1.5. Kredi Fiyatlama Sürec
1.5.3. Kredi Fiyatlama Yöntemler
Bankaların bilançosunda yer alan aktifler içerisinde en fazla gelir sağlayan kalem krediler kalemi olduğundan, kredilerde uygulanan fiyatlama politikası da bankaların karlılığını direkt olarak etkilemektedir. Bankalar tarafından kredi fiyatlama yöntemlerinden hangisinin seçileceği konusunda; kredi talebi, maliyet durumu ve piyasada bulunan diğer rakiplerin fiyat politikaları olmak üzere üç temel gösterge göz önünde bulundurulmaktadır.
1.5.3.1. Maliyet Artı Kar (Mark-Up) Fiyatlaması
Maliyet artı kar fiyatlaması, bankacılıkta sık kullanılan, anlaşılması ve uygulanması basit olan fiyatlama yöntemlerinin başında gelmektedir. Plase edilecek fonun toplam maliyetinin üzerine belirli bir kar marjının konulması suretiyle belirlenir.
Banka tarafından, maliyet artı kar fiyatlama yönteminde kullanılan formül aşağıdaki gibidir.79
Hedef Getiri Kredi Geliri Elde Edilen Fonların Maliyeti --- = --- = --- Kredi Tutarı Kredi Tutarı Kredi Tutarı
78
Ayhan Yüksel, Basel II’nin KOBĐ Kredilerine Muhtemel Etkileri, BDDK Araştırma Raporu: 2005/4, s.33.; Kerem Alkin, Esin Okay, Türkiye’de KOBĐ’lerin Basel-II’ye Uyum Süreci ve Öneriler, ĐTO, Yayın No:2008-4, Đstanbul, 2008, s.44.
Formülde;
Hedef Getiri
--- = Kredi karlılık oranı veya mark-up Kredi Tutarı
Kredi Geliri
--- = Kredi faiz oranı Kredi Tutarı
Elde Edilen Fonların Maliyeti
--- = Elde edilen fonların marjinal maliyeti ya da Kredi Tutarı maliyet oranı
Olarak ifade edilmektedir. Bunlardan kredi faiz oranının hesaplanması durumunda aşağıdaki sonuçlar elde edilecektir;
Kredi Geliri Hedef Getiri Elde Edilen Fonların Maliyeti --- = --- + --- Kredi Tutarı Kredi Tutarı Kredi Tutarı
Kredi Faiz Oranı = Kar + Fon Maliyeti
Bu fiyatlama yönteminin seçilmesi durumunda aşağıda değinilen bazı hususların dikkate alınması gerekmektedir.80
Đlk olarak, maliyet verilerinin, cari ve tahmini maliyet düzeylerini doğru olarak yansıtması gerekmektedir. Diğer bir anlatımla, maliyetlerde kabul edilen paranın alım gücü, hizmet sunulduğunda elde edilecek para değerinin alım gücüne eşit olmalıdır.
Đkinci olarak, beklenmeyen bazı verimsizliklerin, mevcut maliyet verileri içerisinde ne dereceye kadar dondurulabildiğidir. Maliyetlere yapılacak olan kar ilavesi, standartlardan sapmalar için de bir karşılığı kapsamalıdır. Ayrıca faaliyetlerdeki verimsizlik ile özel bazı müşteri hizmetlerinde personelin müşteriyi beklerken harcadığı zaman arasında bir ayırım yapılmalıdır. Müşteriyi beklerken harcanan zaman, müşteriye istediği anda hizmet verebilmenin doğal bir sonucu ve maliyetidir. Kontrol edilebilen bu maliyet türü belirli bir ölçüde yönetimin hizmetin sunulması konusunda arzu ettiği kalite düzeyi ile ilgilidir.
Üçüncü olarak da, hizmetin arzı ile ilgili bütün maliyet unsurlarının fiyata dahil edilmesidir. Zira, bankacılıkta belirli bir hizmete doğrudan mal edilebilecek çok çeşitli maliyet unsurları olabilir.
Maliyet artı kar fiyatlama yöntemi, fiyatın tüm direkt ve endirekt maliyetleri kapsaması bakımından güvenli bir yöntem olarak kabul edilir. Bu yöntemde maliyet yapısı iyi bilindiği takdirde fiyatlama işlemi de oldukça kolaylaşır. Piyasadaki diğer rakiplerin ve talep seviyesinin dikkate alınmıyor olması bu yöntemin en önemli eksiklikleridir.
