T.C.
KADĐR HAS ÜNĐVERSĐTESĐ
SOSYAL BĐLĐMLER ENSTĐTÜSÜ
FĐNANS VE BANKACILIK ANABĐLĐM DALI
BANKACILIK SEKTÖRÜNDE
TAKĐPTEKĐ KREDĐLER -TEMĐNAT ĐLĐŞKĐSĐ:
TÜRK BANKACILIK SEKTÖRÜ ÜZERĐNE BĐR UYGULAMA
DOKTORA TEZĐ
HAMDULLAH YUCA
T.C.
KADĐR HAS ÜNĐVERSĐTESĐ
SOSYAL BĐLĐMLER ENSTĐTÜSÜ
FĐNANS VE BANKACILIK ANABĐLĐM DALI
BANKACILIK SEKTÖRÜNDE
TAKĐPTEKĐ KREDĐLER -TEMĐNAT ĐLĐŞKĐSĐ:
TÜRK BANKACILIK SEKTÖRÜ ÜZERĐNE BĐR UYGULAMA
DOKTORA TEZĐ
HAMDULLAH YUCA
DANIŞMAN
PROF.DR. ERĐŞAH ARICAN
ÖNSÖZ
Günümüzde halen bankaların geleneksel ve en önemli fonksiyonlarının başında kredi verme fonksiyonu gelmektedir. Kredilendirme fonksiyonunun icrası esnasında bankaların maruz kaldıkları en önemli finansal risk ise kredi riskidir. Bankacılık sektöründe kredi riskine karşılık en yaygın ve önemli risk azaltma tekniklerinden biri teminat kullanımıdır. Bu nedenle çalışmada, bankacılık sektörü tarafından verilen krediler ile bu krediler karşılığında müşterilerden alınan teminatlar arasındaki ilişki incelenmektedir. Tez konusu seçme aşamasında kredi ve kredi riski ile alakalı çok sayıda tez çalışması yapılmış olduğunu görmeme rağmen, uygulamayı da içerecek şekilde spesifik olarak teminat konusu ile alakalı her hangi bir çalışmaya rastlamamış olmam bu konuyu seçmemdeki nedenlerin başında gelmektedir. 2008 yılında başlayan küresel krizde ABD mortgage kredileri ile alakalı teminat bacağında yaşanan sorunların önemli rol alması da bu konuyu araştırmamdaki diğer bir nedendir.
Bu çalışmaya başlamamda ve tamamlamamda çok kişinin katkısı olduğunu söylemem gerekir. Bu kişilerin başında bu çalışmanın her aşamasında bana her türlü desteğini esirgemeyen, değerli büyüğüm tez danışman hocam Sn. Prof. Dr. Erişah ARICAN gelmekte olup, kendisine sonsuz şükranlarımı sunarım. Yine yukarıda değindiğim ancak isimlerini yazamadığım herkese de ayrıca teşekkür ederim.
Son olarak, uzun ve zaman alıcı bu çalışma sürecinde bana gösterdiği sabır ve verdiği destekten dolayı eşim Ebru YUCA ve oyun zamanlarından çaldığım çocuklarım Begüm ve Kerem’e de ayrıca teşekkür ederim.
ÖZET
BANKACILIK SEKTÖRÜNDE TAKĐPTEKĐ KREDĐLER -TEMĐNAT ĐLĐŞKĐSĐ: TÜRK BANKACILIK SEKTÖRÜ ÜZERĐNE BĐR UYGULAMA
Bankacılığın temel fonksiyonlarının başında kredi verme fonksiyonu gelmektedir. Kredilendirme fonksiyonunun icrası esnasında bankaların maruz kaldıkları en önemli finansal risk ise kredi riskidir. Verilen kredilerin geri dönüşlerinde yaşanması olası sıkıntılar kredi riskinin temel kaynaklarıdır. Uzmanlık gerektiren en önemli konularından biri olan kredi riskinden kaynaklı zarar olasılığını minimize etmek için bankalar tarafından muhtelif risk azaltma teknikler kullanılmaktadır. Bankacılık sektöründe kredi riskine karşılık en yaygın ve önemli risk azaltma tekniklerinden biri teminat kullanımıdır. Bankalar tarafından müşterilerine tahsis edilmiş olunan kredilerin vadelerinde geri ödenmeme riskine karşılık banka alacağının tamamen veya kısmen güvence altına alınmasını sağlayan her türlü değer ve haklar teminat olarak adlandırılmaktadır. Basel II dokümanında da teminatlı işlem, bankaların maruz kaldıkları kredi riskinin borçlu veya borçlu adına üçüncü şahsın sağladığı bir teminatla tamamen veya kısmen güvence altına alındığı işlem olarak tanımlanmış, ancak iç düzenlemelerden farklı olarak alınabilecek teminat türleri oldukça daraltılmıştır.
Kredi kalitesi, bankaların finansal sağlamlığının analizinde dikkat edilmesi gereken en temel unsurdur. Bu çalışmada da, kredi kalitesinin belirleyici etmenlerinden birisi olan teminat alımının verilen kredinin sorunsuz şekilde geri dönüşündeki veya sorunlu hale gelerek takibe intikal etmesi üzerindeki etkisi araştırma konusu yapılmaktadır. Çalışma sonucunda, kredi kalitesinin korunması açısından kredilendirmede asli unsurun kredi verilecek firmaların kredibilitesi olduğu, teminat konusunun da bundan sonra geldiği ortaya çıkmaktadır. Bununla birlikte, kredinin vadesinde ödenmemesi durumunda, alacağın tahsil olasılığını arttıran en önemli imkân teminatlar olduğundan kredi ilişkisinin başlangıcında firma profiline uygun teminat alınmasının da kredi kalitesinin korunması açısından oldukça önemli olduğu sonucuna varılmaktadır.
ABSTRACT
NON PERFORMĐNG LOANS–COLLATERAL RELATĐON ĐN BANKĐNG SECTOR: AN APPLĐCATĐON IN TURKISH BANKING SECTOR
Extendig loans is one of the basic functions of banking. The most significant financial risk associated with this function is the credit risk. The fundamental causes of credit risk arise from the potential problems that may show up in loan repayment. Banks use various risk mitigation methods to minimize the probability of losses that may stem from credit risk. One of the most significant and common risk reduction mechanism applied against credit risk in the banking sector is the usage of collateral. Collateral is defined as all kinds of securities, properties or assets pledged for the timely repayment of loans extended to bank customers. Basel II principles refer to collateralized transactions as the processes in which the credit risks that banks may face are utterly or partially secured by collaterals provided by the borrower or third parties acting in favor of the borrower, but on the other hand constrict the scope of collaterals as distinc from the range organized by internal regulations.
The quality of loans is the most essential factor in the analysis of the financial soundness of banks. This study aims to analyse the impact of collaterals which are among the distinctive factors of loan quality on the healty repayment of loans or the case of defaults experienced in troubled loans. The result of the study manifests that the fundamental factor in loan extension in terms of sustaining credit quality is the credibility of the borrowers and collaterals come after credibility in significance. Nevertheless, being the primary means to increase the possibility of collection in case of defaults, securing the correct collaterals in alignment with the borrowers profile at the beginning of the credit transaction is deemed to be as important in terms of the protection of credit quality.
