Gebelikte Fizyolojik ve Metabolik
D e ğişiklikler
Dr. Eflâtun Gökşin*
Süratle bü yü yen fetüs ve plasentanın artan ihtiyaçlarını karşı lam ak üzere, gebe kadın vücudu çok çeşitli ve yoğun m etabolik deği şikliklere uğrar.
Bu değişikliklerin başında hiç şüphesiz ki, kilo artımı gelmekte dir. Bu artışın büyük bir kısmı fetüs, plasental uterus ve am niyon sı vısına ait olm akla beraber küçük bir kısmı da su retansiyonu, yağ ve protein depolanm asına bağlıdır. Gebelik süresince müstakbel anne nin a lacağı kilo 11 kg. civarında olm alıdır. K ilo alış, ilk üç ayda daha az ve son 2 trimesterde daha çok olm akla beraber hasta yönünden ko lay olm ası için, ayda 1 ilâ 1,5 kilo kadar olması istenir.
G ebelikte total vücut sıvısı artar. Fetüs, plasenta ve am niyon sıvısı total olarak 3,5 litre kadardır. Uterus, m em eler ve maternal kan v o lü m ü n de artış sonucunda anne vücu dunda 3 litre kadar su fazladan birikir.
G ebelik mahsulleri ile beraber uterus ve anne kanı da proteince zengindir. M iad d aki fetüs ve plasenta yaklaşık olarak 500 gram p ro tein ihtiva eder. A yrıca anne kanında h em oglobin ve plazm a prote inleri tarzında 500 gram kadar protein daha ilave olunur. Bu protein ler fetal ve m aternal organ ve dokuların yapım ı ve onarım ı için kulla nılır. G eb e bir kadının günlük ortalam a protein ihtiyacı 65 gr. civarında old u ğ u hesaplanmıştır. Bu ihtiyacın, am ino asitleri istenilen bileşik lerde sağlayan et, süt, yum urta, peynir v.b. gibi hayvansal kaynaklar dan tem in edilmesi arzulanır. Bu arada, alınan protein ile hasta idrarın da album iniiri görülm esi arasında bir bağlantı olm adığını zikretm ek yerinde olur.
* H acettepe Üniversitesi, T ıp Fakültesi A n a Sağlığı, K a d ın Hastalıkları ve D oğu m B ölüm ü Ö ğretim Üyesi.
2 BESLENME VE D İY E T D E RGİSİ
U zu n zam andan beri, gebelik esnasında diyabetin ortaya çıktığı ve m evcu t hastalığın şiddetlendiği bilinm ektedir. N orm al gebe kadın larda açlık kan şekerinin ortalam a değeri 60 m g. civarındadır. Bu hastalarda plazm a insülin seviyesi yüksek ve insülin parçalanm ası d ah a hızlı olduğundan gebelikte insülin salgılanması artar.
G ebe idrarında şeker çıkması sık rastlanan bir olaydır. G likozü - rinin gebelik esnasında tübüler reabsorbsionda m ukabil bir artış o l m adan, glom erul filtrasyonunda bariz bir artışa bağlı old u ğu ileri sürülmektedir.
G likozüri tesbit edilen hastaların % 10-15 inde ileri yıllarda d iy a bet teşekkül ettiği neşredilmiştir. D iyabetli annelerin 4000 gr. ın üze rinde iri bebek doğurm alarından ötürü, d oğu m hekim liği yön ü n den büyük önem i vardır.
G ebeliğin son yarısında kan lipidleri aşırı bir artış gösterirler. Bunlar total lipidler, kolesterol, fosfolipidler, yağlar ve serbest y a ğ asidleridir. Gebelikte görülen bu hiperlipem inin esas sebebi belli değildir. Y a ğ depolanm ası genellikle gebeliğin erken aylarında ve ortasında görülür.