1.5.3.2. Marjinal Maliyet Fiyatlaması
Marjinal maliyet fiyatlaması veya marjinal fiyatlama yöntemi, daha çok bankanın kısa süreli ve aşırı rezerv niteliği taşıyan fonlarının kullanımı için uygulanmaktadır. Bankanın portföyüne dahil etmek istediği yeni kredilerin maliyeti marjinal maliyeti oluşturmakta ve kısa süreli alternatif kullanım alanı bulunmayan banka fonlarının kredi olarak tahsis edilmesinde bu yöntemin uygulanması yararlı olmaktadır.81 Öte yandan, her zaman marjinal fiyatlama yönteminin uygulanması, diğer yönteme göre belirlenen fiyatlamaya göre düşük olmayabilir. Bilindiği gibi bu durum tamamen kredi maliyetlerinin sabit ya da değişken olmasıyla ilgilidir. Marjinal
81 Ömer Faruk Çolak, “Kredi ve Mevduat Fiyatlandırması”, TBB Eğitim ve Tanıtım Grubu Seminer
fiyatlandırma, mamul maliyetinin değişken maliyetlerden oluştuğunu kabul eden bir fiyatlama yöntemidir.82
1.5.3.3. Maliyet Dışı Yöntemler
Yukarıda değindiğimiz fiyatlama yöntemleri literatürde maliyet esaslı fiyatlama yöntemleri olarak geçmekte olup, bu yöntemlerde fiyat tespit edilirken kredi maliyetleri esas alınmaktadır. Ancak, maliyetler kredi fiyatının belirlenmesinde tek unsur olmadığından uygulamada bu yöntemlerin yanı sıra temelde maliyet esasına dayanmayan fiyatlama yöntemleri de kullanılmaktadır. Maliyet dışı ve ya maliyete dayanmayan bu tür fiyatlama yöntemleri aşağıda yer almaktadır.
Pazara Giriş Yöntemi: Pazara giriş yöntemi, genellikle piyasaya yeni giren
bankaların piyasada belirli bir müşteri potansiyeli oluşturmaya yönelik uyguladıkları fiyatlandırma yöntemidir. Bu yöntemde banka piyasanın altında bir fiyatla plasman yaparak müşteri edinmeye çalışır. Bu yöntemin başarılı olabilmesi için pazarın fiyatlara duyarlı olması ve iyi bir pazar tecrübesinin bulunması gerekmektedir. Bankalar tarafından bu yöntemin uygulanması sonucunda, pazarda oluşabilecek aşırı kapasite nedeniyle meydana gelen fiyat savaşının bir sonucu olarak pazardan bazı rakip bankaların çekilmesi ve bu durumda bankacılık sektöründe bir krize sebep olunması da mümkün olmaktadır.83
Pazar Fiyatı Yöntemi: Pazar fiyatı yönteminde bir banka, kendi
kategorisindeki bankaların uyguladıkları fiyatları baz alır. Sektördeki küçük bankalar da piyasada lider konumda bulunan bankaların fiyatını takip etmek suretiyle hareket ederler. “Lideri takip et” prensibine dayanan bu fiyatlama yönteminin uygulanması, ya bu yöntemin uygulanmasında bankaların karlı çıkmaları ya da rekabet nedeniyle piyasadaki lider bankaları izlemeye mecbur kalmalarından kaynaklanmaktadır.84
82
Parasız, a.g.e., s.273.
83 F. Derek Channon, “Bank Strategic Management and Marketing”, John Willey & Sons, Inc., New
York, 1986, s.154.
Kullanım Değeri Yöntemi: Bu yöntemde, bankalar maliyet yapılarından
değil, verdikleri ürünlerin tüketicilere sağladığı değeri fiyatlamalarına baz alırlar. Burada planlanmaya çalışılan durum ürünün adedi yani işlem miktarı ile kalitesidir.85 Özellikle ürün paketi mantığı ile çalışan bankalar için uygun bir yöntemdir. Gerek ticari gerekse bireysel müşterilerde, farklı ürünlerden oluşan bir paket şeklinde hizmet verildiğinde, farklı bir fiyatlama politikası uygulanabilir. Bu fiyatlama yöntemini kullanan bankanın hem kendisinin hem de rakip bankaların maliyet yapısını iyi tanıması gerekir.
Müşteri Đlişkilerine Dayalı Yöntem: Bankalar için kredi fiyatlamasında
önemli rol oynayan hususlardan birisi de bankanın müşterisi ile olan ilişkisidir. Müşteri bankanın farklı ürünlerini sıkça kullanıyor, düzenli olarak da kredi alıyor ve gelecekte de kredi talebinin aynı eğilimi sürdürmesi bekleniyorsa, banka ile firma arasında kuvvetli bir ilişkiden söz edilir ve böyle bir müşteriye maliyet artı küçük bir katkı marjı ile kredi kullandırılabilir.86 Bankalar bu tür müşterilerden sağlamayı düşündüğü geliri işlem bazında değil, müşteriye sunulan toplam bankacılık hizmetleri bazında elde etmeyi düşündüğünden bazen maliyetlerin altında bir fiyat ile de kredi kullandırabilir.
Bu yöntemin banka açısından etkin ve sağlıklı bir şekilde işleyebilmesi için, bankanın çok iyi bir otomasyon sistemi ile teknolojik altyapıya ve kriterleri düzgün olarak belirlenen karlılık yönetim sistemine sahip olması gerekmektedir.87
Pazarın Kaymağını Alma Yöntemi: Bu fiyatlama yönteminde başlangıçta
fiyat olabildiğince yüksek saptanır. Özellikle yeni olanakların ya da buna ilişkin yan hizmetlerin sunulması halinde rakipler ile karşılaşmadan piyasadan sağlanabileceği kadar kar elde etmek istenmektedir. Ancak, bu durum uzun süremez ve rakiplerin de piyasaya girmesi ile zamanla talebin esnek olduğu pazar bölümlerine girebilmek için fiyat indirilir.
85 Takan, a.g.e., s.575.
86 Berk, Bankacılıkta Pazara Yönelik Kredi Yönetimi, s.164. 87 Đyigün, Bankacılıkta Fiyatlandırma, s.54.