KISALTMALAR
AB Avrupa Birliği
ABD Amerika Birleşik Devletleri a.g.e Adı Geçen Eser
AYB Avrupa Yatırım Bankası
BDDK Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu
BK Borçlar Kanunu
HM Hazine Müsteşarlığı
IMF Uluslararası Para Fonu ĐĐK Đcra Đflas Kanunu
KOBĐ Küçük ve Orta Boy Đşletmeler
MK Medeni Kanun
OECD Ekonomik Đşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı ÖĐB Özelleştirme Đdaresi Başkanlığı
RAV Risk Ağırlıklı Varlıklar ROA Aktif Karlılığı
ROE Özsermaye Karlılığı
s. Sayfa
SGK Sosyal Güvenlik Kurumu SYR Sermaye Yeterlilik Rasyosu TBB Türkiye Bankalar Birliği
TCMB Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası TGA Tahsili Gecikmiş Alacaklar
TĐRK Ticari Đşletme Rehini Kanunu
TKHK Tüketicileri Koruma Hakkındaki Kanun TOA Tasfiye Olunacak Alacaklar
TOKĐ Toplu Konut Đdaresi TTK Türk Ticaret Kanunu
ĐÇĐNDEKĐLER ÖNSÖZ I ÖZET II ABSTRACT III KISALTMALAR IV ĐÇĐNDEKĐLER V
TABLOLAR LĐSTESĐ VIII
GRAFĐKLER LĐSTESĐ X
GĐRĐŞ 1
I. BÖLÜM
BANKACILIKTA KREDĐ VE KREDĐLENDĐRME SÜRECĐNE ĐLĐŞKĐN KAVRAMSAL ÇERÇEVE
5
1.1. Kredinin Tanımı, Unsurları, Fonksiyonları ve Türleri 5
1.1.1. Kredi Tanımı 5
1.1.2. Kredinin Unsurları 7
1.1.3. Kredinin Fonksiyonları 8
1.1.4. Kredi Türleri 9
1.1.4.1. Niteliklerine Göre Krediler 9
1.1.4.2. Vade Yapısına Göre Krediler 10
1.1.4.3. Alınan Teminatlara Göre Krediler 10
1.1.4.4. Kaynaklarına Göre Krediler 11
1.1.4.5. Kullanım Amacına Göre Krediler 11
1.1.4.6. Kullandırılan Alana Göre Krediler 12
1.1.4.7. Kullanılan Sektöre Göre Krediler 12
1.1.5. Bankacılık Uygulamalarında Kredilendirme 13
1.1.5.1. Nakdi Krediler 13
1.1.5.2. Gayrınakdi Krediler 17
1.1.5.3. Dış Krediler 20
1.2. Kredi Kullandırma Đlkeleri 24
1.3. Kredilendirme Süreci 25
1.3.1. Kredi Başvurusu 26
1.3.2. Kredi Talebinin Banka Tarafından Đncelenmesi 27
1.3.3. Kredi Değerliliğinin Analizi 29
1.3.4. Kredi Talebinin Sonuçlandırılması 41
1.3.5. Kredinin Đzlenmesi ve Tasfiyesi 44
1.4. Kredi Sürecinin Örgütsel Yapısı 47
1.4.1. Kredi Sürecinin Şube Boyutu 48
1.4.2. Kredi Sürecinin Genel Müdürlük Boyutu 49
1.5. Kredi Fiyatlama Süreci 52
1.5.1. Kredi Fiyatlamasını Etkileyen Faktörler 53
1.5.2. Basel Düzenlemeleri ve Kredi Fiyatlamasına Etkisi 58
1.5.2.1. Basel-I ve Basel-II 58
1.5.2.2. Basel-III 61
1.5.2.3. Basel Düzenlemelerinin Kredi Fiyatlamasına Etkisi 62
1.5.3.1. Maliyet Artı Kar (Mark-Up) Fiyatlaması 63
1.5.3.2. Marjinal Maliyet Fiyatlaması 65
1.5.3.3. Maliyet Dışı Yöntemler 66
II. BÖLÜM
BANKACILIK UYGULAMASINDA BAŞLICA KREDĐ TEMĐNATLARI VE HUKUKĐ BOYUTLARI
68
2.1. Teminat Kavramı ve Teminat Alınmasının Nedenleri 68
2.1.1. Teminat Kavramı 68
2.1.2. Bankacılıkta Teminat Alınmasının Nedenleri 69
2.2. Bankacılık Uygulamasında Başlıca Teminat Türleri ve Hukuki Boyutları 70
2.2.1. Maddi Teminatlar 71
2.2.1.1. Gayrımenkul Rehni (Đpotek) 71
2.2.1.2. Ticari Đşletme Rehni 81
2.2.1.3. Alacağın/Đstihkakın Temliki 88
2.2.1.4. Likit Değerlerin Rehni 92
2.2.1.5. Kambiyo Senetleri (GMÇ/S) 92
2.2.1.6. Banka Teminat Mektubu 93
2.2.1.7. Taşınır (Menkul) Rehni 93
2.2.2. Şahsi Teminatlar 94
2.3. Basel Düzenlemeleri ve Kredi Teminatları 103
2.3.1. Basel II Düzenlemelerinde Geçerli Teminat Türleri 104 2.3.2. Türk Bankacılık Sektöründe Kullanılan Teminatların Basel II Açısından
Değerlendirilmesi
106
III. BÖLÜM
TÜRK BANKACILIK MEVZUATIAÇISINDAN TEMĐNAT VE KREDĐLERĐN
SINIFLANDIRILMASI VE SORUNLU KREDĐLER 111
3.1. Teminat Konusuna Đlişkin Yasal Düzenlemeler 111
3.1.1. 5411 Sayılı Bankacılık Kanunu 111
3.1.2. Karşılıklar Yönetmeliği 112
3.2. Kredi Yönetimi Açısından Teminatın Önemi ve Karşılıklar Yönetmeliği 115 3.2.1. Karşılıklar Yönetmeliği Kapsamında Kredilerin Sınıflandırılması 115
3.2.2. Donuk Alacaklar 118
3.2.3. Kredilerin Sınıflandırılmasında Dikkate Alınacak Hususlar 119 3.2.4. Kredi Ve Diğer Alacaklara Đlişkin Karşılık Ayrılması 120 3.2.5. Teminat Gruplarının Karşılık Ayırmada Dikkate Alınma Oranları 122
3.3. Bankacılıkta Sorunlu Krediler 126
3.3.1. Sorunlu Kredilerin Tanımı ve Kapsamı 126
3.3.2. Kredinin Sorunlu Hale Gelmesinin Başlıca Sebepleri 127
3.3.2.1. Firma Kaynaklı Sebepler 127
3.3.2.2. Banka Kaynaklı Sebepler 129
3.3.2.3. Çevre Kaynaklı Sebepler 134
3.3.3. Sorunlu Kredilerin Etkileri 135
3.3.3.1. Krediyi Kullandıran Bankaya Etkileri 136
IV. BÖLÜM
TÜRK BANKACILIK SEKTÖRÜNDE SEÇĐLMĐŞ BĐLANÇO KALEMLERĐNĐN GELĐŞĐMĐ VE KREDĐ TEMĐNAT ĐLĐŞKĐSĐ ÜZERĐNE BĐR UYGULAMA
4.1. Türk Bankacılık Sektörü ve Seçilmiş Bilanço Kalemlerinin Gelişimi 140 4.1.1. Banka Grupları Bazında Türk Bankacılık Sektörünün Yapısı 140 4.1.2. Aktiflerin Gelişimi ve Banka Grupları Bazında Dağılımı 143
4.1.3. Kredilerin Gelişimi 147
4.1.3.1. Banka Grupları Bazında Kredilerin Dağılımı 150
4.1.3.2. Kredilerin Aktiflere Oranı 153
4.1.3.3. Türlerine Göre Kredilerin Gelişimi ve Dağılımı 159
4.1.4. Donuk Alacakların Gelişimi 160
4.1.4.1. Banka Grupları Bazında Donuk Alacakların Dağılımı 163
4.1.4.2. Donuk Alacakların Kredilere Oranı 165
4.1.4.3. Donuk Alacakların Aktif Toplamına Oranı 168
4.1.5. Özel Karşılıkların Gelişimi 169
4.1.6. Özel Karşılıklar ve Donuk Alacakların Gelişimi 172
4.1.7. Aktif Büyüklüğe Göre Đlk On Bankaya Đlişkin Seçilmiş Rasyolar 175 4.2. Türk ve Seçilmiş Ülke Bankacılık Sektörlerinin Finansal Sağlamlık Göstergeleri
Açısından Karşılaştırmalı Analizi
176
4.2.1. Kredinin Takibe Dönüşüm Oranları Açısından 177
4.2.2. Sermaye Yeterlilik Rasyosu Açısından 180
4.2.3. Karlılık Göstergeleri Açısından 183
4.3. Kredi Teminat Đlişkisine Yönelik Literatürde Yer Alan Çalışmalar 184 4.4. Kredi Teminat Đlişkisi ve Türk Bankacılık Sektörü Üzerine Bir Uygulama 191
4.4.1. Ekonometrik Analiz 197
4.4.1.1. Analiz Yöntemleri 197
4.4.1.1.1. Panel Granger Nedensellik Testleri 197
4.4.1.1.2. Dinamik Panel Veri Modelleri 198
4.4.1.2. Analizlerde Kullanılacak Modellerin Yapısı 200
4.4.1.3. Veri Seti ve Analiz Aracı 202
4.4.1.4. Modellerin Tahmini ve Bulguların Değerlendirilmesi 202
SONUÇ 210
EKLER 217
TABLOLAR LĐSTESĐ
Tablo: 1- Kredi Türleri
Tablo: 2- Uygulamada Bankalarca En Çok Kullandırılan Krediler Tablo: 3- Teminat Mektubu Türleri
Tablo: 4- Türk Bankacılık Uygulamasında alınan Teminatların Đlgili Kanunlar ve Basel-II Kriterleri Bakımından Değerlendirilmesi
Tablo: 5- Bankacılık Mevzuatı Açısından Teminat Grupları ve Özel Karşılık Oranları Tablo: 6- Bankacılık Mevzuatı Açısından Kredi Grupları ve Özel Karşılık Oranları Tablo: 7- 2011 Yılı Đtibariyle Türk Bankacılık Sektöründe Faaliyet Gösteren Bankalar Tablo: 8- Türk Bankacılık Sektörü Aktif Gelişimi
Tablo: 9- Türk Bankacılık Sektörü Banka Grupları Bazında Aktif Dağılımı Tablo: 10- Türk Bankacılık Sektörü Kredi Gelişimi
Tablo: 11- Türk Bankacılık Sektörü Banka Grupları Bazında Kredilerden Alınan Pay Tablo: 12- Türk Bankacılık Sektörü Kredi/Aktif Oranının Gelişimi
Tablo: 13- Türk Bankacılık Sektörü Banka Grupları Bazında Kredi/Aktif Oranı Tablo: 14- Türk Bankacılık Sektörü Banka Grupları Bazında Kredi/Mevduat Oranı Tablo: 15- Türlerine Göre Kredilerin Gelişimi ve Dağılımı
Tablo: 16- Türk Bankacılık Sektörü Donuk Alacakların Gelişimi
Tablo: 17- Türk Bankacılık Sektörü Banka Grupları Bazında Donuk Alacakların Dağılımı Tablo: 18- Banka Grupları Bazında Takipteki Krediler(Brüt)/ Toplam Krediler Oranı Tablo: 19- Türk Bankacılık Sektörü Donuk Alacakların Aktif Toplamına Oranı Tablo: 20- Türk Bankacılık Sektörü Özel Karşılık Gelişimi
Tablo: 21- Banka Grupları Bazında Özel Karşılıkların Takipteki Kredilere Oranı Tablo: 22- Aktif Büyüklüğe Göre Đlk 10 Bankaya Đlişkin 2010-2011 Yılsonu Verileri Tablo: 23- Seçilmiş Bazı Ülkelere Đlişkin Kredilerin Takibe Dönüşüm Oranları Tablo: 24- Seçilmiş Bazı Ülkelere Đlişkin Sermaye Yeterlilik Rasyoları
Tablo: 25- Seçilmiş Bazı Ülkelere Đlişkin Karlılık Oranları
