde olaylar sonucu ekonominin etkilenmesi ya da yaĢadıkları hayat tarzından etkilenme sonucu ortaya çıkmıĢtır.
19 Tablo 1.3. ĠĢ Hayatındaki BaĢlıca KuĢaklar
Özellikler Sessiz KuĢak Baby Boomers X KuĢağı Y KuĢağı
Doğum Tarihleri 1922-1943 1944-1960 1961-1981 1982-2000 Tanımlayıcılar Çok ÇalıĢkan Ġtaatkâr Fedakârlığa alıĢık KeĢfedici
DeğiĢime alıĢık Sonuç odaklı ġüpheci Sabırsız Bireysel Kendinden emin MüĢterek akla önem veren Farklı
BaĢlıca Etkiler 2. Dünya SavaĢı Büyük Buhran
Televizyon Suikastlar Yeni ahlak unsurlarının oluĢumu (rock müzik vb.) Televizyon Ģovlarındaki patlama AIDS salgını Artan intihar oranı Artan cinayet oranı Teknoloji patlaması Terör saldırıları Okul Ģiddet oranındaki artıĢ Eğitici oyuncaklar Helikopter ebeveynler KuruluĢ Ġçerisindeki Rolleri CEO’lar Kıdemli DanıĢmanlar CEO’lar Birim amirleri Kariyerinin sonundaki çalıĢanlar Birim amirleri Orta seviyede kariyerdeki çalıĢanlar Öğrenciler Kariyer baĢındaki çalıĢanlar Kaynak: Desy vd., 2017: 245.
AraĢtırmacılar kuĢakları farklı sıfatlarla adlandırmıĢlardır. Son olarak Tablo 1.4.’te E. Kanbur ve ġen (2017: 121) tarafından kuĢaklar için ifade edilmiĢ tanımlayıcıların karĢılaĢtırması yer almaktadır. Her kuĢağın tanımlayıcıları yaĢadıkları, havadis ve çağın getirdiği olaylardan etkilenme sonucu ortaya çıkmıĢtır. KuĢakların kimisi daha sakin bir dönem geçirirken kimisi savaĢ ve kıtlık dönemleri geçirmiĢ kimisi de geliĢen teknoloji çağını yaĢamıĢ ve sonuç olarak bu olayların etkisi onların üstünde çok büyük olmuĢtur.
Tablo 1.4. KuĢakları Tarif Eden Tanımlayıcıların KarĢılaĢtırılması
Sessiz KuĢak Baby Boomers X KuĢağı Y KuĢağı Z KuĢağı
-Sadakat duyguları yüksek -Yoğun komĢuluk iliĢkileri -Otoriteye saygı -ĠĢkoliklik -Toplumsal değerlere adanmıĢlık -GeniĢ aile kültürü -Sadakat duyguları yüksek -ĠĢkoliklik -Takım çalıĢmasını önemseyen -Kanaatkâr -Rekabetçi -Teknolojiye uzak -Sadakat duyguları değiĢken -Otoriteye saygılı -Topluma karĢı duyarlı -ĠĢ motivasyonları yüksek -Kanaatkâr -Kaygılı -Teknoloji ile iliĢkisi düĢük -Sadakat duyguları düĢük -Otoriteyi zor kabullenen -Bağımsızlığa düĢkün -Çok sık iĢ değiĢtiren -Bireyci -Teknoloji ile büyüyen -ĠĢbirlikçi -Yaratıcı -Teknoloji ile doğan
20
1.4. Türkiye’de KuĢakların Dağılımı
TÜĠK Nüfus Projeksiyonları verilerine (2018) göre Türkiye nüfusu 2018 yılı itibari ile 81.867.223’tür. Nüfusun %50,2’si (41.059.075 kiĢi) erkeklerden, %49,8’i ise (40.808.147 kiĢi) kadınlardan oluĢmaktadır. Nüfusun %54,6’sı (44.706.149 kiĢi) 0-34 yaĢ aralığında yer almaktadır. Dolayısıyla genç bireylerin oranının yüksek olması Türkiye nüfusunun önemli özelliklerindendir. 2018 yılı itibariyle Türkiye nüfus bilgileri Tablo 1.5.’te verilmektedir.