M aternal kan hacm i, gebelik esnasında bariz bir artış gösterir. Bazı hastalarda bu artışın norm al seviyenin % 45 i kadar üstüne çıktığı neşre dilmiştir. Bu artış, plazm a volüm ünde daha fazla ve eritrosit sayım ın da daha az olm aktadır. K em ik iliğinde orta derecede bir hiperplaziye rastlanır. Fetüs, placenta ve annenin artan h em og lob in ihtiyacını karşılamak üzere antepartum devrede ortalam a 800 m g. dem ire ih tiyaç olduğu tesbit edilmiştir.
Günlük ortalam a dem ir ihtiyacının 15 m g. civarın da old u ğ u ve bu ihtiyacın günlük gıda ile karşılanmasının gü ç oldu ğu , bu gü n artık herkesçe bilinm ektedir. Bundan dolayı, gebe kadın diyetine iki değerli dem ir tuz larının (Sulphate, gluconate veya fum arate gibi) d em ir d op ola rın ı takviye etmek gayesiyle, ilâve olarak verilmesi tavsiye olu n u r. Bu te davinin laktasyon süresince devam etmesi gerekm ektedir.
G ebelikte folik asid ihtiyacı artmakta old u ğu n d a n ortaya çık ab ile cek anem ileri önlem ek gayesiyle hastalara gü nde 1 m g. civa rın d a folik asid ihtiva eden tabletler tavsiye edilm ektedir.
G ebelikte krom ihtiyacının d a arttığı son yıllarda ortaya konulan yeni bir konudur.
G ebe bir kadının günlük kalsiyum ihtiyacı 1.2 ilâ 1.5 gr. arasın dadır. G ebelik süresince anne v ü cu d u n d a 35 ila 45 gram kadar kal siyum un tutulduğu hesaplanmıştır. M ia d d a k i bir fetüsün v ü cu d u n d a ise ortalam a 25 gram kalsiyum bulunm akta ve b u m iktarın yan sın ın
G EBE LİK TE F İZ Y O L O JİK V E M E T A B O L İK D E Ğ İŞİK L İK LE R 3
son aylarda dep o edildiği bilinm ektedir. M aternal kalsiyum deposu yeterli ise diyet içerisinde kalsiyumun yetersiz oluşu fetüsü kötü y ön den etkilememektedir. Diş çürüm eleri ile kalsiyum yetersizliği arasın d a tam bir bağlantı kurulamamaktadır.
A ntepartum devrede, vitam in ihtiyacının arttığı hususunda araş tırm acılar arasında tam bir fikir birliği olm am akla beraber pek çok m em lekette d oğu m hekimlerinin hastalara prenatal vitam in kapsül lerini ihtiva eden reçeteleri yazm aları adet halini almıştır. Bazı vita m inlerin de (örneğin D vitam ini) aşırı miktarda alınması sonucu fe- tüs ve yeni d oğan bebeklerde kötü etkileri olduğu deneysel olarak gös terilmiştir. Y alnız bu vitam in ve mineral preparatlarının hiç olmazsa dem ir ve folik asid ihtiyacını karşıladığını kabul etmeli, ama, alınm a sı gerekli norm al gıdanın yerini tutamayacağını da aklımızdan çıkar m am alıyız.
K A Y N A K L A R
1. G reenhill, J. P .: T h e Y ear Book o f Obstetrics and G ynecology. T h e Y ear Book Publishers. C hicago. 1971.
2 . G ü rgü ç, C . A .: D oğu m Bilgisi, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara, 1972. 3 . H ellm an, L . M ., ve Pritchard, J. A . : W illiams Obstetrics. 14 th. edition. Appleton-
Century-crofts. N ew Y ork. 1971.
4 . Kişnişçi, H . A . : H am ileye Öğütler, Ayyıldız M atbaası A . Ş. Ankara 1967. 5 . M arcus, S. L ., ve M arcus, C. C . : Advances in Obstetrics and G yneeology. V o l. 1.