Tablo: 26- Sorunlu Hale Gelmiş KOBĐ Kredilerine Ait Birim Kök Testleri Tablo: 27- Canlı KOBĐ Kredilerine Ait Birim Kök Testleri
Tablo: 28- Sorunlu Hale Gelmiş Ticari Kredilere Ait Birim Kök Testleri Tablo: 29- Canlı Ticari Kredilere Ait Birim Kök Testleri
Tablo: 30- Sorunlu Hale Gelmiş Toplam Kredilere Ait Birim Kök Testleri Tablo: 31- Canlı Toplam Kredilere Ait Birim Kök Testleri
Tablo: 32- KOBĐ Kredilerine Dair Panel Granger Nedensellik Testleri Tablo: 33- Ticari Kredilere Dair Panel Granger Nedensellik Testleri Tablo: 34- Toplam Kredilere Dair Panel Granger Nedensellik Testleri Tablo: 35- KOBĐ Kredilerine Dair Dinamik Panel Veri Modeli Tablo: 36- Ticari Kredilere Dair Dinamik Panel Veri Modeli Tablo: 37- Toplam Kredilere Dair Dinamik Panel Veri Modeli Tablo: 38- Toplam Kredilere Dair Dinamik Panel Veri Modeli Tablo: 39- Toplam Kredilere Dair Dinamik Panel Veri Modeli
GRAFĐKLER LĐSTESĐ
Grafik: 1- Türk Bankacılık Sektörü Aktif Gelişimi
Grafik: 2- Türk Bankacılık Sektörü Banka Grupları Bazında Aktif Dağılımı Grafik: 3- Türk Bankacılık Sektörü Kredi Gelişimi
Grafik: 4- Türk Bankacılık Sektörü Banka Grupları Bazında Kredilerden Alınan Pay Grafik: 5 - Türk Bankacılık Sektörü Kredi/Aktif Oranının Gelişimi
Grafik: 6- Türk Bankacılık Sektörü Banka Grupları Bazında Kredi/Aktif Oranı Grafik: 7- Türk Bankacılık Sektörü Banka Grupları Bazında Kredi/Mevduat Oranı Grafik: 8- Türlerine Göre Kredilerin Gelişimi ve Dağılımı
Grafik: 9- Türk Bankacılık Sektörü Donuk Alacakların Gelişimi
Grafik: 10- Türk Bankacılık Sektörü Banka Grupları Bazında Donuk Alacakların Dağılımı Grafik: 11- Banka Grupları Bazında Takipteki Krediler(Brüt)/ Toplam Krediler Oranı Grafik: 12- Türk Bankacılık Sektörü Donuk Alacakların Aktif Toplamına Oranı Grafik: 13- Türk Bankacılık Sektörü Özel Karşılık Gelişimi
Grafik: 14- Banka Grupları Bazında Özel Karşılıkların Takipteki Kredilere Oranı Grafik: 15- Teminat Grupları Bazında TOA ve Toplam Kredilerin (Risk) Gelişimi
GĐRĐŞ
Ekonominin en önemli sektörlerinden biri olan bankacılık sektörü, temel çalışma sistematiği gereği mevduat sahiplerinden topladığı kaynakları başta reel sektör olmak üzere ekonominin diğer alanlarına kredi olarak aktarmak suretiyle geniş kitleleri etkilemekte, bu durum ise bankacılık sektörünün sağlamlığının ülkedeki tüm kesimlerin refah ve mutluluğu üzerinde önemli etkilere sahip olduğunu ortaya koymaktadır. Bu nedenle bankacılık sisteminde meydana gelebilecek herhangi bir sıkıntı, ülkelerin ekonomik durumu ile ilgili ciddi olumsuzluklara neden olabilmektedir. Nitekim küresel finansal piyasalarda son yıllarda meydana gelen dalgalanmalar çok sayıda ülkenin bankacılık sektörünü ve buna bağlı olarak genel ekonomilerini ciddi şekilde etkilemiş ve etkilemeye devam etmektedir.
Bankaların geleneksel ve en önemli fonksiyonlarının başında kredi verme fonksiyonu gelmektedir. Bankacılık sektöründe son yıllarda yaşanan yeniliklerle birlikte çok sayıda yeni finansal enstrüman ortaya çıkmasına rağmen, kredilendirme işlemi halen bankaların asli fonksiyonu olma özelliğini korumaktadır. Krediler kalemi banka bilançolarında önemli ve ağırlıklı bir yer tutuğundan, bilançonun aktif kalitesinin bozulmaması açısından verilen kredilerin sorunsuz şekilde geri dönüşünün sağlanması son derece önem arz etmektedir.
Kredilendirme fonksiyonunun icrası esnasında bankaların maruz kaldıkları en önemli finansal risk kredi riskidir. Bankalarda kredi riski, fon arz eden kesimlerle fon talep eden kesimler arasındaki finansal aracılık fonksiyonunun gereği üstlenilen en temel risktir. Kredi riski, kredi müşterisinin yapılan sözleşme gereklerine uymayarak yükümlülüğünü kısmen veya tamamen vadesinde yerine getirememesinden kaynaklı bankanın maruz kalabileceği zarar olasılığı olarak tanımlanabilmektedir. Kredi riski alma ve yönetme bankacılığın uzmanlık gerektiren en önemli konularından birisidir. Đşte bu nedenle bankalar verdikleri kredilerin geri dönmemesi sonucunda karşı karşıya kalacakları zarar olasılığını minimize etmek için muhtelif risk azaltma teknikler kullanmaktadırlar.
Bankacılık sektöründe kredi riskine karşılık en yaygın ve önemli risk azaltma tekniklerinden biri teminat kullanımıdır. Bankalar tarafından müşterilerine tahsis edilmiş olan nakdi ve gayrinakdi kredilerin vadelerinde geri ödenmeme riskine karşılık banka alacağının tamamen veya kısmen güvence altına alınmasını sağlayan her türlü menkul veya gayrimenkul değerler ile garanti, kefalet ve sözleşmeden elde edilmiş olan haklar teminat olarak adlandırılmaktadır. Kredilendirmede asli unsur olarak firmaların kredibilitesine bakılmakla beraber, bankacılık sektöründe teminat alınmasına da sıkça başvurulmaktadır. Çünkü bankalarca verilen kredilerin vadesinde ödenmemesi durumunda, alacağın tahsil olasılığını arttıran en önemli araç teminatlardır.
Bu çalışmada, bankacılık sektörü tarafından verilen krediler ile bu krediler karşılığında müşterilerden alınan teminatlar arasındaki ilişki incelenmekte, bu kapsamda teminat alımının verilen kredinin sorunsuz şekilde geri dönüşündeki veya sorunlu hale gelerek takibe intikal etmesi üzerindeki etkisi araştırma konusu yapılmaktadır. Kredi ve kredi riski ile alakalı çok sayıda tez çalışması yapılmış olmasına rağmen, uygulamayı da içerecek şekilde spesifik olarak teminat konusu ile alakalı her hangi bir çalışmaya rastlanmamış olması bu çalışma konusunu seçmedeki önemli bir nedendir. Bankacılık sektöründe yaşanan kredi krizlerinde yetersiz teminat alımının her zaman bir etken olarak ortaya çıkması ve son yaşanan küresel krizde ABD mortgage kredileri ile alakalı teminat bacağında yaşanan sorunların önemli rol alması bu konunun araştırılmasındaki bir başka nedendir.
Dört bölümden oluşan bu çalışmanın birinci bölümünde, halen bankaların faaliyetlerinin temelini teşkil eden ve çalışmada teminat konusu ile ilişkisi araştırılmakta olunan krediler ile ilgili olarak, teorik ve uygulama bazlı tanımlar verilmekte, kredi türleri, kredilendirme ilkeleri ve süreci, bankalardaki kredi sürecinin örgütsel yapısı ile kredi fiyatlandırma süreci incelenmektedir.
Đkinci bölümde, bankacılık sektöründe kredilendirme faaliyetleri karşılığında alınan başlıca teminat türleri ile bunların iç mevzuat bakımından hukuki boyutları inceleme konusu yapılmakta, ayrıca uluslararası kriterleri ihtiva eden Basel düzenlemeleri çerçevesinde konu incelenmekte ve Türk bankacılık sektöründe sıkça
alınan başlıca teminat türlerinin Basel kriterleri açısından değerlendirilmesi yapılmaktadır.
Üçüncü bölümde, Türk bankacılık mevzuatı bakımından kredilerin ve bunlar karşılığında alınan teminatların sınıflandırılması yapılmakta, bu kapsamda 5411 sayılı Bankacılık Kanunu ile buna dayanılarak BDDK tarafından çıkartılan Karşılıklar Yönetmeliği çerçevesinde kredilerin ve teminatların gruplandırılması ve krediler için ayrılan karşılıklar ile teminat gruplarının karşılık ayırmada nasıl dikkate alındığı konusu incelenmektedir. Bu bölümde inceleme konusu yapılan başka bir başlık ise sorunlu kredilerdir.
Çalışmanın dördüncü bölümünde, çalışma konusu ile alakalı yapılacak analizlerde doğrudan veya dolaylı olarak fikir vermesi amacıyla, Türk bankacılık sektörünün 2001–2011 dönemine ait temel bazı bilanço kalemlerinin gelişimi incelenmekte, bu kapsamda belirtilen döneme ilişkin Türk bankacılık sektörünün, sektör ve banka grupları bazında aktiflerinin gelişimi, kredilerinin gelişimi, takipteki kredi ve alacaklarının gelişimi, takipte yer alan krediler için ayrılan özel karşılıkların gelişimi analiz edilmekte, ayrıca Türk bankacılık sektörü ile seçilmiş bazı ülke bankacılık sektörlerinin, kredi takip oranı, sermaye yeterlilik rasyosu ve karlılık göstergeleri gibi finansal sağlamlık göstergeleri açısından karşılaştırmalı analizi yapılmaktadır.