Tablo 1.5. 2018 Yılı Türkiye Nüfus Bilgileri
YaĢ grubu
2018
Toplam Erkek Kadın
Toplam 81 867 223 41 059 075 40 808 147 0-4 6 544 781 3 357 981 3 186 800 5-9 6 336 787 3 253 192 3 083 595 10-14 6 322 223 3 244 584 3 077 639 15-19 6 402 806 3 288 016 3 114 790 20-24 6 523 846 3 333 076 3 190 769 25-29 6 256 609 3 176 593 3 080 016 30-34 6 319 097 3 197 285 3 121 812 35-39 6 563 350 3 309 834 3 253 516 40-44 5 836 212 2 947 638 2 888 574 45-49 5 302 832 2 665 168 2 637 665 50-54 4 693 555 2 367 229 2 326 325 55-59 4 163 996 2 072 110 2 091 886 60-64 3 437 773 1 687 722 1 750 051 65-69 2 604 978 1 242 584 1 362 395 70-74 1 849 910 831 911 1 017 999 75-79 1 257 817 537 620 720 197 80-84 790 992 317 440 473 552 85-89 484 644 181 949 302 695 90-94 146 412 41 254 105 158 95-99 23 611 5 249 18 362 100+ 4 990 638 4 352
21
Tablo 1.5. incelendiğinde Türkiye’de çalıĢma çağındaki (15-64 yaĢ) nüfusun genel nüfusa oranı %67,8 (55.500.076 kiĢi) olarak gerçekleĢmektedir. Bu durumda çalıĢma çağı dıĢındaki nüfusun (0-14 yaĢ ile 65 ve üstü yaĢ) çalıĢma çağındaki nüfusa (15-64 yaĢ) oranını gösteren bağımlılık oranı her 100 kiĢi için 47 kiĢidir.
Tez çalıĢmasında kullanılmıĢ olan kuĢak sınıflandırmasına göre 2018 yılı itibari ile Türkiye nüfusunun kuĢaklara göre dağılımları Tablo 1.5.’te yer alan nüfus verileri çerçevesinde hesaplanmıĢtır. Bu dağılım Tablo 1.6.’da gösterilmektedir.
Tablo 1.6. Türkiye Nüfusunun KuĢaklara Göre Dağılımı
KuĢak
2018
Toplam Erkek Kadın Toplam Nüfusa Oranı
Toplam 81 867 223 41 059 075 40 808 147 100 Sessiz KuĢak (75 ve üstü) 2 708 466 1 084 150 1 624 316 % 3,31 Baby Boomers (55-74) 12 056 657 5 834 327 6 222 331 % 14,73 X KuĢağı (40-54) 15 832 599 7 980 035 7 852 564 % 19,34 Y KuĢağı (20-39) 25 662 902 13 016 788 12 646 113 % 31,35 Z KuĢağı (≤ 20) 25 606 597 13 143 773 12 462 824 % 31,28
Kaynak: TÜĠK, 2018. (Tablodaki rakamlar, yuvarlamadan dolayı toplamı vermeyebilir.)