Dördüncü bölümde ayrıca, krediler ile teminat arasındaki ilişkiye yönelik literatür taraması yapıldıktan sonra, konu ile ilgili olarak Türk bankacılık sektörü üzerine bir uygulama çalışması yapılmaktadır. Çalışmanın başlangıcında, Türk bankacılık sektörünün tümünün veya birkaç bankaya ait teminat grupları bazında canlı KOBĐ ve ticari kredi rakamları ile bu kredi gruplarına ait takip hesaplarında yer alan kredilerin teminat gruplarının tespit edilerek bunlar arasındaki ilişki ve gelişim seyri analiz konusu yapılmak istenmiş, ancak yapılan araştırma ve çalışmalara rağmen teminat grupları bazında canlı kredi verilerine ulaşmak mümkün olmadığından, çalışmada Türkiye’de faaliyet gösteren büyük ölçekli bir ticari bankaya ait KOBĐ kredileri ve ticari krediler ile bu kredilere ait sorunlu hale gelmiş kredilerin teminat yapısı arasındaki ilişki analiz konusu yapılmıştır. Çalışmada kullanılan veri seti, 2009
Mart ayı ile 2011 Aralık ayı arasındaki 33 aylık dönemi kapsamaktadır. Uygulama çalışmasında sorunlu hale gelmiş kredi bakiyesi, karşılıklar kararnamesi kapsamında öngörülen teminat gruplarına göre dört farklı şekilde gruplandırılmakta ve canlı kredilerin sorunlu kredi haline dönüşüm sürecinde teminat konusunun etkinliği ile teminatlı kredilerin takibe intikal seyri araştırma konusu yapılmaktadır.
I. BÖLÜM
BANKACILIKTA
KREDĐ
VE
KREDĐLENDĐRME
SÜRECĐNE ĐLĐŞKĐN KAVRAMSAL ÇERÇEVE
1.1. Kredinin Tanımı, Unsurları, Fonksiyonları ve Türleri
Güncel hayatta bankacılık alanında kullanılmakta olan kredi kavramına ilişkin literatürde muhtelif tanımlar bulunmakla beraber, genel olarak bu tanımların tamamı birbirine benzer anlamlar taşımaktadır.
1.1.1. Kredi Tanımı
Kredi kavramına ilişkin olarak literatürde çok sayıda tanım bulunduğu yukarıda ifade edilmiştir. Lügat anlamıyla kredi, saygınlık, güven, itibar anlamlarıyla kullanılmakta olup, Latincede inanma anlamına gelen credere kökünden gelmektedir.1 Kredi ticari uygulamalardaki en eski yeniliklerden bir tanesi olup, tarihsel süreç içerisinde paranın ödünç alınması ve verilmesi anlamında tanımlanmıştır.2
Genel olarak bankacılık alanında kredi, bir paranın belirli bir vade sonunda anapara ve faiziyle birlikte geri ödenmek üzere başkalarına verilmesi veya belirli bir komisyon karşılığında banka itibarının başkaları lehine kullandırılması şeklinde tanımlanmaktadır.3
Başka bir yoruma göre kredi; eldeki para ile gelecekte ele geçecek paranın mübadelesi; diğer bir değişle para ile ödeme vaadinin değiştirilmesidir. Kredi veren para verip ödeme vaadi almakta, kredi alan para alıp, ödeme vaadi vermektedir.4 Diğer
1
Mahmut Usta, Temel Kredi Bilgileri, 3.Basım, Đstanbul:Pamukbank T.A.Ş. Eğitim Yayınları, 1995, s.1.
2
Jeffrey R.Bohn, Roger M.Stein, Active Credit Portfolio Management in Practice, USA: John Wiley &Sons,Inc. 2009, s.2.
3
Halil Seyidoğlu, Ekonomik Terimler Ansiklopedik Sözlük, 2. Baskı, Güzem Cem Yayınları: 16, Đstanbul 1999, s.350.
4
Avni Zarakolu, Bankacılar Đçin Para ve Kredi Bilgisi, 9.Basım, Ankara: Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü, Yayın Nu. 232, 1989, s.47.
bir genel tanıma göre kredi, belli bir süre sonra ödenmek vaadiyle mal, hizmet veya satın alma gücü sağlanması şeklinde tanımlanabilir.5
Kredi kavramı günlük hayatta diğer alanlarda da kullanılan bir kavram olmakla birlikte, bankacılık alanında esas itibariyle bankalar ile olan para ve benzeri değerlerin alış verişini kastetmektedir. Bu anlamda kredi kavramı bankacılık sektörü açısından incelendiğinde; 5411 sayılı Bankacılık Kanunu’nda kredinin kavram olarak tanımlanmamış olduğu ancak, kredi sayılabilecek işlemlerin söz konusu kanunun 48. maddesinde açıklandığını görülmektedir. 5411 sayılı Bankacılık Kanunu’nun 48. maddesine göre; 6
“Bankalarca verilen nakdî krediler ile teminat mektupları, kontrgarantiler, kefaletler, aval, ciro, kabul gibi gayrinakdî krediler ve bu niteliği haiz taahhütler, satın alınan tahvil ve benzeri sermaye piyasası araçları, tevdiatta bulunmak suretiyle ya da herhangi bir sekil ve surette verilen ödünçler, varlıkların vadeli satısından doğan alacaklar, vadesi geçmiş nakdî krediler, tahakkuk etmekle birlikte tahsil edilmemiş faizler, gayrinakdî kredilerin nakde tahvil olan bedelleri, ters repo işlemlerinden alacaklar, vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri ile benzeri diğer sözleşmeler nedeniyle üstlenilen riskler, ortaklık payları ve Kurulca kredi olarak kabul edilen işlemler izlendikleri hesaba bakılmaksızın bu Kanun uygulamasında kredi sayılır.
Birinci fıkrada belirtilenlere ilâve olarak, kalkınma ve yatırım bankalarının finansal kiralama yöntemiyle sağladığı finansmanlar ile katılım bankalarının taşınır ve taşınmaz mal ve hizmet bedellerinin ödenmesi suretiyle veya kâr ve zarar ortaklığı yatırımları, taşınmaz, ekipman veya emtia temini veya finansal kiralama, mal karşılığı vesaikin finansmanı, ortak yatırımlar veya benzer yöntemlerle sağladıkları finansmanlar da bu Kanun uygulamasında kredi sayılır.”
Başka bir tanıma göre de, bankaların diğer kişilerle yaptığı ve belirlenen vade içerisinde banka için risk yaratan işlemler kredi olarak kabul edilmektedir. Bankacılık uygulamasında risk kavramı çoğunlukla yukarıdaki kredi kavramının yerine kullanılmakla birlikte, mevcut veya potansiyel herhangi bir varlığın kaybedilme
5
Mehmet Takan, Bankacılık Teori Uygulama ve Yönetim, 2. Baskı, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara, 2002, s.191.
6
olasılığı olarak ifade edilebilecek risk kavramı ile kredi kavramlarının tam olarak örtüşmediğini ifade etmek gerekir.7
1.1.2. Kredinin Unsurları
Kredi kavramına ilişkin olarak yukarıda açıklanan muhtelif tanımlara bakıldığında kredi işleminin süre, güven, risk ve gelir olmak üzere dört ana unsurdan meydana geldiği görülmektedir.8
Süre Unsuru: Kredilendirme işlemlerinde süre yani zaman unsuru oldukça
önemlidir. Zira bankalar tarafından ödünç verilen paranın ya da sağlanan itibarın belirli bir süre sonra iade edilmesi gereklidir. Kredi işleminde vadenin uzunluğuna bağlı olarak belirsizlik söz konusu olduğundan risk de artmaktadır.9
Güven Unsuru: Güven unsuru kredi verilen kişi yada kuruluşların banka
nezdindeki itibarı ile ilgili olup, kredinin en önemli unsurunu oluşturmaktadır. Taraflar arasında karşılıklı güvenin olmadığı bir durumda sağlıklı bir kredi ilişkisinin ortaya çıkması da mümkün değildir. Dolayısıyla kredi verilecek gerçek veya tüzel kişilerin banka nezdinde itibarı olmalı ve kendilerine güven duyulmalıdır. Güven unsuru bankalar açısından, kullandırılacak krediye karşılık alınacak teminata ilişkin de belirleyici unsurlardan biri olacaktır.
Risk Unsuru: Bankacılıkta risk, ödünç verilen paranın tahsiline ve verilen
garantiye konu taahhüdün yerine getirilmesine kadar meydana gelmesi olası tehlikelerin toplamıdır. Risk kavramı bankacılık uygulamasında ayrıca, bir gerçek veya tüzel kişiye tahsis edilmiş kredi limitinden, belirli bir tarihte kullandırılan kısmı anlamında da kullanılmaktadır.
Gelir Unsuru: Sağladıkları faiz ve komisyon gelirlerinden dolayı krediler,
bankaların en önemli gelir kaynağını oluşturur. Bankalar muhtelif yollardan temin etmiş oldukları kaynaklardan faiz, komisyon ve benzeri gelirleri sağlamak zorundalar.
7 Mesut Yıldırım, Banka Muhasebesi, TBB Yayını, Yayın No. 258, Đstanbul, 2008, s.91. 8
Usta, a.g.e. s.2.
9
Bankalar açısından bunun en bilinen yolu da, toplanan bu kaynakların gerçek ve tüzel kişilere kredi olarak kullandırılmasıdır.
1.1.3. Kredinin Fonksiyonları
Ekonomik hayatta iktisadi ve ticari faaliyetlerin sürekli artması ve gelişmesi, işletmelerin faaliyetlerini sürdürebilmesi ya da hızlı değişimlere uyum sağlayabilmesi için fon ihtiyacı duymalarına sebep olmakta, bu fon ihtiyacı ise büyük ölçüde bankalardan sağlanan krediler ile giderilmektedir. Bankalar bu konuda finansal aracılık görevini yapmaktadırlar.10 Ülke ekonomilerinin kalkınmasında ve gelişmesinde vazgeçilmez finansal kaynaklar olan kredilerin temel fonksiyonları şu şekilde özetlenebilir. 11
- Tedavül yani dolaşım fonksiyonunu yerine getirmek suretiyle, fiziki para naklini azaltır ve ticari işlemlerin hızlanmasını sağlar.
- Sermaye birikimini arttırmak suretiyle girişimcilerin ve yatırımcıların ihtiyaç duydukları fonları temin etmelerini sağlar.
- Atıl durumda bulunan sermaye tasarruflarının ekonomiye aktarımını sağlar, ayrıca tasarruf sahibinin de kazanç elde etmesine neden olur.
- Mal arz ve talebi arasındaki dengenin sağlanmasına katkıda bulunur.
- Fon fazlası olanlardan fon ihtiyacı olanlara fon transferi yapmak suretiyle ekonomik ve ticari faaliyetlerin gelişmesini ve hızlanmasını sağlar.
- Milli gelirin artmasına, ekonominin büyümesine ve dolayısıyla istihdamın artmasına olumlu katkı sağlar.
10 Mathias Dewatripont, Jean Tirole, The Prudential Regulation of Banks, The MIT Press,
Cambridge,London, 1994, s.13.
11
Đlker Parasız, Modern Bankacılık Teori ve Uygulama, Đstanbul, 2000, s.293.; Sadi Uzunoğlu, Bankacılık, Ekonomik Araştırmalar Merkezi Yayınları: 2, Ankara, 1996, s.43.
1.1.4. Kredi Türleri
Krediler muhtelif açılardan sınıflandırmaya tabi tutulmaktadırlar. Söz konusu sınıflandırmayı aşağıdaki gibi yapmak mümkündür.12
Tablo: 1 – Kredi Türleri
Niteliklerine Göre Krediler Nakdi Krediler Gayrınakdi Krediler
Vade Yapısına Göre Krediler Kısa Vadeli Krediler Orta Vadeli Krediler Uzun Vadeli Krediler
Alınan Teminatlara Göre Krediler Teminatlı Krediler Teminatsız Krediler
Kaynaklarına Göre Krediler Banka Kaynaklı Krediler Reeskont Kredileri Dış Kaynaklı Krediler
Kullanım Amacına Göre Krediler Yatırım Kredileri
Đşletme Kredileri Donanım Kredileri Bireysel Krediler
Kullandırılan Alana Göre Krediler Đç Ticaret Kredileri Sanayi Kredileri
Đhracat Kredileri Tarım Kredileri Ulaştırma Kredileri
Kullanılan Sektöre Göre Krediler Özel Sektör Kredileri Kamu Sektörü Kredileri
Kaynak: Çalışmada yararlanılan kaynaklar ışığında tarafımızca hazırlanmıştır. 1.1.4.1. Niteliklerine Göre Krediler
Niteliklerine göre krediler nakdi ve gayrınakdi olmak üzere iki ana gruba ayrılmaktadırlar.
Nakdi Krediler: Bankalar tarafından faiz veya faiz artı komisyon karşılığı
olarak ödünç para verilmesi işlemidir.
12
Namık Aydemir, Dünden Bugüne Türkiye’de Bankacılık, 2. Basım, Ankara, 2005, s.131-133; Takan, a.g.e., s.194-197; Aras, a.g.e., s.8.; Parasız, a.g.e., s.293.
Gayrınakdi Krediler: Alınan bir borcun geri ödenmesi, taahhüt edilen bir işin
zamanında ve noksansız olarak yapılması veya bir yükümlülüğün yerine getirilmesi konusunda, bankanın alacağı bir ücret veya komisyon karşılığında yükümlü adına garanti vermesi veya ona kefil olması biçiminde kullandırılan kredilerdir. Diğer bir değişle gayrınakdi kredi, para yerine ödünç olarak banka itibarının verilmesidir. Bu kredi türünde taahhüt edilen iş yapılmaz veya borç ödenmez ise, banka karşı tarafın uğradığı zararı tazmin etmekle yükümlüdür.
1.1.4.2. Vade Yapısına Göre Krediler
Vadeleri açısından kredileri aşağıdaki gibi üç ana gruba ayırmak mümkündür.
Kısa Vadeli Krediler: Vadeleri 1 yıla kadar olan kredilerdir.
Orta Vadeli Krediler: Vadeleri 1 ile 5 yıl arasında olan kredilerdir. Uzun Vadeli Krediler: Vadeleri 5 yıldan fazla olan kredilerdir. 1.1.4.3. Alınan Teminatlara Göre Krediler
Teminat durumuna göre krediler teminatlı ve teminatsız olmak üzere iki gruba ayrılmaktadır.
Teminatsız Krediler: Başkaca bir teminat alınmadan sadece kredi
müşterisinin itibar ve kredibilitesine güvenilerek imzası karşılığında açılan kredilerdir.
Teminatlı Krediler: Kredi müşterisinin imzasının yanı sıra başka bir şahsi
veya maddi teminat alınmak suretiyle açılan kredilerdir. Burada şahsi teminat olarak kredi müşterisinden ayrı olarak başka kişi veya kişilerin kefalet imzası alınabileceği gibi, ipotek, rehin veya temlik gibi maddi teminatlar da alınabilmektedir. Bankalar tarafından kullandırılmakta olan krediler için alınan teminatlara ilişkin detaylı açıklamalar çalışmanın üçüncü bölümünde yer almaktadır.
1.1.4.4. Kaynaklarına Göre Krediler
Kaynakları açısından kredileri üç başlık altında toplamak mümkündür.
Banka Kaynaklı Krediler: Bankaların kendi kaynaklarından kullandırdıkları
kredilerdir. Banka kaynağına örnek olarak hissedarlar tarafından konulan sermaye ile mudilerden sağlanan mevduatlar gösterilebilir.
Reeskont Kredileri: Bankaların müşterilerinden aldıkları kısa veya orta vadeli
senetleri TCMB’na iskonto ettirerek sağladıkları ve bu suretle anılan müşterilere kullandırdıkları kredilerdir. Başka bir tanıma göre reeskont kredisi, bankaların, yeni plasman veya nakit gereksinimlerini karşılayabilmek amacıyla TCMB’dan borçlu cari hesap veya senet iskontosu şeklinde sağladıkları nakdi kredidir.
Dış Kaynaklı Krediler: Bankaların başka kredi kuruluşlarından sağladıkları
fonlarla müşterilerine kullandırdıkları kredilerdir. Bu kredilere konu kaynaklar yurt içinden temin edilebildiği gibi yurtdışından da temin edilebilmektedir. Yurt içi kaynağı olarak Türkiye Đhracat Kredi Bankası A.Ş. (Eximbank), yurt dışı kaynağı olarak da AYB kredisi örnek olarak gösterilebilir.
1.1.4.5. Kullanım Amacına Göre Krediler
Kullanım amaçlarına göre kredileri aşağıdaki başlıklar altında toplamak mümkündür.
Yatırım Kredileri: Đşletmelere, bina ve tesislerin yapımı ile sabit kıymetlerin
finansmanı amacıyla açılan orta ve uzun vadeli kredilerdir.
Đşletme Kredileri: Đşletmelerin üretim ve işletme faaliyetlerini finanse etmek,
döner sermaye gereksinimlerini karşılamak üzere açılan kısa veya orta vadeli kredilerdir. Bu krediler daha çok cari harcamalar ve döner sermaye gibi işletmelerin kısa vadeli işletme ihtiyaçlarının finansmanında kullanılırlar.
Donanım Kredileri: Đşletmelere ait bina ve tesislerin genişletilmesi,
yenilenmesi ve modernizasyonu ile yeni makine ve teçhizatın sağlanması için açılan kredilerdir.
Bireysel Krediler: Gerçek kişilere ticari amaç dışında kullanılmak üzere, mal
ve hizmet alımının finansmanına yönelik olarak açılan ve başlangıçta belirlenen faiz oranlarına göre bir ödeme planı doğrultusunda geri ödenmesi gereken kredilerdir.13
1.1.4.6. Kullandırılan Alana Göre Krediler
Krediler ekonomik hayatta çok farklı alanlarda kullanılmakta olup, kullandırılan alana göre kredileri genel olarak şu başlıklar altında toplamak mümkündür.
Đç Ticaret Kredileri: Ticaretle uğraşan gerçek ve tüzel kişilere, ticari işleri
nedeniyle doğacak finansman gereksinimleri için açılan kredilerdir.
Sanayi Kredileri: Sanayi alanında faaliyet gösteren firmalara açılan
kredilerdir.
Đhracat Kredileri: Dışsatımı finanse etmek için açılan kredilerdir.
Tarım Kredileri: Tarım sektörünün finansmanı amacıyla açılan kredilerdir. Ulaştırma Kredileri: Kara, deniz ve hava ulaşımının finansmanı amacıyla
açılan kredilerdir.
1.1.4.7. Kullanılan Sektöre Göre Krediler
Kullanılan sektöre göre kredilere iki gruba ayrılmaktadır.
Özel Sektör Kredileri: Özel sektörde faaliyet gösteren gerçek ve tüzel kişilere
açılan kredilerdir.
Kamu Sektörü Kredileri: Kamu kurum ve kuruluşlarına açılan kredilerdir.
13 M.Hayati Eriş, Bireysel Krediler Kapsamında Đpotekli Konut Kredileri ve Đşlevsellik Koşulları,
1.1.5. Bankacılık Uygulamalarında Kredilendirme
Kredilerin gruplandırılması teorik olarak yukarıdaki şekilde yapılabilmekle birlikte, uygulamada bankalarca krediler genel olarak nakdi krediler, gayrınakdi krediler ve dış krediler olmak üzere üç ana başlık altında takip edilmekte ve değerlendirilmektedir. Bu kredi grupları ile uygulamada bu gruplar altında en çok kullandırılan başlıca kredi türleri aşağıda açıklanmaktadır.