Tablo 1.6.’da yer alan veriler incelendiğinde, 2000 yılından sonra doğan ve 18 yaĢından küçük olup iĢ hayatına henüz atılmamıĢ olan Z KuĢağı’nın toplam nüfusun % 31,28’ine (25.606.597 kiĢi) karĢılık geldiği görülmektedir. Y KuĢağı %31,35’lik (25 662 902 kiĢi) oran ile Türkiye’deki en büyük kuĢağı oluĢturmaktadır. Y ve Z kuĢağının oluĢturmuĢ olduğu % 62,63’lük (51.269.499 kiĢi) pay ülke nüfusunun yaklaĢık olarak üçte ikisini oluĢturmaktadır. X KuĢağı 15.832.599 kiĢi ile toplam nüfusun %19,34’lük kısmını oluĢturmakta, çoğunluğu çalıĢma hayatını bitirmiĢ olan Baby Boomers KuĢağı ise 12.056.657 kiĢi ile toplam nüfusun %14,73’lük kısmını oluĢturmaktadır. ĠĢ hayatında neredeyse hiç yer almayan Sessiz KuĢak nüfusu ise 2.708.466 kiĢi ile toplam nüfusun %3,31’ini oluĢturmaktadır.
Bu veriler Türkiye nüfusunun büyük bir bölümünün genç olduğunu ve çalıĢma hayatı içerisinde yer aldığını göstermektedir. Ġlerleyen süreçte Y ve Z kuĢaklarının
22
tüm dünyada olduğu gibi Türkiye’nin geleceğine yön vereceği ifade edilmektedir (Kuyucu, 2017: 852).
1.5. ĠĢ Hayatında Y KuĢağı
Kural (2018)in bildirdiğine göre Y KuĢağı dünyadaki yedi milyar nüfusun 1,8 milyarını oluĢturmaktadır ve 2025 yılı itibariyle çalıĢan nüfusun %75’ini oluĢturacaktır. Bu bakımdan sayıca en fazla olan nesildir. Kendisinden önceki nesillere göre dijital teknolojilere hâkim olma ve interneti daha etkin kullanma becerisine sahip olan Y KuĢağı, iletiĢim metotları ve etkileĢim beklentileri açısından diğer kuĢaklara göre farklılık göstermektedir. Y KuĢağı bireyleri teknolojiyi yönlendirme ve yaratma noktasında oldukça baĢarılıdır. Son on yılda Youtube, Facebook, Twitter, Groupon, Foursquare, Instagram ve Tumblr gibi Ģirketler bu kuĢak bireyleri tarafından kurulmuĢtur. Bununla birlikte bu Ģirketleri kuran Y KuĢağı bireyleri yorum ve eleĢtirilere de açık bir tavır sergilemektedir (DeVaney, 2015: 12).
Önümüzdeki 10 yıllık süreç düĢünüldüğünde, özel ve kamu kuruluĢlarında görev yapacak olan insan kaynakları uzmanlarını zor bir süreç beklemektedir. Çünkü çok sayıda çalıĢan bu süreç içerisinde emekli olacaktır ve yeni personel istihdamı gerekecektir. Ġstihdam edilecek olan kuĢak ise Ģu anda iĢ gücüne yeni katılmıĢ olan ve Y KuĢağı olarak isimlendirilen en genç kuĢak olacaktır (Kultalahti ve Viitala, 2015: 101).
Y KuĢağı üyelerinin çalıĢma hayatındaki özellikleri incelendiğinde, sadakat duygularının az olduğu buna bağlı olarak çok sık iĢ değiĢtirdikleri, sorumluluk almak istemelerine karĢın çabuk sıkıldıkları, kolay odaklanamadıkları, bağımsızlıklarına düĢkün oldukları, otoriteyi zor kabul ettikleri, teknoloji ile büyüdükleri için teknolojiyi daha iyi kullandıkları görülmektedir. Bu kuĢağın bireylerinin yaĢam boyu sürecek bir iĢ beklentileri yoktur, amaçlara ulaĢmak için karĢılıklı dayanıĢma ve iliĢki ağlarından yararlanmaktadırlar. Bu bireylerin saygıları kazanılmalıdır. Yeterlidirler ve özgüvenleri yüksektir. Farklılık yaratmak istemektedirler ve değiĢime açıktırlar, giriĢimcidirler ve gelecek ile ilgili iyimserdirler (E. Kanbur ve ġen, 2017: 121-122).