Tablo : 2- Uygulamada Bankalarca En Çok Kullandırılan Krediler
Nakdi Krediler
Borçlu Cari Hesap Kredisi
Đskonto ve Đştira Kredisi Senet Karşılığı Avans Kredisi Spot Kredi
Taksitli Ticari Kredi Gün Đçi Kredi
Nakit Yönetimi Kredisi
Tevdiat Karşılığı Avans Kredisi Bireysel Krediler
Gayrinakdi Krediler Teminat Mektubu
Referans Mektubu Gayri Nakdi Çek kredisi
Dış Krediler
Döviz Kredisi
Prefinansman Kredisi TL Đhracat Kredileri Eximbank Kredileri
Đthalat Kabul ve Aval Kredisi Gayrinakdi Đthalat Akreditif Kredisi Vadeli Đthalat Akreditif Kredisi Harici Garanti Kredisi
Kaynak: Çalışmada yararlanılan kaynaklar ışığında tarafımızca hazırlanmıştır. 1.1.5.1. Nakdi Krediler
Nakdi krediler, faiz veya faiz artı komisyon karşılığında belli bir vadeye bağlı olarak ödünç para verilmesi şeklinde nakit olarak kullandırılan kredilerdir. Bu krediler işletmelerin çalışma sermayesi finansmanını sağlamaya ilişkin kredilerdir. Bankalar tarafından en çok kullandırılan başlıca nakdi krediler aşağıda incelenmiştir.
Borçlu Cari Hesap Kredisi (BCH): Türk Ticaret Kanunu’nun ilgili
çekme yetkisi veren, yılda bir kez sıfırlanması zorunluluğu bulunan ve sadece borç kalanı verebilen nakdi bir kredidir.
Borçlu Cari Hesap kredisinde, banka tarafından kredi müşterisine belirli bir limite kadar kredi açılır ve müşteri de açılan limit içerisinde kalmak kaydıyla ihtiyacı ve talebi doğrultusunda para çeker, eline para geçince de tekrar kredi hesabına para yatırır, kredi de bu şekliyle bir cari hesap üzerinde yürütülür. Bu kredi türü işletmeler tarafından özellikle kısa süreli nakit ihtiyaçlarının finansmanında kullanılmaktadır.14
Uygulamada genellikle 12 ay vadeli olarak açılan bu kredilerde, önceleri faiz tahakkuk ve tahsilatları 3 aylık dönem sonlarında (Mart,Haziran,Eylül,Aralık) yapılmakta iken günümüzde özellikle kurumsal büyük müşterilerin talepleri doğrultusunda aylık hatta günlük olarak da yapılabilmektedir. Borçlu Cari Hesap kredisi bankalar tarafından belirli bir teminat alındıktan sora açılabildiği gibi, firmaların mali durumları ve moralitesi göz önünde bulundurularak herhangi bir teminat alınmaksızın açık kredi şeklinde de açılabilmektedir.
Đskonto - Đştira Kredisi: Đskonto, vadesi henüz gelmemiş bir senedin devir
alınması karşılığında, bir takım kesintilerden sonra senet bedelinin peşinen ödenmesi işlemidir. Diğer bir değişle iskonto, borçlusu banka şubesi ile aynı şehir dahilinde ikamet eden ve henüz vadesi gelmemiş bir senet bedelinden vade tarihine kadar olan süreye tekabül eden faiz, komisyon ve diğer yasal kesintilerden sonra kalan tutarın müşteriye ödenmesi işlemidir. Đskonto kredisi de, iskonto edilen senedin ciro ve teslim yolu ile bankaya satılması işleminden ibarettir. Đskonto işlemine konu senedin mülkiyeti temlik cirosu ile bankaya devredilmekte, banka ise hamil sıfatıyla alacaklı duruma geçtiğinden, senet bedelini tahsil etme hakkını elde etmektedir.15
Đştira kredisi de bir iskonto kredisi türü olup, farkı, iştira işlemine konu senet borçlusunun, iskonto işlemini gerçekleştiren banka şubesinin bulunduğu ilin sınırları dışında ikamet etmesidir. Bu durumda senedi iskonto edecek banka şubesi, senedi borçluya ibraz ve ihbar için borçlunun bulunduğu yerdeki banka şubesine göndermek
14 Ali Sait Yüksel, Bankacılık Hukuku ve Đşletmesi, 7.Bası, Marmara Üniversitesi Nihad Sayar Eğitim
Vakfı Yayınları, No. 448-681, Đstanbul, 1992, s.325.
durumundadır. Bu kredilerde genellikle banka için teminat sadece senet olduğundan, iskonto ve iştira işlemine konu senetlerin hukuki geçerlilik yönünden titiz bir şekilde incelenmesi gerekmektedir. Đskonto işlemine konu senetler, genelde vadelerine üç veya en fazla altı ay kalan ve TCMB nezdinde reeskont edilebilen senetlerdir.16
Senet Karşılığı Avans Kredisi: Gerçek ticari işlemlerden doğan ancak henüz
ödeme vadesi gelmemiş olan kambiyo senetlerinin bankalar tarafından rehin cirosu ile teminata alınması karşılığında BCH şeklinde kullandırılan kredilerdir. Đskonto kredisinde olduğu gibi bu kredi türünde de senetlerin ödeme sürelerinden önce paraya çevrilmeleri söz konusu olmakla birlikte, aralarındaki en önemli fark iskonto kredisinde, iskonto işlemine konu senetler temlik cirosu ile bankanın mülkiyetine geçmesine karşılık, senet karşılığı avans kredisinde senetler banka tarafından rehin cirosu ile sadece teminata alınmaktadırlar.
Uygulamada, bankalar tarafından senet karşılığı avans kredisi açılırken, teminata alınan senetlerin tamamının zamanında ödenme garantisinin olmaması ve bir kısmının protesto olması nedeniyle doğabilecek risk ihtimaline karşılık, açılan kredi rakamının belli bir miktar fazlası tutarında teminata senet alınmakta, bu husus ise teminata alınan senetlerde marj uygulaması olarak adlandırılmaktadır. Müşterinin bankalar nezdindeki itibarına ve mali durumuna göre, teminata alınan senetlerdeki marj oranı kredinin %25 fazlasına kadar çıkabilmektedir. Senet karşılığı avans kredisinin teminatına önceki yıllarda büyük ölçüde bono alınmasına karşılık günümüzde vadeli olarak yapılan ticari işlemlerde bono kullanımın azalması ve daha ziyade kredi kartı ve çek kullanımın artması nedeniyle bu kredinin teminatına neredeyse tamamen gerçek ticari işlemlerden doğmuş çekler alınmaya başlanmıştır.
Senet karşılığı avans kredisi işleminde, bankalar tarafından kredi tahsisinin yanı sıra teminata alınan senetlerin tahsiline de aracılık edildiğinden, faiz geliri ile birlikte, verilen senet tahsili hizmeti karşılığında komisyon geliri de elde edilmektedir.
Spot Kredi: Kredi vadesinin ve uygulanacak faiz oranının kredinin
kullandırıldığı tarihteki piyasa koşullarına göre belirlendiği, faiz oranı ile vadenin de
16 T.C. Ziraat Bankası A.Ş., Ticari Krediler Uygulama Esas ve Usulleri, Ankara, 2008, s.14; Takan,
kredi süresince sabit kaldığı kredi türüne spot kredi denir. Dolayısıyla spot kredi firmalara faiz riskine karşı korunma imkanı da sağlamaktadır. Genel olarak spot kredilerde kredi vadesi de önceden belirlendiğinden normal şartlarda banka tarafından vadeden önce kredinin kapatılması da mümkün değildir. Spot kredi uygulamasında anaparanın vadeden önce erken ödenmesi ancak bankanın muvafakatıyla ve belirleyeceği esaslar doğrultusunda söz konusu olabilmektedir. Bu ihtiyacın giderilmesine yönelik olarak son dönemlerde bankalar tarafından “Erken Ödeme Opsiyonlu Spot Kredi” ürünü geliştirilmiş olup, bu tip spot kredide, kredi anaparası vadeden önce ödenerek kredi kapatılabilmektedir.
Taksitli Ticari Kredi: Kullandırılan krediye ilişkin geri ödemenin önceden
belirlenen ödeme planı doğrultusunda taksitler halinde yapıldığı kredi türüdür. Söz konusu kredi firmanın mevcut kredi limitinden (BCH limiti gibi) taksitli olarak kullanılabileceği gibi, firma talebine istinaden daha başlangıçta kredi onayı ve plasmanı taksitli kredi şeklinde olabilmektedir. Taksitli kredi talebi diğer bazı faktörlerin yanı sıra daha ziyade firmaların nakit akışlar ile alakalı olup, genellikle düzenli nakit akışı olan firmalar tarafından tercih edilmektedir.
Gün Đçi Kredi: Nakdi kredi limiti tahsis edilmiş kredi müşterilerine daha hızlı
hizmet verebilmek, müşteri bağlılığı ve memnuniyetini yükseltmek amacıyla, müşterinin gün içindeki çok kısa süreli nakit ihtiyaçlarının giderilmesine yönelik olarak mevcut kredi limitleri dahilinde kullandırılan bir kredi türüdür. Diğer bir değişle, gün içi kredi sürekli kullandırılan bir kredi türü olmayıp, müşterinin ani kredi ihtiyacının karşılanmasına ilişkin bir kredidir. Bu kredi bankalar tarafından genellikle kendileri açısından önemli olan, sektörlerinin önde gelen, rekabet gücü ve mali durumları iyi olan büyük firmalara kullandırılmaktadır. Gün Đçi kredilerinin vadesi bir gündür ve risk gün sonunda kapatılır. Gün sonunda kapatılmayan gün içi kredi normal ticari kredi gibi işlem görmeye başlar ve gün içi kredilerde faiz söz konusu olmamasına karşın bu durumda banka tarafından firmadan bir günlük faiz tahsil edilir.17
Nakit Yönetimi Kredisi: Banka nezdinde tesis edilmiş mevcut kredi limiti
bulunması kaydıyla, firmaların ödemek zorunda oldukları ve bankalar tarafından
tahsilatına aracılık edilen sigorta prim ve vergi gibi ödemelerinin banka aracılığıyla ödenmesi sırasında kullandırılan ve nakit çıkışı gerektirmeyen bir kredi türüdür. Bu kredide bankaların aracılık ettikleri kurum tahsilatlarında sahip oldukları valör kazancının belirli bir kısmını paylaşma durumları söz konusudur.
Nakit yönetim kredisinin vadesi, banka ile tahsilatına aracılık edilen kurumlar arasında yapılan tahsilat protokollerinde yer alan devir vadesi dahilinde belirlenmekte, vadesinde kapatılması durumunda da herhangi bir faiz ödemesi söz konusu olmamakta, ancak belirlenen vadede kapatılmaması halinde ise firma ile önceden anlaşılan faiz oranı üzerinden faiz tahsilatı yapılmaktadır.
Tevdiat Karşılığı Avans Kredisi: Kredi müşterisine ait bankada bulunan
mevduatın güvenceye alınması karşılığında kullandırılan ve mevduatın vadesinde faiz tahsilatı yapılarak kapatılan kredidir.
Bireysel Krediler: Gerçek kişilere, ticari amaç dışında kullanılmak üzere
konut, taşıt veya başkaca bir mal ya da hizmet alımının finansmanına yönelik olarak verilen ve kredi açılışı esnasında belirlenen faiz oranlarına göre bir ödeme planı doğrultusunda geri ödemesi yapılan kredilerdir. Günümüz bankacılığında yaygın şekilde kullandırılan bireysel kredi ürünlerinin başında konut, taşıt ve tüketici kredileri ile kredi kartı ve kredili mevduat hesapları gibi ürünler gelmektedir.
1.1.5.2. Gayrınakdi Krediler
Bir işin yapılması, bir borcun ödenmesi veya bir yükümlülüğün yerine getirilmesi konusunda, belli bir ücret veya komisyon karşılığında bankanın yükümlü adına taahhütte bulunması, ona kefil olması, garanti vermesi biçiminde kullandırılan kredilerdir.
Gayrınakdi kredilerde başlangıçta bankadan nakit çıkışını gerektiren herhangi bir durum söz konusu olmadığından faiz de uygulanmamakta, sadece garanti verilmesi şeklinde banka itibarının kullanılması sonucu komisyon tahsil edilmektedir. Ancak, taahhüt edilen işin veya borcun yerine getirilmemesi durumunda ise yükümlü adına yapılması gereken ödeme banka tarafından yapılmakta ve bu aşamada bankadan nakit
çıkışı olduğundan, ödemenin yapıldığı tarih ile asıl borçludan paranın alınacağı tarih arasında geçen süre üzerinden önceden anlaşılan orandan temerrüt faizi tahsil edilmektedir.
Gayrınakdi krediler hem yurtiçi ticaretin finansmanında hem de yurt dışı ticaretin finansmanında kullanılmaktadır. Bankalar tarafından iç ticaretin finansmanında kullandırılan gayrınakdi krediler aşağıda açıklanmış, dış ticaretin finansmanında kullandırılan başlıca gayrınakdi krediler ise dış krediler başlığı altında açıklanmıştır.
Teminat Mektubu: Bankaların müşterileri lehine, bir malın teslimi, bir işin
yapılması ya da bir taahhüdün yerine getirilmesi gibi konularda muhatap kişi veya kuruluşlara hitaben verdikleri ve belirtilen yüklenimin yerine getirilmemesi halinde, mektup tutarının kayıtsız şartsız ödenmesi taahhüdünü içeren garanti sözleşmesi niteliğindeki belgelere teminat mektubu denir. Yargıtay kararlarında banka teminat mektupları, mahiyet itibariyle Borçlar Kanunu’nun 110. maddesinde sözü edilen üçüncü şahsın fiilini taahhüt niteliğinde bir “garanti sözleşmesi” olduğu belirtilmiştir.18
Teminat mektubunda üç taraf bulunmakta olup, bu taraflar aşağıda gösterilmiştir.19
1- Garanti veren sıfatıyla Banka 2- Garanti alan sıfatıyla Muhatap 3- Mektup talebinde bulunan Lehdar
Bir garanti sözleşmesi olan teminat mektuplarındaki temel unsur belli bir riskin garanti edilmesidir. Teminat mektuplarının garanti sözleşmesi sayılması sonucu; banka asli ve bağımsız bir yükümlülük altına girmekte, kefaletten farklı olarak ödediği meblağlar için kanuni halefiyet nedeniyle borçluya rücu edememektedir. Bunun için
18 Yüksel, Bankacılık Hukuku ve Đşletmesi, s.338.
uygulamada, banka ile lehtar arasında kontrgaranti denilen bir sözleşme imzalanmakta veya kredi sözleşmesinde rücu imkanı veren hükümlere yer verilmektedir.20
Teminat mektuplarını türleri itibariyle aşağıdaki tabloda gösterilen şekilde tasnif etmek mümkündür.
Tablo:3- Teminat Mektubu Türleri
Limit Yönünden Teminat Mektupları Limiti Đçi Teminat Mektupları Limit Dışı Teminat Mektupları
Şekil Yönünden Teminat Mektupları Geçici Teminat Mektupları Kesin Teminat Mektupları Avans Teminat Mektupları
Serbest Konulu Teminat Mektupları
Vadeleri Yönümden Teminat mektupları Vadeli Teminat Mektubu Vadesiz Teminat Mektubu
Kaynak: Çalışmada yararlanılan kaynaklar ışığında tarafımızca hazırlanmıştır. Referans Mektubu: Banka nezdinde bir firmanın mevcut onaylı ve
kullanılabilir kredi limit ve risk bilgilerini içeren belgelere referans mektubu denir. Referans mektupları bankalar açısından herhangi bir ödeme taahhüdü içermez, sadece ihale makamına verilmek üzere ihalelere katılmak isteyen firmaların bankalar nezdinde bulunan kredilerinin bildirilmesi amacıyla düzenlenir. Referans mektupları banka açısından herhangi bir ödeme yükümlülüğü içermemekle beraber söz konusu mektupların gerçeğe aykırı olarak düzenlenmesi halinde, Maliye Bakanlığı’nın uyarıları doğrultusunda, öncellikle bankanın ilgili şubesince düzenlenecek limit içi teminat mektuplarının teminat olarak kabul edilmemesi, tekrarı halinde ise bankanın limit içi teminat mektubu yetkisinin iptali söz konusu olabilecektir. Bankalar düzenlemiş
20 Seza Reisoğlu, “Banka Teminat Mektupları ve Uygulamada Ortaya Çıkan Sorunlar”, TBB
oldukları bu mektuplar karşılığında mektubu talep eden müşterilerinden komisyon tahsil etmektedirler.
Gayrinakdi Çek Kredisi: Çek mevzuatında yapılan değişiklik sonucunda
bankaların çek karnesi verdikleri müşteriler lehine açmış oldukları bir gayrinakdi kredi türüdür. Eski 3167 sayılı Çekle Ödemelerin Düzenlenmesi ve Çek Hamillerinin Korunması Hakkında Kanun’a göre, müşterilerine vermiş oldukları çeklere ilişkin olarak herhangi bir çekin karşılıksız çıkması halinde bankaları mali anlamda bir sorumluluk altına sokacak bir hüküm bulunmamaktaydı. Bu nedenle bankaların çek karnesi verdikleri müşterileri lehine kredi açmalarına da gerek yoktu. Ancak, 3167 sayılı kanunda değişiklik yapılmasına ilişkin 4814 sayılı çek kanunun 9. maddesinde; muhatap bankanın süresinde ibraz edilen çekin karşılığının bulunmaması halinde her çek yaprağı için bankanın yükümlülüğü kadar ve kısmen karşılığının bulunmaması halinde ise bu miktarı her çek yaprağı için bankanın yükümlülüğünü tamamlayacak şekilde ödeme yapmakla yükümlü olduğu belirtildiğinden, bankalar çek karnesi verdikleri müşteriler lehine her çek yaprağı için karşılıksız çıkma ihtimaline karşılık kanunda öngörülen tutar kadar başlangıçta bir gayrinakdi kredi açmış olacaklardır. Karşılıksız çıkan her bir çek yaprağı için bankaca ödenmesi gereken rakam her yıl TCMB tarafından ocak ayında belirlenir.
1.1.5.3. Dış Krediler
Dış krediler, bankalar tarafından yurt dışı ticaretin finansmanında kullandırılan kredilerdir. Müşteri talebine ve ihtiyacına göre dış krediler de nakdi ve gayrinakdi kredi şeklinde açılabilmektedir. Bankalarca yurt dışı ticaretin finansmanında kullandırılan başlıca nakdi ve gayrinakdi dış krediler aşağıda gösterilmiştir.
Döviz Kredisi: Bankaların ihracatçı firmalara döviz olarak kullandırdığı ve
kredi geri ödemesinin de genel olarak yine ihracat bedeli dövizlerle kapatıldığı bir kredi türüdür. Döviz kredisi yurt içi bankalarca kendi kaynaklarından doğrudan açılabileceği gibi, yurt dışından borçlu sıfatıyla sağlanan döviz kredilerine, garanti ve kefalet verilerek ve ya verilmeksizin de aracılık edilebilir.
Döviz kredileri, yurt dışına döviz transferi gerektiren işlemlerde döviz olarak, ihracata yönelik diğer işlemlerde ise TL olarak kullandırılmaktadır. Döviz ve TL olarak açılan döviz kredilerinde, kredi döviz taahhüdü ve ihracat döviz taahhüdü olmak üzere, iki türlü döviz taahhüdü bulunmaktadır.
Prefinansman Kredisi: Đhracat, ihracat sayılan satış ve teslimler ile döviz
kazandırırcı faaliyetler ile ilgili mal ve hizmet alımının finansmanında kullanılmak üzere, firmaların bizzat kendilerince yurt dışındaki alıcıdan veya uluslararası finans kuruluşlarından döviz veya efektif olarak sağlanıp, yurt içindeki bankalar veya özel finans kurumları aracılığı ile garanti verilerek veya verilmeksizin yurda getirilmek suretiyle Türk Lirasına çevrilerek kullanılan kredilerdir. Döviz olarak kullanılamayan ve sadece TL olarak kullanılabilen prefinansman kredilerinin, anapara, faiz ve masraflarının da ihracat, ihracat sayılan satış ve teslimler ile döviz kazandırıcı faaliyetler sonucunda sağlanan dövizlerle ödenmesi gerekmektedir.21
TL Đhracat Kredileri: Bu krediler, ihracatçı firmalara kullandırılmakta ve
kredi tutarı kadar dövizin de ihracat bedeli karşılığı olduğu belgelenmek suretiyle yurda getirilmesi zorunluluğu bulunmaktadır. TL ihracat kredileri bankaların kendi kaynaklarından kullandırılabileceği gibi, Eximbank tarafından sağlanan kaynaklardan da kullandırılabilmektedir.22 TL ihracat kredileri, döviz kazandırıcı nitelikte olduklarından vergi, resim ve harç istisnasına tabi tutulmaktadırlar.
Đhracat, ihracat sayılan satış ve teslimler ile döviz kazandırıcı faaliyetlerin finansmanı amacıyla bankaların kendi kaynaklarından kullandırılan TL ihracat kredileri; sevk öncesi ve sevk sonrası olmak üzere iki gruba ayrılmaktadır. Sevk Öncesi Đhracat Kredisi, ihracatçıya ihraç konusu malın üretim ve hazırlanması veya hizmetin sağlanması amacıyla açılmakta, Sevk Sonrası Đhracat Kredisi ise, fiili ihracat yapılmasından sonra, ihracat bedellerinin yurda getirilmesine kadar geçecek süre için, ihracatçının finanse edilmesini sağlamaktadır.
21 Parasız, a.g.e., s.304.
22 Belkıs Seval, Kredilendirme Süreci ve Kredi Yönetimi, Muhasebe Enstitüsü Eğitim ve Araştırma
Eximbank Kredileri: Đhracatçıların, ihracata yönelik üretim yapan
imalatçıların ve yurt dışında faaliyet gösteren girişimcilerin kısa, orta ve uzun vadeli nakdi ve gayrinakdi kredi ihtiyaçlarının giderilmesine yönelik olarak, yurtiçi bankalar aracılığıyla firmalarına ihracat taahhüdü karşılığında Eximbank (Türkiye Đhracat Kredi bankası A.Ş.) kaynağından kullandırılan kredilerdir. Eximbank kredisi kullandırılan firmanın krediyi geri ödeyip ödemediğine bakılmaksızın krediyi vadesinde kapatmayı aracı bankalar peşinen kabul ettiklerinden ve kredi, vadesinde ilgili firma tarafından ödenmediğinde banka kaynaklı krediye dönüşeceğinden, aracı bankalar Eximbank kredilerini de daha önce limit açtıkları mali durumu olumlu firmalara kullandırmaktadırlar.23
Eximbank kaynaklı çok sayıda kredi türü bulunmakla beraber, bankalar tarafından en çok kullandırılan eximbank kaynaklı krediler şunlardır:
- Sevk Öncesi Türk Lirası Đhracat Kredisi - Sevk Öncesi Döviz Đhracat Kredisi - Đhracat Hazırlık Türk Lirası Kredisi - Đhracat Hazırlık Döviz Kredisi
Đthalat Kabul ve Aval Kredisi: Kabul ve Aval kredisine ilişkin açıklamalara
geçmeden önce bu kavramların hukuki olarak ne anlam ifade ettiklerini açıklamak gerekir. Kabul; muhatap veya onun adına hareket edenlerin vadede senet bedelini ödeyeceklerini bildiren senet üzerindeki tek taraflı soyut taahhütlerdir. Aval; ticari senetten dolayı sorumlu olan kimseler lehine verilen bir kefalet türü olup, bono ve poliçe borçluları lehine bu senetler üzerine aval içindir ibaresiyle verilir. Muhatap ve keşideciden başkasına ait senet yüzündeki açıklamasız her imza aval olarak kabul edilir.24
Bu durumda kabul ve aval kredileri, ithal edilecek mal bedelinin ihracatçı ve ithalatçı arasında yapılan anlaşma doğrultusunda malın teslim alınması esnasında
23 http://www.eximbank.gov.tr (Erişim, Ekim 2010) 24 Yüksel, Bankacılık Hukuku ve Đşletmesi, s.243-250.
ödenmeyip ihracatçı firmanın ibraz edeceği vesaike ekli vadeli bir veya birkaç poliçenin kabulü suretiyle belli bir vadede ödenmesine imkan veren bir ödeme şeklidir. Bu durum aynı zamanda ithalatçı müşterinin yurt dışından vadeli mal alımı yapmasına olanak sağlamaktadır.25
Kabul kredisi; akreditifli, vesaik mukabili ve mal mukabili olmak üzere üç ödeme şekline göre yapılabilmektedir.
Kabul ve aval işleminde, müşteri poliçe bedelini vadesinde bankaya ödemese bile banka vermiş olduğu kabul ve avalden doğan yükümlülüğü yerine getirerek ödemek zorunda olacağından, bankaca müşteri lehine bir gayrinakdi kredi tesis edilmiş olunacaktır.
Gayrinakdi Đthalat Akreditif Kredisi: Yurt dışından ithal edilecek malların
bedellerini karşılamak amacıyla açılan bir gayrinakdi kredidir. Gayrinakdi ithalat akreditif kredisinde, başlangıçta mal bedelinin firma hesabına borç yazılması veya peşin tahsil edilmesi söz konusu olmamakta, verilen akreditif talimatı çerçevesinde amir bankanın muhabir banka nezdindeki hesaplarının borçlandırılması beklenmektedir. Amir bankanın muhabir bankaya müşteri lehine akreditif açma talimatı ile birlikte gayrinakdi akreditif kredisi açılmış olmakta, muhabir bankanın amir banka hesaplarını borçlandırarak ödemeyi gerçekleştirmesi ile birlikte kredi nakdi krediye dönüşmektedir. Muhabir banka aracılığıyla dış satıcıya yapılan ödeme tutarı ise gayrinakdi ithalat akreditif kredisini açan yurtiçi banka tarafından ithalat vesaikinin teslimi ile müşterisinden tahsil edilmektedir.
Vadeli Đthalat Akreditif Kredisi: Đthalatçı ile ihracatçı arasında yapılan
anlaşma uyarınca, vesaikin ibrazından sonra ithalatçıya, poliçe olmaksızın belli bir vadede ödeme yapmaya izin veren akreditif türüne vadeli akreditif denir. Mal bedelinin müşteriden peşin tahsil edilmediği durumlarda banka tarafından ithalatçı lehine muhabir bankaya karşı taahhüde girilmesi durumunda da vadeli akreditif kredisi söz konusu olmaktadır. Vadeli akreditif kredisinde, gayrinakdi ithalat akreditif kredisinden farklı
25 Parasız, a.g.e., s.304.
olarak kredinin güvencesini oluşturan vesaikler kendisinden mal bedeli tahsil edilmeden de ithalatçı firmaya teslim edilebilmektedir.
Vadeli akreditif işleminde, yükleme vadesi ve akreditif vadesinin yanı sıra bir de ödeme vadesi bulunmaktadır. Burada mal bedeli vesaikin ibrazında değil ödeme vadesinde ödenir. Ödeme vadesi ise konşimento, taşıma senetleri veya fatura tarihinden itibaren herhangi bir süre ile sınırlı olmaksızın serbestçe belirlenebildiği gibi kesin bir tarih olarak da tespit edilebilir.
Harici Garanti Kredisi: Yurt dışında yerleşik muhatap kişi ve kurumlara
hitaben yurt içi bankalar tarafından bir malın teslimi, bir borcun ödenmesi, bir işin yapılması gibi konularda yabancı para ve yabancı dilde düzenlenerek verilen geri dönülemez ödeme yükümlülüğüdür.
Harici garanti kredisi de bir tür teminat mektubu kredisidir. Mektubun konusunu oluşturan taahhüdün, süresi içerisinde ve iki taraf arasındaki anlaşmaya uygun olarak yerine getirilmemesi halinde, mektupta belirtilen tutar ilk talebi halinde mektubu düzenleyen banka tarafından muhataba ödenir.
1.2. Kredi Kullandırım Đlkeleri
Bankacılığın temel ve asli fonksiyonlarından birisi kredi verme işlemidir. Ancak, verilecek kredilerin sorunsuz ve verimli şekilde geri dönüşünün sağlanması açısından bankalarca göz önünde bulundurulması gereken bazı ilkeler mevcut olup, temel kredilendirme ilkeleri aşağıda açıklanmıştır.
Güvenlik (Emniyet) Đlkesi: Kredilendirmede güvenlik ilkesi, açılacak
kredinin sağlıklı şekilde geri dönüşüne yönelik olarak, kredi veriliş esnasında kredi tesis edilecek firmanın mali yapısının, piyasa itibarı ve moralitesinin iyice araştırılması ve öngörülmeyen riskler için gerekli teminatların başlangıçta alınmış olmasını ifade eder.26 Emniyet ilkesi doğrultusunda kredilendirme işleminde;
26 Şahap Kavcıoğlu, Ticari Bankalarda Sorunlu Kredilerin Yönetimi Çözüm Yolları ve Takibi,
